M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/P (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Michał Arct
Tytuł	M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca	Wydawnictwo M. Arcta
Data wydania	1916
Drukarz	Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	P – wykaz haseł Pobierz jako:
Indeks stron

[293] Półbarwa, barwa niezdecydowana, przejściowa.

 Półbataljon, połowa bataljonu.

 Półbaterja, oddział artylerji, zawierający połowę zwykłej baterji.

 Półbatyst, gorszy gatunek batystu.

 Półbąk, rodzaj łodzi sportowej.

 Półbeczek, naczynie, mające miarę pół beczki.

 Półbeczułek, Półbeczułka, naczynie o mierze półbeczułki, antałek.

 Półbiały, na wpół biały, białawy.

 Półbłysk, półblask, błysk słaby, niezupełny.

 Półbochenek, połowa bochenka chleba.

 Półboski, Półboży, w połowie boski, odnoszący ś. do półboga.

 Półbożek, zdr. od Półbóg.

 Półbóg, podrzędny bożek pogański, bohater ubóstwiany; przen., człowiek uwielbiany, bożyszcze.

 Półbrat, brat z jednej matki, ale z innego ojca, brat przyrodni, krewniak; braciszek zakonny.

 Półbretnal, gwóźdź kształtem podobny do bretnala, ale o połowę mniejszy.

 Pólbryczek, Półbryczka, bryczka z powozową budką.

 Półbrygada, pułk w wojsku francuskim za czasów Napoleona.

 Półbryka, bryka z przykryciem.

 Półbucik, trzewik bez cholewki z przodu sznurowany (fig.).

 Półbutelek, Półbutelka, flaszka, zawierająca pół butelki: p. piwa, wina.

 Półcalówka, deska grubości pół cala.

 Półcentówka, moneta, mająca wartość pół centa, halerz.

 Półciemny, niezupełnie ciemny.

 Półcień, cień nie bardzo gęsty, coś pośredniego między jasnością a cieniem.

 Półcisza, niezupełna cisza.

 Półcnota, cnota udana, fałszywa, polegająca tylko na zachowaniu pewnych form.

 Półcudzoziemiec, człowiek, będący przez pół cudzoziemcem.

 Półcylindryczny, posiadający kształt półcylindra.

 Półcyrklasty, mający kształt połowy okręgu koła, półkolisty.

 Półczepek, czepek, nie mający tylnej części, okrywający tylko przednią część głowy; ubranko na głowę.

 Półczłowiek, człowiek nędzny, marny, dziki, nie ucywilizowany, nie zasługujący na imię człowieka; żart., dzieciak, wyrostek, młodzieniec, młodzieniaszek.

 Półczuwanie, stan pośredni między snem a czuwaniem, drzemka.

 Półczwarta, Półczwartej = trzy i pół.

 Półczynny, połowicznie czynny.

 Półćwiartek, Półćwiartka, Półćwierć, jedna ósma jakiej miary = ¹/₈; połowa ćwierci, ósemka, cztery garnce; połowa ćwiartki papieru, format in-octavo.

 Półdarmo, przysł., niezmiernie tanio, za bezcen.

 Półdeskal, gatunek gwoździa, bretnal, gwóźdź półdeskowy, półtarciczny.

 Półdeszczówka, rodzaj dużej parasolki damskiej.

 Półdjabeł, Półdjablę, istota podobna do djabła; trzpiot, lekkomyślnik, sowizdrzał, letkiewicz; p. weneckie = kobieta demoniczna, zmysłowa, awanturnica; coś dziwacznie, fantastycznie ubranego.

 Półdługi, posiadający połowę normalnej długości.

 Półdniowy, trwający pół dnia; południowy, dokonywający ś. w południe.

 Półdniówka, robota, trwająca tylko pół dnia.

 Półdolar, moneta, wynosząca pół dolara.

[294] Półdomowy, prawie domowy, zadomowiony, często gdzie bywający.

 Półdrabek, drabina o jednej żerdzi, z poprzetykanemi przez nią na wylot szczeblami; w lm., p-i, wóz o bokach drabiniastych.

 Półdrzemka, niezupełne drzemanie.

 Półduch, istota w połowie uduchowiona.

 Półduchowy (-ego), osoba napoły duchowna, a. napoły świecka.

 Półdukat, dawna moneta polska wartości pół dukata.

 Półdwunasta, Półdwunastej = 11½; rodzaj gry w karty.

 Półdywizja, Półdywizjon, w wojs., połowa dywizji.

 Półdziało, Półdziałek, Półdziałko, niewielkie działo, mała armata.

 Półdzida, mała dzida, krótki oszczep.

 Półdziecięcy, Półdziecinny, prawie dziecięcy.

 Półdziecko, będący w przejściowym wieku między dzieciństwem a młodością.

 Półdziedzic, dziedzic połowy majątku.

 Półdziesiąta, Półdziesiątej = 9½.

 Półdziewiąta, Półdziewiątej = 8½.

 Półdziki, na wpół dziki, prawie dziki.

 Półeliptyczny, podobny z kształtu do połowy elipsy.

 Półfabrykat, materjał surowy, częściowo przerobiony.

 Półfasek, naczynie, zawierające w sobie pół faski.

 Półfilarze, filar, do połowy wmurowany w ścianę.

 Półflorenówka, moneta, wynosząca pół florena.

 Półfrak, Półfraczek, rodzaj fraka, krótki fraczek u sukni damskiej.

 Półfrancuskie ciasto = drożdżowe z większą ilością masła.

 Półfrankówka, moneta, wynosząca pół franka.

 Półgalop, bieg konia pośredni między kłusem a galopem.

 Półgalowy, przez pół galowy (mundur p.).

 Półgarncówka, naczynie objętości pół garnca.

 Półgąska, uwędzona połowa tułowia gęsiego.

 Półgębek; mówić p-iem = oględnie, ostrożnie, niewyraźnie, nieśmiało, niezrozumiale; jeść p-iem = jeść bardzo niewiele.

 Półgęsek — p. Półgąska.

 Półgęsty, nie bardzo gęsty.

 Półgłęboki, nie bardzo głęboki; kalosz p. = nie nakrywający podbicia.

 Półgłos, głos przyciszony, szept wyraźny.

 Półgłówek, niepojętny, tępy, niedowarzony, warjat, głupiec, idjota.

 Półgłupiec, Półgłuptas, głupowaty, półgłówek.

 Półgniewny, dość gniewny, niezupełnie gniewny.

 Półgodzinka, nie całe półgodziny.

 Półgorset, stanik sznurowany bez rękawów, leniuszek.

 Półgotycki, niezupełnie gotycki. gotycki mieszany.

 Półgroszek, Półgrosz, Półgroszówka, moneta, wynosząca półgrosza.

 Półgwar, gwar niewyraźny.

 Półgwinea, moneta, wynosząca pół gwinei.

 Półhabit, habit zakonny niezupełny, suknia w rodzaju habitu.

 Półhak, rodzaj hakownicy, dawnej strzelby.

 Półimperjał, moneta rosyjska = 5, a właściwie 7½ rubla.

 Półinteligencja, inteligencja niezupełna, niewysoka, połowiczna.

 Półistnienie, istnienie pozorne, niecałkowite, połowiczne.

 Półjajowaty, z kształtu podobny do połowy jaja, półowalny.

[295] Półjamnik, jamnik-mieszaniec.

 Półjasny, niezupełnie jasny.

 Półjawa, stan pośredni między snem a jawą.

 Półjazek, przegroda w strumieniu, w kanale.

 Półjedenasta, Półjedenastej = 10½.

 Półjedwab, jedwab gorszego gatunku, przetkany nitkami bawełny, lnu i t. p.

 Półka, deska pozioma, umieszczona w szafie, we framudze lub przybita do ściany, dla umieszczania na niej różnych przedmiotów, naczyń, książek i drobnych sprzętów.

 Półkadek, niewielka kadź.

 Półkaftan, krótki kaftan, odzież spodnia (u księży, u kozaków); rodzaj krótkiego surduta, kamizelka ludowa.

 Półkamasz, krótki kamasz.

 Półkaretka, kareta przez pół kryta.

 Półkartaun, Półkartauna, armata, używana w w. XVI i XVII, strzelająca kulami 24-funtowej wagi.

 Półkaszkiecik, rodzaj kaszkieta.

 Półkąpiel, zanurzanie połowy ciała w wodzie a. innym płynie w celach leczniczych.

 Półkirys, połowa kirysu (zbroi na piersi i plecy); ryba koścista, otwartopęcherzowa z rodziny sumowatych (fig.).

 Półklecha, człowiek na wpół świecki, na wpół duchowny.

 Półklejowy papier = napojony mniejszą ilością kleju, niż papier klejowy.

 Półkmieć — p. Połownik.

 Półkocieł, niewielki kocieł.

 Półkocz, niewielki kocz, powozik, faeton.

 Półkole, połowa koła, półokrąg połowa powierzchni koła.

 Półkolisty, mający kształt półkola, półokrągły.

 Półkolorowy, niecałkiem kolorowy, kolorowy do połowy.

 Półkolumna, kolumna, do połowy wmurowana w ścianę.

 Półkomiczny, niecałkiem komiczny.

 Półkopek, 30 sztuk snopków zboża; dawna moneta polska, wynosząca 30 groszy litewrskich a. 37 polskich.

 Półkopieniacze, krótki kopieniak, półpłaszczyk.

 Półkopja, krótka kopja.

 Półkorce, Półkorczyk, połowa korca.

 Półkorcówka, miara, zawierająca pół korca.

 Półkorona, moneta, wynosząca pół korony.

 Półkoszek, Półkosz, kosz podłużny, pleciony, — stanowiący jedną z dwu połów (przednią a. zadnią) woza (fig.); wóz, opatrzony dwoma takiemi koszami.

 Półkoszulek, sztywny gors koszuli, nakładany na przód koszuli nie prasowanej.

 Półkożuszek, rodzaj krótkiego kożucha.

 Półkrąg — p. Półkole.

 Półkrew, rasa mieszana, potomek jednego z rodziców szlachetniejszej, a drugiego mniej szlachetnej rasy.

 Półkręże — p. Półkole.

 Półkrężny, półkolisty, opasujący połowę koła.

 Półkrok, połowa kroku.

 Półkruszec, kruszec, raz tylko z grubsza przerobiony, półprodukt.

 Półkryty, kryty w połowie.

 Półkrzyż, połowa krzyża.

 Półksiężyc, księżyc w pierwszej kwadrze; przedmiot, mający [296]kształt księżyca w kwadrze, sierpa; herb państwa Tureckiego (fig.); państwo Tureckie; naród turecki.

 Półksiężycowaty, Półksiężycowy, mający kształt półksiężyca.

 Półkula, połowa kuli; połowa kuli ziemskiej; p-e mózgowe = jedna z dwu symetrycznych części mózgu (fig.); p-e magdeburskie = przyrząd, złożony z dwu przystających szczelnie do siebie nawzajem półkul, używanych w fizyce do stwierdzania ciśnienia atmosferycznego (fig.).

 Półkulisty, mający kształt półkuli.

 Półkurcze, część kurka w zamku strzelby skałkowej, która za pomocą śruby przytrzymuje skałkę z góry (f.).

 Półkuty, niezupełnie kuty.

 Półkwadrat, w druk., justunek, mający w rozmiarach 24 punkty.

 Półkwartek, naczynie, zamykające w sobie pół kwarty; kubek blaszany tejże objętości, służący do czerpania wody.

 Półkwartówka, miara półkwartowa.

 Półkwaterek, Półkwaterka, połowa kwaterki, ósma część kwarty.

 Półlama, gorszy gatunek lamy a. tkanina, naśladująca lamę.

 Półlanka, piłka gumowa, pół dęta a pół lana.

 Półlecie, połowa lata, połowa roku.

 Półlennik, chłopak w kopalni soli w Wieliczce, pobierający połowę zwykłej zapłaty.

 Półludzki, z czasów pierwotnych ludzi, barbarzyński.

 Półłan, Półłanek, niewielki łan, pół łanu.

 Półłannik, Półrolnik, Półkmieć — p. Połownik.

 Półłokciowy, mający pół łokcia a. jedną stopę długości, dwunastocalowy.

 Półłuk, połowa łuku, łuk niezupełny.

 Półłysy, niezupełnie łysy.

 Półmacek, dawna miara objętości rzeczy sypkich, obejmująca 4 garnce.

 Półmartwy, prawie martwy, obu marły.

 Półmaska, maska, zakrywająca tylko górną część twarzy.

 Półmąż, Półmężczyzna, trzebieniec, eunuch; rzezaniec, kastrat.

 Półmetal — p. Półkruszec.

 Półmetek, punkt, wyznaczony na połowie drogi do mety.

 Półmędrek, niedouczek, półgłówek.

 Półmężczyzna — p. Półmąż.

 Półmiarek, dawna część miary rzeczy sypkich = ¹/₈ kłody.

 Półmiesiąc, zdr. Półmiesiączek — p. Półksiężyc.

 Półmiesiączkowaty, kształt półksiężyca mający.

 Półmiesięczny, mający kształt półksiężyca; dotyczący połowy miesiąca, piętnastodniowy, trwający 15 dni.

 Półmisek, naczynie stołowe w kształcie wydłużonej misy płytkiej do podawania stałych potraw na stół; potrawa, będąca na półmisku; rozkładać co jak na p-u = rozwodzić ś. zbytecznie nad czym.

 Półmiskowy, przym. od Półmisek; wielkości półmiska; rzecz., służący, podający na stół półmiski.

 Półmroczny, niezupełnie mroczny.

 Półmrok, niezupełny mrok.

 Półmurołom — p. Półkartaun.

 Półmuszkiet, gatunek muszkietu.

 Półnagi, na pół obnażony.

 Półnamiot, lekki, wpół odkryty namiot.

[297] Półnegliż, ubranie napół negliżowe.

 Półniebie, połowa firmamentu niebieskiego, pół widnokręgu.

 Półniebieski, prawie niebieski, prawie niebiański.

 Półniedbały, nieco zaniedbany: strój p. = negliż.

 Półniemiec, człowiek w części zniemczały.

 Półniezawisły, niezupełnie niezawisły.

 Północ, czas, w którym słońce znajduje ś. pod poziomem na przeciwnej stronie południka; czas równie odległy od wschodu i zachodu słońca; dwunasta godzina w nocy; już p. wybiła, o p-y, około p-y, po p-y, z p-y = po północy; strona świata, leżąca na prawo od patrzącego na zachód, a przeciwna południowej; kraje, leżące w tej stronie, zbliżone ku biegunowi północnemu; p. na mapie = strona górna mapy.

 Północek, godz. 12-sta w nocy.

 Północnica, śpiewanie w kościele greckim psalmów przed jutrznią o północy.

 Północno-środkowy, położony na północy i w środku czego.

 Północnowschodni, położony na północnym wschodzie, pochodzący stamtąd.

 Północnozachodni, położony na północnym zachodzie, pochodzący stamtąd.

 Północny, położony po stronie północy, pochodzący z północy, przebywający na północy, polarny: biegun p., wiatr p., kraje p-e, ludy p-e, gwiazda p-a, zorza p-a, strona p-a na mapach = narysowana u góry mapy; p. wschód = północowschód, p. zachód — p. Północozachód.

 Północowschód, punkt środkowy między północą a wschodem, północny wschód.

 Północozachód, punkt środkowy między północą a zachodem, północny zachód.

 Półmeta, Półmetek, punkt, położony w połowie drogi do mety.

 Półobłąkanie, obłąkanie niezupełne, obłęd.

 Półobłąkany, niezupełnie obłąkany.

 Półobłok, obłok przeświecający, przejrzysty.

 Półobły, półwalcowaty.

 Półobręcz, półkole, półokrąg.

 Półobrót, zwrot na prawo a. na lewo pod kątem 90°.

 Półobwód, półkole.

 Półodrętwienie, odrętwienie niezupełne.

 Półodziany, półnagi, odziany niestarannie.

 Półoficjalny, półurzędowy.

 Półogar, ogar mieszaniec.

 Półokrąg, połowa okręgu koła, półkole.

 Półokrągły, posiadający kształt półkola.

 Półokseft, beczka zawierająca pół okseftu t. j. 30 garncy.

 Półopal, opal nieczysty.

 Półorlę, mały orzeł.

 Półosóbka, mała, niedorosła osoba, dzieciuch.

 Półoszalały, pół szalony, niezupełnie oszalały.

 Półotwarty, przez pół otwarty, uchylony.

 Półowalny, mający kształt połowy owalu.

 Półpancerz, pancerz, niezupełnie okrywający rycerza.

 Półpanek, człowiek, udający pana.

 Półpański, przez pół pański, w połowie chłopski.

 Półpaństwo, udawanie pańskich manjer, niby państwo.

 Półparasolik, niewielki parasol, parasolik.

 Półpasek, pozwolenie na przebycie granicy i krótki pobyt za granicą, udzielone mieszkańcom pasa pogranicznego; przepustka.

[298] Półpasiec, wysypka skórna.

 Półpennówka, moneta angielska, wynosząca pół penny.

 Półpierścień, połowa pierścienia; półokrąg.

 Półpięta, Półpiętej = 4½.

 Półpiętak — p. Półtorak.

 Półpiętny, mający w sobie cztery i pół czego.

 Półpiętro, Półpiętrze — p. Międzypiętrze.

 Półpluton, oddział wojska, wynoszący pół plutonu; przen., gromada, kupa.

 Półpłótno, tkanina, utkana z bawełny i lnu; książka, oprawiona w p. = oprawa papierowa z grzbietem z płótna.

 Półpług, rodzaj pługa.

 Półpłynny, przejściowy między płynnym a stałym, niezupełnie płynny, gęsty, klejkowaty.

 Półpoczwarka, liszka, która niezupełnie jeszcze zmieniła ś. w poczwarkę.

 Półpoddasze, mieszkanie na poddaszu.

 Półpogoda, niezupełna pogoda.

 Półpokrywa, pierwsza para skrzydeł u niektórych owadów, jak np. u pluskwy, pluskolca, mszycy, koszenilli.

 Półpokrywe owady = rząd owadów, mających półpokrywy, półtęgopokrywe.

 Półpolak, w części Polak, w części obcy.

 Półpoprzeczna, Półpoprzecznik, połowa średnicy koła, promień koła.

 Półporcelana, rodzaj lepszego fajansu.

 Półporcja, połowa porcji, zwłaszcza w restauracji.

 Półposąże, popiersie, biust.

 Półpoście, środek wielkiego postu, środopoście, połowa postu wielkanocnego; zwyczaj tłuczenia garnków i innych skorup o drzwi i okiennice cudzych mieszkań.

 Półprawda, niezupełna prawda.

 Półprocentowy, zawierający pół procentu czego; dający pół procentu.

 Półprodukt, produkt surowy, częściowo tylko przerobiony, półfabrykat, półwyrób.

 Półprzejrzysty, niezupełnie przejrzysty.

 Półprzemiana, niezupełna przemiana (u owadów).

 Półprzepadły, prawie stracony.

 Półprzewodnik, ciało niezupełnie przepuszczające przez siebie elektryczność a. cieplik.

 Półprzezroczysty, niezupełnie przezroczysty.

 Półprzytomny, niezupełnie przytomny.

 Półracja, połowa racji, porcji.

 Półreński, połowa reńskiego, korona.

 Półrękawek, krótki rękaw.

 Półrocze, połowa roku, sześć miesięcy; w szkole, w uniwersytecie: semestr.

 Półroczniak, dziecko a. zwierzę, mające pół roku.

 Półrocznie, przysł., w ciągu pół roku, za półrocze, co pół roku.

 Półroczny, żyjący, trwający, istniejący pół roku; powtarzający ś. co pół roku.

 Półrolnik — p. Połownik.

 Półrondo, gatunek pisma półokrągłego, niezupełne rondo.

 Półrozkwitły, niezupełnie rozkwitły.

 Półrublówka, moneta wartości pół rubla.

 Półrzadki, niezupełnie rzadki, gęstawy.

 Półrząd, połowa rzędu.

 Półsamogłoska, jedna z t. zw. spółgłosek płynnych: r, l, ł.

 Półsążeń, Półsiąg, Półsąg, Półsążek, połowa sążnia sześciennego: p. drzewa, torfu.

 Półsen, stan przejściowy między snem a jawą, drzemka.

[299] Półsenny, będący w stanie półsnu, rozmarzony, drzemiący.

 Półserjo, przysł., przez pół żartem, w połowie poważnie.

 Półsetek, Półsetka, połowa setki, 50 sztuk.

 Półsferze — p. Półkula.

 Półsierota, dziecko, które straciło jedno z rodziców.

 Półsiostra, przyrodnia siostra; młodsza zakonnica.

 Półsiódma, Półsiódmej = 6½.

 Półskórek, oprawa książki w papier a. płótno, z grzbietem i narożnikami ze skóry.

 Półskrzynek, w skrzyni przegródka umocowana u góry do jej i boku.

 Półsłówko, byle słówko, powiedziane od niechcenia, półgębkiem, niewyraźnie; ani p-a! = nie wolno ci nic powiedzieć, odezwać ś., pary z gęby puścić.

 Półsłupie, słup, wmurowany w znacznej części w ścianę, pilastr, półkolumna.

 Półsmętny, trochę smętny.

 Półsolówka, mała beczułka na sól, objętość małej beczki.

 Półsopran, głos pośredni między altem a sopranem, mezzosopran.

 Półstacja, przystanek drogi żelaznej między stacjami.

 Półstaje, miara długości drogi, równa 10 prętom.

 Półstopa, połowa stopy, miara = 6 calom.

 Półstopowy, Półstopny, mający pół stopy długości, szerokości, wysokości a. głębokości.

 Półstoże, połowa stogu, mały stóg.

 Półstulecie, okres 50 lat.

 Półsukno, Półsukienko, rodzaj lekkiego sukna.

 Półsutanna, gatunek sutanny bez rękawów.

 Półswojski, w połowie swojski, w części oswojony.

 Półsyty, niezupełnie syty, prawie najedzony.

 Półszaleniec, człowiek prawie szalony, półwarjat.

 Półszczęka, połowa szczęki.

 Półszeląg, pół najmniejszego pieniążka (moneta wyobrażalna); złamany szeląg: niewart i p-a = nic nie wart.

 Półszept, cichy szept, szmer.

 Półszkarłat, Półszkarłacie, rodzaj grubego sukna czerwonego.

 Półszkutek, niewielka szkuta.

 Półszlachcic, potomek jednego z rodziców stanu szlacheckiego, a drugiego nieszlacheckiego.

 Półszlachetny, niezupełnie szlachetny: kamień p.

 Półsznur, łańcuch mierniczy długości 37½ łokci.

 Półszorek, uprząż na konie bez chomąta.

 Półszósta, Półszóstej = 5½.

 Półszóstak, trzygroszówka w dawnej Polsce, trojak.

 Półsztuczka, połowa całej sztuki: p. płótna, perkalu, tasiemki.

 Półszubek, dawne kobiece okrycie bez rękawów lub ze ślepemi rękawami, podbite futerkiem i obramowane.

 Półszwadron, połowa szwadronu.

 Półślepy, prawie ślepy.

 Półśpiący — p. Półsenny.

 Półśrodek, środek połowiczny, nie stanowczy, nie radykalny, nie usuwający zła w zupełności, tymczasowy.

 Półświadomość, stan niezupełnej świadomości.

 Półświadomy, będący w stanie niezupełnej świadomości, półprzytomny.

 Półświat, świat pozorny.

 Półświatek, kobiety lekkiego prowadzenia ś, udające, jakoby należały do dobrego towarzystwa; utrzymanki.

 Półświatło, słabe światło, światło przyćmione, półmrok.

[300] Półświatówka, kobieta z półświatka, dmimondówka.

 Półświąteczny, częścią świąteczny.

 Półświecki, świecki w połowie.

 Półświt, pierwsza chwila świtu, przedświt, brzask.

 Półtalar, moneta wartości pół talara.

 Półtęgopokrywe — p. Półpokrywe.

 Półtłusty, średniotłusty; w drukars., pismo p-te = czcionki grubsze od zwykłego pisma.

 Półton, dźwięk pośredni między dwoma tonami sąsiedniemi w gamie; krzyżyk, bemol.

 Półtora, Półtorej = 1½.

 Półtora-, Półtoro-, w połączeniu z innemi wyrazami tworzy przymiotniki, oznaczające, że dany przedmiot posiada czegoś 1½. np. półtoracalowy, półtoramiesięczny, półtorametrowy i t. d.

 Półtoraczny, zamykający w sobie czego 1½; wóz p. = mający 1½ kolei szerokości, połtoracznik.

 Półtorak, moneta, wynosząca półtora grosza; rodzaj miódu pitnego.

 Półtorasta = 150.

 Półtorej — p. Półtora.

 Półtorówka, deska gruba na półtora cala.

 Półtrup, człowiek na poły umarły.

 Półtrzecia-, Półtrzecio-, w połączeniu z innemi wyrazami tworzy przymiotniki, oznaczające, że dany przedmiot posiada czegoś 2½, np. półtrzecioroczny, półtrzeciafuntowy, półtrzeciałokciowy.

 Półtrzecia, Półtrzeciej = 2½.

 Półtuzin, sześć sztuk.

 Półtwardy, trochę twardy.

 Półtynek — p. Pultynek.

 Półubrany, niezupełnie ubrany, w negliżu.

 Półuczony, niedouczek.

 Półumarły, prawie umarły

 Półupiór, prawie upiór, straszydło, imaginacja upiorna.

 Półuroczysty, uroczysty w połowie.

 Półurzędowy, Półurzędowny, niezupełnie urzędcwy, na poły prywatny.

 Półustaw, pismo cyrylickie pośrednie między odręcznym a sztychowanym, charakteryzujące się literami prostopadłemi.

 Półuśmiech, Półuśmieszek, uśmiech niezupełny, lekki.

 Półwalec, połowa walca, półcylinder.

 Półwarjat, postrzeleniec, bzik, fiksat.

 Półwartościowy, przedstawiający połowę wartości.

 Półwcięty, wcięty do połowy.

 Półwełna, tkanina utkana z wełny z dodatkiem bawełny.

 Półwiara, wiara niezupełna, połowiczna.

 Półwiecze, Półwiek, okres 50-o letni.

 Półwieczorny, zbliżający ś. ku wieczorowi, przypadający o zmierzchu a. w połowie wieczora.

 Półwiedza, wiedza niezupełna, połowiczna.

 Półwiek, połowa wieku = 50 lat, okres czasu pięćdziesięcioletni.

 Półwiorstowy, mający 250 sążni długości lub szerokości.

 Półwłócze, folwarczek, obejmujący pół włóki gruntu.

 Półwozie, połowa wozu, dwukolny wózek, bida; p. a. półwózek = wózek, mający dwa koła i dwa dyszle, służący do przewożenia pakunków na stacjach kolejowych (fig.).

 Półwpust, wpust czyli wcięcie niecałkowite, będące jednocześnie zakładką.

[301] Półwyrób — p. Półprodukt.

 Półwysep, część lądu, z jednej strony stykająca ś. z lądem stałym, a z pozostałych oblana wodą (f.).

 Półwyspowaty, podobny do półwyspu.

 Półwyścigowy, w części zastosowany do wyścigów: rower p.

 Półwyżeł, wyżeł mieszaniec.

 Półzakonny, przez pół zakonny, w połowie mniszy.

 Półzamkowy, gwóźdź dwa razy krótszy od zamkowego.

 Półzbroja, zbroja niecałkowita.

 Półzbrojny, przez pół uzbrojony.

 Półzdziczały, w połowie zdziczały.

 Półzegarze, dawny zegar, na którym było oznaczonych 12 godzin, w odróżnieniu od t. zw. całego zegara, mającego 24 godziny na tarczy.

 Półzgniły, na połowę zgniły.

 Półziemny, Półziemski, w połowie należący do ziemi, półniebieski, połniebiański; śródziemny.

 Półzłotek, Półzłotówka, pół złotego polskiego = 15 gr; moneta tej wartości.

 Półzmrok, zmrok niezupełny, półcień.

 Półzwierzę, człowiek o cechach zwierzęcych.

 Półzwiędły, prawie zwiędły.

 Półzwycięstwo, zwycięztwo nie całkowite, niezupełne.

 Półżałoba, ubranie żałobne, noszone po przeminięciu terminu grubej żałoby, żałoba niezupełna.

 Półżart, żart połowiczny; p-em = niezupełnie serjo.

 Półżołnierski, w części żołnierski, jakby żołnierski.

 Półżona, niby żona.

 Półżupan, Półżupanik, krótki żupan.

 Półżywy, ledwie żywy, półmartwy, prawie umarły.

 Póty — p. Potąd; dotąd, póki.

 Późna, w wyrażeniu do p. = do późnej pory, do późnej godziny.

 Późniak, człowiek, który ś. często opóźnia, opóźniający ś., maruda, nuda; dziecko, urodzone ze starych rodziców.

 Późnić, opóźniać, spóźniać, zwlekać, ociągać; p. ś., opóźniać ś., spóźniać ś, przybywać zapóźno, poniewczasie; zwlekać z przybyciem, bałamucić, marudzić; o zegarku: wskazywać czas wcześniejszy niż jest, iść zbyt wolno.

 Później, potem, następnie.

 Późno, przysł., niewcześnie, o późnej porze, o późnym czasie; po niewczasie, po terminie.

 Późnoletni, dotyczący lat późniejszych, przyszłych.

 Późny, nierychły, niewczesny, za późny, spóźniony; nie we właściwym terminie przypadajacy, przychodzący: p-a jesień, p-a noc, p-a pora; p. czas; p. obiad; p. wieczór; p-a starość = głęboka.

 P. p. skr. — p. Per procura (prokura) = z pełnomocnictwa.

 Pra-, w połączeniu z innemi wyrazami oznacza dalekiego przodka, np. pramacierz, praczłowiek, prasłowiański, pragiermański, a. coś bardzo dawnego, np. prawiek, praświat, prastarym

 Prababczyn, stanowiący własność prababki, właściwy prababce.

 Prababka, Prababula, matka babki a. dziadka; przen., kobieta-przodek, kobieta dawna,

 Prabóg, ojciec bogów.

 Praca, zastosowanie sił fizycznych a. moralnych dla wykonywania. rzeczy pożytecznych, robota, zajęcie, zawód, zatrudnienie: p. fizyczna, umysłowa, ciężka, moralna; wziąć ś., zasiąść do p-y, p. niewdzięczna, próżna, daremna p. = nie dająca należytych owoców, szukać p-y = zajęcia; trud, mozół, wysiłek duży w celu osiągnięcia [302]czegoś; to, co daje praca, wynik pracy, zarobek, owoc pracy, dzieło: żyć z p-y rąk; p. literacka, naukowa = utwór, myśli, dzieło, pisanie książek; p. mechaniczna = energja fizyczna potrzebna do pokonania pewnego oporu na przestrzeni pewnej drogi.

 Pracobierca, pracownik, najemnik, robotnik.

 Pracodawca, ten, który daje komu u siebie pracę, chlebodawca; ten, co daje komu swoją pracę, pracownik, najemnik, robotnik.

 Pracować, zajmować ś. pracą, robić, trudzić ś., mozolić ś.: p. nad czym = trudzić ś.; p. w fabryce, w biurze = mieć zajęcie, posadę; p. fizycznie, umysłowo; p. na kawałek chleba = zdobywać utrzymanie pracą; p. w pocie czoła = bardzo ciężko, z wielkim wysiłkiem; p. dla dobra kraju, ludzkości = poświęcać swą pracę; p. nad samym sobą = uczyć ś., kształcić ś., poprawiać ś.; p. nad czyją zgubą = aby go zgubić, zniszczyć, zniesławić; p. kim a. czym = używać kogo a. czego do wykonania jakiej pracy, wyręczać ś.; p. głową = umysłowo; p. rękami = fizycznie; p. piersiami = ciężko, z trudem oddychać; p. bokami = oddychać ciężko (o koniu); p. sługą, chłopem = wyręczać ś. niemi w pracy; p. gębą = jeść dużo, pałaszować, futrować; p. językiem = gadać wiele; fermentować (o drożdżach, o piwie).

 Pracowicie, przysł., pilnie; z nakładem wielkiej pracy.

 Pracowity, lubiący pracować, pilny w pracy, chętny do pracy, wiele pracujący, skrzętny, mający zamiłowanie do pracy; wymagający a. kosztujący wiele pracy, nużący, trudny, ciężki, żmudny, forsowny, mozolny, wykończony z wielkim nakładem pracy; oddech p. = ciężki.

 Pracownia, pokój, przeznaczony do pracy; p. uczonego = gabinet, laboratorjum; p. rzemieślnika = warsztat, fabryka; p. malarza, rzeźbiarza; p. strojów, kapeluszy = zakład modniarki.

 Pracownica, Pracowniczka, kobieta pracująca; kobieta zamiłowana w pracy, poświęcająca się jakiej pracy, działaczka.

 Pracownik, człowiek pracujący; człowiek zamiłowany w pracy; pracujący w jakim zakładzie: w biurze, w sklepie, w fabryce itp.; oficjalista, urzędnik; działacz.

 Pracz, ten, który pierze bieliznę; przyrząd mechaniczny do prania; kijanka; zwierzę z gatunku niedźwiedziowatych.

 Praczka, kobieta, trudniąca ś. praniem bielizny; przyrząd do prania materjałów wełnianych, praczarka.

 Praczkarnia, izba, przeznaczona do prania bielizny.

 Praczłowiek, człowiek pierwotny.

 Prać, czestotl., Pierać; myć, oczyszczać z brudu bieliznę a. inną tkaninę; przen., bić, uderzać, łomotać, trzepać, okładać, chlastać; deszcz, grad pierze = siecze, trzepie; p. ś., być pranym; dawać ś. prać; bić ś. wzajemnie.

 Pradawny, b. dawny, odwieczny.

 Pradziad, Pradziadek, ojciec dziadka a. babki; dawny przodek, antenat.

 Pradziadowski, Pradziadów, dotyczący pradziada, właściwy pradziadowi.

 Praenumerando, łć. — p. Prenumerando.

 Praglec, wczesny len, z którego nasienie wykrusza ś. jeszcze na roli, nim zostanie zebrany, len zwyczajny.

 Pragmator, gr., historyk, wyjaśniający fakty dziejowe pragmatycznie.

[303] Pragmatyczny, gr., oparty na logicznym związku rzeczy, ścisły; historja p-a = sposób przedstawienia dziejów z wykazaniem związku przyczyn i skutków; sankcja p-a = ustawa państwowa, która na, wieczne czasy ma zostać nienaruszona, nic na sile nie tracąc; austrjacka sankcja p-a = następstwo tronu w krajach dziedzicznych austrjackich, ustanowione przez Karola VI.

 Pragmatyk, gr. — p. Pragmator.

 Pragmatyka, gr., znajomość sprawy lub interesu.

 Pragmatyzm, gr., Pragmatyczność, sposób objaśniania pragmatyczny; teorja, szukająca dowodów prawdziwości mniemań w ich konsekwencjach praktycznych; uzależnienie zjawisk duchowych od warunków życia społecznego; p. Pragmatyka.

 Pragmatyzować, gr., rozwijać naukę w sosóbsposób pragmatyczny.

 Pragnący, ten, który pragnie; spragniony, mający pragnienie, łakomy, głodny, żądny, chciwy czego.

 Pragnąć, być spragnionym, pić chcieć; p. czego, żądać, chciwie pożądać, chcieć usilnie, życzyć sobie, tęsknić do czego: p. czego, jak kania dżdżu = bardzo pragnąć; pragnę twego szczęścia = chcę, byś był szczęśliwy, dążę do tego; jak pragnę zbawienia!, jak pragnę oglądać Boga przy skonaniu!, jak pragnę szczęścia! = zaklęcia, używane, kiedy ktoś chce zapewnić kogo o prawdzie swoich słów.

 Pragnienie, uczucie, doznawane, gdy ś. chce pić, łaknienie; przen., żądza, pożądanie, chęć gorąca.

 Pragniony, oczekiwany z upragnieniem, pożądany.

 Prahistorja, łć., historja pierwotna, historja początków ludzkości.

 Praistota, istota pierwotna.

 Prajęzyk, pierwotny język.

 Prakomórka, komórka w organizmie, z której tworzą ś. inne komórki, komórka macierzysta.

 Prakryt, gwary ludowe Hindusów, używane przez niższe klasy ludności, różne od san skry tu, języka religji i klas uprzywilejowanych Hindusów.

 Praktyczny, gr., oparty na praktyce, na doświadczeniu, mający zastosowanie w rzeczywistości, odpowiedni celowi, nadający ś. do niego, użyteczny; codzienny, powszedni; istotny, pozytywny; (o człowieku) umiejący zastosować teorję w życiu; doświadczony, umiejący właściwie używać narzędzi i czasu; kierujący ś. interesem własnym raczej, niż ideałami lub mrzonkami.

 Praktyk, gr., mający w czym wprawę, w czym biegły; doświadczony; stosujący wiedzę do celów praktycznych: lekarz, prawnik p.

 Praktyka, gr., zastosowywanie teorji do rzeczywistości, wykonywanie rzeczywiste czynności, w przeciwstawieniu do poznania jej teoretycznego; wprawa, biegłość, nabyta przy wykonywaniu jakiej czynności; czynność, wykonywana dla nabycia w niej wprawy; czynność zawodowa lekarza lub prawnika; w lm., p-i, czynności obrzędowe (religijne); skomplikowane tajemnicze działania.

 Praktykant, łć., odbywający praktykę, uczący ś. stosować nabytą teorję do rzeczywistości; sposobiący ś. doświadczalnie do pracy w jakim zawodzie, uczeń w fabryce, w handlu.

 Praktykować, łć., wykonywać co zawodowo; (o lekarzu, adwokacie, techniku) pełnić obowiązki swego powołania; (o praktykancie) sposobić ś. do wykonywania obowiązków zawodowych, pełniąc [304]te obowiązki pod kierunkiem specjalisty, uczyć ś. praktycznie, być na praktyce.

 Praktykowany, łć.; codzienny, powszedni, zwyczajny; używany; stosowny.

 Praktykujący, łć., poświęcający ś. praktyce: lekarz p.

 Pralinki, fr., migdałki smażone w cukrze; cukierki, zrobione ze specjalnie przyrządzonej czekolady, napełnione syropem i likierem lub kremem migdałowym.

 Pralnia, miejsce, gdzie piorą, izba do prania; zakład prania bielizny i innych praktyk: p. mechaniczna, chemiczna = używająca maszyn a. środków chemicznych.

 Pralnik, przyrząd do prania, kijanka.

 Praludzki, dotyczący ludzi pierwotnych.

 Praludzkość, ludzkość pierwotna.

 Prałacki, łć., odnoszący ś. do prałata, należący do prałata.

 Prałat, łć., duchowny, sprawujący wyższy urząd w kościele, np. biskup, opat, kanonik kapituły; szczególniej tytuł kanonika, mającego wyższy urząd i godność wyższą, niż kanonicy zwyczajni.

 Prałatka, łć., przełożona klasztoru, ksieni.

 Prałatura, łć., godność płałata; żart., dobra tusza.

 Pramacierz, Pramać, Pramatka, pierwsza, najdawniejsza matka, prarodzicielka.

 Pramaterja, łć., materja pierwotna, z której powstał wszechświat.

 Pramistrz, pierwszy mistrz, mistrz, który dał początek czemu.

 Pranie, mycie bielizny a. innej tkaniny; przen., bicie, wybicie, cięgi: sprawić komu p.

 Prany, uprany, wyprany.

 Praodwieczny, odwieczny.

 Praojciec, pierwszy ojciec, najdawniejszy przodek.

 Praojcowski, pradziadowski, starodawny, odwieczny.

 Praojczyc, daleki potomek.

 Praojczyzna, pierwotna, odwieczna ojczyzna.

 Praprababka, matka pradziadka a. prababki.

 Prapradziad, Prapradziadek, ojciec pradziadka a. prababki.

 Praprawnuczę, dziecko prawnuka a. prawnuczki, potomek prapradziadka a. praprababki.

 Praprawnuczka, córka prawnuka a. prawnuczki.

 Praprawnuk, syn prawnuka a. prawnuczki.

 Praprawo, pierwotne, najdawniejsze prawo.

 Praprzodek, najdawniejszy przodek, protoplasta.

 Prarodzic, praojciec, pierwszy ojciec, protoplasta.

 Praroślina, roślina z czasów przedhistorycznych.

 Prasa, nm., tłocznia, przyrząd do wywierania silnego mechanicznego nacisku na ciała, w celu zmiany ich kształtu, zwiększenia gęstości, wytłoczenia zawartych płynów, odbicia na ich powierzchni jakich znaków lub odcisków, do ściśnięcia, dla nadani i gładkości lub mniejszej objętości, dla wyprostowania, a. dla zatrzymania w położeniu nieruchomym; przyrząd do kopjowania listów (fig.); p. hidrauliczna — p. Hidrauliczny; ogół pism, ogłaszanych drukiem, ogół czasopism; dziennikarstwo, dziennikarze; ścisk, tłok, ciżba.

 Prasiedziba, siedziba czyja odwieczna, siedlisko pierwotne jakiego ludu.

 Prask, rzecz, odgłos uderzenia płaskiego, trzask, huk, hałas; wykrzyknik, oznaczający płaskie uderzenie, chlap!, trzask!, rym!

[305] Praska, nm., mała prasa do wyciskania, do odbijania czego.

 Praskolę, Praskuł, prawnuk, praszczur.

 Prasłowiański, odnoszący ś. do pierwotnych Słowian.

 Prasnąć, uderzyć hałaśliwie, huknąć, rymnąć; upaść; rzucić, cisnąć z zamachem; pęknąć z hałasem.

 Prasoł, przekupień soli.

 Prasowaczka, kobieta, trudniąca ś. prasowaniem bielizny.

 Prasować, ściskać w prasie, wyciskać, tłoczyć; gładzić nagrzanym żelazem.

 Prasowalnia, izba, przeznaczona na prasowanie bielizny.

 Prasownia, miejsce prasowania, izba, gdzie stoją prasy, np. do tłoczenia winogron.

 Prasownik, pracownik, zajęty prasowaniem; w drukarni: pracownik, robiący odbitki złożonych szpalt i kolumn na prasie ręcznej, preser.

 Prasówka, cegła prasowana w odpowiedniej maszynie.

 Prast! Prastu! w wyrażeniach szast! prast!, szastu! prastu!: wykrzyknik, oznaczający czynność, szybko dokonywaną.

 Prastary, bardzo dawny, przedwieczny, odwieczny, starodawny.

 Prastryj, brat dziada.

 Prasyn, syn pierworodny.

 Praszczur, praprawnuk, w lm., dalsi potomkowie; ojciec prapradziada, w lm. dalecy przodkowie.

 Praświat, świat pierwotny.

 Praustrój, ustrój pierwotny.

 Prawda, zgodność tego, co mówimy, z rzeczywistością; rzecz, nie ulegająca wątpliwości, pewnik, aksjomat; prawość, cnota, szczerość, otwartość w mowie, prawdomówność; słowa p-y = reprymanda, nagana ostra; mijać ś. z p-ą = kłamać; nie obwijać p-y w bawełnę = mówić szczerze, bez osłonek, wprost; to święta p., to wielka p. = bardzo trafne zdanie; istna, rzetelna p., czysta p. = szczera prawda; p. w oczy kole, p. gorzka potrawa = ludzie nie lubią prawdy; to nie p.! = to kłamstwo!, to fałsz!; oj p.!, to p.!, oj to p.! = tak jest istotnie, zgadzam ś. z tym; czy to tylko p.?, czy to aby p.? = czy tak istotnie?; jeśli mam p-ę powiedzieć = jeśli mam być szczery; p. była! = a jakże!, nie wierzę ci!; powiedz p-ę = wyznaj wszystko szczerzę; tchnąć p-ą = być prawdopodobnym; rzecz podobna do p-y = prawdopodobna; p-ę powiedziawszy = mówiąc szczerze; nie p-ż? = czyż nie jest tak istotnie?; przysł., doprawdy, naprawdę, rzeczywiście, istotnie, serjo, nie żartem, zaiste; zaprawdę, prawdziwie, zgodnie z prawdą; wprawdzie, poprawdzie, co prawda, prawdę rzekłszy, prawdę mówiąc; trafne, wierne oddanie natury w utworze literackim a. artystycznym.

 Prawdolubca, miłośnik prawdy.

 Prawdomówca, ten, który zawsze prawdę mówi; człowiek szczery, otwarty.

 Prawdomówność, szczerość, otwartość.

 Prawdomówny, lubiący mówić prawdę, mówiący zawsze prawdę.

 Prawdopodobieństwo, podobieństwo do prawdy, rzecz prawdopodobna; rachunek p-a w matematyce = obliczanie stosunku wypadków sprzyjających pewnemu zdarzeniu do ogólnej liczby wypadków możliwych.

 Prawdopodobnie, przysł., z pewnym podobieństwem do prawdy: pewnie, że..., zapewne, że..., zdaje ś., że....

 Prawdopodobny, podobny do prawdy, mający pozór prawdy, mogący ś. urzeczywistnić; przypuszczalny, domniemany.

[306] Prawdziwie, przysł., istotnie, w samej rzeczy, iście, rzeczywiście, zgodnie z prawdą, doprawdy, na serjo.

 Prawdziwość, zgodność z prawdą, rzeczywistość; rzetelność, otwartość, szczerość; autentyczność, istność.

 Prawdziwy, zgodny z prawdą, rzeczywisty, istotny; szczery, otwarty, niekłamany, rzetelny, niefałszywy; autentyczny, wiarogodny; idealny, doskonały, wyborny, zawołany, znakomity.

 Prawica, prawa ręka; prawa strona; stronnictwo konserwatywne w parlamencie.

 Prawicowy, dotyczący prawicy parlamentarnej.

 Prawiczek, młodzieniec, który nie miał dotąd stosunków płciowych z kobietami.

 Prawiczeństwo, Prawictwo, dziewictwo, panieństwo, niewinność dziewicza.

 Prawiczka, dziewica, panna nienaruszona.

 Prawić, mówić, opowiadać, gadać, rozpowiadać, rozwodzić się, bredzić, pleść, bzdurzyć.

 Prawidlarz, rzemieślnik, wyrabiający prawidła do butów.

 Prawidlnik, zbiór prawideł, ustaw; regulamin, kanon.

 Prawidło, wszystko, co służy do prostowania czego, linja, linjał, moduł, śródwaga, libella; u szewców: forma do butów; wogóle wzór, model rzemieślniczy; przepis, zasada, reguła, maksyma moralna, norma, modła.

 Prawidłowość, bieg rzeczy prawidłowy, odbywający ś. podług pewnych praw.

 Prawidłowy, z prawidłami zgodny, nie wykraczający z nich; taki, jaki powinien być: normalny, regularny, foremny, należyty.

 Prawie, przysł. ledwie nie, tylko co, omało, omal, bez mała, blizko: p. tak wysoki, jak ja, p. wszystko, p. nic; to ubranie p. pasuje na mnie; tyle, co p. = dość, dostatecznie.

 Prawiek, bardzo dawne czasy.

 Prawka, roślina z rodziny witułkowatych, cukrownica.

 Prawnictwo, nauka prawa; praktyka prawnicza, zajęcie prawnika, zawód adwokata; zbior., prawnicy, adwokaci.

 Prawniczy, odnoszący się do prawnictwa, prawny; odnoszący ś. do prawników, adwokacki.

 Prawnie, przysł. z prawa, na mocy prawa, według praw, zgodnie z prawami, sądownie.

 Prawnik, posiadający naukę prawa, prawoznawca, jurysta; człowiek, zajmujący ś. praktyką prawną, adwokat, jur, jurysta, palestrant; student z wydziału prawnego.

 Prawnopaństwowiec, zwolennik istniejącego ustroju państwa, lojalista.

 Prawnopaństwowy, odnoszący ś. do urządzeń i instytucji, na których opiera ś. ustrój państwowy, porządek publiczny.

 Prawnopolityczny — p. Prawnopaństwowy.

 Prawnoprywatny, wchodzący w zakres prawodawstwa, określającego prawa i obowiązki każdego obywatela.

 Prawność, zgodność z prawem, prawowitość.

 Prawnuczę, dziecko wnuka a. wnuczki.

 Prawnuczka, córka wnuka a. wnuczki.

 Prawnuk, syn wnuka a. wnuczki.

 Prawny, oparty na prawie, zgodny z brzmieniem prawa, legalny; odnoszący ś. do prawa, należący do zakresu prawa, do nauki prawa: zagadnienie p-e, wydział p. = na którym wykładają prawo; księga, dzieło p-e = dotyczące kwestji [307]prawnych; prawowity, słuszny: formy p-e, środki p-e, małżeństwo p-e = zawarte podług przepisów prawa; sądowy: postępowanie p-e; tyczący ś. sądu, sądowy, proceduralny: koszty p-e, kroki p-e = przeciw oskarżonemu.

 Prawo, to, co stanowi słuszne żądanie; to, co ś. komu należy, co mu przypada: mieć p. do czego, p. obywatelstwa, p-a stanu; jakim p-em to uczyniłeś? = na jakiej zasadzie?; dochodzić swego p-a = upominać ś. o to, co ś. komu należy; wystąpić ze swemi p-ami = zgłosić ś. ze swemi pretensjami do czego; mieć p. do czego = mieć słuszność za sobą, mieć p. domagania ś.; rościć sobie p. do czego = domagać ś. czego; odstąpić, zrzec się swych praw; p. miecza = moc sądzenia i skazywania na śmierć; p. życia i śmierci = samowładza nieograniczona; p. pięści, p. mocniejszego = przemoc brutalna; p. starszeństwa = przywileje dziecka pierworodnego; p. przyrodzone = zgodne z naturą; dać komuś do czego p. = uprawnić go; przywilej, pozwolenie na co: p. wypasu na cudzej łące, na przejazd przez cudzy grunt; obowiązek, powinność, rozkaz: twoje psie p. słuchać; przepis prawny, norma prawna, ustawa: księga, kodeks praw, artykuł p-a, litera p-a = dosłowne brzmienie przepisu prawnego według kodeksu; pisać, ustanawiać, uchwalać, ogłaszać, wprowadzać, szanować, łamać, uchylać, znosić p-a; księga przepisów prawnych, kodeks, statut: p. rzymskie, p. kanoniczne = dotyczące kościoła; p. francuskie = kodeks Napoleona; p. polskie, p. magdeburskie, p. koronne, p. ziemskie, p. zwyczajowe, p. pisane, p. cywilne, p. karne, p. państwowe, p. handlowe, p. administracyjne, p. prasowe, p. międzynarodowe; w imienin p-a proszę otworzyć!; w imieniu p-a aresztuję pana!; nauka prawa, prawoznawstwo, studja prawne, wydział prawny w uniwersytecie: znawca p-a, student p-a, doktór p-a, doktór obojga praw = kanonicznego i rzymskiego (w dawnych uniwersytetach); przen., zwyczaj ogólnie przyjęty, prawidło, norma towarzyska: p. grzeczności, przyzwoitości towarzyskiej; p. gościnności; w przyrodoznawstwie: ogólna norma, zasada, według której dzieją się wszystkie zjawiska analogiczne, ujęta w formę wzoru matematycznego; p. ciążenia powszechnego, p. rozszerzalności ciał, p. załamywania ś. światła i t. d.

 Prawobrzeżny, położony na prawym brzegu rzeki.

 Prawodawca, który dał prawa, ułożył a. kazał ułożyć kodeks praw, ustawodawca.

 Prawodawczy, odnoszący ś. do prawodawstwa.

 Prawodawczyni, ta, która daje, pisze, układa a. każe układać prawa.

 Prawodawstwo, władza dawania i stanowienia praw; zbiór praw, ogół praw jakiego narodu, kodeks praw.

 Prawołomca, łamiący, gwałcący prawo.

 Prawomocnie, przysł., zgodnie i z prawem, mając do czego prawo.

 Prawomocność, moc prawa, zgodność z prawem, posiadanie mocy obowiązującej.

 Prawomocny, mający moc prawa, wydany zgodnie z przepisami prawa: nienaruszalny pod względem prawa: wyrok p.

 Prawomówny, mówiący szczerze, to, co myśli, prawdomówny.

 Pramomyślny, nie naruszający i prawa; wiernie, uczciwie myślący, lojalny.

[308] Prawopis, posiadający umiejętność poprawnego pisania, ortograf.

 Praworządny, rządzący ś., urządzony zgodnie z prawem.

 Prawoskrzydłowy, odnoszący ś. do prawego skrzydła (wojska).

 Prawosławie, ros., wiara prawosławna, wyznanie grecko-rosyjskie, obrządek wschodni.

 Prawosławny, ros., odnoszący ś. do prawosławia, należący do Kościoła prawosławnego; rzecz., wyznawca Kościoła prawosławn.

 Prawostronny, będący z prawej strony.

 Prawość, uczciwość, cnotliwy, zacny sposób myślenia, postępowania; sprawiedliwość, słuszność.

 Prawoślaz, roślina z rodziny ślazowatych, topolówka, zygmarek (fig.).

 Prawować, procesować, ścigać sądownie; p. ś., prowadzić ciągłe procesy, procesować ś., pieniać ś., ciągać ś. po sądach.

 Prawowierny, zgodny z wiarą wyznawaną, ortodoksyjny; gorliwy wyznawca dogmatów danej wiary, danego kościoła.

 Prawowitość, prawość, prawność, legalność.

 Prawowity, posiadający pełne prawo do czego, zgodny z prawem, legalny: dziecko p-e, potomek p.; książę, król p. = nie przywłaszczyciel, nie uzurpator.

 Prawowładny, władający czym zgodnie z prawem, legalny.

 Prawoznawca, posiadający naukę praw, znający prawo teoretycznie, jurysta.

 Prawoznawczy, przym. od Prawoznawca i Prawoznawstwo.

 Prawoznawstwo, nauka, znajomość teorji prawa.

 Prawy, znajdujący ś. po prawej ręce, przeciwny lewemu: p. noga, p. ręka = prawica; p-e skrzydło armji, budynku; p. brzeg rzeki = znajdujący ś. po prawej ręce, gdy ś. patrzy z biegiem rzeki; z p-a = z prawej strony; być p-ą ręką czyją = wyręczycielem jego, nieodzownym pomocnikiem; w p-ą! w p-o! = w prawą stronę; p-a strona jakiej tkaniny a. skóry = strona górna, wierzchnia; prawny, legalny, prawowity, zgodny z prawem: p-a władza, dzieci p-ego łoża — zrodzone w małżeństwie, legalne; cnotliwy, rzetelny, uczciwy, sumienny, nieskazitelny, honorowy, nieskażony: p. charakter, p. człowiek, p. obywatel; prawdziwy, istny, właściwy, szczery, istotny, pozorowy: p. Polak, p. chrześcijanin.

 Prawyborca, pierwszy wyborca, wybierający wyborcę, który ma prawo głosować na posła i samemu być na posła wybranym.

 Prawybory, wybory na wyborców, mających wybierać z pomiędzy siebie posłów.

 Prawzór, wzór pierwotny, najdawniejszy, wzór najlepszy.

 Praziomek, pierwotny mieszkaniec kraju.

 Prażelnia, miejsce, gdzie przepalają rudę.

 Prażmo, ziarno żytnie lub pszenne prażone, pieczone, suszone.

 Prażnik, ros., święto.

 Prażucha, kluska prażona, potrawa z mąki gryczanej a. żytniej palonej na sucho i zalanej wrzątkiem ze słoniną; lemieszka.

 Prażyć, piec w ogniu, suszyć na silnym ogniu, skwarzyć: gotować kawę, mąkę, sól, groch; słońce p-y = piecze; p. wódkę = gotować ją z miodem i tłuszczem na krupnik; p. rudę = przepalać ją zlekka; strzelać gęsto do kogo z broni palnej, walić z armat, razić, bić, smagać; p. ś., być [309]wystawionym na działanie silnego ognia, piec ś., skwarzyć ś., suszyć ś. na ogniu.

 Prącie, rózgi drobne, gibkie, witki, łozy; członek męski.

 Prąd, pęd wody, rwąca siła wody, nurt, wart; silny ciąg powietrza, przeciąg, cug: p-y powietrzne, atmosferyczne = wiatry; p-y morskie, oceaniczne = stały bieg wody w morzu w pewnych miejscach i kierunkach, podobny do bystrej rzeki; drzewo a. korzeń, ukryty w wodzie, prądowi na; przen., pewne dążenie społeczne, ruch społeczny w pewnym kierunku, kierunek umysłów, dążność: p. społeczny, p. cywilizacyjny, p. w nauce, w sztuce, w literaturze; p. czasu = duch czasu; p. elektryczny = przebieganie elektryczności po jakimś przewodniku, np. po drucie.

 Prądnica, maszyna do wytwarzania prądu elektrycznego.

 Prądnić, Prądować, wyłaniać z siebie, a. pochłaniać prąd elektryczny.

 Prądnik, motor, poruszany siłą elektryczności, elektromotor, silnik.

 Prądochłonny, pochłaniający prąd elektryczny.

 Prądomierz, igła magnesowa, służąca do wskazywania siły i napięcia prądu elektrycznego.

 Prądoskaz — p. Galwanometr.

 Prądotwórczy, wytwarzający prąd (elektryczny).

 Prądownica, Prądówka — p. Draga.

 Prąteczek, zdr. od Pręt.

 Prątek, cienki pręt, pręcik; cienka gałązka bez liści, rózga, różdżka; szczebelek, drut do robienia pończoch, do robót włóczkowych; bakterja, lasecznik.

 Prątnik, roślina z gromady liściastych mchów, mech knotowy.

 Prążka, zdr. od Pręga.

 Prążkować, robić na czym prążki.

 Prążkowany, Prążkowały, zrobiony w prążki, pełen prążek, mordowały, pasiasty, karbowany.

 Preadamita, człowiek, który istniał w zamierzchłej przeszłości jeszcze przed Adamem.

 Preambuły, łć., wstęp rozwlekły beztreściowy; czcza gadanina.

 Prebenda, łć., dobra kościelne, z których dochody pobiera duchowny, w zamian za obowiązki, które spełnia.

 Prebendarjusz, Prebendarz, łć., kapłan, zarządzający majątkiem duchownym i pobierający z niego dochód.

 Precedencja, łć., pierwszeństwo, poprzednictwo, starszeństwo.

 Precedens, łć., wypadek, poprzedzający inny podobny, mogący zatym służyć za wzór, jak postąpić w takim samym położeniu.

 Precel, nm., rodzaj obarzanka, złożonego z dwóch kółek, połączonych grzbiecikiem.

 Precepta, łć., przepisanie na kogo, cesja piśmienna.

 Preceptor, łć., nauczyciel.

 Precesja, łć., poprzedzanie punktów równonocnych, zjawisko, polegające na tym, że oba punkty równonocne nie zajmują na ekliptyce położenia niezmiennego, lecz przesuwają ś. po niej wciąż bardzo nieznacznie od wschodu ku zachodowi.

 Precesor, łć., poprzednik.

 Precjoza, łć., rzeczy drogocenne, kosztowności, klejnoty.

 Precypitacja, łć., pośpiech.

 Precyzja, łć., dokładność, ścisłość, zwięzłość; dosadność.

 Precyzyjny, łć., działający z niezmierną dokładnością: zegar p., maszyna p-a.

 Precz, na boku, daleko, w oddaleniu na stronę, dalej, zdala; na bok!; dalej!, ruszaj!, wynoś ś.!; fora!; w dalszym ciągu, dalej, nieustannie, bez przerwy; iść p., [310]pójść p. = odejść, wynosić ś., oddalać ś.; puścić p. = zapomnieć, puścić w niepamięć; wyrzucić, wypędzić, przepędzić p. = wypędzić daleko, kazać iść sobie, kędy oczy poniosą.

 Predamnacja, łć., potępienie z góry.

 Predestynacja, łć., przeznaczenie, dola, los.

 Predestynować, łć., przesądzać z góry.

 Predestynowany, łć., ten, komu przeznaczenie z góry wytknęło drogę życia i rodzaj działalności.

 Predeterminować, łć., z góry określać, zawczasu decydować o czyim losie a. o sposobie zużytkowania kogo a. czego.

 Predominować, łć., górować, mieć pierwszeństwo.

 Predykacja, łć., kazanie, nauka.

 Predykant, łć., kaznodzieja.

 Predykat, łć., w gram., orzeczenie, orzecznik, omówienie, opowiednik w zdaniu.

 Predykować, łć., przepowiadać, wróżyć.

 Predylekcja, łć., szczególne upodobanie do czego, do kogo, przekładanie, lubienie czego albo kogo.

 Predysponować, łć., usposabiać.

 Predyspozycja, łć., usposobienie, skłonność do czego; skłonność organizmu do ulegania jakim chorobom.

 Preegzystencja, łć., byt uprzedni, istnienie duszy ludzkiej przed połączeniem ś. jej z ciałem.

 Prefacja, łć., wstęp, przedmowa; część Mszy Św., następująca po Offertorjum, a poprzedzająca Kanon.

 Prefekt, łć., u starożytnych Rzymian: tytuł wielkorządców niektórych prowincji, np. p. Gallji, p. Egiptu; administracyjny naczelnik departamentu we Francji; dyrektor policji w wielkich miastach; ksiądz, wykładający religję w szkołach i seminarjach.

 Prefektostwo, łć., okres urzędowania prefekta; biuro prefekta, prefektura; zbior., prefekt z żoną.

 Prefektura, łć., okrąg, podlegający władzy prefekta; urząd i miejsce urzędowania prefekta.

 Prefekturalny, łć., dotyczący prefektury.

 Preferans, fr., szczególne względy, okazywane komu, oddawanie komu pierwszeństwa przed innemi; rodzaj gry komersowej w karty, w której rozstrzyga ilość wziątek; p. oficerski = gra dwuosobowa we 24 karty, z dwoma renonsami.

 Preferansista, fr., grający chętnie i umiejętnie w preferansa.

 Preferek, fr., żart. — p. Preferans.

 Preferencja, łć., pierwszeństwo, wyższość nad innymi, przekładanie czego nad co.

 Preferować, łć., przekładać jedną rzecz a. osobę nad drugą, dawać pierwszeństwo.

 Prefiks, łć., w gram., przedrostek, przybranka.

 Preformacja, łć., istnienie pierwotne w zarodku.

 Preformacyjny, łć., przym. od Preformacja; p-a teorja = historja rozwoju.

 Pregrawacja, łć., obciążenie.

 Prehistorja, łć., dzieje przedhistoryczne.

 Prejskurant, nm., wykaz cen, cennik.

 Prejudicjum, łć., szkoda, strata; odpowiedzialność; zawiadomienie o mającym być wydanym wyroku.

 Prejudykat, łć., dosłownie: przedsąd, uprzedzenie; w prawie: wyrok sądowy miarodajny dla następnych wyroków, wydawanych w podobnych sprawach; szkodliwe następstwa, wynikające dla [311]strony, która nie dopełniła jakiej przepisanej prawnej czynności.

 Prekarjum, łć., w starożytnym Rzymie grunt, dany klijentowi przez patrona z prawem odebrania w każdym czasie; przyzwolenie z zastrzeżeniem cofnięcia go.

 Prekaryjny, Prekarny, łć., niepewny, chwiejny, odwołalny, zawisły od łaski, zależny od kogo a. czego; p. handel = handel morski przemytniczy, prowadzony pod osłoną flagi neutralnej z mieszkańcami mocarstwa wojującego wbrew prawom o neutralności.

 Prekluzja, łć., Prekluzyjny termin = ostateczny termin, po upływie którego traci ś. przysługujące prawa; wogóle termin nieodwołalnie ostateczny.

 Prekonizacja, łć., uroczyste mianowanie biskupa przez Papieża wobec zgromadzonych kardynałów.

 Prekonizować, łć., dokonywać prekonizacji; p-any biskup = ksiądz, uznany urzędownie za godnego objęcia stolicy biskupiej, lecz który dopiero ma być uroczyście wyświęcony na biskupa.

 Prekursor, łć., zwiastun, ten, kto zapowiada wypadek ważny, mający nastąpić; oznaka czegoś, co ma ś. zdarzyć.

 Prekursoryczny, łć., wstępny, chwilowy.

 Prekustodja, łć., zastrzeżenie, warunek.

 Prelatura, łć., godność prałata.

 Prelegient, łć., wygłaszający prelekcję.

 Prelegientka, łć., forma ż. od Prelegient.

 Prelekcja, łć., wykład, lekcja, szczególnie w wyższym zakładzie naukowym; odczyt publiczny.

 Preliminacja, łć., umowa tymczasowa, przedugoda.

 Preliminarja, łć., układy przedwstępne, tymczasowe, stanowiące przygotowanie do późniejszych stanowczych układówr i postanowień.

 Preliminarny, Preliminacyjny, łć., tymczasowy, wstępny.

 Preliminarz, łć., uprzednie obliczenie przypuszczalnych dochodów i wydatków, projekt wydatkowania.

 Preliminować, łć., zestawiać i obliczać naprzód przypuszczalne wydatki i dochody.

 Preludjum, łć., w muz., przegrywka, krótkie fantazjowanie na instrumencie przed rozpoczęciem utworu muzycznego, krótki wstęp muzyczny; rodzaj krótkiej kompozycji muzycznej na fortepjan lub organy.

 Preludjować, łć., grać preludje.

 Premedytacja, łć., rozmysł, obmyślanie czego naprzód, z góry obmyślana celowość środków, wiodących do czynu, układanie ze spokojnym rozmysłem planu, przedsięwzięcia.

 Premedytowany, łć., z góry ułożony, rozmyślny, dokonany z premedytacją.

 Preminencja, łć., pierwszeństwo, starszeństwo, przywilej.

 Premissa, łć., przesłanka, w syllogizmie zdanie, z którego drogą rozumowania wyprowadzamy wnioski; jedna z szeregu prawd ogólnych lub szczególnych, wiodących drogą wnioskowania do pewnej prawdy szczególnej lub ogólnej jako wyniku; zwolnienie, urlop.

 Premja, łć., opłata, którą instytucja asekuracyjna pobiera od ubezpieczonego — p. Premjum.

 Premjant, łć., ten, który otrzymał premjum czyli nagrodę.

 Premjer, fr., naczelnik gabinetu ministerjalnego, prezes ministrów.

 Premjera, fr., pierwsze przedstawienie sztuki teatralnej.

[312] Premjerowy, fr., dotyczący premjery.

 Premjować, łć., wynagrodzić, przyznać nagrodę; p-ny = odznaczony nagrodą.

 Premjówka, łć., bilet rosyjskiej pożyczki państwowej, dający jako premjum widoki wygranej, pożyczka premjowa.

 Premjum, łć., odznaczenie; dodatkowa nagroda za szczególne zalety wyrobu a. lepszą od innych pracę; rycina lub album otrzymywane bezpłatnie w końcu roku przez członków Tow. sztuk pięknych; bezpłatne dodatki, dawane prenumeratorom pism, jako zachęta do prenumeraty; p. = zwrot części podatków przy wywozie hurtownym zagranicę niektórych wyrobów krajowych.

 Premonstratensi, łć. — p. Norbertanie.

 Premonstrator, łć., ten, kto pierwszy wykonywa jakie ćwiczenie sportowe, aby dla innych być wzorem.

 Prenotacja, łć., notata, uwaga; tymczasowe zwolnienie od użycia stempla; sądowe upomnienie ś. wierzycieli o należności u dłużnika, którego bankructwo jest przewidywane.

 Prenotować, łć., notować, robić adnotacje, zapisywać.

 Prenumeracyjny, łć., odnoszący ś. do prenumeraty, abonamentowy.

 Prenumerando, łć., sposobem przedpłaty, płacąc z góry.

 Prenumerata, łć., przedpłata z góry na pismo lub dzieło.

 Prenumerator, łć., ten, co otrzymuje za uprzednią opłatą czasopismo a. książkę, wydawaną zeszytami.

 Prenumerować, łć., opłacać z góry prawo otrzymywania czasopisma a. dzieła, wydawanego zeszytami.

 Preokupacja, łć., uprzednie zajęcie czego.

 Preopinant, łć., mówca poprzedni, po którym inny mówca wypowiada swoje zdanie.

 Preparacja, łć., przygotowanie, przyrządzenie; ćwiczenie piśmienne, zadane uczniowi dla wykonania go w domu.

 Preparand, łć., uczeń, przygotowujący ś. do wstąpienia do seminarjum nauczycielskiego.

 Preparanda, łć., szkoła przygotowawcza.

 Preparat, łć., wyrób; przetwór, rzecz, ciało, substancja, nie znajdująca ś. gotowa w naturze, lecz przyrządzona przez człowieka sztucznie, w określonym celu; p. anatomiczny = odpowiednio przygotowane do doświadczeń naukowych martwe ciało ludzkie albo zwierzęce; p. chemiczny = ciała, związki, przygotowane jako materjał do badań chemicznych; p. farmaceutycz. = mieszanina, przyrządzona w celu leczniczym, lekarstwo.

 Preparator, łć., ten, który preparuje, przygotowuje preparaty.

 Preparatywa, łć., przygotowanie.

 Preparować, łć., przyrządzać, przygotowywać, oczyszczać, rafinować.

 Preponderancja, łć., przewaga.

 Prepotencja, łć., przemożność; przewaga mocy, siły, potęgi, zbytnia moc, nadmierna wielkość.

 Prepozytura, łć., probostwo, urząd plebana.

 Prerafaelista, Prerafaelita, łć., zwolennik prerafaelityzmu.

 Prerafaelityzm, łć., kierunek w malarstwie, nawracający do sposobu malowania malarzy włoskich przed Rafaelem, zalecający szczerość i prostotę.

 Prerjał, nazwa miesiąca od 20 maja do 18 czerwca w [313]kalendarzu francuskim z czasów wielkiej rewolucji.

 Prerje, fr., bezdrzewne równiny w Ameryce Półn., stepy północno-amerykańskie (fig.).

 Prerogatywa, łć., przywilej, prawo, dające wyjątkowe ulgi, uwalniające od ogólnych ustaw krajowych; szczególne względy, pierwszeństwo.

 Presbiopja, gr., dalekowzroczność, wada wzroku właściwa starcom i powiększająca ś. z wiekiem, powstająca wskutek spłaszczenia soczewki i zmniejszonej zdolności akomodacji oka.

 Presentyment, łć., przeczucie.

 Preser, nm., drukarz, pracownik w drukarni, odbijający formy drukarskie na arkuszach.

 Presernia, nm., w drukarni izba, gdzie odbijają na maszynach druki.

 Presja, łć., nacisk, przymus.

 Preskrybować, łć., przepisywać, rozporządzać.

 Preskrypcja, łć., w prawne: przedawnienie.

 Preskrypt, łć., przepis, rozporządzenie.

 Prestacja, łć., w prawie: obowiązek odrobienia jakiej roboty na cele publiczne, wypełnienie nakazanej przez władze powinności.

 Prestacyjny, łć., przym. od Prestacja; p-a tabela = tabela, wykazująca ilość gruntów, jaka była w posiadaniu włościan oraz ich powinności przed uwłaszczeniem.

 Presto, wł., w muz., szybko.

 Prestydygitator, fr., kuglarz, popisujący ś. rozmaitemi sztuczkami, polegającemi na niezwykłej zręczności palców.

 Presuponować, łć., z góry przy puszczać.

 Pretekst, łć., pozór, nieprawdziwy powód, zmyślona pobudka.

 Preteksta, łć., rodzaj togi.

 Pretendent, łć., roszczący sobie prawa do czego, np. do tronu; ubiegający ś. o co.

 Pretendować, łć., domagać się, rościć prawa do czego, ubiegać ś. o co, występować z pretensją.

 Pretensja, łć., uroszczenie, prawo, które ktoś słusznie lub niesłusznie sobie rości; żal słuszny lub niesłuszny za niespełnione wymaganie.

 Pretensjonalność, łć., przesadne i niesmaczne ubieganie ś. o wyjątkową strojność ubrania; wymuszone, nienaturalne ułożenie, ruchy, sposób mówienia a. pisania.

 Pretensjonalny, łć., wymuszony, przesadzony, pełen pretensji o siebie.

 Pretensyjka, łć., zdr. od Pretensja; błaha, niepoważna pretensja.

 Pretensyjność — p. Pretensjonalność.

 Pretor, łć., w starożytnej rzeczypospolitej Rzymskiej najwyższy urzędnik sądowy, w którego ręku spoczywał wymiar sprawiedliwości.

 Pretorjanie, łć., gwardja przyboczna dawnych cesarzów rzymskich, która, doszedłszy do wielkiej władzy, wypływała na sprawy państwa i na obiór cesarzów; zniesiona przez Konstantyna W. (fig.).

 Pretorjański, przym. od Pretorjanin.

 Pretorjum, łć., w starożytnym Rzymie: sala sądowa, namiot wodza; oddział pretorjanów; prefekt p. = przełożony gwardji pretorjanów.

 Prévot (czyt. prewo), fr., tytuł [314]niektórych urzędników miejskich i policyjnych z władzą sądzenia w niektórych sprawach we Francji przed wielką rewolucją (fig.).

 Prewalencja, łć., przewaga.

 Prewarykacja, łć., wykroczenie przeciw obowiązkom urzędu, przeniewierzenie ś., malwersacja.

 Prewencja, łć., uprzedzanie kogoś w czemś, np. w jakiejś czynności prawnej.

 Prewencyjny, łć., zapobiegający; uprzedni; p-a cenzura = władza, przeglądająca rękopisy przed ich wydrukowaniem; p-y system = teorja prawa karnego, podług której kary powinny być wymierzane tylko dla zapobieżenia przyszłym przestępstwom; p-e więzienie = więzienie tymczasowe, nie stanowiące kary, ale umożliwiające nadzór nad obwinionym do wydania przez sąd wyroku.

 Prewet, fr., ustęp, wychodek.

 Prezbiter, gr., kapłan, mający prawo odprawiania Mszy św. i udzielania Sakramentów św.

 Prezbiterjanie, gr., w Anglji stronnictwo religijne protestanckie, nie uznające władzy biskupów (anglikańskich).

 Prezbiterjum, gr., część kościoła, gdzie mieści ś. wielki ołtarz, oddzielona ód reszty kościoła balustradą (fig.).

 Prezencja, łć., okazały wygląd zewnętrzny, wytworna i imponująca powierzchowność, piękna postawa; obecność, przytomność.

 Prezencyjny, łć., przym. od Prezencja; p-a siła = podczas pokoju siła wojska stojącego, gotowego.

 Prezent, fr., podarek, podarunek; p., przywieziony z drogi = gościniec.

 Prezenta, łć., przedstawienie biskupowi kapłana do zatwierdzenia na wakujące beneficjum — p. Prezentata.

 Prezentacja, łć., przedstawienie jednej osoby drugiej, zapoznanie, zaznajomienie; przedstawienie wekslu do zapłaty.

 Prezentant, łć., przedstawiający weksel do zapłaty, okaziciel.

 Prezentata, łć., data wejścia dokumentu do biura, na dokumencie zapisana.

 Prezentka, łć., zakonnica reguły św. Tomasza.

 Prezentować, łć., przedstawiać komu co, pokazywać, rekomendować; przedstawiać jedną osobę drugiej, zaznajamiać; p. broń = trzymać broń przed sobą w sposób przepisany dla wojska jako i oddanie honorów wojskowych; p. weksel = przedstawić weksel w celu, aby go zapłacono lub do przyjęcia go; p. ś., przedstawiać ś., okazywać ś., wpadać w oko, mieć taki a. inny wygląd; p. ś. z czym, popisywać ś. czym.

 Prezerwatywa, łć., środek zapobiegający, ochronny.

 Prezerwować, łć., ochraniać, zapobiegać.

 Prezes, łć., tytuł urzędnika z nominacji lub z wyboru, stojącego na czele biura, instytucji, stowarzyszenia, zgromadzenia lub ciała politycznego; przewodniczący instytucji, zebraniu.

 Prezesostwo, łć., obowiązki prezesa, urząd prezesa; zbior., prezes z żoną.

 Prezesować, łć., być prezesem, przewodniczyć zgromadzeniu.

 Prezesowicz, łć., syn prezesa.

 Prezesura, łć., urząd prezesa, godność prezesa — p. Prezydencja.

 Prezumować, łć., przypuszczać, wnosić, wnioskować, mniemać, dorozumiewać ś.; p-any = domniemany, prawdopodobny.

[315] Prezumowany, łć., przypuszczalny, prawdopodobny, domniemany.

 Prezumpcja, łć., przypuszczenie, domniemanie; zarozumiałość, uprzedzenie.

 Prezydencja, łć., kierownictwo obradami, wykonywane przez prezesa; prezesostwo; przewodniczenie obradom; prowincja w Indjach Wschodnich.

 Prezydent, łć., przewodniczący, najstarszy w jakiej władzy kolegjalnej; naczelnik Rzeczypospolitej; burmistrz miasta.

 Prezydentura, łć., stanowisko prezydenta; okrąg administracyjny.

 Prezydjalny, łć., dotyczący władzy prezesa; należący do prezesa a. prezydjum; stół p. = przy którym siedzi prezydjum.

 Prezydjum, łć., grono osób, przewodniczących w jakim stowarzyszeniu, instytucji, kongresie; sala, w której to grono obraduje.

 Prezydować, łć., przewodniczyć na posiedzeniu.

 Pręciak, mięczak jednoskorupowy, znajdowany jako skamieniałość w pokładach kredowych.

 Pręciany, zrobiony z prętów.

 Pręcik, zdr. od PrątPręt; mały pręt, cienka laseczka; część składowa kwiatu rośliny, organ, służący do wyrabiania i wydzielania istoty zapładniającej (fig.).

 Pręcikowaty, mający kształt pręcika, laseczkowaty.

 Pręcikowie, ogół pręcików kwiatu.

 Pręcikowy, przym. od Pręcik; kwiat p. = mający tylko pręciki, pozbawiony słupków.

 Pręciuchno, Pręciuteńko, Pręciutko, Pręciutenieczko, przysł., bardzo prędko.

 Pręciuchny, Pręciutki, Pręciusieńki, Pręciuteńki, bardzo prędki.

 Pręciuśko — p. Pręciutko.

 Pręciwie — p. Prącie.

 Prędki, chyży, szybki, śpieszny, pośpieszny, bystry, rączy; rychły, nagły; porywczy, popędliwy, gwałtowny, niecierpliwy, nie umiejący panować nad sobą; p. do czego a. w czym = pochopny, skory.

 Prędko, przysł., szybko, śpiesznie, pośpiesznie, w lot, rączo, bystro: p. iść, biec = szybko; wracaj p. = zaraz; im prędzej, tym lepiej = im wcześniej; prędzej czy później = zaraz czy potym; co prędzej a. jak najprędzej = jak można najpośpieszniej, żywo!, duchem!, piorunem!; na prędce a. z prędka = na poczekaniu, od ręki, nagle, pośpiesznie, aby prędzej.

 Prędkomówny, prędko mówiący, wymowny, gadatliwy.

 Prędkomyślny, zdolny do szybkiego myślenia, będący bystrego, lotnego umysłu.

 Prędkonikły, krótkotrwały.

 Prędkonogi, umiejący szybko biegać, rączy, bystry w biegu.

 Prędkooki, mający bystry wzrok, wielkooki, widzący więcej niżeli jest wistocie.

 Prędkopis, skoropis, stenograf.

 Prędkość, szybkość, chyżość, rączość, bystrość, pośpiech; żywość; popędliwość, porywczość; z p-i = przez pośpiech, w pośpiechu.

 Prędzej, przysł., st. w. od Prędko; szybciej, natychmiast, w tej chwili, co tchu; raczej, snadniej, łatwiej; czym p.! = bardzo szybko; p. bym ś. śmierci spodziewał, niż tego = to było zgoła nieoczekiwane; co p. = niezwłocznie.

 Prędziuchno, Prędziuśko, Prędziutko — p. Pręciuchno.

 Prędziutki — p. Pręciutki.

 Pręga, kreska, kresa, smuga, pasek: lampart w p-i, materja w p-i = pasiasta; znak od uderzenia, [316]np. kijem, powstały od nabiegłej krwi; część mięsa wołowego, wykrawana z nogi przedniej a. tylnej od łopatki do kolana, pęga.

 Pręgierz, nm., słup katowski, u którego stawiano przestępców na hańbę publiczną, smagano ich, piętnowano (fig.).

 Pręgować, robić na czym pręgi, malować w pasy.

 Pręgowaty, zrobiony, wymalowany w pręgi, mający na sobie pręgi, pasiasty, moręgowaty.

 Pręt, cienka laska, cienka tyczka drewniana, zrobiona z gałązki a. metalowa, drut sztywny: p. u firanki; p. u rolety; p-y u parasola; łodyga, nie mająca żadnych liści, tylko same kwiaty, p. mierniczy = miara powierzchni gruntu; p. bieżący nowopolski = 7½, łokcia; p. kwadratowy = 7½ × 7½ = 56¼ łokcia kwadratowego.

 Prętkowaty, z kształtu podobny do prątka a. prątków.

 Prętowy, wyrabiany w prętach: żelazo p-e; odnoszący ś. do pręta (miary): miara p-a.

 Prężacz, rozpora.

 Prężnik, trapez, jako przyrząd gimnastyczny.

 Prężnomierz — p. Manometr.

 Prężność, własność ciał lotnych rozprzestrzeniania ś. we wszystkie strony, sprężystość, rozprężliwość; parcie, wywierane przez ciała lotne na ścianki naczynia, w których są zamknięte; wysokość napięcia tej własności.

 Prężny, sprężysty, elastyczny; w fiz. odnoszący ś. do prężności: siły p-e = wywierające ciśnienie, utrzymujące ciała w stanie naprężenia; energja potencjalna.

 Prężyć, naciągać, napinać, wyprężać, natężać; p. ś., wyprężać ś., naprężać ś., natężać ś., naciągać ś., rozprostowywać ś.; paczyć ś., wyginać ś.; przen., stawiać ś. hardo, bundziuczyć ś.

 Pri — p. Pry-.

 Prima aprilis, łć., tradycyjne zwodzenie ś. w dniu pierwszym kwietnia..

 Prima vista, wł., biegle, odrazu bez przygotowania: grać albo śpiewać z nut, pierwszy raz widzianych, tłumaczyć z dzieła, pierwszy raz widzianego, napisanego w obcym języku.

 Prima volta, wł., w muz., pierwszy raz.

 Primo, łć., a. pro p., po pierwsze; p., w nutach na 4 ręce: lewa strona, grająca w basie.

 Priorytety, łć., papiery procentowe, wypuszczone przez towarzystwa akcyjne z przyznaniem pierwszeństwa co do procentów przed innemi akcjami i przed dywidendą.

 Probabilizm, łć., metoda filozoficzna, podług której niema zupełnego osiągnięcia prawdy, lecz tylko prawdopodobieństwo; doktryna, wedle której w razie sprzeczności między dwoma mniemaniami a. przepisami jednakowo uzasadnionemu, należy iść za własnym popędem, gdyż przepis wątpliwy nie nakłada stanowczego obowiązku.

 Probacja, łć., próba klasztorna, nowicjat.

 Probant — p. Próbant.

 Probierczy, nm., przym. od Probierz; p. kamień = łupek, na którym złoto i srebro, za potarciem, pozostawia rysę znamienną, pozwalającą rozpoznać te metale; przen., okoliczności, w który co ujawnia ś. prawdziwy charakter człowieka a. prawdziwa wartość instytucji i t. p.

 Probierka, Probówka, nm. — p. Epruwetka.

 Probiernia, nm., władza, oznaczająca próbę złota i srebra; laboratorjum rządowe do sprawdzania próby metalów szlachetnych, izba probiercza.

[317] Probierny, Probierski, nm. — p. Probierczy.

 Probierstwo, nm., sztuka oznaczania prób metalów szlachetnych.

 Probierz, nm., kryterjum — p. Probierz.

 Problemat, gr., zadanie, zagadnienie do rozwiązania.

 Problematyczny, gr., zagadkowy, wątpliwy, niepewny.

 Probostwo, łć., obowiązek, godność proboszcza; mieszkanie proboszcza.

 Proboszcz, łć., członek kapituły katedralnej, mający pod juryzdykcją swoją mansjonarzów; ksiądz przełożony nad parafją — p. Pleban.

 Proboszczostwo, łć. — p. Probostwo.

 Probować — p. Próbować.

 Probój, pręcik żelazny, z obu końców zaostrzony i zgięty w kształcie litery U, rodzaj skobla do przymocowywania łańcucha u drzwi, do zamykania kłódki itp.

 Probówka — p. Epruwetka.

 Proca, narzędzie ręczne. do wyrzucania pocisków, niegdyś używane (fig.); skoczyć, wylecieć jak z p-y = bardzo szybko, nagle; odpowiedzieć jak z p-y = bez namysłu, prosto z mostu.

 Procarz, Procownik, ten, co wyrzuca z procy pociski, żołnierz, uzbrojony procą.

 Procedencja, łć., pochodzenie, rodowód.

 Proceder, łć., postępowanie, sposób do życia, zajęcie, rzemiosło, fach.

 Procederowy podatek = podatek od procederu.

 Procederzysta, łć., zajmujący ś. jakim przemysłem lub prowadzący handel.

 Procedura, łć., przepisane postępowanie w prowadzeniu spraw sądowych: p. cywilna, p. karna.

 Proceduralny, Procedurowy, łć., przym. od Procedura.

 Procencik, zdr. od Procent.

 Proceniczna gr. formacja, formacja kredowa w gieologji.

 Procent, łć., ilość części, przypadająca na każde sto części danej całości; odsetek, wyrażony znakiem %; dochód lub zysk, otrzymany od włożonego w przedsiębiorstwo kapitału; wynagrodzenie za kapitał, wypożyczony na czas pewien.

 Procentować, łć., przynosić zysk, dochód.

 Procentowicz, łć., żyjący z procentu, lichwiarz.

 Procentowość, łć., stopa procentowa, ilość czego w stosunku do całości, do sta.

 Procentowy, łć., przym. od Procent; p-a stopa = procent, oznaczany w stosunku od stu jednostek kapitału zwykle za przeciąg jednego roku.

 Proces, łć., postępowy rozwój stanów kolejnych, przez które przechodzi dane ciało; szereg zmian kolejnych, będących z sobą w przyczynowym związku, którym podlega dane ciało; szereg następujących po sobie reakcji chemicznych, zachodzących wśród jednych i tych samych substancji, tworzących jedną całość; spór, toczony między dwiema stronami wobec władz wymierzających sprawiedliwość, ciąg sprawy sądowej, a także całe postępowanie sądowe w danej sprawie; sprawa, przebieg.

 Procesja, łć., uroczysty pochód duchowieństwa i ludu z krzyżem, chorągwiami i obrazami św. przy towarzyszeniu chóralnego śpiewa i dźwięku dzwonów; przen., iron., długi szereg interesantów albo gości.

 Procesjonalnie, łć., przysł. od Procesja; w procesji, z procesją.

[318] Procesjonalny, łć., przym. od Procesja.

 Procesomanja, pieniactwo.

 Procesować kogo, prowadzić proces przeciwko niemu, ścigać go sądownie; p. ś., prowadzić proces, prawować ś. z kim, ciągać ś. po sądach.

 Procesowicz, pieniacz.

 Proch, kurz, pył, paproch, okruszyna, drobna cząstka, zwłaszcza jakiego minerału: płaszcz p-em osypany = zapylony; leżeć w p-u = w pyle, w piasku, u nóg czyich, żebrząc litości, zmiłowania; otrząsnąć p. ze swego obuwia, wychodząc skąd = na znak, że ś. nie chce mieć z tym do czynienia; jakiś p. wpadł mi w oko = okruszynka piasku; zetrzeć, ścierać kogo na p. = upokorzyć, rozgromić; w p. ś. obracać albo rozsypywać = iść w niwecz, spalić ś. na proch = zupełnie ś. spalić; jak p-u czego = jest bardzo wiele, obfitość czego; z p-uś powstał, w p. ś. obrócisz = o ciele ludzkim, urobionym przez Boga z mułu ziemnego i rozkładającym ś. po śmierci; utrzeć, ubić na p. = miałko; p-y ludzkie = ciało człowieka po śmierci, zwłoki; p. a. p. strzelniczy = mieszanina siarki, węgla i saletry, używana do broni palnej jako materjał wybuchowy: nie wąchał p-u = nie był jeszcze w bitwie; nie lubi p-u wąchać = jest tchórzem; p-u nie wymyśli, nie wynajdzie = człowiek głupi, niewielkiego rozumu, niepomysłowy.

 Prochować, posypywać miałem.

 Prochowisko, kupa prochu, kurhan mogilny.

 Prochownia, fabryka prochu, młyn prochowy; skład, magazyn prochowy; dawne więzienie w Warszawie.

 Prochownica, Prochowniczka, róg na proch, puszka; młyn prochowy.

 Prochownik, fabrykant prochu; więzień, osadzony w prochowni, kryminalista, zbrodniarz.

 Prochowy, odnoszący ś. do prochu; p. młyn, magazyn; mączka p-a = proch miałko roztarty i przesiany; kiszka p-a = woreczek długi, napełniony prochem, jako mina do wysadzenia w powietrze.

 Prochrystum, łć., flaszeczka z trochę krwi męczennika, złożona w trumnie na jego piersiach, jako znak, że umarł za wiarę i Chrystusa.

 Procnik, Procownik — p. Procarz.

 Prodroma, gr., rozprawa przedwstępna; oznaki przedwstępne np. jakiej choroby.

 Producent, łć., wyrabiający, wytwarzający, wytwórca.

 Produkcja, łć., podstawowy dział gospodarstwa społecznego, zdobywanie w przyrodzie materjałów surowych i przerabianie ich na przedmioty użyteczne i potrzebne dla człowieka, wytwarzanie dóbr, wytwórczość, wytworzone towary; popis, pokaz cyrkowy, teatralny, koncertowy; podanie do sądu w dawnym prawrie polskim.

 Produkcyjnie, łć., przysł., pożytecznie, wydajnie.

 Produkcyjność, łć., wydajność.

 Produkcyjny, łć., płodny, wydajny, zyskowny, korzystny, wytwórczy, użyteczny.

 Produkować, łć., wytwarzać (płody, towary); przedstawiać np. dowody; p. ś. z czym, popisywać ś. z czym (w cyrku, w teatrze itp.).

 Produkt, łć., wyrób, płód, wytwór; w szczeg.: p-y, zboża, ogrodowizny, owoce, artykuły żywnościowe; dzieło, wynik, rezultat; w sprawie sądowej: pierwszy głos powoda.

 Produktywny, łć. — Produkcyjny; p-e stowarzyszenie, p. spółka = zrzeszenie wytwórcze z [319]wspólnością kapitału produkcyjnego; rodzaj kooperatywy.

 Prof. skr. — p. Profesor.

 Profan, łć., w starożytnym Rzymie osoba niewtajemniczona w sprawy święte; człowiek, nie obeznany zawodowo z jaką sztuką a. nauką, niefachowy, niebiegły, nie obeznany z czym gruntownie.

 Profanacja, łć., zbezczeszczenie, znieważenie rzeczy świętych a. zasługujących na poszanowanie.

 Profanator, łć., człowiek, który dopuścił ś. profanacji, zelżyciel.

 Profanka, łć., forma ż. od Profan.

 Profanować, łć., znieważać świętość, odzierać z uroku świętości, ubliżać, pospolitować rzeczy zasługujące na cześć, poniewierać.

 Profes, Profeska, łć., zakonnik, zakonnica, którzy złożyli uroczyste śluby zakonne.

 Profesat, łć., klasztor, do którego przyjmują profesów.

 Profesja, łć., publiczne wyznanie wiary, przekonań, zasad postępowania; uroczyste śluby zakonne; stan, zawód, rzemiosło, powołanie; przen., zamiłowanie do czego, traktowanie czego w sposób zawodowy.

 Profesjant, łć., zawodowiec.

 Profesjonalny, łć., przym. od Profesja; zawodowy; p-a szkoła = szkoła, w której uczniowie nabywają biegłości w jakiej profesji (np. szkoła handlowa, szkoła rzemiosł).

 Profesjonista, łć., rękodzielnik, rzemieślnik; fachowiec.

 Profesor, łć., nauczyciel w wyższym zakładzie naukowym; wogóle nauczyciel w szkole.

 Profesorka, łć., nauczycielka, mistrzyni; obowiązek nauczyciela, nauczanie.

 Profesorski, łć., przym. od Profesor; nauczycielski, bakalarski; właściwy profesorowi, poważny, namaszczony, mentorski.

 Profesorzyna, łć., lichy profesor.

 Profesura, łć., zajęcie profesora; stanowisko profesora; posada profesora.

 Profetja, łć., proroctwo.

 Profil, fr., kontur twarzy widzianej z boku; rysunek przecięcia poprzecznego (budynku, machiny lub gruntu); przekrój.

 Profilaksja, Profilaktyka, gr., nauka stosowania środków zapobiegających chorobie.

 Profilaktyczny, gr., zapobiegający chorobie, prezerwatywny.

 Profilaktyt, gr., człowiek, mający usposobienie do jakiej choroby i poddający ś. leczeniu, aby jej zapobiec.

 Profilować, fr., wykreślać na gruncie plan dzieła mającego być wykonanym, np. jakiegoś budynku; p. ś., ukazywać się w profilu, zarysowywać ś. jako sylwetka.

 Profit, fr., korzyść, zysk.

 Profitka, nm., krążek płaski a. lekko wklęsły, z otworem w środku, wkładany na świecę w lichtarzu, aby zatrzymywać kapiącą ze świecy stearynę, wosk i t. p. (fig.).

 Profitować, fr., zyskiwać, korzystać.

 Pro forma, łć., dla prostej grzeczności, dla formy, dla pozoru, dla przyzwoitości.

 Proforma, łć., w dawnej Polsce początkowa szkoła męska; najniższa klasa w dawnych szkołach pijarskich.

 Profos, nm., w dawnej kawalerji polskiej oficer, czuwający nad aresztantami wojskowemi; czyściciel miejski.

 Profuzja, łć., nadmierna obfitość; rozrzutność.

[320] Progienitura, łć., potomstwo.

 Progimnazjasta, gr., uczeń progimnazjum.

 Progimnazjastka, gr., uczennica progimnazjum.

 Progimnazjum, gr., gimnazjum czteroklasowe.

 Prognat, gr., człowiek o wystających szczękach, skośnozębny (termin antropologiczny).

 Prognatyzm, gr., kształt twarzy z mocno wysuniętemi naprzód szczękami, szczękoskośność.

 Prognostyk, gr., znak, oznaka, przepowiednia, wróżba, zapowiedź.

 Prognostyka, gr., mniemana sztuka przepowiadania z prognostyków.

 Prognostykarz, gr., człowiek, wróżący z prognostyków.

 Prognostykować, gr., wróżyć z oznak, przepowiadać, wnioskować o przyszłości.

 Prognoza, gr., w medycynie: przepowiednia co do prawdopodobnego dalszego przebiegu i zakończenia choroby; w meteorologji: przepowiednia co do prawdopodobnego stanu przyrody na dni następne.

 Program, Programat, gr., publiczne zawiadomienie o zamierzonym przebiegu jakiej czynności, dojścia do pewnego celu; plan dzieła; wyszczególnienie kolejnego następstwa części składowych koncertu, widowiska, uroczystości, zabawy; wyłożenie zasad politycznych i zapowiedź przyszłej działalności; wyszczególnienie przedmiotów i zakresu wykładów na każdym oddziale zakładu naukowego; wyszczególnienie wymagań, jakie będą stawiane przy egzaminie.

 Programowy, gr., zawierający program; p-wa muzyka, będąca przedstawieniem jakiej myśli, jakiej akcji w słowach określonej.

 Progres, łć., postęp.

 Progresista, łć., postępowiec, członek stronnictwa postępowego, liberał.

 Progresja, łć., stopniowe wzrastanie, wzmaganie ś., postęp; w mat., szereg uporządkowany według jakiego stałego prawa; p. arytmetyczna = postęp różnicowy, w którym każda następna liczba jest o jednakową ilość większa od poprzedzającej; p. gieometryczna = postęp ilorazowy, w którym każda następna liczba jest jednakową ilość razy większa od poprzedzającej; p. rosnąca = postęp rosnący (w którym liczby są coraz większe); p. malejąca = postęp malejący (w którym liczby są coraz mniejsze); w muzyce: prowadzenie melodji w górę lub na dół.

 Progresowy, Progresyjny, łć., postępowy; stopniowo wzmagający ś., wzrastający, rosnący, albo ciągle malejący; p. podatek = podatek, rosnący proporcjonalnie do dochodów.

 Progresywny, łć. — p. Progresyjny.

 Prohibicja, łć., zakaz, wzbronienie.

 Prohibicyjny, łć., przym. od Prohibicja; p. system = system rządowy ekonomiczny, polegający na obłożeniu wysokiemi cłami ochronnemi (prohibicyjnemi) towarów zagranicznych, w celu uniemożliwienia przywozu ich do kraju; system zakazowy, zabraniający wstępu do kraju pewnym przedmiotom, towarom.

 Prohibity, łć., przedmioty, których wprowadzenie do kraju z zagranicy jest wzbronione.

 Prohibować, łć., nie dozwalać przywozu jakiegoś produktu.

 Projekciarz, Projekcista, łć., robiący projekty, rojący pomysły.

 Projekcik, łć., zdr. od Projekt.

 Projekcja, łć., rzut; w gieom., przedstawienie na płaszczyźnie [321]obrazu linji, powierzchni lub bryły tak, aby obraz dawał pojęcie o ich kształcie, położeniu i stosunkowych wymiarach; p. a. projekcyjny przyrząd = przyrząd optyczny do rzucania na ekran powiększonego obrazu jakiego przedmiotu (latarnia magiczna).

 Projekcyjny, łć., rzutowy; p. rysunek = rysunek rzutowy, przedstawiający rzuty czyli projekcje linji, powierzchni, brył; p-a gieometrja = gieometrja rzutowa, gieometrja opisująca, nauka, wskazująca sposoby kreślenia projekcji brył na płaszczyźnie i rozpoznawania z takich rysunków rzeczywistego położenia i kształtu brył; p-a metoda = sposób obliczania procentu na rachunkach bieżących; p. przyrząd = projekcja.

 Projekt, łć., pomysł wykonania jakiego przedmiotu a. czynności, wypowiedziany, napisany, określony i t. p.; myśl powzięta, pierwszy zarys, szkic; zamiar, plan, model, wniosek rzucony w jakiej sprawie.

 Projektodawca, ten, który wystąpił z projektem.

 Projektomanja, manja tworzenia projektów.

 Projektować, łć., układać plany, obmyślać, zamierzać; p. sobie = obiecywać sobie, spodziewać ś., wyobrażać sobie; p. komu = podawać myśl, proponować.

 Proklamacja, łć., uroczyste publiczne ogłoszenie, obwieszczenie, odezwa monarchy do narodu, dowódcy do armji; drukowana i szeroko rozpowszechniana odezwa do ogółu, mająca na celu wywarcie wpływu na usposobienie i postanowienie szerszych mas w jakiej sprawie.

 Proklamator, łć., ten, co coś proklamuje, autor proklamacji.

 Proklamować, łć., ogłaszać, oznajmiać, obwieszczać.

 Proklityka, gr., wyraz nieakcentowany, zwykle jednozgłoskowy, łączący ś. pod względem akcentu z wyrazem następującym.

 Prokonsul, łć., w starożytnym Rzymie konsul, który po upływie swego urzędowania otrzymywał do zarządzania prowincję; wielkorządca prowincji rzymskiej, często sprawujący swą władzę ze zdzierstwem i okrucieństwem.

 Prokonsularny, Prokonsulowski, łć., przym. od Prokonsul.

 Prokonsulat, łć., urząd prokonsula; czas trwania urzędu prokonsula.

 Prokreacja, łć., wydanie na świat, zrodzenie.

 Prokrustowe łoże, przen., męczące położenie pełne cierpień; wtłaczanie czego w niewłaściwe formy.

 Prokseneta, łć., faktor, pośrednik, raj fur, stręczyciel.

 Proksenetyzm, łć., zajęcie proksenety, rajfurstwo, faktorstwo, stręczycielstwo.

 Prokura, łć., w kupiectwie piśmienne pełnomocnictwo do załatwienia interesu; prawo, udzielone przez właściciela firmy lub przedsiębiorstwa do podpisywania się zastępczo w jego imieniu, do zaciągania zobowiązań i t. p.

 Prokuracja, łć., pełnomocnictwo do zastąpienia w jakiej czynności; opieka; wikt, pożywienie; małżeństwo przez p-ę = ślub pomiędzy osobami z rodzin panujących za pośrednictwem pełnomocnika, który w imieniu narzeczonego poślubia pannę młodą.

 Prokurator, łć., wyższy urzędnik sądowy, oskarżający w imieniu państwa osoby, obwinione o przestępstwo i pilnujący ścisłego wymiaru sprawiedliwości, oskarżyciel publiczny; stróż prawa; rządca, administrator — p. Prokurent.

[322] Prokuratorja, łć., władza, broniąca w sądach praw własności; publicznej i skarbowej.

 Prokuratura, łć., instytucja prokuratorów, oskarżycieli w sprawach karnych.

 Prokurent, nm., Prokurzysta, Prokurysta, łć., pełnomocnik domu handlowego, podpisujący zastępczo właściciela firmy.

 Prokurować, łć., przygotować, wystarać ś., dostarczać.

 Prokurysta — p. Prokurent.

 Prokwestor, łć., w starożytnym Rzymie: podskarbi.

 Prolacja, łć., odroczenie, odłożenie na później; rozwlekłe opowiadanie.

 Prolegomena, gr., objaśnienia wstępne; przedmowa przygotowawcza.

 Proletarjat, łć., stan ubogi, ludzie bez własności i bez stałego sposobu do życia.

 Proletarjusz, łć., ubogi mieszkaniec starożytnego Rzymu, nie posiadający żadnego majątku i nie należący do żadnej klasy, wolny od poboru wojskowego i od podatków; dziś: człowiek z najuboższej warstwy ludności.

 Proletaryzm, łć., cechy i objawy proletarjatu.

 Proletaryzować się, łć., stawać ś. proletarjuszem, tracąc dotychczasowe lepsze warunki bytu.

 Proliferacja, Prolifikacja, łć., rozmnażanie, urodzajność.

 Prolog, gr., w dramacie starożytnym: wstęp, stanowiący oddzielną całość, djalog, obznajmiający słuchaczów z treścią utworu i ułatwiający zrozumienie akcji; wstęp w utworach dramatycznych i beletrystycznych.

 Prolokutor, łć., mówca — p. Preopinant.

 Prolongacja, Prolongata, łć., przedłużenie, odroczenie terminu, zwłoka.

 Prolongować, łć., przedłużać, odraczać termin.

 Prom, wielka płaska łódź, poruszana drągami a. uczepiona u liny, do przewożenia z jednego brzegu rzeki na drugi ludzi, wozy, pojazdy i t. p. (fig.).

 Promachos, gr., szermierz, przodujący innym.

 Promenada, fr., przechadzka, spacer; miejsce przeznaczone do publicznej przechadzki w wielkich miastach.

 Promenować, fr., przechadzać ś., spacerować.

 Promesa, fr., obietnica, przyrzeczenie; rodzaj akcji tymczasowej, dokument, stwierdzający, że po zapłaceniu całej należytości akcja właściwa wydana zostanie; dokument, uprawniający do wygranej w pewnym oznaczonym ciągnieniu, ustąpienie prawa do losu loteryjnego a. do pożyczki premjowej na czas umówiony.

 Prometeizm, gr., bunt tytaniczny, protest przeciwko, złym potęgom świata w interesie ludzkości (nazwa od Prometeusza).

 Prometejski, gr., tytaniczny; z nadludzką siłą dążący do zdobycia szczęścia i dobra dla ludzi.

 Promieniaki, dział zwierząt promienistego kształtu.

 Promienica, choroba zakaźna u bydląt, promieniogrzybica; owad dwuskrzydły krótkorogi.

 Promienić, wypuszczać z siebie, wysyłać promienie; p. kogo, co = opromieniać — p. Promienieć.

 Promienieć, błyszczeć, jaśnieć jakby promieniami; przen., okazywać jawnie radość, szczęście, zachwyt, być wesołym, uszczęśliwionym.

 Promieniejąco, przysł., w sposób promieniejący.

 Promienienie, wypuszczanie, [323]wysyłanie promieni; p. ś., rozchodzenie ś. w różne strony w kształcie promieni, rozpościeranie ś. promieniami.

 Promieniotwórczość, zdolność niektórych metalów, zwłaszcza radu i polonu, wysyłania po linjach prostych niezmiernie subtelnych promieni bez widocznego ubytku swej masy.

 Promieniotwórczy, wytwarzający promienie.

 Promieniować, wysyłać promienie, rozchodzić ś. w kształcie promieni, błyszczeć.

 Promienisto, przysł., promieniami, w promieniach.

 Promienistość, zdolność wypuszczania promieni świetlnych.

 Promienisty, Promienny, wypuszczający, wysyłający promienie, pełny promieni, promieniejący, błyszczący, świetlany; kwiat p. = dający ś. podzielić na symetryczne połowy przynajmniej w dwu kierunkach; przen., tchnący radością, szczęściem, błogością, zachwytem; p-ści = jedno ze stowarzyszeń studenckich w Wilnie między rokiem 1820 a 1823; poeta p. = Tomasz Zan, jako organizator tego towarzystwa i twórca teorji promionków.

 Promiennie, Promienno, przysł., od Promienny.

 Promiennik, roślina z gromady grzybów (fig.).

 Promiennolicy, mający rozjaśnione lice. promieniejącą twarz.

 Promiennooki, mający promieniejące, jasne oko a. oczy.

 Promienność — p. Promienistość.

 Promienny — p. Promienisty.

 Promień, linja, po której rozchodzi ś. światło: p. słoneczny, księżycowy; p-nie gwiazd; p-nie naokoło głów osób świętych na obrazach = aureola, nimb; rozchodzić ś. p-niami = po linjach prostych, wychodzących z jednego punktu; przelotny nastrój ducha; p. nadziei; p. radości, szczęścia, mądrości, prawdy = chwilowe objawienie ś., błysk, iskra; p-nie światła, ciepła, elektryczności, magnetyzmu; p-nie ultrafioletowe, ultraczerwone; p-nie katodalne — p. Katodalne światło; p-nie Roentgena a. p-nie X — p. Roentgena promienie; p-nie N = niezbadana dotąd siła, wywołująca zjawiska medjumistyczne; smuga, pas; pasmo, pęczek: p. włosów; p. jakiej przędzy; piórka stanowiące chorągiewkę ptaka; p. koła u pojazdu, wozu = szprycha; jedna z rękojeści u korby w kształcie koła; p. rzeki = odnoga, łacha, ramię; struga, strumień, źródło bijące; część ręki od łokcia do końca palców; w fechtunku: uderzenie rapirem a. szablą z góry w głowę przeciwnika, pryma; w gieom., linja prosta, łącząca jakikolwiek punkt obwodu koła z jego środkiem (fig.); linja, łącząca jakikolwiek punkt na powierzchni kuli z jej środkiem; p. elipsy, paraboli, hiperboli = linja prosta, łącząca ognisko krzywej z jakimkolwiek punktem, na niej leżącym.

 Promille, łć., za tysiąc (sztuk), od tysiąca, wyraża się znakiem ‰, dziesiąta część procentu.

 Promionek, w lm., p-i, pierwiastki duchowe człowieka, wydobywające ś. przez oczy, jak promienie (teorja p-ów Tomasza Zana).

 Promionkowy, dotyczący promionków.

 Promissorium, łć., przyrzeczenie piśmienne.

 Promocja, łć., posunięcie na wyższy stopień akademicki, nadanie wyższych godności akademickich; wyniesienie na wyższy stopień [324]w urzędowaniu; przejście ucznia z klasy niższej do wyższej; poparcie, protekcja, pomoc.

 Promocyjka, łć., zdr. od Promocja.

 Promotor, łć., protektor, opiekun, popierający kogo; zawiadujący czym; projektodawca.

 Promować, łć., wynosić kogo na wyższy stopień, na wyższą godność, popierać; udzielać uczniowi a. uczennicy przejścia do wyższej klasy; kształcić kogo, sposobić do jakiego zawodu; p. ś., posuwać ś. w godnościach.

 Promulgacja, łć., ogłoszenie, opublikowanie (zwłaszcza: praw, ustaw).

 Promulgować, łć., ogłaszać, zawiadamiać.

 Promyczek, Promyk, zdr. od Promień.

 Pronacja, łć., zwracanie ku wnętrzu, nawracanie.

 Pronopjograf, gr., w fotogr., ciemnia optyczna do zdejmowania widoków.

 Pronuncjacja, łć., sposób wymawiania, wymowa.

 Pronuncjamento, hiszp., rokosz wojskowy w Hiszpanji i w Ameryce Południowej.

 Propaganda, łć., rozpowszechnianie, szerzenie, krzewienie wśród ogółu jakiej myśli, przekonań, zasad.

 Propagandzista, Propagandysta, łć., usiłujący pozyskać stronników dla jakiej sprawy.

 Propagator, łć., szerzyciel jakich zasad.

 Propagować, łć., rozpowszechniać, szerzyć jakie zasady, myśli; krzewić.

 Propedeutyczny, gr., odnoszący ś. do propedeutyki.

 Propedeutyka, gr., nauka przygotowawcza, wstępna.

 Propeller, ang., śruba okrętowa, jako przyrząd, poruszający statek; przen., okręt śrubowy.

 Propemptikon, gr., wiersz pożegnalny.

 Propensja, łć., skłonność, pociąg; wzgląd, życzliwość.

 Propileja, Propilejon, gr., kolumnada przed wejściem do świątyni greckiej, do wspaniałej budowli (fig.).

 Propinacja, łć., miejsce i prawo wyszynku napojów spirytusowych.

 Propinator, łć., dzierżawca prawa wyszynku napojów spirytusowych, szynkarz.

 Proplasma, łć., wzór, model.

 Proponent, łć., podający projekt lub pomysł.

 Proponować, łć., poddawać, nasuwać myśl, rzucać pomysł, podawać projekt lub wniosek, projektować; p. kogo na co, podawać, popierać kogo, jako kandydata na jakie miejsce.

 Proporcja, łć., właściwe ustosunkowanie części składowych, odpowiedni wymiar dwu lub kilku rzeczy, dobrze do siebie dobranych; w mat., dwa stosunki równe, połączone znakiem równości; rozwiązać p-ę = obliczyć niewiadomą w niej liczbę z liczb wiadomych.

 Proporcjonalnie, łć., przysł., w odpowiednim stosunku.

 Proporcjonalność, łć., właściwe ustosunkowanie; harmonja.

 Proporcjonalny, łć., w odpowiednim stosunku; kształtny; p. stosunek wyborczy = system wyborczy, zapewniający także mniejszości pewną ilość mandatów.

 Proporczyk, zdrob. od Proporzec.

 Proporzec, chorągiew wojenna, sztandar; chorągiewka u kopji, u lancy; zwinąć p-ce = odstąpić od czego, zrezygnować.

 Propozycja, łć., zaofiarowanie ś. z czym; przełożenie swego [325]żądania lub życzenia; poddanie projektu; strzeżenie czego.

 Propozyt, łć., zamiar, projekt.

 Propretor, łć., w starożytnym Rzymie najwyższy urzędnik sądowy w prowincji rzymskiej.

 Propugnacja, łć., obrona.

 Prorektor, pomocnik i zastępca rektora; inspektor (w uniwersytecie).

 Prorocki — p. Proroczy.

 Proroctwo, prorokowanie, wróżenie; przepowiednia, wieszczba, wróżba.

 Proroczy, Prorocki, przym. od Prorok; wieszczy.

 Prorogacja, łć., przedłużenie terminu, odroczenie.

 Prorogować, łć., przedłużać termin, odraczać.

 Prorok, człowiek, natchniony od Boga do przepowiadania przyszłości: p-cy Starego Testamentu; tytuł Mahometa; człowiek, odgadujący przyszłość, wróżbita, wieszczbiarz, wieszczek; przen., głosiciel jakiejś idei, propagator; fałszywy p. = szerzyciel złej, błędnej wiary; obym był fałszywym p-iem! = oby ś. nie sprawdziły moje złe przeczucia!

 Prorokini, forma ż. od Prorok.

 Prorokować, przepowiadać przyszłość, wróżyć, wieszczyć; przen., zapowiadać, rokować, obiecywać; przeczuwać, tuszyć, wnosić, odgadywać,

 Pro saldo, wł., pozostałość z poprzedniego rachunku.

 Proscenjum, gr., w starożytnym teatrze grecko-rzymskim miejsce przed sceną właściwą, oddzielone od niej kotarą; w nowożytnym teatrze przednia część sceny pomiędzy kurtyną i orkiestrą (fig.).

 Prosektor, łć., asystent profesora anatomji, rozkrawający trupa podczas wykładu i przygotowujący preparaty anatomiczne.

 Prosektorjum, łć., sala do wykonywania sekcji na trupach w celach naukowych lub dla wyjaśnienia przyczyny śmierci.

 Proseminacja, łć., rozsiewanie.

 Prosiak, małe świni; przen., brudas, niechluj, flejtuch.

 Prosiany, przym. od Proso.

 Prosiątko, zdr. od Prosię.

 Prosić, prośbę wypowiadać, wnosić ją, upraszać, domagać ś. czego od kogo, błagać kogo o co, I molestować, suplikę do kogo wnosić: proszę cię, zrób to i to = uprzejmy sposób zwracania ś. do kogo o co: proszę pani, proszę pana i t. d.; p. na klęczkach, usilnie = upraszać z poniżeniem godności własnej, żebrać o co; p. o rękę panny, p. pannę o rękę = oświadczać ś.; p. Boga = modlić ś.; p. o miłosierdzie = błagać, zaklinać; p. kogo o łaskę, o jałmużnę, o pomoc, o posłuchanie, o pożyczkę i t. d.; p. chleba = żebrać; p. pieca w kumy = zabawa dziecięca; proszę, żeby tego nie było więcej = żądam, rozkazuję; w łagodnej formie: przepraszam; proszę a. proszę częściej = nic nie szkodzi; dziękuję! — proszę! = niema za co dziękować; zapraszać, wzywać, inwitować kogo do siebie: p. na obiad, na wieczerzę, na bal, na karty, na wesele i t. d.; wstawiać ś., przyczyniać ś., przemawiać za kim, orędować; p. ś., być proszonym, dać ś. prosić; błagać przebaczenia, wypraszać ś., prosić o litość, o miłosierdzie, dopraszać ś. czego; domagać ś.: ten widok aż ś. prosi pędzla i farb = żeby go wyrysować, wymalować: ta suknia aż ś. prosi, żeby ją ścieśnić = jest za obszerna; p. ś. do czego, dokąd = napraszać ś., wpraszać ś., narzucać ś., napierać ś.

[326] Prosić się, wydawać na świat potomstwo (o świni).

 Prosię — p. Prosiak: przen., brudas, flejtuch; przen., p. nieskrobane = prostak, cham, grubijanin; nie miała baba kłopotu, kupiła sobie p. = mówi ś. o człowieku, który sam jest sprawcą swoich kłopotów; p. ziemne — p. Mrównik.

 Prosięcina, mięso z prosięcia, potrawa z prosięcia.

 Prosionek, gatunek skorupiaka lądowego.

 Proskrybent, łć., wygnaniec, wywołaniec.

 Proskrybować, łć., wydalać, wywoływać z kraju.

 Proskrypcja, łć., w starożytnym Rzymie kara, wymierzana bez sądu przez ludzi, którzy zagarnęli władzę, zwykle jako zemsta na przeciwnikach politycznych, polegająca na wypisaniu nazwiska winnego na tablicy, wywieszanej wr publicznym miejscu, i wyjęciu osoby tam zapisanej z pod opieki prawa, poczem każdy mógł ją zabić bezkarnie, a majątek jej ulegał konfiskacie i sprzedaży publicznej na rzecz skarbu; wydalenie z kraju, wygnanie.

 Proskrypcyjny, łć., przym. od Proskrypcja; p-a lista = spis osób, ukaranych proskrypcją, a. mających być ukaranemi proskrypcją.

 Proskura, ukr., chleb święcony, używany, jako hostja, w obrządku wschodnim.

 Proskurnica, ukr., kobieta, wypiekająca proskurę.

 Proso, roślina jadalna z rodziny traw (fig.).

 Prosoplegja, gr., paraliż nerwów twarzy.

 Prosowaty, zbliżony z kształtu do prosa.

 Prosownica, roślina z rodziny traw.

 Prosówka, wysypka na ciele przy gorączce.

 Prospekt, łć., ogłoszenie, zapowiedź jakiego wydawnictwa (dzieła, pisma), zawierająca jego charakterystykę; widok perspektywiczny.

 Prosperować, fr., rozwijać się pomyślnie, powodzić ś.; szczęścić ś.; używać szczęścia.

 Prostacki, Prostaczy, niewytworny, prosty, zwykły; właściwy prostakowi, ordynarny, rubaszny, nieokrzesany, grubijański, chamski; po p-u, przysł. jak prostak, ordynarnie, po chamsku.

 Prostactwo, proste, niewytworne obyczaje; grubijaństwo, nieokrzesane obyczaje, chamstwo; zbior., prostacy.

 Prostaczeć, stawać ś. prostym, nieokrzesanym, ordynarnieć.

 Prostaczek, zdr. od Prostak; człowiek skromny, naiwny, nieobyty ze zwyczajami towarzyskiemi.

 Prostaczka, forma ż. od Prostak.

 Prostaczkowaty, podobny do prostaczka.

 Prostaczy — p. Prostacki.

 Prostaczyć się, stawać ś. prostakiem.

 Prostaczysko, zgr. od Prostak.

 Prostak, człowiek zacny, ale prostych, niewyszukanych, niewytwornych obyczajów, poczciwina, poczciwiec; człowiek grubych, nieokrzesanych obyczajów, grubijanin, cham, gbur.

 Prostakowaty, trochę podobny i do prostaka, gburowaty.

 Prostata, łć., gruczoł krokowy u mężczyzn

 Prostnica — p. Odbytnica.

 Prosto, pionowo, prostopadle, nie zginając ś.: p. ś. trzymać, p. stać, p. siedzieć = [327]sztywno, wprost, naprost, w prostej linji; p. przed sobą; nie zbaczając, nie wstępując nigdzie po drodze, bezpośrednio: idę p. do domu, zmierzam p. do celu; mleko p. od krowy; powiedziałem to p. z mostu; po p-u = szczerze, otwarcie; prosto, skromnie, niewykwintnie, niewytwornie: po p-u ś. ubierać; bez wielkich korowodów, bez zachodów, bez ceremonji: po p-u kazał go obić.

 Prostoduch — p. Prostak.

 Prostoduszność, prostota, szczerość, otwartość.

 Prostoduszny, pełny prostoty, szczery, otwarty; naiwny, łatwowierny.

 Prostodzioby, opatrzony prostym dziobem.

 Prostokąt, czworokąt o wszystkich czterech kątach prostych (fig.).

 Prostokątnia, najdłuższy bok trójkąta prostokątnego, leżący naprzeciw jego kąta prostego, hipotenuza.

 Prostokątny, mający jeden z kątów a. wszystkie kąty proste: czworobok p. = prostokąt; trójkąt p. = mający jeden z kątów prosty.

 Prostokreślny, Prostolinijny, nakreślony za pomocą linji prostych, złożony z linji prostych: figura p-a; trygonometrja p-a = o figurach prostolinijnych.

 Prostolinijny — p. Prostokreślny.

 Prostomówny, mówiący szczerze, wprost, bez ogródki, otwarcie, nie owijając w bawełnę; mówiący z prosta, niewykwintnie.

 Prostopadła, linja, przecinająca drugą linję a. płaszczyznę pod kątem prostym (fig.).

 Prostopadłościan, równoległościan prostokątny, t. j. ograniczony prostokątami (fig.).

 Prostopadłość, własność linji prostopadłej.

 Prostopadły, tworzący z linją a. płaszczyzną, z któremi ś. przecina, kąty proste.

 Prostorogi, opatrzony prostemi rogami.

 Prostoróg, rodzaj mięczaka kopalnego.

 Prostoskrzydłe, rząd owadów o tylnich skrzydłach błoniastych, przednich błoniastych a. skórkowatych: szarańcza, świerszcz, turkuć, ważka, jętka.

 Prostoszczęki, mający proste, niewystające szczęki, ortognat.

 Prostościenny, mający ściany pionowe, utworzony z linji prostych.

 Prostota, naturalność, niewymuszoność, skromność, niewykwintność, niewytworność; dobroduszność, prostoduszność, ograniczoność umysłu, tępota, głupota; obyczaje nieokrzesane, chamstwo, gburowatość, gminność; zbior., ludzie prości, prostacy, lud prosty, gmin, pospólstwo.

 Prostować, coś krzywego czynić prostym, wyprostowywać; czynić równym, wygładzać; przen., poprawiać to, co jest złe, niewłaściwe, błędne, doprowadzać do należytego kształtu, naprawiać, regulować; podnosić, wznosić; udawać ś. dokąd wprost, najbliższą drogą; p. ś., stawać ś. prostym, wyprostowywać ś., wyciągać ś.; dźwigać ś. w górę, podnosić ś., prężyć ś. ku górze.

 Prostowłosy, z rozpuszczonemi włosami, warkoczami, bez czepca, na znak panieństwa, dziewiczy, panieński; w antr., o włosach na głowie prawie prostych, nie kędzierzawych.

 Prostownik, przyrząd do prostowania tkanin; młot do prostowania, prostak.

[328] Prostracja, łć., wielki upadek sił, osłabienie.

 Prostucha, Prościucha, wódka prosta, nie zaprawiona smakiem, siwucha.

 Prosty, nie krzywy, nie nachylający ś. na boki, równy, nie skręcający w żadną stronę; zwykły, zwyczajny: p. dług = nie hipoteczny; pojedynczy, niezłożony, nieskomplikowany, łatwy do pojęcia, niezawikłany, zrozumiały, jasny, oczywisty, naturalny: rzecz p-a; liść p. = niezłożony, p-a reguła trzech = niezłożona; procent p. czyli zwyczajny = nieskładany; ułamek p. = nie dziesiętny; naturalny, prostoduszny, pełen prostoty, niewymuszony, skromny: człowiek p., umysł p.; prawy, szczery, uczciwy, sprawiedliwy; zwyczajny, pospolity, niczym nie wyróżniający ś., niewyszukany, nieozdobny, niewystawny: p. pokarm, p-e sprzęty, p. żołnierz = szeregowiec; p.; ksiądz = nie posiadający żadnego tytułu; p. lud = lud wiejski a. miejski, klasy nieoświecone; p-a wódka = nie zaprawna; człowiek p-ego stanu, p-ej kondyeji = człowiek z ludu; ordynarny, lichy, grubijański; przodkowie a. spadkobiercy w linji p-ej: ojcowie, dziadowie i t. d., synowie, wnukowie i t. d.; kiszka p-a — p. Odbytnica; kwiat p. = posiadający wszystkie normalne części składowe; p-a a. linja p-a = najkrótsza odległość między dwoma punktami; kąt p. = zawarty między dwiema przecinającemi ś. linjami, wzajemnie prostopadłemi; machiny p-e w mechanice = zasadnicze machiny, jak: dźwignia, koło, klin, równia pochyła i t. d.; ruch p. ciała niebieskiego = skierowany od zachodu do wschodu; poprostu, wprost, przysł., wręcz, bez ogródki, nie owijając w bawełnę, bez ceremonji; mówiąc otwarcie, poprawdzie, prawdę rzekłszy, prosto, wprost, naprost, przysł. w linji prostej od pewnego punktu, naprzeciwko; tłómaczyć, przepisywać wprost = żywcem, dosłownie, nic nie zmieniając.

 Prostytucja, łć., nierząd; oddawanie ś. nierządowi; frymarczenie haniebne tym, co powinno być szanowane.

 Prostytuować, łć., doprowadzać do oddania ś. nierządowi; bezcześcić, hańbić.

 Prostytutka, łć., kobieta złego prowadzenia ś., nierządnica.

 Proszalny, żebrzący: dziadek p. = żebrak.

 Prosząco, przysł., w sposób proszący.

 Proszek, pyłek; drobno co utartego: p. do zębów; czekolada, kakao w p-u, farba w p-u; p. perski; p. a. p-i = lekarstwo miałko utarte i podzielone na małe porcje, przyrządzone w opłatkach, papierkach i t. p.; p-ki burzące = połączenie sody i kwasku cytrynowego z wodą.

 Proszkować, tłuc, rozcierać na proszek.

 Proszkowaty, mający kształt proszku.

 Proszony, ten, którego proszą o co, wezwany, zaproszony; taki, na który zaproszono gości: herbata p-a, obiad p.; chodzić po p-ym, po p-ym chlebie, po proszalnym chlebie = po żebraninie.

 Prośba, to, o co kto prosi, proszenie, naleganie o co: zanosić p-ę, zwracać ś. do kogo z p-ą, usilna p-a, wysłuchać czyjejś p-y, przychodzić do kogo z p-ą, uczy! nić coś na p-ę czyjąś; chodzić po p-ie = po żebraninie; p. na piśmie = pismo, złożone władzom z I wyrażeniem jakiegoś żądania, życzenia, upraszania o coś, podanie: napisać p-ę, wnieść p-ę, [329]podać p-ę, kantor pisania próśb, p. najpoddańsza = na Imię Monarsze.

 Prościć — p. Prostować.

 Prościeć, wyprostowywać się; stawać ś. prostakiem, ordynarnieć.

 Prościuchny, Prościutki, Prościuteńki, zupełnie prosty.

 Prościutko, Prościuteńko, Prościutenieczko, zupełnie prosto.

 Prośna świnia = nosząca w sobie płód.

 Prośnianka, słoma prosiana; wódka na prosie.

 Proświrniak, roślina z rodziny ślazowatych, ślaz meksykański.

 Protagonista, gr., pierwszy walczący; pierwszy przemawiający; inicjator; aktor, grający główną rolę w teatrze starogreckim.

 Protantrop, gr., człowiek pierwotny.

 Protaza, gr., pierwsza połowa okresu krasomówczego; ta część utworu scenicznego, w której zawiązuje ś. węzeł dramatyczny.

 Protegować, łć., opiekować ś., popierać; świadczyć łaski.

 Protegowany, fr., popierany, otaczany opieką, protekcją, doznający pomocy, poparcia, wyróżniany.

 Proteina, łć., domniemywany niegdyś pierwiastek wszystkich ciał roślinnych i zwierzęcych, będący jakoby główną częścią białka, fibryny, kazeiny, moczu.

 Proteinowy, łć., przym. od Proteina; p-e ciała = ciała białkowate, albuminowe.

 Proteizm, łć., niestałość, chwiejność, zmienność zasad.

 Protekcja, łć., szczególna opieka, względy, poparcie udzielane przez ludzi wpływowych, możnych, pewnym osobom przed innemi, orędownictwo, t. zw. plecy, łaska.

 Protekcjonalny, Protekcyjny, łć., uwydatniający zależność od protektora i górujące stanowisko protektora.

 Protekcjonista, łć., zwolennik ceł protekcyjnych.

 Protekcjonizm, łć., Protekcyjny system = opieka, dawana przez rząd przemysłowi krajowemu, zasadzająca ś. na nakładaniu wysokich ceł na wyroby zagraniczne i na popieraniu wywozu przez premje wywozowe.

 Protekcyjka, łć., niewielka protekcja.

 Protekcyjność, łć., protekcjonalność, okazywanie swej wyższości komu.

 Protektor, łć., dobrodziej, opiekun, popierający.

 Protektorat, Protektorjat, łć., rozciągnięcie zwierzchniej władzy opiekuńczej przez jedno mocarstwo nad innym obcym państwem, zwłaszcza w jego stosunkach zewnętrznych.

 Protektorka, łć., forma ż. od Protektor.

 Protensja, łć., skupienie.

 Protest, łć., zaprzeczenie, sprzeciw, oświadczenie ś. przeciw czemu, opieranie ś., przeciwienie ś. czemu; prawne zastrzeżenie przeciw czemu; akt notarjalny, poświadczający, że dłużnik odmawia zapłacenia wekslu w terminie.

 Protestacja, łć., oświadczenie ś. przeciw czemu; wystąpienie przeciw czemu.

 Protestancki, łć., właściwy protestantyzmowi, protestantom, należący do protestantyzmu, do protestantów.

 Protestant, łć., ten, który protestuje; wyznawca protestantyzmu; ewangielik.

 Protestantyzm, łć., wyznanie ewangielicko-augsburskie i ewangielicko-reformowane.

 Protestować, łć., wnosić protest, zaprzeczać, nie zgadzać ś. na co; p. weksel = stwierdzać aktem notarjalnym, że dłużnik odmawia zapłaty wekslu w terminie.

[330] Protestowy, łć., dotyczący protestu; dzień p. = w którym można protestować weksel, dzień powszedni, nieświąteczny.

 Proteusz, gr., w wierzeniach greckich bóstwo morskie, obdarzone darem proroczym, słynne z licznych przemian, pod jakiemi ś. ukrywało; człowiek zmiennego sposobu myślenia i postępowania, umiejący przybierać rozmaite pozory; płaz odmieniec; gatunek bakterji gnilnej.

 Proteza, gr., wstawienie, zastąpienie utraconych członków ciała sztucznemi.

 Protoarchimandryta, gr., jenerał zakonu w kościele wschodnim.

 Protodjakon, gr., godność duchowna w kościele wschodnim.

 Protogieniczny, gr., naprzód wytworzony.

 Protokolant — p. Protokólista.

 Protokólarnie, łć., z zapisaniem do protokółu.

 Protokólarny, łć., spisany sposobem protokółu; należący do treści, do osnowy a. do formy protokółu; zapisany w protokóle.

 Protokólista, gr., urzędnik, którego czynnością jest spisywanie protokółów.

 Protokół, gr., akt, spisany przez właściwego urzędnika, zaświadczający, że pewna czynność prawna odbywa ś., stwierdzający przebieg i warunki jakiego wypadku, zeznania świadków podczas śledztwa i t. p.; sprawozdanie z narad obradującego zgromadzenia.

 Protokółować, gr., wpisywać do protokółu, pisać protokół.

 Protomedyk, łć., starszy główny lekarz (monarchy, miasta).

 Protonotarjusz łć. apostolski, tytuł siedmiu prałatów papieskich, obdarzonych wysokiemi przywilejami, którzy poświadczają dokumenty papieskie.

 Protooficjał, łć., starszy oficjał.

 Protoplasta, gr., najstarszy przodek, od którego ród początek swój wywodzi.

 Protoplazma, gr., drobnoziarnista, białkowata, półpłynna substancja, podstawowa materja życiowa wszystkich tworów organicznych, zaródź, sarkoda.

 Protoplazmatyczny, gr., dotyczące protoplazmy, złożony z protoplazmy.

 Protopresbiter, gr., duchowny, kapłan, zarządzający kilku parafjami.

 Prototron, gr., starszy władyka.

 Prototyp, gr., typ pierwotny, pierwszy wzór, według którego coś jest utworzone, pierwowzór, oryginał.

 Protozoa, gr., pierwotniaki, najniższy typ zwierząt mikroskopijnie drobnych, o ciele jednokomórkowym, złożonym z miękkiej protoplazmy z jądrem wewnątrz.

 Protozoiczny, gr., przym. od Protozoa; p. okres = szczątki kopalne w najstarszych skałach osadowych, uważane za najpierwsze objawy życia na ziemi.

 Protuberancje, łć., wypukłości, pagórki, słupy lub chmury płomieni czerwonych, rozmaitych zmieniających ś. kształtów, obserwowane dokoła obwodu tarczy słonecznej podczas całkowitych zaćmień, wyskoki.

 Prowadzać, prowadzić raz po razie; uprowadzać po różnych miejscach; p. kogo za nos, na pasku = powodować nim, rządzić; p. ś., prowadzać ś. nawzajem po różnych miejscach.

 Prowadzenie, wskazywanie komu drogi, wodzenie kogo, kierowanie, przewodnictwo; p. ś., postępowanie, sprawowanie ś., konduita; dobre, złe p. ś.; kobieta złego p-a ś. = kobieta lekkich obyczajów, gamratka.

[331] Prowadziciel, ten, co prowadzi, wódz, przewodnik, kierownik.

 Prowadzić, wieść kogo, przeprowadzać kogoś, kto nie zna drogi a. sam iść nie może, przewodniczyć komu, wskazywać komu drogę, wodzić, prowadzać kogo; przewodniczyć, rządzić, kierować: p. wojnę, p. konie w zaprzęgu; p. dzieci = wychowywać; p. interesy, fabrykę, sklep; p. tańce = być wodzirejem; pędzić, przepędzać: p. życie spokojne, hulaszcze; przewozić, transportować: p. zboże Wisłą do Gdańska; p. rzecz, rozmowę = ciągnąć ją, rozmawiać; p. rzecz dalej = mówić w dalszym ciągu; p. umarłego do grobu = iść w orszaku pogrzebowym; mieć kierunek, dążyć: ta droga p-dzi do miasta; zaprowadzać, doprowadzać dokąd, pociągać co za sobą, powodować co: to p-dzi do szczęścia, do zguby, to nie p-dzi do niczego = jest bezcelowe; niech cię Pan Bóg p-dzi = niech ś. opiekuje tobą w drodze; dokąd Pan Bóg p-dzi? = dokąd ś. udajesz?; p. kogo ze świecą = świecić mu w drodze; p. kogo oczami = patrzeć za nim idącym a. jadącym; p. komu rękę = kierować ją; p. ręką po czym, a. czym po czym = pociągać, przesuwać; p. do czego = zmierzać w rozmowie, w przemowie do pewnego przedmiotu; p. sprawę w sądzie = toczyć; przeprowadzać: p. linję, drogę, rów; p. ś., prowadzić siebie nawzajem; iść poważnie, z godnością; postępować, żyć, sprawować ś.

 Prowansalski, rodem z Prowancji, pochodzący z Prowancji; p-scy poeci = trubadurowie; poeci piszący narzeczem prowansalskim.

 Prowenans, fr., towar zagraniczny.

 Prowenda, fr., żywność, prowjant.

 Prowenjencja, łć., pochodzenie; świadectwo pochodzenia; w lm., p-cje, towary, sprowadzone z zagranicy, źródło otrzymywania towarów.

 Prowent, łć., dochód z gospodarstwa wiejskiego, zysk, intrata; zbiór, urodzaj.

 Prowentowy, łć., odnoszący ś. do prowentu; p. pisarz = utrzymujący kontrolę dochodu gospodarstwa wiejskiego.

 Prowidencja, łć., Opatrzność Boska, Opieka Boska.

 Prowidencjalizm, łć., teorja, według której Opatrzność Boska kieruje losami każdego człowieka i społeczeństw.

 Prowidować się, łć., zaopatrywać ś., ekwipować ś.

 Prowikarjusz, zastępca wikarjusza.

 Prowincja, łć., w starożytności obcy kraj, podbity przez Rzymian, uorganizowany na sposób rzymski i zarządzany przez rzymskiego wielkorządcę; każda oddzielna część całości państwowej, zwłaszcza obejmująca odrębny kraj i lud; każda miejscowość w kraju poza stolicą, zapadły kąt, partykularz; ludzie z partykularza; obyczaje, pojęcia partykularne, zaściankowe; p. duchowna, zakonna = pewna ilość klasztorów tej samej reguły pod wspólnym zarządem duchownym.

 Prowincjalny, Prowincjonalny, łć., dotyczący prowincji, pochodzący z prowincji.

 Prowincjalstwo, godność prowincjała.

 Prowincjał, łć., przełożony, stojący na czele klasztorów jednej reguły w całej prowincji zakonnej.

 Prowincjonalista — p. Prowincjusz.

 Prowincjonalizm, łć., wyraz, zwrot a. sposób mówienia, [332]właściwy tylko jakiej okolicy kraju lub całej prowincji; żart., nieumiejętność znalezienia ś., nieznajomość zasad życia wielkomiejskiego.

 Prowincjusz, Prowincjonalista, łć., mieszkający na prowincji, zacofaniec, nie znający obyczajów wielkoświatowych.

 Prowizja, łć., odsetkowe wynagrodzenie za załatwienie jakiego interesu, za czynności handlowe, komisowe i t. p.; procent; zapasy żywności, zaopatrywanie, dostarczanie żywności.

 Prowizor, łć., zarządzający, kustosz, kurator; stopień naukowy aptekarski.

 Prowizorjat, Prowizorstwo, stopień prowizora, jego obowiązki.

 Prowizorjum, łć., stan rzeczy tymczasowy; tymczasowy układ, zarządzenie; tymczasowe pozostawienie komu używalności rzeczy, do kogo innego należących.

 Prowizoryczny, łć., tymczasowy.

 Prowizyjka, łć., zdr. od Prowizja; mała prowizja.

 Prowizyjny, łć., dotyczący prowizji.

 Prowjant, żywność, zapas żywności.

 Prowjantmajster, nm., dostawca prowjantu dla wojska.

 Prowjantować, nm., zaopatrywać w żywność.

 Prowjantowy, Prowjancki, nm., dotyczący zaopatrzenia w żywność.

 Prowodyr, ukr., przewodnik, przywódca stronnictwa.

 Prowokacja, łć., wyzwanie, zaczepka, poduszczenie; umyślne, podstępne wywoływanie buntu, spisku, rewolucji, dla tym łatwiejszego ujawnienia i zgniecenia żywiołów burzliwych.

 Prowokacyjny, łć., wyzywający, drażniący, podstępnie podburzajmy.

 Prowokator, łć., prowokujący, wyzywający, poduszczający, namawiający do złego, wywołujący umyślnie i podstępnie zaburzenie, aby biorących udział zdradzić przed władzą.

 Prowokować, łć., wyzywać, zaczepiać, drażnić; poduszczać; podstępnie namawiać do złego; powoływać ś. na kogo.

 Proza, łć., zwykła mowa ustna lub piśmienna niewiązana, niewierszowana; poziomość, powszedniość, rzeczywistość.

 Prozaiczny, łć., pisany prozą; niepoetyczny, zwykły, pospolity, powszedni.

 Prozaik, łć., piszący prozą; człowiek prozaiczny, bez porywów wyższych.

 Prozaika, łć., teorja prozy.

 Prozapja, łć., ród, przodkowie.

 Prozelita, gr., człowiek, zmieniający wiarę, przyjmujący inne wyznanie, nowonawrócony; przen., człowiek, zjednany dla jakiej idei, przekonania, stronnictwa.

 Prozelityzm, gr., żarliwość w nawracaniu, apostolstwo.

 Prozerpina, gr., bogini państwa podziemnego u Greków, Persefona, żona Hadesa czyli Plutona (fig.).

 Prozodja, gr., nauka o długości i krótkości zgłosek w wierszowaniu, iloczas; nauka wierszowania.

 Prozodomanja, gr., manja tworzenia wierszy, popęd do pisania poezji bez odpowiednich zdolności.

 Prozodyczny, gr., dotyczący prozodji.

 Prozopopeja, gr. — p. Personifikacja.

 Prożek, mały, nizki próg; podstawka u skrzypiec; deska, podpierająca grządziel pługa.

 Prożektor, fr., przyrząd, złożony ze zwierciadła [333]parabolicznego, osadzonego ruchomo, i lampy elektrycznej, oświetlający odległe przedmioty, używany szczególniej podczas wojny dla ujawnienia ruchów nieprzyjaciela, dokonywanych w nocy (fig.).

 Próba, nm., doświadczanie, przekonywanie ś., doznawanie; warunki i okoliczności, wśród których ujawniają ś. właściwości człowieka a. jakiej rzeczy; p. klasztorna = nowicjat; p. ognia, p. wody = w dawniejszych czasach doświadczenie za pomocą ognia a. wody, czy oskarżony jest winien, szczególniej w sprawach o czary; narzędzie do zadawania męki, tortura: brać na p-ę, wyznać na p-ie; p. arytmetyczna = sprawdzenie, czy działanie arytmetyczne jest wykonane dobrze; p. złota, srebra = liczba wyrażająca ilość złota, srebra, zawartego w jednostce wagi mieszaniny, wybijana w probierni na przedmiotach: p. w teatrze = wykonanie przez artystów ról swoich wobec reżysera przed wystąpieniem publicznym: p. czytana = kiedy artyści po raz pierwszy czytają rolę; p. pamięciowa = recytowanie ról z pamięci; p. jeneralna = ostatnia przed przedstawieniem, w kostjumach.

 Próbant, nm., w klasztorze: nowicjusz; żart., człowiek, obznajmiony z wypadkami życiowemi, człowiek, który przeszedł rozmaite próby i zdarzenia, bywalec.

 Próbiernia, Probiernia, urząd, w którym oznaczają albo sprawdzają próbę złota, srebra.

 Próbierz, Probierz, nm., sprawdzian, kryterjum; okoliczności wypadkowe a. umyślnie przysposobione, w których ujawniają ś. zalety i wady właściwe komu albo czemu.

 Próbka, nm., maleńka ilość towaru dla okazania gatunku jego; popisanie ś. w małym zakresie umiejętnością, zdolnością, zręcznością, mogące wytworzyć sąd o tym, kto ś. popisuje.

 Próbny, nm., zrobiony, dany na próbę, okazowy.

 Próbować, Probować, nm., robić próbę, przekonywać ś.; robić, co na próbę, dla przekonania ś., czy ś. potrafi; robić próbę w teatrze — p. Próba; kosztować pokarmu a. napoju, oceniać smak; p. ś. z kim = odważać ś., mocować ś., zmagać ś., iść z kim w zapasy, iść o lepsze.

 Próbówka, nm. — p. Epruwetka.

 Próchnica, gatunek ziemi, zawierający rozkładające ś. i rozłożone szczątki roślinne i zwierzęce, czarnoziem, humus; owad dwuskrzydły krótkorogi łowikowaty.

 Próchnicowaty, z próchnicą zmieszany, zawierający próchnicę, podobny do próchnicy.

 Próchniczny, Próchniczy, dotyczący próchnicy.

 Próchnieć, psując ś., rozsypywać ś. w proch, w próchno, rozkładać ś., gnić, butwieć, wiotezeć.

 Próchnielec, drzewo próchniejące.

 Próchnik — p. Próchno.

 Próchnilec, gatunek grzyba.

 Próchnisko, rzecz spróchniała ze starości, zwłaszcza budowla drewniana, rudera, ruina.

 Próchno, resztki przedmiotu, który spróchniał, drzewo spróchniałe; knot przepalony; hubka, żagiew do krzesania ognia; proszek do osypywania odparzających ś. części ciała u niemowląt, lykopodjum; stare p. = człowiek t stary, zgrzybiały, niedołężny; słaby jak p. = nietrwały; przen., wogóle resztki, pozostałości zepsute, zgniłe czego; zwłoki, prochy.

[334] Prócie, czynność prócia — p. Próć.

 Prócz, przyim., oprócz, wyjąwszy, krom, okrom, z wyjątkiem, ponad kogo, ponad co, poza kim, poza czym; p. tego = jeszcze, nadto, a w dodatku.

 Próć, rozcinać nici, któremi co jest zeszyte, rozprówać, rozpuszczać; rozparać, wyparać, rozdzierać, rozcinać, rozrywać wzdłuż, ćwiertować, rznąć, krajać, szarpać, nurtować: trucizna p-je wnętrzności; każdy swoją a. swoje porze = każdy myśli o swojej sprawie, nie dbając o innych; jeden szyje, drugi porze = jeden robi coś, inny psuje, każdy robi co innego; p. ziemię = kopać, żłobić; p. ziemię pługiem = orać; p. ś., rozdzielać ś. na szwie wskutek rozluźnienia ś. a. zepsucia nici łączącej, rozprówać ś., rozdzierać ś., rozrywać ś., rozpadać ś.; przedzierając ś., torować sobie drogę; wić ś., rozpierać ś.; po szwie ś. porze = udaje ś., powodzi ś.

 Próg, dolna poprzeczna wystająca ku górze belka a. płyta kamienna w futrynie drzwiowej, do której dołem przywierają drzwi: stać w p-u drzwi, nie ruszyć ś. za p., przestąpić p.; przen., dom, pomieszkanie, ognisko rodzinne; oparcie, podstawa, podwalina, spód, podpora; podkład pod szyny na torze kolejowym; ława piaszczysta; p-gi w rzece — p. Poroh; podwyższenie poprzeczne na drogach bitych, mających większy spadek; przen., wstęp, początek; na p-gu wiedzy = na drodze do wiedzy; p-i domowe, ojczyste = dom rodzinny, strony ojczyste, ojczyzna; pańskie p-i = dom magnacki, życie dworskie; p-i apostolskie, p-i święte = Rzym; za wysokie p-i na moje nogi = za wielki pan, abym u niego mógł bywać, za wielkie towarzystwo, abym z nim mógł obcować, za wielki projekt, abym mógł go urzeczywistnić.

 Prószny, odnoszący ś. do prochu, podobny do prochu.

 Prószyć, prochem posypywać, okrywać; p. a. p. ś., spadać drobniutkiemi cząstkami, sypać ś. nakształt prochu: śnieg p-y.

 Prószyna, Prószynka, maleńka cząsteczka, proszek, odrobina, okruch, ździebło, atom.

 Prószysty, obfitujący w pył, proch, próchno.

 Próżen — p. Próżny.

 Próżnia, miejsce, gdzie nic niema, przestrzeń, niczym nie zapełniona, czczość, luka; p. w sercu = pustka; p. barometryczna a. p. Torricellego = przestrzeń próżna, tworząca ś., gdy rurkę, napełnioną jakim płynem, odwrócimy otworem na dół i pogrążymy w naczyniu z tymże płynem, zwłaszcza przestrzeń próżna nad słupem rtęci w barometrze.

 Próżniacki — p. Próżniaczy.

 Próżniactwo, życie bezczynne, próżnowanie, lenistwo, niechęć do pracy; zbior., ludzie próżnujący, próżniacy.

 Próżniaczeć, stawać ś. próżniakiem, tracić chęć do pracy, leniwieć.

 Próżniaczka, próżnowanie, próżniactwo; kobieta leniwa, lubiąca próżnować.

 Próżniaczo, przysł., próżnując, jak próżniak.

 Próżniaczy, Próżniacki, próżnujący, gnuśny, leniwy, nie lubiący pracy, nieroboczy; pędzony w próżniactwie: p-e życie.

 Próżniaczyć, próżniakiem kogo czynić, rozleniwiać, przyzwyczajać do życia bezczynnego; p. a. p. ś., nic nie robić, próżnować, pędzić życie bezczynne, gnuśne.

 Próżniaczyna, nędzny, pogardy godny próżniak.

[335] Próżniaczysko, zapamiętały, nie poprawny próżniak.

 Próżniak, człowiek, który lubi próżnować, pędzący życie bezczynne, leniwiec, gnuśnik, leń, wałkoń; chodzić p-iem, przysł., próżnując, nic nie robiąc.

 Próżnica, rzecz próżna, daremna, niepotrzebna; po p-y, przysł., napróżno, daremno, próżnując, nic nie robiąc.

 Próżniusieńki, Próżniuteńki, zupełnie próżny.

 Próżno, przysł., daremnie, nadaremnie, bez rezultatu; nic nie robiąc, próżnując; pusto.

 Próżnostka, marnostka, błahostka, drobiazg bez znaczenia; mała pycha, chełpliwość drobnostkowa w nędznych sprawach.

 Próżność, rzecz małego znaczenia; próżnia, czczość, głupstwo, marność, nędzota, znikomość; chełpliwość, gonienie za pozorami, duma marna, pycha, zarozumiałość, ambicyjka; p. nad p-ami i wszystko p. = wszystko w tym życiu jest nędzne i znikome.

 Próżnować, nic nie robić, odpoczywać po pracy, trawić czas w bezczynności, pędzić życie gnuśne, próżniacze; o ziemi, roli: leżeć odłogiem, nie być w użyciu, w obiegu; być niezajętym, wakować.

 Próżnowanie, bezczynność, odpoczywanie, próżniactwo, lenistwo.

 Próżny, nic w sobie nie zawierający, niczym nie zapełniony, pusty; skarb p. = wyczerpany; p-e pole = niezasiane; p. czego, wolny, daleki od czego, nie posiadający czego: p. a. próżen troski, strachu, kłopotu; daremny, bezskuteczny, bezowocny, nie przynoszący żadnych rezultatów, nieuzasadniony, bezprzedmiotowy, czczy, płonny: p-e usiłowanie, p. żal, p-a obawa; pełen próżności, pychy, chełpliwy, pyszałkowaty, lekkomyślny, zarozumiały; przychodzić, odchodzić z p-emi rękami = nic nie niosąc, nic nie otrzymawszy, nic nie wskórawszy; z p-ego i Salomon nie naleje = daremne usiłowania, z niczego nic nie można uczynić.

 Prr! Prr! Prru! Pruuu! Pruu! Pru-u-u!, wykrz., oznaczający zatrzymywanie zwierzęcia (konia, wołu i t. p.); oznaczający dreszcz, wzdryganie ś.

 Pruć — p. Próć.

 Prudencja, łć., roztropność.

 Pruderja, fr., fałszywa skromność, udana wstydliwość.

 Prufa, kobieta rozlazła, leniuch-baba, dziewka ociężała.

 Prunela, fr., tkanina wełniana, używana do wyrobu lekkiego obuwia.

 Prunelka, fr., suszona śliweczka bez pestki i łupinki.

 Prusactwo, charakter i umysłowość Prusaków; cechy, właściwe Prusakom; zbior., Prusacy.

 Prusaczyć, Prusakiem czynić, na Prusaka przerabiać.

 Prusak, owad prostoskrzydły biegający domowy, persak, kasztan, francuz (fig.).

 Pruski, z Prus pochodzący, w Prusach urodzony, Prusom właściwy; mur p. — p. Mur; kwas p. = cjanowodór; błękit p. = żelazocjanek żelaza i potasu.

 Prusofil, przyjaciel, zwolennik Prus i Prusaków.

 Prusofilski, przym. od Prusofil.

 Prusofilstwo, przyjaźń dla Prus i Prusaków, sprzyjanie im.

 Pruszyk, roślina z gromady grzybów.

 Pruu! — p. Prr!

 Prużyć — p. Prażyć.

 Prużyna, roślina z rodziny marzanowatych.

[336] Pry, mówi, prawi, rzecze.

 Prycha, nozdrze.

 Prychać, dok. Prychnąć; o koniu: parskać, chrapać; o człowieku: parskać śmiechem, wybuchać śmiechem, wydawać ustami głos, zbliżony do parskania.

 Prycza, nm., łóżko obozowe, tapczan żołnierski, podobny do szerokiej ławy, zbitej z kilku desek (fig.).

 Pryciać, szukać, śledzić, węszyć, plondrować, grzebać.

 Pryczyć, gotować ladajako, smażyć nieudolnie.

 Pryjapeje, gr., igrzyska sprośne na cześć bożka Pryjapa, wyuzdane zabawy, bachanalja.

 Pryjapizm, gr., chorobliwy stan ciągłego wysokiego podniecenia płciowego u mężczyzny, kult bożka Pryjapa.

 Pryk, człowiek stary, przeżyty, stary niedołęga; w górn., sztuka drzewa, rozpierająca wpoprzek słupki w szybach i chodnikach.

 Pryka, podpora, bal rozpierający; drąg, wbijany w dno rzeki, jeziora, służący do przywiązywania łodzi, czółna i t. p.

 Prykować, przywiązywać statek wodny do pryki; podpierać, rozpierać prykami, stemplować; ściągać, ściskać; dźwigać; pakować, ugniatać, napychać; p. ś., prostować ś., wyciągać ś., prężyć ś.; napychać ś., jeść dużo; pchać ś., cisnąć ś.

 Prym, łć., pierwszeństwo: mieć p., p. oddawać komu, wziąć p.; pierwszy główny głos w chórze; najwyższy głos w utworze muzycznym.

 Pryma, łć., pierwsza, np. klasa (w szkołach pruskich najwyższa); w fechtunku: pierwsza podstawa, cięcie z góry w głowę; pierwszy głos w chórze; pierwszy ton gamy muzycznej; najlepszy gatunek czego.

 Pryma ballerina, wł., najpierwsza, najlepsza tancerka, solistka baletu.

 Prymadonna, wł., pierwsza śpiewaczka opery.

 Prymak, łć., uczeń klasy pierwszej.

 Pryma nota, wł., pierwsze notatki, bruljon, szkic; w kupiectwie: książka do zapisywania każdego dokonanego interesu, dochodu, wypłaty, dziennik podręczny.

 Prymaplana, łć., sztab, zarząd wojskowy.

 Prymarja, łć., pierwsza Msza poranna.

 Prymarjusz, łć., naczelny lekarz, kierujący szpitalem lub osobnym oddziałem większego szpitala, ordynator.

 Prymas, łć., tytuł niektórych arcybiskupów, nadający im pewne honorowe prawa; w dawnej Polsce zastępował króla podczas bezkrólewia, nosił wtedy tytuł: interrex.

 Prymasowstwo, łć., godność i urząd prymasa.

 Prymat, łć., najwyższe biskupstwo, papiestwo; zwierzchnia władza; p-ty, w fil., pierwsze konieczne warunki poznania.

 Prymatura — p. Prymat.

 Prymicjant, łć., ksiądz odprawiający prymicje.

 Prymicje, łć., pierwsza Msza nowo-wyświęconego księdza; ofiary, składane przez starożytnych bogom z pierwszych owoców, plonów; pierwsze dzieło autora.

 Prymitywista, łć., artysta, poeta, czerpiący natchnienie wprost z natury i oddający je środkami naiwnemi, nieudoskonalonemi; takiemi byli quatrocentyści.

 Prymitywny, łć., pierwiastkowy, pierwotny, początkowy; niewytworny, surowy, nieogładzony.

[337] Prymka, szczypta tytuniu żuta w ustach.

 Prymogenitura, łć., pierworodztwo, prawo pierwszeństwa najstarszych synów, wogóle najstarszych potomków męskich w linji prostej do dziedziczenia następstwa tronu, majoratu i t. p.

 Prymować, łć., być pierwszym, przodować, trzymać prym.

 Prymula, Prymulka, łć., pierwiosnek.

 Prymus, łć., pierwszy uczeń w klasie, odznaczający ś. wzorowemi postępami w naukach i sprawowaniem; nazwa maszynki naftowej do gotowania.

 Prymuska, łć., pierwsza uczennica w klasie.

 Prync, nm., książę.

 Pryncesa, nm., księżniczka.

 Pryncypalny, łć., przodujący, naczelny, główny.

 Pryncypał, łć., właściciel zakładu handlowego, szef; sprawca, inicjator; jeden z najważniejszych regiestrów organowych.

 Pryncypałka, łć., forma ż. od Pryncypał.

 Pryncypałować, łć., nazywać pryncypałem.

 Pryncypjum, łć., zasada, podstawa, prawidło; początek.

 Prynuka, ukr., przymuszanie, przynaglanie, wmuszanie, zniewalanie.

 Prysiud, ukr., w tańcu kozackim przykucnięcie z podkurczonemi nogami i podskok.

 Prysk, gorący popiół, zarzewie.

 Pryskacz, ryba cierniopromienna łuskopłetwa.

 Pryskać, dok. Prysnąć; tryskać, bryzgać, strzykać, pluskać bryzgami, kroplami obrzucać, bluzgać; wylewać ś. skąd gwałtownym strumieniem, wytryskiwać, tryskać; wypadać z trzaskiem; trzeszcząc, rozpadać ś., rozpryskiwać ś., pękać z trzaskiem; prychać, parskać; przen., pierzchać, uciekać, brać nogi za pas, ulatniać ś., uchodzić pośpiesznie; bluzgać, obrzucać; ciskać, strzelać czym: p. iskrami, płomieniami; szampan p-a; w niwecz ś. obracać, niknąć; p-a nadzieja, złudzenie; iskrzyć ś., tryskać: zdrowie mu p-a z twarzy; parskać: p. nozdrzami.

 Pryskawka, sikawka, szpryczka; otwór w pokrywie skrzelowej u ryb.

 Prysnąć — p. nied. Pryskać.

 Pryszcz, wysypka skórna pęcherzykowata; p. na chlebie = rożek.

 Pryszczarek, owad dwuskrzydły długorogi.

 Pryszczawka, kantaryda, mucha hiszpańska.

 Pryszczawkowaty, kształt pryszczawki mający.

 Pryszczeć, skwierczeć, syczeć, szumieć — p. Pryskać.

 Pryszczeniec — p. Powojnik.

 Pryszczeń, Pryszczydło, plaster, wywołujący pryszcze.

 Pryszczowaty, zbliżony do pryszcza; osypany pryszczami.

 Pryszczyca, choroba skórna pryszczowata.

 Pryszczyć, wywoływać na ciele bąble, pryszcze; p. ś., obsypywać ś. pryszczami; krajać ś., pękać, pierzchnąć.

 Pryszczyk, zdr. od Pryszcz.

 Pryszczykowaty, zbliżony do pryszczyka.

 Pryszki, pysk i uszy jelenie a. wołowe gotowane i przyprawione octem, pieprzem, cynamonem.

 Prysznic, natrysk wodny z góry przez przyrząd durszlakowy (fig.).

 Prysznicować, używać prysznicu.

 Prysznicowy, odnoszący ś. do prysznicu, p. okład = mokry okład na całe ciało lub część chorą, [338]przykryty ceratką i flanelą, póki się nie rozgrzeje.

 Prytan, gr., człowiek wielkiej rady, zwanej prytanejon, w miastach starożytnej Grecji.

 Prytaneion, Prytaneum, gr., w starożytnych miastach greckich budowla, gdzie zbierało ś. zgromadzenie 50-ciu prytanów, t. j. członków wielkiej rady, sprawującej zwierzchnią władzę rządzącą i gdzie zasłużonym mężom dawano do śmierci utrzymanie; szkoła wojskowa we Francji.

 Prywacja, łć., przymusowe obywanie ś. bez czego; przykrość, wypływająca z braku czego, umartwienie.

 Prywata, łć., sprawa osobista, indywidualna, w przeciwstawieniu do spraw ogółu; szukanie tylko własnej korzyści z uszczerbkiem sprawy publicznej.

 Prywatdocent, łć., nieetatowy profesor uniwersytetu.

 Prywatnie, łć., nie urzędowo, nie rozgłośnie, po domowemu.

 Prywatny, łć., dotyczący kogo osobiście; domowy, niepubliczny, nieurzędowy; p. człowiek = nie będący urzędnikiem, wojskowym ani księdzem; p-a audjencja = posłuchanie udzielone bez świadków; p-a korespondencja = dotycząca stosunków osobistych; p-a lekcja = lekcja udzielana nie w szkole; p-a szkoła = szkoła, założona i prowadzona kosztem i na ryzyko człowieka prywatnego, a nie rządu.

 Prywatysta, łć., osoba prywatna; wolny słuchacz w uniwersytecie.

 Prywatyzować, nm., zajmować ś. czym nieurzędowo, bez obowiązku, z amatorstwa.

 Prywetnica, łć., owad dwuskrzydły długorogi, przechodka.

 Pryzma, Pryzmat, gr., graniastosłup; trójkątny graniastosłup ze szkła bezbarwnego przezroczystego, posiadający własność rozkładania białego światła słonecznego na barwy tęczowe (fig.); kupa szabru, ułożona w kształcie graniastosłupa na szosie.

 Pryzmatoid, bryła, otoczona trójkątem i trapezami.

 Pryzmatyczny, gr., odnoszący ś. do pryzmatu; p-e barwy = barwy widmowe, tęczowe.

 Przaśnik, chleb przaśny, t. j. bez drożdży i bez kwasu wypieczony; maca żydowska, zrobiona z mąki, rozrobionej z wodą i wypieczonej w formie cienkiego placka.

 Przaśny, nie kwaszony, nie mający w sobie kwasu: chleb p.; p. miód = w plastrach, w patoce, nie sycony, nie fermentowany; nie posiadający odrębnego smaku: woda p-a = t. zw. słodka, rzeczna, deszczowa; potrawa p-a = bez wyraźnego smaku, nie słona.

 Prząbaba, kobieta świeżo zamężna.

 Przączka — p. Sprzączka.

 Prządka, kobieta, zajęta przędzeniem; w lm., p-i; na wsi zebrania kobiet przędących w jesienne i zimowe wieczory we dworze w czeladnej a. w jednej z chat, przyczym śpiewają ś. pieśni, opowiadają baśnie i t. p., wieczory prządek, wieczory prządkowe; p-i, rodzina motyli nocnych, barczatki, przędziarki, jeden z rodzai tej rodziny ma też nazwę prządki (fig.).

 Prządkówki, podrząd owadów łuskoskrzydłych czyli motyli.

 Prządny, dotyczący przędzenia, przędzący.

 Prząść, robić przędzę, wysnuwać nici z przędziwa, przerabiać [339]na nici; p. co w głowie = snuć, układać, projektować, knować; cienko przędzie = jest w wielkiej biedzie, jest blizki śmierci; p. ś., układać ś., składać ś.

 Prząślić, len, konopie czesać, czochrać.

 Prząślica, Prząśnica, Przęślica, narzędzie, do którego przywiązują len, konopie i t. p., przeznaczone do przędzenia, przy którym przędą; kądziel.

 Prze-, jako przedrostek, w złożeniu z czasownikami, nadaje im rozliczne odcienie znaczeń, a mianowicie: 1) czynność, dokonywaną na powierzchni a. ponad powierzchnią przedmiotu, z jednego jego końca na drugi: np.: przebiec, przeskoczyć, przefrunąć, przełazić; 2) czynność, dokonywaną przez środek czego, na wylot: np.: przebóść, przebić, przepuścić, przesiać, przeszpilić; 3) czynność, dokonywaną mimo czego, w blizkości czego, np.: przechodzić, przelatywać, przebiegać mimo kogo, czego; 4) przenoszenie z jednego miejsca na drugie, zmianę miejsca, np.: przenosić, przewozić, przesadzać, przekładać, przesiadać ś., przewracać ś, przeprowadzać ś.; 5) czynność, zupełnie dokonaną, np.: przetrawić, przeczytać, przeliczyć, przetrwać, przemarznąć, przejeść; 6) strawienie pewnego czasu na jakąś czynność, np.: przedrzemać, przespać, przeleżeć, przechorować, przebalować, przebankietować; 7) strwonienie, zmarnowanie czego na co, np.: przehulać, przetrwonić, przepić, przegrać, przemarnować; 8) czynność, powtórzoną w inny, zmieniony sposób, np.: przerobić, przemalować, przefasonować, przebrać, przebudować; 9) wyższość jednej osoby a. przedmiotu nad drugim, np.: przenosić, przewyższać, przechodzić; 10) zbytek, nadmiar czego, np.: przepełniać, przechwalać, przekarmiać, przeholować, przebrać miarę, przejeść ś.; 11) opuszczenie, przeminięcie, np.: przebaczać, przemilczeć; 12) czynność, nagle rozpoczętą lub ukończoną, np.: przemówić, przebąknąć, przebudzić, przerwać komu mowę; 13); umiarkowane użycie czego, np.: przespać ś, przekąsić, przetrzepać, przeprać, przeschnąć; 14) czynność dokonaną pomimo oporu, np.: przegadać, przemóc, przekonać, przezwyciężać; 15) to samo, co: przed-, np.: przekładać co komu, przekupywać, przewidywać; prze-, złożone z przymiotnikami i przysłówkami oznacza najwyższy stopień czego, np.: przezacny, przebogaty, prześwietny, przenajświętszy, przenajsłodszy, przecudownie, przewybornie, przenigdy. Nie będziemy przeto podawać tych wyrazów szczegółowo, chyba że i posiadają odrębny odcień znaczenia, nie wskazany w powyższych przykładach.

 Przeanielić, stać ś. jakby anielskim, podnieść do przymiotów anioła, przemienić w aniołów.

 Przebabić, zrobić z panny mężatkę przez oczepienie jej.

 Przebaby (-ab), uczta po weselna w domu nowożeńca.

 Przebaczać, dok. Przebaczyć; darowywać winę, nie karać kogo za winę, darowywać, odpuszczać winę, wybaczać co komu; przepuszczać co mimo oczu, niedopatrzyć, niezauważać.

 Przebaczenie, darowanie winy.

 Przebadywać, dok. Przebadać; i wybadywać, wypytywać ś., śledzić przez badanie, przenikać, odgadywać rzeczy przyszłe; badać raz jeszcze.

 Przebalotować, dać większość głosów przeciwko jakiemuś [340]kandydatowi a. jakiemuś wnioskowi i przez to odrzucić go, nie przyjąć go.

 Przebąkiwać, dok. Przebąknąć; przemawiać półgębkiem, odzywać ś. półgłosem, zdobywać ś. na nieśmiałe wypowiedzenie ś.; mówić o czym zostrożna, wspominać.

 Przebicie, gwałtowne zrobienie jakiego otworu nawskroś czego, czynność przebijania, przebijanie ś.; przekłócie chirurgiczne, punkcja; p. ś., przedostanie ś., przedostanie ś. przez tłum, przez oblegające wojsko; zadanie sobie rany śmiertelnej przez uderzenie w ciało czymś szpiczastym.

 Przebić — p. nied. Przebijać.

 Przebiec — p. nied. Przebiegać.

 Przebieg, przebieżenie, przebieganie; w lm., skoki, szprynce; przen., bieg, tok, proces, rozwój; odbywanie ś. jakiego zjawiska, np. choroby, która może mieć p. łagodny i p. ostry; przechód, przejście, ścieżka, przesmyk; wybieg, wykręt, podstęp, fortel, chytrość, sztuczka.

 Przebiegać, dok. Przebiec; przebywać co, biegąc, pędząc, lecąc; przenosić ś. szybko z miejsca na miejsce, obiegać, oblatywać, krążyć; biegnąc, przecinać komu drogę; przemykać w poprzek czego: zając przebiegł mi drogę; p. na drugą stronę ulicy; odbywać pewną część drogi: koń p-a milę w godzinę; przen., mijać szybko, przelatywać, o czasie; przen., ubiegać, upływać, schodzić, przechodzić, mijać; roztrząsać, rozpatrywać niezbyt dokładnie: p. myślą, pamięcią; p. oczami = czytać, przeglądać pobieżnie; p. ś., czas jakiś biegać dla użycia ruchu, dla odpoczynku po długim siedzeniu i t. p.

 Przebiegle, przysł., chytrze, zręcznie, podstępnie.

 Przebiegłość, chytrość, zręczność, podstęp.

 Przebiegły, chytry, zręczny, podstępny, kuty, szczwany.

 Przebiegowe (-ego), opłata za przewóz towaru wagonem kolejowym, obliczana według odległości, osiowe, wozowe.

 Przebielać, dok. Przebielić; czynić co na nowo białym, powtórnie bielić, zanadto wybielić.

 Przebielić, białym ś. stać, rozjaśnić ś.

 Przebieracz, ten, co coś przebiera, który wybiera co lepsze.

 Przebierać, dok. Przebrać; wybierać co lepsze, odrzucając gorsze, oddzielać lepsze od gorszego; p. w czym, wybredzać, grymasić, nie móc ś. zdecydować na wybór; wyczerpywać braniem, przeczerpywać, zabierać, wybierać wszystko co jest; p. studnię = oczyszczać ją przez wybranie szlamu, rozcieńczać nadto przez dolewanie jakiego płynu: przebrać miód, wódkę; brać więcej, niż należy, przesadzać w braniu: przebrać miarkę = przeholować; ubierać kogo w inne suknie, przestrajać, przeodziewać, zwłaszcza w suknie, których zwykle nie nosi; p. czym, poruszać, robić czym: p. palcami, p. rękami, p. nogami = przestępować z nogi na nogę, iść szybko, z rozmachem; p. głosem, gardłem = wywodzić trele; p. włosy = rozdział robić na środku a. z boku głowy; p. owoce, jarzyny = obierać je, wybierać lepsze na przechowanie; p. ś., wyczerpywać ś., nie stawać więcej: już ś. przebrało mojej cierpliwości = zbrakło mi cierpliwości; przebrało ci ś. roboty? = po co psocisz?, po co przeszkadzasz innym?, czy nie masz nic lepszego do roboty?; zmieniać ubranie, przeodziewać ś., kłaść na siebie niezwykłe ubranie, przestrajać ś.; [341]przedostawać ś., przedzierać ś., przeprawiać ś.

 Przebierki (-ów), rzeczy przebrane, resztki co gorsze, odpadki.

 Przebieżny, zdarzający ś., przypadkowy, nieprawidłowy.

 Przebieżysty, krótkotrwały, przemijający, chwilowy, przelotny: deszcze p-e = padające od czasu do czasu, ale krótkotrałe.

 Przebijacz, człowiek, który przebija; narzędzie do przebijania, rodzaj młota.

 Przebijać, dok. Przebić; uderzając nawskroś przenikać, przekłuwać, przeszywać; robić otwór nawskroś: p. tunel, chodnik podziemny; przepuszczać, być przezroczystym: papier p-ja atrament; p. przez sito = przesiewać; p. wełnę, bawełnę = czochrać, czesać; p. monetę = przekuwać na nowo; przen., przenikać, porażać: boleść, żal p-ja mi serce; pokora niebiosa p-ja = pokorą wiele można dokazać; głową muru nie p-je = niepodobna zwalczyć zbyt wielkich przeszkód, trudności; p. ś., przebijać siebie, przeszywać siebie ostrym narzędziem; p. ś. przez co, przedzierać ś., przedostawać ś., przemykać, przeprawiać ś. z trudem; p. ś. a. p., dawać ś. widzieć, ukazywać ś. z pod spodu, przeświecać, przeglądać, prześwitywać.

 Przebijak, narzędzie do przebijania dziur pod uderzeniem młota.

 Przebijarka, maszynka do wybijania dziur w metalu, przebitnia, dziurawnica, dziurkarka, sztanca.

 Przebiór, przebranie, przebranie ś., zmiana ubrania.

 Przebiśnieg — p. Gładysz.

 Przebitka, przejście podziemne, chodnik podziemny łączący dwie sztolnie w kopalni; w kartach: pobicie lewy przeciwnika atutem.

 Przebitny, ten, który może być przebity, możliwy do przebicia.

 Przebłagać, błaganiem uzyskać przebaczenie, ubłagać, przejednać.

 Przebłogi, niezmiernie błogi.

 Przebłysk, błysk, ukazujący ś. z pod czego, przeświecający, przebijający z pod czego, błysk niejasny i chwilowy; przen., zjawienie ś. czegoś świetlnego: p. talentu, gienjuszu.

 Przebłyskiwać, dok. Przebłysnąć; błyskać od czasu do czasu, wydobywając ś. z pod czego, połyskiwać, migać; przen., przejawiać ś. świetnie, ukazywać ś.

 Przebogaty, bardzo bogaty.

 Przebolały, który przebolał.

 Przeboleć, przezwyciężyć ból, cierpienie: p. jaką stratę, nieszczęście; przestać boleć, przestać żałować; poprawić ś. po chorobie, wyzdrowieć; czas jakiś przechorować, przecierpieć.

 Przebóg!, wykrz., oznaczający przestrach, silne wzruszenie; dla Boga!, na miłość boską!, wielki Boże!, mój Boże!, o Boże!, rety!

 Przebój, przebijanie ś., przebicie ś., przedarcie ś. (przez tłum, przez wojsko); przemoc, siła, gwałt: iść p-em, na p. = użyć siły, gwałtem rozpychając, roztrącając wszystkich po drodze; dłuto okrągłe do przebijania dziur.

 Przebór, przebranie ponad normę: p. wody w wodociągach miejskich.

 Przebóstwiać, przemieniać, przekształcać w bóstwo, ubóstwiać, czcić, jak bóstwo.

 Przebóść, Przebość, uderzeniem przeszyć, przekłuć rogami; p. ś., przeszyć ś., przebić ś. czymś szpiczastym.

 Przebrać — p. nied. Przebierać.

 Przebradzać — p. dok. Przebrnąć.

 Przebrakować, wybrać najlepsze z pomiędzy różnych, uczynić wybór, odrzucając co gorsze.

 Przebranie, wybranie, wzięcie więcej niż przypadało, [342]przebrakowanie, wyczerpanie; p. a. p. ś., włożenie innego ubrania na kogo a. na siebie, ubranie ś. inaczej.

 Przebrany, ten, którego przebrano; złożony z najlepszych jednostek, wyborowy, przedni; ubrany w inne suknie, ubrany inaczej, aby być niepoznanym.

 Przebredzać, wybredzać, przebierać w czym, grymasić, nie móc ś. zdecydować na wybór.

 Przebrnąć, Przebrodzić, nied. Przebradzać; przejść a. przejechać wbród; przen., przejść, przejechać z trudem, uporać ś. z trudnościami, z przeszkodami.

 Przebród, przejście wbród, przebrnięcie, przebrodzenie; miejsce, gdzie można wodę w bród przechodzić, bród: p. na rzece.

 Przebrózdować, brózdą przedzielić, brózdy na czym porobić, poznaczyć brózdami.

 Przebrukać, trochę zbrukać.

 Przebrukować, inaczej wybrukować.

 Przebrzękły, ten, który przebrzękł, opuchnięty, opuchły.

 Przebrzęknąć, zupełnie obrzęknąć, opuchnąć.

 Przebrzmiały, który przebrzmiał, upłynął; przen., dawny, staroświecki, nie dzisiejszy, zapomniany.

 Przebrzmiewać, for. dok. Przebrzmieć; przemieniać ś. w inne brzmienie, w inną melodję; przedostawać ś. z pod czego, odzywać ś. (o dźwięku); brzmiąc, przemijać, przestawać brzmieć; przen., upływać, stawać ś. staroświeckim, nie dzisiejszym, ulegać zapomnieniu.

 Przebrzydłe, przysł., paskudnie, szkaradnie, wstrętnie, niegodziwie.

 Przebrzydły, obrzydły, szkaradny, wstrętny, obmierzły, ohydny, paskudny, niegodziwy.

 Przebudowa, Przebudówka, przerobienie, przeróbka budowli.

 Przebudować — p. nied. Przebudowywać.

 Przebudowanie, czynność przebudowania, przebudowa.

 Przebudowczy, odnoszący ś. do przebudowy.

 Przebudowywać, dok. Przebudować; przerabiać budowlę, burząc jedne jej części, a wznosząc inne; trwonić mienie na budowanie.

 Przebudówka — p. Przebudowa.

 Przebudzać, dok. Przebudzić; sen komu nagle przerywać, budzić kogo; przen., wyrywać z odrętwienia, z bezczynności; p. ś., ocykać ś., budzić ś. ze snu, z zadumy, z bezczynności, z odrętwienia, z marzeń.

 Przebudzenie (się), obudzenie (ś.), wyrwanie (ś.) ze snu, z odrętwienia, z ospałości, z bezczynności.

 Przebujały, nadto wybujały, nadmierny, przesadny.

 Przebujny, nader bujny.

 Przebuwać, dok. Przebuć; zmienić komu obuwie; p. ś., włożyć inne obuwie.

 Przebycie, rzecz. od Przebyć.

 Przebyć — p. nied. Przebywać.

 Przebywać, dok. Przebyć; pozostawać gdzie, mieszkać czas jakiś, gościć, znajdować ś. w jakim miejscu, bawić gdzie; przechodzić. przejeżdżać, przeprawiać ś. przez co, odbywać drogę; przen., przezwyciężać, pokonywać przeszkody, znosić je mężnie i cierpliwie.

 Przecedzać, dok. Przecedzić; oczyszczać za pomocą cedzenia, klarować, filtrować; przen., rozważać pilnie, roztrząsać jaką rzecz drobiazgowo, przetrząsać, analizować.

 Przeceniać, dok. Przecenić; oceniać zbyt wysoko, zbyt pochlebnie, przywiązywać do czego zbyt wielką wagę.

[343] Przechadzać się, dok. Przejść ś.; używać przechadzki pieszej, spacerować.

 Przechadzka, chodzenie dla rozrywki, dla użycia ruchu, dla zdrowia, spacer; iść na p-ę, używać p-i, wrócić z p-i; miejsce, przeznaczone do przechadzania ś., do spaceru, aleja, ogród spacerowy.

 Przecharakteryzować się, ucharakteryzować ś. w sposób odmienny; przesadzić w charakteryzacji (o aktorze).

 Przecharśnienie, zmordowanie ś. nadmierne pracą.

 Przechera, człowiek chytry, przewrotny, przebiegły, krętacz, oszust, obłudnik, szalbierz.

 Przecherny, chytry, przewrotny, podstępny, zdradziecki.

 Przechlastać, przepuścić, przemarnotrawić, przeszastać.

 Przechlubna, roślina z rodziny marzanowatych, wyczystka.

 Przechładzać, dok. Przechłodzić; trochę ostudzać; zanadto ochładzać, chłodem nawskroś przenikać; p. ś., używać chłodu, przechadzki na świeżym powietrzu.

 Przechłodnąć, trochę ostygnąć, zanadto ochłodnąć.

 Przechłodzić — p. nied. Przechładzać.

 Przechodem, przysł., przechodząc po drodze, mimochodem.

 Przechodka — p. Prywetnica.

 Przechodni, przez który można przejść, służący do przejścia; przez który ciągle ś. przechodzi: dom p., wagon, pokój p., korytarz p., galerja p-a; nie mieszkający, nie przebywający stale w jakim miejscu, rzadko ś. gdzie zjawiający, wędrowny; handel p. = tranzytowy; przejściowy, chwilowy, tymczasowy, krótkotrwały, przemijający, nietrwały; w gram., czasownik p. = oznaczający czynność, przechodzącą na inną osobę a. przedmiot.

 Przechodowy, będący w biegu, upływający; skały, formacje p-we = najdawniejsze czyli osadowe.

 Przechodzenie, rzecz. od Przechodzić.

 Przechodzić, dok. Przejść; przebywać co idąc, przebywać drogę piechotą; mijać przechodząc; liczyć ś. czego, badać co, poznawać co, ucząc ś.: p. fizykę, chemję; przenosić, przewyższać; przenikać, przeszywać, porażać:dreszcz mię przeszedł; iść w poprzek czego, przecinać idąc: p. na drugą stronę ulicy, przejść komu drogę; przenosić ś. z miejsca na miejsce, zmieniać miejsce pobytu, przebiegać, przelatywać: p. drogą, ulicą, p. z pokoju do pokoju, z kraju do kraju, kula przeszła mu tuż koło ucha; p. z klasy do klasy = otrzymywać promocję; p. z ust do ust, z pokolenia w pokolenie = być podawanym, krążyć; ani mi to przez głowę przeszło = anim pomyślał o tym; p. od jednego uczucia do drugiego, od jednej myśli do drugiej = zmieniać je; przejść do innego tematu rozmowy, do innej materji = ziuienić je; p. czym = być przenikniętym, przesyconym, przesiąkać; p. przez próbę, przez rózgi = wiele doświadczyć; przebywać, doznawać, być dotkniętym = p. chorobę; zmieniać ś. w co, dochodzić do czego: p. w zwyczaj, w prawo, w karykaturę, w manję, w śmieszność; przekraczać, wykraczać poza co: p. granice czego, przewyższać: p-dzi pojęcie; prześcigać: przeszedł sam siebie; p. na inną religję = zmieniać religję; mijać, przemijać, upływać: czas p-dzi; kończyć ś.; spędzić czas na chodzeniu; podniszczyć (ubranie); p. ś. — p. Przechadzać się.

 Przechodzień, człowiek, który w pobliżu czego przechodzi, [344]mijający; wędrowiec, podróżny, pielgrzym; człowiek, który krótko gdzieś bawi i udaje ś. dalej.

 Przechodzony, podniszczony przez noszenie; używany (o ubraniu, obuwiu).

 Przechorować, przepędzie czas jakiś w chorobie; p. co = przypłacić co chorobą, odchorować.

 Przechować — p. nied. Przechowywać.

 Przechowanie, utrzymywanie czego w stanie nie zepsutym, nie zniszczonym, konserwacja.

 Przechowawca, Przechowywacz, człowiek, który przechowuje co, konserwator.

 Przechowywać, dok. Przechować; trzymać w ukryciu, chować; utrzymywać czas jakiś w stanie nie zepsutym, nie zniszczonym, konserwować (zwłaszcza o produktach spożywczych); przeżywiać, karmić przez czas jakiś; p. ś., pozostawać w ukryciu przez czas jakiś; utrzymywać ś. przez czas jakiś w świeżości, w stanie nie zepsutym, w zdrowiu, w siłach.

 Przechód, przechodzenie, przeciąganie, przemarsz; miejsce, którędy ś. przechodzi, przejście, galnrja, korytarz; ustęp, wychodek: iść na p.; w lm., w fort., przerwy, ułatwiające komunikację.

 Przechów — p. Przechowanie.

 Przechówek, przechowanie, przetrzymanie; p. bydła = przetrzymanio go czas jakiś, przezimowanie.

 Przechrzcianka, Żydówka, która przyjęła wiarę chrześcijańską, neofitka.

 Przechrzcić, przyjąć do kościoła chrześcijańskiego; ochrzcić na inne wyznanie chrześcijańskie; przemianować, nadać inną nazwę komu a. czemu; p. ś., chrzest przyjąć, przejść na inne wyznanie chrześcijańskie, wychrzcić ś.; przemianować ś., zmienić swą nazwę.

 Przechrzczeniec — p. Przechrzta.

 Przechrześcijański, najbardziej chrześcijański.

 Przechrzta, Żyd nawrócony, ochrzczony, neofita.

 Przechwalać, dok. Przechwalić; nadto chwalić, przeceniać, przesadzać w pochwałach; p. ś. czym, z czym, z czego, chełpić ś., chlubić ś. czym aż do przesady.

 Przechwalebny, nader chwalebny.

 Przechwalić — p. Przechwalać.

 Przechwał, roślina z rodziny miedlinowatych.

 Przechwała, przechwalenie, przecenianie, przesada w pochwałach; chlubienie ś., szczycenie ś. czym.

 Przechwałka, czcza pogróżka, odgrażanie ś. bezsilne.

 Przechwycić, przejąć, pochwycić w drodze; pochwycić, porwać, uprzedziwszy współzawodników.

 Przechyba, przełęcz w górach, siodło.

 Przechybnąć (się), przechylić (ś.) nagle, przeważyć (ś.).

 Przechylać, dok. Przechylić; schylać, pochylać, nachylać, schylając przekrzywiać; przeważać; p. ś., pochylać ś., nachylać ś., schylając ś. przekrzywiać ś., przeważać ś.; p. ś. na czyją stronę = stawać ś. czyimś stronnikiem, przechodzić na jego stronę; p. ś. ku czyjemu zdaniu = zgadzać sic z nim.

 Przechynąć, nadwerężyć kręgosłup u dziecka małego.

 Przechytry, niezmiernie chytry.

 Przechytrzać, oszukać chytrze, podejść, przewyższyć kogo w chytrości.

 Przeciąć — p. nied. Przecinać.

 Przeciąg, przeciąganie, przejście, przemarsz: wojska; p. czasu = pewien okres, czas, między jednym a drugim wypadkiem, terminem i t. p.; w p-u miesiąca, [345]roku = w ciągu, podczas; w tym p-u czasu = w tym czasie; p. powietrza = przewiew, ciąg, cug.

 Przeciągać, dok. Przeciągnąć; przesuwać co przez środek czego, przewlekać, nawlekać: p. sznur przez kółko, nitkę przez uszko igły; przedłużać, przewlekać, czynić dłuższym, bardziej długotrwałym; ciągnięciem przesuwać, zmuszać do zmiany miejsca; przen., wabić ku sobie, pociągać do siebie; p. kogo na swoją stronę = czynić swoim stronnikiem; przewlekać wymawiając, wymawiać śpiewnie: p. samogłoski = ciągnąć z litewska; przechodzić, przemaszerowywać, przelatać: wojsko p-a, słomki p-ają; przeszywać, przejmować: zimno mnie p-a; p. po czym = gładzić delikatnie, muskać; zanadto wyciągać, wydłużać; przesadzać w ciągnięciu: p. strunę = doprowadzać do ostateczności, przebierać miarę, nadto sobie pozwalać; p. sprawę = odwlekać, odkładać; herbata p-nięta = taka, która zanadto naciągnęła; wzdłuż kreślić, wyciągać: p. linję; twarz p-nięta = wydłużona; p-nięta mina = niezadowolona, zmartwiona; p. ś., wyciągać ś.; dłuższym ś. stawać, prostować ś., wydłużać ś.: twarz mu ś. wyciągnęła = wyraził na twarzy niezadowolenie, zmartwienie, troskę; przen., przewlekać ś., iść w odwłokę.

 Przeciągle, przysł. od Przeciągły.

 Przeciągły, długi, długotrwały, przewlekły; wydłużony, wzdłuż wyciągnięty.

 Przeciągnąć — p. nied. Przeciągać.

 Przeciążać, dok. Przeciążyć; za dużo obładowywać, obarczać zbytecznie, zmuszać do pracy nad siły.

 Przecichy, niezmiernie cichy.

 Przecie, Przecież, spójn., jednak, jednakże, wszelako, wszakże; bądźcobądź, jakkolwiekbądź, pomimo wszystko, z tym wszystkim, w każdym razie przynajmniej; przysł., wszak, wszakże, nareszcie, nakoniec, wreszcie.

 Przeciec, Przecieknąć — p. nied. Przeciekać.

 Przeciekać, dok. Przeciec, Przecieknąć; o naczyniu: przepuszczać płyn przez maleńkie otwory; o płynach: ciec przez co, ciekąc przechodzić nawskroś, ciekąc przedostawać ś., przepływać; przen., przemijać, uchodzić, upływać.

 Przeciekawy, nadzwyczaj ciekawy.

 Przeciekły, przeniknięty, przejęty nawskroś wilgocią.

 Przecieplać, o ciałach przecieplających: przepuszczać przez siebie ciepło, przepuszczać promienie ciepła.

 Przecierać, dok. Przetrzeć; trzeć co aż do rozdarcia; tarciem przedzierać, tarciem robić w czym dziury: p. rękaw na łokciu, spodnie na kolanach; wycierać, ścierać wilgoć na czym osiadłą, wycierać powierzchownie: p. okulary, talerze, szklanki; przen., cywilizować, kształcić, polerować: p. umysł, obyczaje; p. komu drogę = torować ją, przen., ułatwiać co komu przez pokonanie pierwszych trudności; p. przez durszlak, przez sito = przepuszczać dla oddzielenia części półpłynnych od stałych; p. sobie oczy = wycierać je, starać ś. lepiej zobaczyć, nie wierzyć temu, co ś. widzi, być zdumionym; p. ś., być przecieranym; p-a ś., niebo ś. p-a = robi ś. jaśniej, chmury rozchodzą ś.; przen., p. ś. między ludźmi, p. ś. na szerokim świecie = nabierać ogłady, dobrych obyczajów, kształcić ś.

 Przecieranka, jarzyna roztarta, przyrządzona z mlekiem, masłem.

[346] Przecierpieć, przetrzymać ból, cierpienie, przeżyć, przetrwać w cierpieniu; p. co = przezwyciężyć cierpienie, przestać nad czym cierpieć, przeboleć.

 Przecię — p. Przecie.

 Przecięcie, czynność przecinania, rozdzielenie cięciem na dwoje; rozcięcie chirurgiczne, sekcja; w budown., p. pionowe = rysunek, wyobrażający budowlę jakby przeciętą płaszczyzną pionową, rzut, profil, przekrój; p. poziome = wyobrażenie budowli jakby przeciętej płaszczyzną poziomą, plan; w mat., p. dwuch linji = punkt, gdzie ś z sobą przecinają; p. dwuch płaszczyzn = linja, po której się przecinają; rodzaj dekoracji teatralnej; w p-ciu, przysł., przecięciowo, przeciętnie, średnio.

 Przecięciowo, przysł., przeciętnie, średnio, mniej więcej.

 Przecięciowy, Przeciętny, w mat., średnio proporcjonalny; liczba p-a = iloraz, wypadający z podzielenia sumy danych składników przez ich liczbę; określony z pewnym przybliżeniem, średni; przen., normalny, zwykły, pospolity, pierwszy lepszy, niewybitny.

 Przeciętna (-ej), liczba średnio proporcjonalna, przeciętna.

 Przeciętnie, przysł., przecięciowo, średnio, mniej więcej.

 Przeciętny — p. Przecięciowy.

 Przeciężnik, roślina z rodziny mirtowatych.

 Przecinacz, narzędzie do przecinania.

 Przecinać, dok. Przeciąć; przedzielać czymś ostrym wzdłuż, rozcinać, przekrawać, przerzynać, płatać; p. ręce zakładającym ś. = rozdzielać jakby cięciem ich ręce splecione na znak przyjęcia obustronnego zakładu, być świadkiem umowy, zakładu; krzyżować ś. z czym: jedna ulica p-a drugą, linja p-a drugą linję; p. komu drogę, odwrót = zagradzać, tamować; p. komu mowę = przerywać; i p. czyjeś zamysły, zamiary = unicestwiać, udaremniać; śmierć przecięła młode lata a. pasmo a. nić życia = umarł; p. ś., być przecinanym, przecinać ś. nawzajem, krzyżować ś.

 Przecinek, znak przestankowy ( , ), oznaczający najkrótszą pauzę; bakterja, mająca kształt przecinka.

 Przecinkować, używać przecinków, kłaść przecinki a. wogóle znaki przestankowe.

 Przecinkowiec, rodzaj bakterji.

 Przeciosać, ciosając przeciąć, rozciąć na dwoje, rozszczepić, przerobić, zmienić za pomocą ciosania.

 Przeciskać, dok. Przecisnąć; gniotąc, cisnąć, przepychać co przez co, przerzucać przez co; z trudem przeprowadzać, uskuteczniać co z trudnością; p. ś., przedostawać ś., przesuwać ś. przez ciasne miejsce, przez natłok, z użyciem siły, przemocy, przepychać ś.

 Przeciszek, roślina z rodziny szarłatowatych czyli amarantowatych.

 Przeciw, Przeciwko, przyim. z przyp. 2-im oznacza położenie czego wprost czegoś drugiego: p. kościoła, p. zamku, jeden p. drugiego; z przyp. 3-im oznacza: 1) spotkanie: wyjść p. komu; 2) ruch w kierunku odwrotnym czemu: p. wodzie płynąć; trudno p. wodzie płynąć = przeszkody nie do przezwyciężenia; jechać p. wiatrom; 3) występowanie względem kogo: zwrócić ś. p. komu, wystąpić p. komu; dowód, racja p. komu, czemu; za i p. = na korzyść i na niekorzyść, względy przyjazne i wrogie czemu; 4) w porównaniu, w stosunku czym jestem p. niemu?; 5) wbrew, [347]pomimo: p. mej woli, p. rozsądkowi, p. jawnej prawdzie, mowie p. własnemu przekonaniu; 6) na co: lekarstwo p. gorączce.

 Przeciwbiegunowy, leżący u przeciwnego bieguna.

 Przeciwbieżny, biegnący w przeciwnym kierunku, niż jakiś inny przedmiot.

 Przeciwbodziec, bodziec, działający w przeciwnym kierunku, niż inny jakiś bodziec.

 Przeciwcholeryczny, skuteczny przeciw cholerze.

 Przeciwchód, chód, dążący w odwrotnym kierunku, niż inny jakiś chód.

 Przeciwchrześcijański, przeciwny, wrogi chrześcijaństwu, antychrześcijański.

 Przeciwciężar, ciężar, służący do zrównoważenia innego ciężaru, przeciwwaga, kontrwaga, odciążek.

 Przeciwdowód, dowód przeciwny, obalający twierdzenie, kontrargument.

 Przeciwdyfteryczny, zapobiegający dyfterytowi, leczący dyfteryt.

 Przeciwdynastyczny, przeciwny dynastji, dążący do zmiany rodziny panującej; rewolucyjny.

 Przeciwdziałać, działać w kierunku odwrotnym, zapobiegać skutkom innego jakiegoś działania, paraliżować je, reagować.

 Przeciwdziałanie, działanie przeciwne innemu jakiemuś działaniu, reakcja.

 Przeciwdżumowy, zapobiegający dżumie, leczący dżumę.

 Przeciwek, druga strona sieni, mieszkanie przez sień, z drugiej strony korytarza; przeciwna strona ulicy.

 Przeciwfebryczny, zapobiegający febrze, leczący febrę.

 Przeciwgnilny, zapobiegający gniciu, antyseptyczny.

 Przeciwgorączkowy, skuteczny przeciw gorączce.

 Przeciwiać się, Przeciwić się, opierać ś. komu a. czemu, iść wbrew komu a. czemu; czynić coś na złość komu, nie słuchać kogo, przeciwstawiać ś. komu a. czemu, sprzeciwiać ś.

 Przeciwianie się, nie posłuchanie kogo, opieranie ś. komu albo czemu, niechęć, robienie na złość.

 Przeciwić się — p. Przeciwiać ś.

 Przeciwieństwo, sprzeczność z czym, kontrast, niezgoda, różnica, różność czego; niezgodność, sprzeciwianie ś., opór, krnąbrność, nieposłuszeństwo; zdarzenie niepomyślne, niepowodzenie, przeszkoda, zawada.

 Przeciwkandydat, kandydat, postawiony dla zwalczenia innego kandydata, kontrkandydat.

 Przeciwkarbunkułowy, zapobiegający karbunkułowi, leczący karbunkuł.

 Przeciwkiłowy, leczący kiłę czyli przymiot, antisyfilityczny.

 Przeciwko, przyim. — p. Przeciw.

 Przeciwkolistkowy, mający liście a. listki ułożone jeden naprzeciw drugiego.

 Przeciwkonstytucyjny, przeciwny konstytucji, niezgodny z konstytucją, dążący do obalenia konstytucji.

 Przeciwkopy, przykopy ze strony oblężonej.

 Przeciwkościelny, przeciwny Kościołowi, niezgodny z jego nauką, dążący do obalenia przewagi Kościoła i duchowieństwa, antyklerykalny.

 Przeciwległe, przysł. od Przeciwległy.

 Przeciwległość, położenie czego po stronach przeciwnych, opozycja.

 Przeciwległy, leżący naprzeciw, jeden wprost drugiego.

 Przeciwniczka, f. ż. od Przeciwnik.

[348] Przeciwnie, przysł., w sposób przeciwny; zupełnie inaczej, naopak, naodwrót; wbrew woli, chęci czyjej, niepomyślnie, bez powodzenia; w odpowiedzi na pytanie: wcale nie, bynajmniej, cóż znowu!

 Przeciwnik, człowiek, przeciwny komuś innemu, wrogo występujący przeciw niemu, walczący z nim, wróg, nieprzyjaciel, adwersarz, współzawodnik.

 Przeciwność, przeciwieństwo, różność, kontrast, sprzeczność; zawada, przeszkoda, niepomyślność, niepowodzenie.

 Przeciwnożny, mieszkający na przeciwnej stronie ziemi, antypoda.

 Przeciwny, niezgadzający się z czym, sprzeczny, odwrotny, inny zupełnie, odmienny, biegunowo różny; sprzeciwiający się, opierający ś. czemu, komu, niezgodny z czym, przekorny, nieprzyjazny, wrogi, szkodliwy, oporny; przeciwległy, położony po przeciwnej stronie; niepomyślny, nie sprzyjający, niepożądany; wiatr p. = wiejący ze strony przeciwnej, przeszkadzający żegludze.

 Przeciwokopy, Przeciwpodkopy (-ów), galerje podziemne, służące do obrony twierdz i do niszczenia podkopów nieprzyjacielskich.

 Przeciwostrokątnia, bok trójkąta przeciwległy kątowi ostremu.

 Przeciwpaństwowy, dążący do obalenia istniejącego porządku państwowego, rewolucyjny.

 Przeciwpapieski, wrogi dla papieża a. papiestwu, dążący do obalenia władzy papieskiej.

 Przeciwpara, para, wpuszczona do cylindra z odwrotnej strony tłoka dla zahamowania ruchu machiny, kontrpara.

 Przeciwpożarny, zapobiegający pożarom, służący do gaszenia pożarów.

 Przeciwprawny, niezgodny z prawem, przeciwny prawu.

 Przeciwprąd, prąd skierowany w przeciwną stronę, niż inny prąd, prąd odwrotny.

 Przeciwprostokątna, Przeciwprostokątnia, bok trójkąta prostokątnego, położony naprzeciw kąta prostego (fig. p. linja wykropkowana).

 Przeciwprostokątny, położony naprzeciw kąta prostego.

 Przeciwprzewrotowy, skierowany przeciw przewrotom politycznym a. społecznym, zmierzający do zapobieżenia im.

 Przeciwreformacja, dążność do obalenia reformacji, kontrreformacja.

 Przeciwreligijny, przeciwny religji, wrogi względem religji, zwalczający religję.

 Przeciwrepublikański, dążący do obalenia republiki.

 Przeciwrewolucja, dążność do obalenia, stłumienia rewolucji, kontrrewolucja.

 Przeciwrobaczkowy ruch kiszek = ruch wsteczny jelit.

 Przeciwrokoszowy, dążący do stłumienia rokoszu.

 Przeciwrozwartokątna, w mat bok trójkąta, położony naprzeciw kąta rozwartego.

 Przeciwruch, ruch, skierowany w stronę przeciwną, niż inny ruch.

 Przeciwsemityzm, niechęć, nienawiść ku Żydom, dążność do zwalczenia ich przewagi, antysemityzm.

 Przeciwsenny, odganiający sen.

 Przeciwskarpa — p. KontraskarpaKontreskarpa.

 Przeciwsocjalistyczny, dążący do zwalczenia socjalizmu.

 Przeciwspołeczny, dążący do obalenia istniejącego porządku społecznego, rewolucyjny, [349]wywrotowy, anarchistyczny, antispołeczny.

 Przeciwstawiać, dok. Przeciwstawić; stawiać jedno wprost drugiego, stawić obok siebie dwie sprzeczności, dwie skrajności; wysuwać jakąś osobę a. rzecz dla przeciwdziałania drugiej, zwalczania jej; p. ś., stawać w przeciwieństwie a. w sprzeczności, przeciwdziałać komu a. czemu.

 Przeciwstawienie, zestawienie rzeczy różnych, przeciwnych, jedna obok drugiej; rzecz przeciwna drugiej, kontrastowo różna; sprzeczność, antyteza.

 Przeciwstawność, przeciwność, sprzeczność, kontrastowość.

 Przeciwstawny, położony wprost, naprzeciw czego; przeciwny, sprzeczny kontrastowo, biegunowo różny/

 Przeciwszkorbutowy, zapobiegający szkorbutowi, leczący szkorbut.

 Przeciwśrodek, środek a. zabieg zapobiegający a. przeciwdziałający.

 Przeciwtrucizna, Przeciwtrutka, lek a. środek, zapobiegający skutkom trucizny, odtrutka, antydot.

 Przeciwwaga, ciężar, służący do zrównoważenia innego ciężaru, kontrwaga, kontrawaga; przen., działanie, skierowane do osłabienia a. unicestwienia skutków drugiego działania.

 Przeciwważyć, osłabiać wagę innej rzeczy, a. wpływ, znaczenie innej osoby.

 Przeciwwskazanie, stan chorego, w którym pewne leki lub sposób leczenia nie mogą być zastosowane.

 Przeciwzakaźny, zapobiegający zakażeniu, rozpowszechnieniu zarazy.

 Przeciwzapalny, leczący na zapalenie.

 Przeciwzarazkowy, niszczący zarazki, antyseptyczny.

 Przeciwzdrowotny, przeciwny zdrowotności.

 Przeciwżydowski, skierowany przeciw żydom, zwalczający ich przewagę, antysemicki.

 Przecknąć się, obudzić ś. nagle, ocknąć ś.; przen., wyjść ze stanu bezczynności, apatji.

 Przecuchnąć, przejść smrodem.

 Przecucić (się), obudzić (ś.).

 Przecudaczyć, zrobić co cudacznie, dziwacznie, niemądrze.

 Przecudnie, przysł., przepięknie, prześlicznie, cudownie, zachwycająco.

 Przecudny, Przecudowny, niezmiernie piękny, czarowny, zachwycający, cudowny, olśniewający; wyborny, doskonały.

 Przecudowny, naokół cudami słynący, wsławiony wielu cudami — p. Przecudny.

 Przecukrzyć, Przecukrować, nasycić zbytnio cukrem, przesadzić w cukrzeniu, przesłodzić, przemienić na cukier.

 Przecyganić, sprzedać po cenie wyższej od istotnej wartości, przehandlować nieuczciwie, przeszachrować.

 Przecywilizować, przesadzić w cywilizacji; p. ś., mieć ś. za bardzo cywilizowanego.

 Przecz, spójn., dlaczego?, czemu?, z jakiego powodu?, z jakiej racji?, za co?

 Przeczarować, przemienić za pomocą czarów, sposobem czarodziejskim.

 Przecząco, przysł., w sposób przeczący, przecząc.

 Przeczący, który przeczy, zaprzecza, zawierający w sobie przeczenie, zdanie; wyraz p.; znak p. = służący dla oznaczania ilości ujemnych, minus.

 Przeczekać, spędzić czas jakiś na czekaniu; p. kogo = mając więcej cierpliwości w czekaniu, dłużej wytrwać, niż kto inny; p. co = [350]poczekać, aż ś. co skończy, aż co przeminie: p. deszcz, burzę, noc; p. ś., przeliczyć ś. w czekaniu, zawieść ś. w oczekiwaniach.

 Przeczenie, nieprzystawanie na czyje zdanie, zaprzeczanie czemu, zbijanie czego, zwalczanie jakiej myśli, projektu i t. p; zadanie, wyraz, pismo, giest, zawierające w sobie przeczenie zbijające, twierdzenie przeciwne, negacja.

 Przeczepiać, dok. Przeczepić; przyczepiać coś inaczej, w innym miejscu.

 Przeczernić, zanadto uczernić.

 Przeczernieć, przesłonić ś. czarną barwą.

 Przeczerpać, doszczętnie wyczerpać, przebrać czerpiąc.

 Przeczesać (się), cokolwiek uczesać (ś.), poprawić komu a. sobie włosy, inaczej uczesać (ś.).

 Przeczka, grunt zorany wpoprzek, brózda poprzeczna.

 Przecznica, droga, ulica, miedza, przecinająca inną pod kątem prostym; poprzeczne ramię krzyża.

 Przecznik, człowiek, lubiący ś. sprzeczać, przekora, sprzeka; belka poprzeczna.

 Przeczołgać, a p. ś., czołgając ś., przebyć jaką przestrzeń, czołgając ś., dostać ś. do jakiego miejsca.

 Przeczos, otarcie, zdrapanie skóry.

 Przeczucie, zdolność przeczuwania przyszłości, przewidywanie, odgadywanie mających nastąpić zdarzeń; uczucie, ostrzegające o tym, co może nastąpić a. ś. zdarzyć.

 Przeczuciowy, dotyczący przeczucia.

 Przeczuć — p. nied. Przeczuwać.

 Przeczulać, nied. Przeczulić; czynić kogo nadmiernie, chorobliwie czułym.

 Przeczulony, nadmiernie, chorobliwie czuły, odczuwający wszystko w sposób przesadny, nadczuły, nadwrażliwy.

 Przeczuwać, dok. Przeczuć; odgadywać, przewidywać uczuciem przyszłe wypadki.

 Przeczyć czemu, nie zgadzać ś. z czym, wypowiadać zdanie przeciwne czemu, odmawiać słuszności jakiemu twierdzeniu, nie uznawać czego za słuszne i prawne; zapierać ś. czego.

 Przeczysty, niezmiernie czysty; przen., niepokalany, nieskazitelny: Panienka p-a = Najśw. Marja Panna.

 Przeczyszczać, dok. Przeczyścić; wyczyszczać wewnątrz, oczyszczać przecierać; wypędzać niestrawione resztki pokarmów z żołądka i kiszek, wywoływać rozwolnienie; przen., oczyszczać z grzechów, udzielać rozgrzeszenia; p. ś., oczyszczać siebie samego; brać na przeczyszczenie, mieć rozwolnienie; przen., przecierać ś., wyjaśniać ś.: niebo p-a ś. z chmur, rzeka z lodów.

 Przeczyszczający, wywołujący rozwolnienie, rozwalniający.

 Przeczyszczenie, oczyszczanie czego: przeczyszczenie żołądka, rozwolnienie: lekarstwo na p., brać, dawać na p.

 Przeczyścić — p. nied. Przeczyszczać.

 Przeczytać, odczytać wszystko, skończyć czytanie czego; umieć, potrafić, móc odczytać.

 Przeć, pchać, popychać, cisnąć, tłoczyć, przyciskać, przypierać; przen., nalegać, napierać na co, doprowadzać gwałtem do urzeczywistnienia czego, domagać ś. gwałtownie czego, dążyć do czego usilnie; przen., pobudzać, podniecać, skłaniać kogo do czego; prze mię = mam parcie, kolki (w żołądku, w piersiach); ulegać [351]rozkładowi, gniciu, w skutek działania ciepła i wilgoci, gnić, wytwarzając temperaturę podniesioną; odparzać ś.; gotować ś. w naczyniu zamkniętym, z małą ilością części płynnych, prażyć ś.; p. ś., przepychać ś., przedzierać ś. dokąd, rwać ś. naprzód, dążyć dokąd usilnie.

 Przećwiczać, dok. Przećwiczyć; dokładnie kogo ćwiczyć, wyuczać czego starannie; rózgami chłostać kogo; p. ś., ćwiczyć ś. w czym starannie, wyuczać ś., zaprawiać ś. w czym doskonale.

 Przed, Przede, przyim., z przyp. 4-ym oznacza: 1) ruch, zmierzający do zajęcia miejsca na przodzie czego, wprost jego strony głównej, frontowej: wyjść p. dom, zajechać p. ganek, p. front wojska; 2) stawienie ś. przed oblicze czyje, stanięcie wobec kogo, czego: przyprowadzać kogo p. sąd, p. króla, kazał go przywieźć p. siebie, zanieść swe skargi p. Boga; iść p. siebie = wprost, nie zbaczając na strony; brać co p. siebie = przedsiębrać co, zamierzać co uczynić; z przyp. 6-ym oznacza: 1) zajmowanie miejsca na przodzie kogo a. czego, wprost jego głównej, frontowej strony: stać p. domem, iść, biec p. kim, trzymać kogo p. drzwiami, pędzić p. sobą; 2) w obecności czyjej, wobec kogo, czego: stanąć p. obliczem pańskim, p. sądem, odpowiedzialność p. prawem; stało ś. tuż p. memi oczyma = wobec mnie; widzę go wciąż p. oczami = wciąż mi ś. jawi, jakby był obecny; rozgadać co p. kim = mówić wobec niego; skarżyć ś., użalać ś. p. kim = wobec kogo; 3) górowanie nad kim, nad czym, przewyższanie kogo, czego: mieć co p. kim = górować nad kim w czym, nie mieć nikogo p. kim = przenosić kogo nad wszystkich; 4) wyprzedzenie kogo a. czego w czasie: przybyć p. kim, p. Narodzeniem Chrystusa, p. tygodniem = tydzień temu, przede dniem, p. świtem = nim zaświtał dzień, p. wieczorem = nim zapadł wieczór, p. śmiercią = nim umarł, p. czasem = zawcześnie, z góry, p. wiekami = bardzo dawno, p. laty = dość dawno, przede wszystkiem = wcześniej, niż cokolwiek innego, nadewszystkiem, przedewszystkiem, p. tym = przedtym, wpierw; 5) przyczynę czego, powód jakiego czynu: chronić ś. p. deszczem, p. słońcem = dla uniknięcia deszczu, słońca; nie móc mówić p. płaczem = z powodu płaczu, od płaczu, zamykać ś. p. kim = nie puszczać kogo do siebie; zamykać komu drzwi p. nosem = nie przyjąć go u siebie, porwać co komu p. nosem, z p. nosa = coś, co uważał już za swoje; mam p. sobą np. podróż = czeka mię; mieć p. sobą = przedsiębrać. zamyślać, zamierzać; jako przyimek nierozdzielny, połączony z czasownikami oznacza: 1) czynność, dokonaną przed czymś tak pod względem miejsca, jak i czasu, np. przedłużyć, przedstawić, przedsięwziąć; 2) z rzeczownikami oznacza przedmiot, położony przed drugim przedmiotem a. wcześniejszy od niego pod względem czasu, np. przedsionek, przedmieście, przeddzień, przedświt; 3) rzeczowniki, pochodzące od czasowników, zachowują ich znaczenie, np. przedłożenie, przedsięwzięcie; 4) z przymiotnikami oznacza poprzedzanie czegoś w czasie a. co do miejsca, np. przedhistoryczny, przedpotopowy, przedwczesny, przedpokojowy, przedmiejski.

 Przedać, nied. Przedawać — p. Sprzedać.

 Przedajność, zaprzedawanie ś., przekupność, łapownictwo.

[352] Przedajny, przekupny, dający ś. przekupić.

 Przedarcie, pęknięcie, rozdarcie.

 Przedarowywać, dok. Przedarować; darami czynić kogo przychylnym sobie, ujmować kogo sobie podarkiem; rozdarowując trwonić.

 Przedarty, rozdarty.

 Przedatować, zmienić datę: p. list, dokument.

 Przedawać — p. Sprzedawać.

 Przedawniać się, dok. Przedawnić ś.; tracić moc obowiązującą z upływem pewnego, określonego prawem terminu; przen., wogóle tracić moc, wychodzić z użycia.

 Przedawnienie, stracenie praw do władania czym a. nabycie ich po upływie pewnego, prawem określonego terminu.

 Przedawniony, ten, który skutkiem przedawnienia nie ma znaczenia, który ś. przedawnił, przen., odwieczny, starożytny, starodawny, nie mający obecnie znaczenia.

 Przedawny, bardzo dawny.

 Przedaż, sprzedaż.

 Przedażny, dotyczący przedaży; mogący być sprzedanym, wystawiony na sprzedaż; dający ś. przekupić, przekupny, przedajny.

 Przedąć — p. nied. Przedymać.

 Przedbałkański, położony od naszej strony Bałkan, t. j. na północ od nich.

 Przedbarcze, część ręki od łokcia aż do dłoni, przedramię.

 Przedbojowy, poprzedzający bitwę.

 Przedborze, miejsce położone przed borem, w pobliżu boru.

 Przedbramny, położony przed bramą, zwłaszcza przed bramą miejską; mieszkający przed bramami miasta, przedmiejski.

 Przedbrzask, chwila tuż przed wschodem słońca, brzask, przedświt.

 Przedbudówek, mały budynek, wystawiony przy innym okazalszym, przybudówka.

 Przedburze, chwila przed burzą.

 Przedbyt, istnienie człowieka przed narodzeniem ś. na ziemi, byt poprzedni.

 Przedbytowy, dotyczący istnienia przed stworzeniem, przed przyjściem na świat.

 Przedchorągiewny, znajdujący ś. przed chorągwiami; rzecz., w dawnym Rzymie żołnierz, zwany antesignanus.

 Przedchrześcijański, odnoszący ś. do czasów, poprzedzających narodzenie ś. Chrystusa na ziemi.

 Przedcień, pasmo półcienia, okalające cień.

 Przedcywilizacyjny, pochodzący z epoki, poprzedzającej zjawienie ś. cywilizacji.

 Przedczasowy, będący przed wiekami.

 Przedczłowieczy, odnoszący ś. do epoki, kiedy jeszcze nie było człowieka na ziemi.

 Przeddasze, poddasze przed domeno, ganek kryty.

 Przeddatować (list, dokument), kłaść na nim datę wcześniejszą, antedatować.

 Przeddeszczowy, poprzedzający deszcz.

 Przeddnieprzański, Przeddnieprski, położony z tej strony, t. j. z prawej strony Dniepru.

 Przeddnieprze, prawy brzeg Dniepru, kraj, położony z tej strony Dniepru.

 Przeddwuletni, ten, który zdarzył ś. przed dwoma laty.

 Przeddwunastoletni, ten, który zdarzył ś. przed dwunastu laty.

 Przeddwustuletni, ten, który zdarzył ś. przed dwustu laty.

 Przeddziad, pradziad, przodek daleki, antenat.

[353] Przeddziejowy — p. Przedhistoryczny.

 Przeddzienny, Przededniowy, odnoszący ś. do chwili poprzedzającej świt, odnoszący ś. do dnia poprzedniego, wczorajszego.

 Przeddzień, dzień poprzedni, dzień wczorajszy, wigilja.

 Przeddziesięcioletni, ten, który zdarzył ś. przed dziesięciu laty.

 Przeddźwięk, dźwięk, poprzedzający jakiś dźwięk inny, słabszy od tego, który ma po nim nastąpić.

 Przede — p. Przed.

 Przedech, oddychanie przez skórę, wydzielanie gazów przez skórę, przeziew, transpiracja; okienko bez szyb w piwnicy, luft; otwór w kopcu z jarzynami, p. piecowy = otwór w pokrywie pieca, opatrzony zakrętką, przez który można napuścić w miarę potrzeby gorącego a. świeżego powietrza do izby.

 Przedednie, poranek, czas przed dnieniem

 Przededniowy — p. Przeddzienny.

 Przedegzaminowy, Przedegzaminacyjny, wypadający tuż przed egzaminami.

 Przedeklamować, wypowiedzieć co deklamując, z uroczystą powagą i intonacją.

 Przedelekcyjny, dokonywający ś., zdarzający ś. przed elekcją.

 Przedeliberować, rozważyć dokładnie, roztrząsnąć gruntownie.

 Przedelikacić, uczynić nadto delikatnym.

 Przedemigracyjny, odnoszący ś. do epoki przed emigracją (polską), t. j. przed rokiem 1831.

 Przedeń, przed niego.

 Przedeptywać, dok. Przedeptać; depcąc przygniatać, rozdeptywać, deptaniem rozgniatać; wydeptywać, torować: p. ścieżkę; przestępować z nogi na nogę.

 Przedestylować, ukończyć destylację czego; powtórnie destylować.

 Przedewsie, chaty, położone przed wsią; wjazd do wsi.

 Przedewszystkim, przysł., przed wszystkim innym, najpierw, naprzód, zwłaszcza, głównie, szczególnie, najbardziej, nadewszystko.

 Przedęty, przedmuchany; rozstrojony, sforsowany, zepsuty (instrument, głos); przedziurawiony.

 Przedferyjny, przedświąteczny, przedwakacyjny.

 Przedfeudalny, odnoszący ś. do epoki przed wprowadzeniem ustroju feudalnego.

 Przedforteczny, położony przed fortecą.

 Przedfrontowy, umieszczony przed frontem.

 Przedgangiesowy, leżący z tej, t. j. z prawej strony rzeki Gangiesu: Indje p-e = Indje Przednie, Indostan.

 Przedgiełdowy, umieszczony przed gmachem giełdy; poprzedzający zebranie giełdowe.

 Przedgórze, kraj, ciągnący się poniżej pasma górskiego, u podnóża góry.

 Przedgranicze, kraj, położony z tej strony granicy, pogranicze.

 Przedgraniczny, położony z tej strony granicy, pograniczny.

 Przedgroble, niższy nasyp, usypany przed groblą dla jej ochrony od naporu wód.

 Przedgrobowy, poprzedzający grób, t. j. śmierć, przedśmiertny, przedzgonny.

 Przedgrodzie, przedmieście.

 Przedgrzbiecie, część przednia grzbietu u owadów.

 Przedgrzeszny, pochodzący z epoki przed popełnieniem pierwszego grzechu; niewinny, dziewiczy.

 Przedgrzybnia, strzępki, powstałe przy kiełkowaniu zarodników [354]grzybów z rzędu rdzy, wyrastające przed zjawieniem ś. właściwej grzybni (fig.).

 Przedgwiazdkowy, odnoszący ś. do okresu przed samą gwiazdką.

 Przedhistorja, dzieje bajeczne, prahistorja.

 Przedhistoryczny, przeddziejowy, odnoszący ś. do czasów bajecznych.

 Przedimek, część mowy, umieszczana w niektórych językach przed rzeczownikami dla określenia ich rodzaju, liczby, przypadku i ściślejszego znaczenia, artykuł: p. oznaczony: francuskie le, la, niemieckie der, die, das, angielskie the; p. nieoznaczony: francuskie un, une, niemieckie ein, eine, ein, angielskie a.

 Przedjagielloński, odnoszący ś. do epoki przed wstąpieniem na tron polski dynastji Jagiellonów.

 Przedjarmarczny, zdarzający ś. przedjarmarkiem.

 Przedjazie, tama w rzece przy jazie.

 Przedjesienny, zdarzający się przed nastąpieniem jesieni.

 Przedjesień, okres przejściowy między latem a jesienią.

 Przedjutrze — p. Przeddzień.

 Przedkarpacki, leżący przed Karpatami, t. j. na północ od nich.

 Przedkazimierzowski, pochodzący z czasów przed Kazimierzem W.

 Przedkilkuletni, ten, który zdarzył ś. przed kilku laty.

 Przedkilkunastoletni, ten, który zdarzył ś. przed kilkunastu laty.

 Przedkilkunastowiekowy, ten, który zdarzył ś. przed kilkunastu wiekami.

 Przedklasyczny, poprzedzający zjawienie ś. klasycyzmu.

 Przedklasztorny, położony przed klasztorem, w pobliżu klasztoru; pochodzący z czasów przed założeniem klasztoru a. klasztorów.

 Przedklęska, chwila, poprzedzająca klęskę.

 Przedkładać, dok. Przedłożyć; i kłaść coś przed kim, przedstai wiać, proponować; tłumaczyć, wyjaśniać — p. Przekładać.

 Przedkonstytucyjny, pochodzący z czasów przed wprowadzeniem konstytucji.

 Przedkonwokacyjny, zdarzający ś. przed konwokacją.

 Przedkońcowy, zdarzający się przed końcem czego, przedostatni.

 Przedkop, nasyp, ukrywający przed nieprzyjacielem działa forteczne i załogę.

 Przedkoronacyjny, poprzedzają: cy koronację.

 Przedkościelny, umieszczony przed kościołem, w pobliżu kościoła.

 Przedkrólewie, okres przed wstąpieniem na tron nowego króla.

 Przedkurp, wieśniak podlaski.

 Przedkwitnienie, rozmaite ułożenie nierozwiniętego kwiatu, ułożenie części składowych w pączku kwiatowym.

 Przedlecie, okres przejściowy między wiosną a. latem.

 Przedletni, poprzedzający lato.

 Przedlędźwiowy, Przedlędźwny, umieszczony przed lędźwiami.

 Przedlistnienie, stan liści na roślinie przed ich rozwinięciem ś.

 Przedlot, lot przodowniczy.

 Przedławić, przełknąć z trudnością; nie można tego p. = nie można przenieść, znieść tego, zgodzić ś. z tym.

 Przedławienie, przełknięcie; przen., przesyt, przesycenie, uczucie nadmiaru czego.

 Przedłożyć — p. nied. Przedkładać.

 Przedłubać, dłubaniem przedziurawić, dłubiąc zrobić otwór nawskroś.

 Przedłużacz, człowiek, który wszystko odkłada, który zwleka ze wszystkiem, dojutrek.

[355] Przedłużać, dok. Przedłużyć; czynić co dłuższym, rozciągać wzdłuż; przeciągać, naddawać w długości; co do czasu: przewlekać, przeciągać; p. w wymawianiu = wymawiać przeciągle; w śpiewie: przeciągać.

 Przedłużenie, zrobienie czego dłuższym w przestrzeni lub czasie, dalszy ciąg (linji, rowu, drogi, ulicy i t. d.).

 Przedmiejski, położony na przedmieściu, mieszkający na przedmieściu, pod miastem.

 Przedmieszczanin, mieszkaniec przedmieścia.

 Przedmieszczanka, mieszkanka przedmieścia.

 Przedmieście, domy, ulice, leżące tuż za rogatką miejską.

 Przedmiot, wszystko to, co przeciwstawia ś. podmiotowi, to jest naszemu wewnętrznemu „ja“, świat zewnętrzny, podpadający pod zmysły i poznawany za pomocą umysłu, objekt; każdy szczegół świata zewnętrznego, przedstawiający ś. naszym zmysłom i uwadze, rzecz; treść, wątek, temat, osnowa, materja: p. rozmowy, p. badań, p. miłości, pożądania; p. szkolny = jedna z nauk, wchodzących w zakres programu szkolnego; w gram., osoba lub rzecz, na którą przechodzi czynność innej osoby lub rzeczy objekt (np. w zdaniu: ojciec kocha syna — syn jest p-em).

 Przedmiotowiec, człowiek, patrzący na rzecz przedmiotowo, bezstronnie; objektywista.

 Przedmiotowość, bezstronność, objektywizm, przedstawianie rzeczy takiemi, jakie są, bez dodania pierwiastka osobistego.

 Przedmiotowy, odnoszący ś. do przedmiotu, tyczący ś. przedmiotu; bezstronny, wolny od pierwiastku osobistego, przedstawiający rzeczy takiemi, jakie są, objektywny: p-e dzieło sztuki; poświęcony odtworzeniu szczegółów świata zewnętrznego; nie zawierający osobistych uczuć, marzeń, rojeń twórcy; w fiz., szkło p-e = * szkło, zwrócone ku przedmiotowi badanemu.

 Przedmostek, część przednia tułowia u owadów.

 Przedmostowy, leżący przed mostem.

 Przedmoście, miejsce przed mostem; p. a. przedmost, szaniec przedmostowy.

 Przedmowa, zwrócenie ś. autora do czytelnika na początku dzieła, ze swym poglądem, zapatrywaniem, celem dzieła i t. p.; przedsłowie, wstęp, prolog; przemowa, przemówienie.

 Przedmówca, mówca, który przed kimś zabierał głos.

 Przedmuchiwać, dok. Przedmuchać, Przedmuch nać; dmuchać przez środek czego, dmuchaniem oczyszczać co, dmuchaniem przepychać co przez jaki otwór, przeszkodę.

 Przedmurze, Przedmur, mur mały, przed większym wzniesiony; mur obronny; przen., zasłona, obrona: Polska p-em chrześcijaństwa.

 Przedni, położony, umieszczony na przodzie, przodowy, frontowy, idący, stojący przed innemi: p-e koło u wozu, p-a noga u zwierząt, p-a straż = awangarda; wyborny, znakomity, świetny, doskonały, wyborowy, wyśmienity: p-a potrawa, p-e wino, p-a myśl; najlepszy, najdostojniejszy w swoim zakresie, celny, pierwszy, pierwszorzędny, wybitny, dostojny: p. obywatele, p-e domy; szynka p-a = uwędzona łopatka wieprzowa.

 Przednica, przednia a. przodkowa część czego; przednica u wozu = część jego wspierająca ś. na przedniej osi; przedłużenie [356]murów bocznych w świątyni starożytnej przed ścianą poprzeczną, w której umieszczone były drzwi.

 Przedniebie, miejsce przed niebem, wejście do nieba.

 Przedniebny, znajdujący ś. u wejścia do nieba.

 Przedniewać, rozjaśniać ś. przy wschodzie słońca, świtać.

 Przednio, przysł., doskonale, wybornie, znakomicie, świetnie.

 Przednówek, okres czasu przed pierwszym żniwem; przen., okres czasu, kiedy brak czego, chwila niedostatku, bieda, nędza, głód.

 Przednówkowy, odnoszący ś. do przednówka.

 Przedobiedni, Przedobiadowy, przypadający, zdarzający ś. przed obiadem.

 Przedobiedzie, czas przed obiadem.

 Przedoblicze, przednia część hełmu, zasłaniająca twarz.

 Przedobozie, miejsce przed obozem.

 Przedobozowy, położony przed obozem, na przedoboziu.

 Przedobry, niezmiernie dobry.

 Przedobywać się, dok. Przedobyć ś.; przedostawać ś., przejść na wskroś.

 Przedodrzański, z tej, to jest z prawej strony rzeki Odry położony.

 Przedojrzały, nadto dojrzały, przejrzały.

 Przedojrzewać, dok. Przedojrzeć; zanadto dojrzewać, przejrzewać.

 Przedokienny, przed oknem umieszczony.

 Przedokopowy, położony przed okopami.

 Przedonegdaj, w dzień poprzedzający dzień onegdajszy, czwarty dzień temu.

 Przedonegdajszy, ten, który zdarzył ś. przedonegdaj.

 Przedoperacyjny, przypadający przed operacją.

 Przedoskonały, jak najdoskonalszy.

 Przedostateczny, idący przed ostatecznym.

 Przedostatni, poprzedzający ostatniego, drugi od końca.

 Przedostawać się, dok. Przedostać ś.; dostawać ś. dokąd pomimo przeszkód, przeciskać ś., przedzierać, przekradać ś.; dochodzić do wiadomości.

 Przedostojny, niezmiernie dostojny.

 Przedowcipny, bardzo dowcipny.

 Przedpałacowy, położony przed pałacem.

 Przedpapieski, odnoszący ś. do czasów przed ustanowieniem papiestwa.

 Przedpiastowski, odnoszący się do czasów przed Piastem.

 Przedpiekielny, umieszczony przed piekłem, u wejścia do piekła.

 Przedpiekle, wejście do piekła, przedsionek piekła; odległy zakątek, kąt zapadły, miejsce, oddalone od środka miasta; mieszkać gdzieś na p-u.

 Przedpiersie, górna część piersi — p. Przedpiersień.

 Przedpiersień, Przedpiersie, w sztuce fortyfikacyjnej — p. Parapet.

 Przedpierśny, Przedpiersiowy, umieszczony na przedzie piersi; położony przed piersią; odnoszący ś. do przedpiersia.

 Przedpiwnicze, korytarz piwniczny.

 Przedplon, zboże jare, po którego zebraniu sieje ś. zaraz ozimina; warzywo wczesne, po którego zebraniu hoduje ś. na tym samym gruncie inne warzywo.

 Przedpłaciciel, Przedpłatnik, składający przedpłatę na jakie pismo, dzieło, prenumerator; abonent.

 Przedpłata, pieniądze dawane [357]na jakie wydawnictwo, prenumerata (pisma, wydawnictwa zeszytowego); zaliczka na akcje.

 Przedpłatnik, prenumerator, abonent; płacący przedpłatę na akcję.

 Przedpodziałowy, odnoszący się do czasów przed podziałem Polski, przedrozbiorowy.

 Przedpogrzebowy, przypadający przed pogrzebem: dom p. = trupiarnia, kaplica, gdzie stawia ś. trumna z ciałem zmarłego.

 Przedpokoik, mały przedpokój.

 Przedpokojowiec, Przedpokojowy, służący, pełniący służbę w przedpokoju, pilnujący przedpokoju; przen., człowiek, wycierający przedpokoje; dworak, pieczeniarz.

 Przedpokojowy, odnoszący ś. do przedpokoju; poprzedzający zawarcie pokoju — p. Przedpokojowiec.

 Przedpokój, izba, położona na wstępie do pokojów mieszkalnych; wycierać p-je = wysługiwać ś. wielkim panom.

 Przedpołudnie, czas przed południem, ranek.

 Przedpołudniowy, przedpołudnia dotyczący, a. zdarzający ś. przed południem, ranny.

 Przedporanny, przypadający, zdarzający ś. przed ranem.

 Przedporcie, miejsce przed portem, wjazd do portu.

 Przedporodowy, przypadający, zdarzający ś. przed porodem: bóle p-e.

 Przedpoście, trzy niedziele przed postem wielkim.

 Przedpotopowy, pochodzący z epoki przed potopem; przen., przestarzały, staroświecki, niemodny; niedzisiejszy, niepostępowy, zacofany.

 Przedpowstaniowy, Przedpowstańczy, pochodzący z epoki przed powstaniem.

 Przedproże, miejsce przed progiem.

 Przedrabować, przejechać, przebiec szybko; przejrzeć, przetrząsnąć, przewertować, rozważyć pilnie; skrytykować niemiłosiernie.

 Przedramienny, Przedramieniowy, tyczący ś. przedramienia, przedbarkowy.

 Przedramię, część ręki od łokcia do dłoni, przedbarcie.

 Przedranny, przypadający przed rankiem.

 Przedrapać, drapiąc uczynić otwór, dziurę, drapiąc rozedrzeć; p. ś., drapiąc ś. przedostać ś. dokąd.

 Przedrążyć, wydrążyć na wylot, wydrążając dziurę zrobić, przewiercić.

 Przedrenesansowy, pochodzący z epoki przed Renesansem.

 Przedrenować, dreny przez co poprzeprowadzać, drenami poprzerzynać.

 Przedreptać, drepcąc przejść.

 Przedrewolucyjny, pochodzący z epoki przed rewolucją.

 Przedręcze, część ręki między dłonią a przedbarczem.

 Przedrgać, podrgać chwilę.

 Przedrogatkowy, leżący przed rogatkami; mieszkający przed rogatkami, tuż za miastem, przedmiejski.

 Przedrogi, bardzo drogi.

 Przedromantyczny, pochodzący z czasów przed romantyzmem.

 Przedrostek, cząstka wyrazu, dodawana przed jego osnową, przybranka, np. do-dać, roz-dział.

 Przedrośl, pierwsza wyrastająca z zarodników forma roślin rodniowych, zwłaszcza paprotników, z której wyrasta właściwa roślina.

 Przedrozbiorowy, pochodzący z czasów przed rozbiorami Polski.

 Przedruk, powtórne wydrukowanie rzeczy już wydrukowanej, drukowanie z drukowanego bez zmian, nowe wydanie; odbitka, nadbitka.

[358] Przedrukowywać, dok. Przedrukować; rzecz już drukowaną powtórnie drukować, drukować z drukowanego bez zmian.

 Przedrwiwać, stroić sobie żarty z kogo a. z czego, naigrawać ś.. przekpiwać.

 Przedrzeć — p. nied. Przedzierać.

 Przedrzemać, stracić czas na bezczynności, na gnuśności; p. ś., przespać ś. nieco, użyć snu krótkiego.

 Przedrzeźniacz, ten, który przedrzeźnia, drażni ś. z kim, naśladując go złośliwie, szyderca; ptak śpiewający zębodzioby z rodziny drozdów (fig.).

 Przedrzeźniać kogo, drażnić kogo, naigrawać ś. z kogo, naśladując go złośliwie; wykrzywiać ś. komu, naśladować kogoś nieumiejętnie i śmiesznie.

 Przedrzyźliwy, lubiący przedrzeźniać innych, szyderczy; złośliwy w przedrzeźnianiu.

 Przedsala, przedsionek, przedpokój.

 Przedscena — p. Proscenjum.

 Przedsejmowy, przypadający przed sejmem.

 Przedsen, chwila przed zaśnięciem.

 Przedsenny, przypadający przed zaśnięciem.

 Przedsezonowy, przypadający przed sezonem, poprzedzający sezon.

 Przedsień — p. Przedsionek.

 Przedsiębierca, Przedsiębiorca, człowiek, który podejmuje ś. wykonania całości jakiej roboty, np. dostawy, budowania i t. p. i umawia ś. od siebie z poszczególnymi wykonawcami, dostawcami i t. p., antreprener; człowiek, prowadzący jakiejś przedsiębiorstwo, fabrykant, kupiec.

 Przedsiębierczość, Przedsiębiorczość, duch, charakter przedsiębiercy, rzutkość w przedsięwzięciach.

 Przedsiębierczy, Przedsiębiorczy, odnoszący ś. do przedsiębiorcy a. przedsiębierstwa, rzutki, pomysłowy, ruchliwy w przedsięwzięciach: w handlu, w przemyśle i t. p.

 Przedsiębierstwo, Przedsiębiorstwo, wzięcie ś. do jakiego interesu w celu korzyści materjalnej; zakład, fabryka, handel; wykonywanie robót, przynoszących zysk; rola, zadanie, zajęcie przedsiębiercy; podejmowanie ś. czego, dostarczanie czego, antrepryza.

 Przedsiębrać, dok. Przedsięwziąć; brać ś. do czego; brać sobie co za cel; podejmować czego, postanawiać, zamierzać, zamyślać.

 Przedsięwziąć — p. nied. Przedsiębrać.

 Przedsięwzięcie, pomysł, zamiar; postanowienie; żart., piersi i kobiece wydatne, brzuch.

 Przedsionek, wejście do domu poza drzwiami, sień; przystawka nakryta między drzwiami wchodowemi a sienią, westybul; ganek, portyk przed jakim gmachem; jedna z dwu górnych mniejszych komór serca (fig.).

 Przedskale, miejsce przed górą, przed skałą.

 Przedsklepienie, sklepienie dane przed czym.

 Przedskrzel, kość u ryb, umieszczona tuż za okiem.

 Przedsłoneczny, poprzedzający zjawienie ś. słońca, przedświtowy.

 Przedsłowie, przedmowa, słowo wstępne.

 Przedsłowny, w gram., poprzedzający słowo czyli czasownik.

 Przedsmak, wrażenie, jakiego [359]doznajemy przed skosztowaniem czego; przen., próbka tego, co ma nastąpić, co nas czeka.

 Przedstanisławowski, pochodzący z czasów przed wstąpieniem na tron Stanisława Augusta Poniatowskiego.

 Przedstanowczy, poprzedzający, uprzedni, tymczasowy: wyrok sądowy p.

 Przedstawca, ten, który przedstawia, przedstawiciel.

 Przedstawiać, dok. Przedstawić; prezentować, rekomendować kogo, zwłaszcza osobie wyżej postawionej, starszej wiekiem, kobiecie i t. p.; dawać do oglądania, pokazywać, podawać do obejrzenia, występować z czym: p. projekt, p. rachunki, p. obietnice, p. co do podpisu; grać, odgrywać, wykonywać: p. rolę, sztukę w teatrze, p. sztuki cyrkowe, magiczne; mieć co za treść, za przedmiot, stanowić co, zawierać w sobie co: ten obraz p-a bitwę, scena p-a pokój; mieć jakąś wartość; odmalowywać słowami, uprzytomniać: p-ać komu opłakane skutki pijaństwa; p. komu położenie rzeczy; p. sobie co = uprzytomniać, wyobrażać, imaginować: p-w sobie! = wyobraź sobie; perswadować, tłómaczyć, przekładać komu, zwłaszcza, żeby czego nie robił; zalecać, proponować, wskazywać, wyznaczać: p. kandydata, p. kogo do awansu, do nagrody; występować jako przedstawiciel kogo, czego, zastępować kogo, co; reprezentować; nastręczać, nasuwać, pociągać za sobą, jako następstwa: to p-a wiele trudności, znaczne korzyści; p. ś., prezentować ś., rekomendować ś. komu; ukazywać ś., roztaczać ś. przed oczami, wydawać ś., wyglądać, prezentować ś.: stąd p-a ś. piękny widok; kościół p-a ś. okazale.

 Przedstawiciel, ten, co przedstawia kogo a. co, występuje w czyim zastępstwie; reprezentant, pełnomocnik, zastępca.

 Przedstawicielka, forma ż. od Przedstawiciel.

 Przedstawicielstwo, zastępowanie kogo, reprezentowanie, rola przedstawiciela; wszyscy przedstawiciele, razem wzięci: p. narodowe = sejm, parlament.

 Przedstawić — p. nied. Przedstawiać.

 Przedstawienie, to, co ś. komu przedstawia, widowisko, spektakl, p. w teatrze, w cyrku; uwaga: napomnienie, rada.

 Przedstępie, średnia część stopy.

 Przedstuletni, pochodzący z przed stu lat.

 Przedstworzenny, ten, który istniał przed stworzeniem.

 Przedszkolny, położony przed gmachem szkolnym; poprzedzający wstąpienie dziecka do szkoły: wychowanie p-e, nauka p-a.

 Przedślubny, odbywający się przed ślubem.

 Przedśmiertny, Przedśmiertelny, przypadający przed śmiercią, przedzgonny.

 Przedśniadaniowy, Przedśniadanny, przypadający przed śniadaniem.

 Przedśpiew, śpiew wstępny do jakiej pieśni, preludjum.

 Przedświadomy, nie dochodzący jeszcze do świadomości, niezupełnie świadomy.

 Przedświat, świat, który istniał przed stworzeniem świata.

 Przedświąteczny, przypadający tuż przed świętami, przedświętny.

 Przedświt, chwila, poprzedzająca świt, brzask; przen., chwila, poprzedzająca jakiś wypadek, jakieś zdarzenie doniosłe, zapowiedź mającego nastąpić wypadku.

 Przedświtowy, Przedświtny, przypadający przed świtem.

 Przedtanecznica — p. Koryfejka.

[360] Przedtanecznik, wodzirej, człowiek, prowadzący tańce.

 Przedtatrzański, położony po tej stronie Tatr, t. j. na północ od nich.

 Przedtem, przysł. — p. Przedtym.

 Przedterminowy, poprzedzający termin określony.

 Przedtym, Przedtem, przysł., w czasie, poprzedzającym coś, wcześniej, dawniej, pierwej, wprzód.

 Przeduchowić, uduchowić, uczynić duchowym.

 Przedudzie, noga do kolana, do stopy, goleń.

 Przedugoda, ugoda tymczasowa, umowa wstępna, preliminarz.

 Przedugodny, Przedugodowy, przypadający przed ugodą, preliminarny.

 Przedunjowy, istniejący przed unją, poprzedzający unję.

 Przeduszny, umieszczony przed uchem.

 Przeduwłaszczeniowy, poprzedzający uwłaszczenie.

 Przedwajać, dok. Przedwoić; dzielić na dwoje, przepoławiać.

 Przedwakacyjny, przypadający przed wakacjami: egzamin p., poprawka p-a.

 Przedwczesny, przypadający przed właściwym czasem, za wczesny, zbyt rychły: poród p. = poronienie; śmierć p-a = w sile wieku.

 Przedwcześnie, przysł., przed terminem właściwym, zbyt wcześnie, nadto rychło.

 Przedwczoraj, przysł., w przeddzień dnia wczorajszego; onegdaj, trzeci dzień temu.

 Przedwczorajszy, przedwczoraj wydarzony; onegdajszy.

 Przedwieczerze, pora, przypadająca przed wieczorem, schyłek dnia.

 Przedwiecznie, przysł., przed wiekami; niezmiernie dawno, w czasach najodleglejszych.

 Przedwieczność, istność od wieków.

 Przedwieczny, istniejący od wieków, odwieczny; rzecz., Bóg; p-a Mądrość = Bóg; przen., niezmiernie dawny, staroświecki, odwieczny, niedzisiejszy.

 Przedwieczorny, poprzedzający wieczór.

 Przedwiedza, przeczucie przyszłości.

 Przedwiekowy, bardzo dawny, staroświecki, przedwieczny.

 Przedwiekuisty — p. Przedwieczny

 Przedwielkanocny, poprzedzający Wielkanoc.

 Przedwieloletni, pochodzący z przed wielu lat.

 Przedwigilijny, Przedwilijny, poprzedzający wigilję.

 Przedwiosna, Przedwiośnie, pora przejściowa między zimą a wiosną.

 Przedwiślany, Przedwiślański, położony z tej strony Wisły.

 Przedwoić — p. nied. Przedwajać.

 Przedwojenny, poprzedzający wojnę.

 Przedwóz, przednia część wózka armatniego ze skrzynką na amunicję.

 Przedwschodni, poprzedzający wschód słońca.

 Przedwstęp, wstęp przygotowawczy, zapowiedź tego, co ma nastąpić.

 Przedwstępny, wstępny, przygotowawczy, pierwiastkowy.

 Przedwyborca — p. Prawyborca.

 Przedwyborczy, odnoszący się do prawyborów; przypadający przed wyborami.

 Przedychać, przeziewać, transpirować.

 Przedymać, dok. Przedąć; przedmuchiwać, dmuchać przez środek czego; psuć narzędzie muzyczne przez długie lub nieumiejętne używanie.

[361] Przedyskutować, roztrząsnąć, rozważyć co wszechstronnie w dyskusji.

 Przedysputować, roztrząsnąć w dyspucie; dyskutując przemóc kogo, przegadać.

 Przedzachodni, poprzedzający zachód słońca.

 Przedzamkowy, położony przed zamkiem, w pobliżu zamku, dokonywany przed zamkiem.

 Przedzapach, wrażenie, doznawane przed powąchaniem czego.

 Przedzgonny, przypadający przed zgonem, przedśmiertny.

 Przedziać, przesunąć co przez środek czego, przeszyć, przebić, przewlec; p. ś., przebić ś., przeszyć ś. czymś ostrym i śpiczastym; przeminąć, przejść (o tym co się dawniej działo).

 Przedział, podzielenie, rozdzielenie, rezultat podzielenia; miejsce, gdzie dokonało ś. podzielenie albo przedzielenie, rozdział; odległość, przestrzeń oddzielająca, odstęp, miejsce próżne między dwoma przedmiotami; coś, co przedziela jedno od drugiego, ściana przedzielająca, przepierzenie, płot, parkan, linja przedzielająca: p. we włosach; przegroda; miejsce oddzielone dla specjalnych przeznaczeń, zagroda, część wagonu kolejowego, osobny pokój na statku: p. dla palących i niepalących, p. dla dam, p. dla psów; przen., różnica.

 Przedziałka, mały przedział, drobna cząstka oddzielona; linijka przedzielająca: czesać ś. z p-ą; miejsce próżne między trzonowemi zębami a kłami u ssących.

 Przedziałowy, tyczący ś. przedziału.

 Przedzielać, dok. Przedzielić; dzielić, oddzielać, rozdzielać, przepoławiać, rozłączać spojone; robić przedział między przedmiotami, rozgraniczać, oddzielać; przen., rozróżniać, czynić niepodobnemi; p. ś., przedzielać siebie, rozpadać ś. na części.

 Przedzielić — p. nied. Przedzielać.

 Przedzielny, dający ś. przedzielić, rozdzielny, podzielny; służący za przedział; nader dzielny, waleczny, niezmiernie mężny.

 Przedziemski, poprzedzający pobyt na ziemi.

 Przedzierać, dok. Przedrzeć; rozdzierać na części, rozrywać; przez darcie, przez długie używanie robić w czym dziurę, otwór; p. ś., dziury dostawać przez długie użycie, rozdzierać ś. na części; przeciskać ś, przedostawać ś., przebijać ś.

 Przedzierzgać, Przedziergać, dok. Przedzierzgnąć, Przedziergnąć; przewlekać, przeciągać: p. nitkę przez ucho igielne; przemieniać, przekształcać szybko, przeinaczać; p. ś., przemieniać ś., przekształcać ś. szybko, przeinaczać ś., przerzucać ś.

 Przedzierzgnica, najniższy organizm zwierzęcy, pełzak, ameba.

 Przedziesiątkować, przetrzebić co dziesiątego.

 Przedzimek (Przed-zimek), pora przejściowa między zimą a wiosną; przednówek; motyl z podrzędu miernikowców, rodziny rośliniaków, piędzik (fig.).

 Przedzimowy, przypadający przed nastąpieniem zimy.

 Przedziobać, dziobaniem przedziurawić, dziobem otwór nawskroś przewiercić.

 Przedziurawiać, dok. Przedziurawić; dziury w czym robić, przebijać w czym otwory nawskroś, przekłuwać czymś ostrym; przen., psuć, niszczyć, znaszać.

 Przedziurkować, poprzekłuwać dziurki.

[362] Przedziwnie, przysł., przepięknie, cudownie, wybornie, doskonale.

 Przedziwny, przepiękny, cudowny; przewyborny, doskonały.

 Przedznak, znak, poprzedzający zjawienie ś. czego, oznaka uprzednia, zapowiedź, omen, wróżba.

 Przedzorze, moment przed zorzą, przedświt, brzask.

 Przedzwaniać, dok. Przedzwonić; dzwonie raz po raz.

 Przedzygmuntowski, pochodzący z czasów przed panowaniem Zygmunta I, II i III w Polsce.

 Przedźwięczać, przeistaczać ś. w dźwięk, ustawać dźwięczeć.

 Przedźwięczeć, rozlec ś. dźwiękiem, przebrzmieć.

 Przedźwigać, Przedźwignąć, dźwignąwszy przenieść, przesunąć z trudem; p. ś., rozchorować ś. od zbytniego dźwigania, podźwigać ś.

 Przedżgać, przebić czym zaostrzonym na końcu.

 Przedżniwek, czas przed żniwem, przednówek.

 Przedżycie, czas przed urodzeniem ś. na ziemi.

 Przędzywotny, poprzedzający życie.

 Przeegzaminować, przesłuchać, czy ktoś jest przygotowany z lekcji, z nauk, poddać kogo egzaminowi, wyegzaminować.

 Przeegzercytować kogo, przejść z nim egzercycje, ćwiczenia; p. ś., wprawić ś. w należyte wykonanie egzercycji.

 Przeekspedjować, wyekspedjować tę samę przesyłkę w inne miejsce.

 Przefabrykować, przerobić.

 Przefacjendować, przehandlować, przeszachrować.

 Przefajnować, chcąc za dobrze zrobić, przesadzić; przehulać, przetrwonić, zmarnować.

 Przefalisty, podobny do fal wodnych, falujący; przen., zmienny.

 Przefarbkować, za dużo dać farbki (o bieliźnie w praniu).

 Przefarbować, na nowo pofarbować, inaczej pofarbować; przesadzić w farbowaniu, dać kolor nadto jaskrawy.

 Przefasonować, nadać inny fason: p. suknię, kapelusz.

 Przefasować, przetrzeć przez durszlak, przez sito.

 Przefermentować, przejść okres fermentacji.

 Przefilozofować, chcąc zbyt mądrze sobie postąpić, palnąć głupstwo, narazić ś. na stratę, przemędrkować.

 Przeflancować, (o flancach roślin) przesadzić w inne miejsce; żart., przenieść na inne miejsce, na inną posadę, na inne stanowisko.

 Przeforsować, pomimo wszelkich trudności doprowadzić coś do skutku.

 Przeforsztować, przedzielić, przegrodzić forsztowaniem.

 Przefruwać, dok. Przefrunąć; fruwając przelatywać, szybko przebiegać z miejsca na miejsce.

 Przefrymarczyć, przehandlować, przeszachrować, przefacjendować, zamienić coś niekorzystnie.

 Przegabywać, namawiać, kusić, kaptować, zjednywać.

 Przegadać, dok. Przegadywać; stracić czas na gadaniu, na pogawędce, przegawędzić; odezwać ś., przemówić; obgadać co dostatecznie; więcej mówić, niż inny lub inni, prześcignąć kogo w gadaniu.

 Przegadka, doszczętne wyczerpanie przedmiotu gadaniem.

 Przegadywać, przemawiać.

 Przegalizna, przestrzeń wśród lasu, na której drzewa rosną rzadko.

 Przegalopować, przejechać galopem; p. a. p. ś., przen., rozhulać ś., przebrać miarę, [363]przeholować, przesadzić w czym, nadto sobie pozwolić a. użyć.

 Przeganiać, dok. Przegonić, Przegnać; przepędzać, wypędzać, wyganiać kogo; p. kogo = biec, lecieć prędzej niż on, prześcigać; pędząc, poganiając, zmęczyć, sforsować (o koniach, o bydle); przebiegać, przelatywać; przepędzać z miejsca na miejsce; p. ś., biegać na wyścigi, na wyprzódki, ścigać ś.

 Przegapić, nie zauważyć czego przez nieuwagę; strawić czas na bezmyślnym przypatrywaniu się czemu.

 Przegardłować, przekrzyczeć kogo przy jakiejś sprawie.

 Przegarniać, dok. Przegarnąć; rozsuwać; przesuwać, rozdzielać, rozgarniać; przebierać, wybierać; ręką gładzić delikatnie.

 Przegawędzić, strawić czas jakiś na gawędzeniu, na gawędce, przegadać.

 Przegiąć — p. nied. Przeginać.

 Przegib, Przegub, Przegięcie, miejsce, gdzie ś. co zgina, załam, zwój.

 Przegibać, dok. Przegibnąć; przechylić; p. ś., przechylić ś.

 Przegibny, przeginający ś. bez trudu, gibki, elastyczny; przyłączony za pomocą przegubu.

 Przegięcie, przechylenie, zgięcie, przeginanie.

 Przeginać, dok. Przegiąć; przekrzywiać, naginać na drugą stronę, na bok, wyginać, przechylać; p. ś., przekrzywiać ś. na bok, na drugą stronę, przechylać ś., wyginać ś.

 Przegląd, przepatrywanie, przeglądanie, obejrzenie; p. wojska = rewja, manewry; rozpatrywanie piśmienne zdarzeń, faktów, krytyka dzieł; tytuł niektórych pism perjodycznych, zawierających obraz życia narodowego lub jego odłamu.

 Przeglądać, dok. Przejrzeć; przezierać, przenikać wzrokiem nawskroś, spoglądać przez co; śledzić okiem, ogarniać wzrokiem, obejmować spojrzeniem, rozglądać ś. w czym uważnie i starannie, rozpatrywać, rozważać skrupulatnie; nie zwracać uwagi na kogo, na co, nie baczyć na kogo, na co, pomijać kogo, co; p. ś., oglądać swój obraz w wodzie, w lustrze i t. p.

 Przegładzać, dok. Przegładzić; zlekka wygładzać, przeprasowywać; p. dok. Przegłodzić; o głodzie: nie dać jeść przez jakiś czas; p. ś., nic nie jeść przez jakiś czas.

 Przegłębiać się, przepełniać ś., zanadto ś. zagłębiać.

 Przegłęboki, niezmiernie głęboki, niezgruntowany.

 Przegłodniały, który ś. przegłodził, zgłodniały.

 Przegłodnieć, trochę ś. przegłodzić, zachować djetę.

 Przegłodzić, potrzymać czas jakiś o głodzie; p. ś., przemorzyć ś. głodem.

 Przegłos, w gram., zmiana brzmienia samogłoski na brzmiącą inaczej.

 Przegłosować, przy głosowaniu większością głosów odrzucić.

 Przegłód, żarłoczność chorobliwa, wilczy głód.

 Przegnać — p. nied. Przeganiać.

 Przegnajać, dok. Przegnoić; przesycić, przejąć nawskroś gnojem; ugnoić zupełnie.

 Przegniatać, dok. Przegnieść; na nowo ugniatać; gniotąc przeciskać co przez co.

 Przegnić, zgnić nawskroś.

 Przegniły, zupełnie zgniły, przejęty zgnilizną, zdemoralizowany.

 Przegnoić — p. nied. Przegnajać.

 Przegodować, strawić czas na godowaniu, na ucztach, na pohu1 lankach, przebankietować, przehulać.

[364] Przegon, przegnanie, przepędzanie, prawo przepędzania a. przejazdu przez cudzy grunt; wyścigi; rowek poprzeczny, przeprowadzony przez pole dla ścieku wody, przegonica; płyn przedystylowany.

 Przegonić — p. nied. Przeganiać.

 Przegonowiec, pług, służący do wyorywania głębokich brózd, rowków, zwanych przegonami.

 Przegorący, bardzo gorący.

 Przegorzały, nawskroś przepalony; wygasły z powodu spalenia ś. materjału palnego.

 Przegorzan, roślina z rodziny złożonych, oset kulowy, jeżowiec, jeżonóg (fig.).

 Przegorzeć, przepalić ś. nawskroś.

 Przegorzknąć, przejść goryczą, stać ś. gorzkim.

 Przegorzkniały, który stał ś. bardzo gorzkim.

 Przegospodarować, Przegospodarzyć, stracić mienie przez nieumiejętną gospodarkę.

 Przegotowywać, dok. Przegotować; nieco ugotować, gotować zanadto, przewarzyć.

 Przegórować, przewyższyć.

 Przegrabić, przegarnąć, przetrząsnąć, przewrócić grabiami, wyrównać grabiami.

 Przegracować, powtórnie wygracować, wyrównać gracą.

 Przegrać — p. nied. Przegrywać.

 Przegradzać, dok. Przegrodzić; między czym a. czym robić przegrodę, przedzielać, rozdzielać przegrodą.

 Przegrana, to, co kto przegrał, pieniądze przegrane; partja przegrana; niepomyślny obrót czego, klęska, porażka.

 Przegrany, który przegrano, ten który przegrał, którego ograno; karty p-e = któremi już grano.

 Przegrażać się, grozić, odgrażać ś. komu.

 Przegroda, to, co przegradza: ściana przegradzająca, przepierzenie, forsztowanie, barjera, sztachety, płot przegradzający; miejsce odgrodzone, przedział (w stajni, w oborze, w spichrzu, w kurniku); p. nosowa = chrząstka, dzieląca nozdrza na dwie połowy: prawą i lewą; p. serca = dzieląca serce na dwie komory.

 Przegrodzić — p. nied. Przegradzać.

 Przegródka, szczupłe miejsce oddzielne, przedziałka, komórka.

 Przegróżka, odgrażanie ś., pogróżka.

 Przegrywać, dok. Przegrać; grać trochę a. od czasu do czasu na jakim instrumencie muzycznym; powtarzać sobie jaki utwór muzyczny, grać od niechcenia, próbować instrumentu; tracić w grze pewną sumę; odnosić klęskę, doznawać niepowodzenia: p. sprawę w sądzie, p. bitwę, kampanję.

 Przegrywka, wstęp do utworu muzycznego, preludjum; wyraz a. zdanie, powtarzające ś. stale po każdej ze zwrotek w utworze poetyckim, refren; przen., wstęp, zapowiedź mających nastąpić wypadków.

 Przegryzać, dok. Przegryźć; gryząc przecinać zębami, przekąsywać, rozdzierać gryzieniem; zjadać coś naprędce dla zaspokojenia pierwszego głodu; przejadać, przeżerać: rdza p-a żelazo; p. kogo = docinać, dojadać, dokuczać; p. ś., przetrawiać ś.; przedzierać ś., przedostawać ś.

 Przegryzka, przekąska, przycinek, docinek, przekąs.

 Przegryźć — p. nied. Przegryzać.

 Przegrzać — p. nied. Przegrzewać.

 Przegrzebek, rodzaj małża bezgłowego (fig.).

 Przegrzebywać, dok. [365]Przegrzebać; grzebiąc przetrząsać, przeszukiwać; grzebiąc przegarniać.

 Przegrzewać, dok. Przegrzać; zanadto ogrzewać; psuć przez zbyteczne nagrzewanie; para przegrzana = ogrzana wyżej temperatury wrzenia.

 Przegrzmieć — p. nied. Przegrzmiewać.

 Przegrzmiewać, dok. Przegrzmieć; przestawać grzmieć, skończyć grzmieć; ucichnąć.

 Przegub, Przeguba, miejsce, gdzie ś. co przegina, przegięcie, staw: p. w łokciu, w nodze; zwój, splot, krąg; klin; w gram., ostatnia spółgłoska osnowy wyrazu przed jego końcówką.

 Przegubiak, roślina z gromady grzybów, z rzędu drozd żaków.

 Przegubiatek, rodzaj mięczaka.

 Przegubie, górna część stopy z wierzchu, podbicie.

 Przegubny, Przegubowy, odnoszący ś. do przegubów, mający przeguby; dający ś. przeginać.

 Przegwar, silny gwar.

 Przegwarzyć, czas jakiś strawić na gwarzeniu, przegawędzić, przegadać.

 Przegwizdywać, dok. Przegwizdać; gwizdać raz po raz; przewiewać, przejmować nawskroś wiatrem; wyśmiewać, wykpiwać, wyszydzać.

 Przehandlować, przez jakiś czas handlować, sprzedać za byle co, zmarnować, przefrymarczyć; zamieniać niekorzystnie.

 Przeharować, naborykać s. z losem, przemęczyć ś., przebiedować.

 Przehasać, stracić czas tańcząc, skacząc; przeżyć swobodnie, bez troski; strwonić mienie.

 Przehelenizować się, przerobić ś. na Greka.

 Przeholować, przeciągnąć statek rzeką pod wodę; przen. przesadzić, przebrać miarę, zagalopować ś., za wiele sobie pozwolić.

 Przehuczeć, przestać huczeć; przekrzyczeć, zagłuszyć kogo krzycząc; stracić mienie przez życie huczne.

 Przehulać, stracić czas na hulance, przemarnować na hulankach, przepuścić, roztrwonić hulając.

 Przehultaić, stracić czas na hultajstwie, na próżniaczce; roztrwonić, zmarnować na hultajstwie.

 Przeidealizować, przedstawić, wyobrazić sobie kogo a. co w świetle zbyt pochlebnym.

 Przeinaczać (się), dok. Przeinaczyć (się); nadawać komu, czemu (sobie) inny kształt, przekształcać (ś.), przeobrażać (ś.); odmieniać, zmieniać czyjś (swój) wygląd, pogląd, robić (ś.) innym.

 Przeinatka, roślina z gromady paprotników.

 Przeistaczać (się), dok. Przeistoczyć (się); przemieniać (ś.) w inną istotę, nadawać komu, czemu (sobie) inny kształt, przetwarzać (ś.), przeobrażać (ś.).

 Przeistoczenie, zmiana jednej istoty w drugą, przeobrażenie: p. chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusową w Przenajświętszym Sakramencie = transsubstancjacja.

 Przejadać, dok. Przejeść; przegryzać, przeżerać, przetrawiać: zjadać trochę, przekąsywać; trwonić, przepuszczać majątek na jedzenie; p. ś., przebierać miarę w jedzeniu, jeść za dużo, obżerać ś.; przen., przykrzyć ś., nudzić ś. z powodu częstego powtarzania ś.

 Przejaskrawić, zrobić zbyt jaskrawym.

 Przejasny, bardzo jasny.

 Przejaśniać, dok. Przejaśnić, być: przenikniętym światłem; robić; przejrzystym; p. ś., stawać ś. jaśniejszym, wypogadzać ś., przecierać ś.

 Przejaśniony, który stał ś. jasnym a. jaśniejszym; rozjaśniony, [366]wypogodzony; przezroczysty, klarowny (o płynach).

 Przejaw, ukazanie ś., objawienie ś., zjawienie ś. czego, widomy objaw siły niewidzialnej; oznaka, zjawisko.

 Przejawiać się, dok. Przejawić ś.; ukazywać ś., wychodzić na jaw, wyłaniać ś.

 Przejazd, przejeżdżanie przez jakie miejsce a. z miejsca w miejsce; przejeżdżanie, jazda przez co; prawo jazdy przez co; miejsce, którędy można przejechać przez co, droga przez co; p-em, przysł jadąc mimo, mimojazdem.

 Przejazdowy — p. Przejezdny; rzecz., dróżnik na torze kolejowym.

 Przejażdżka, jazda konno albo w pojeździe dla spaceru, spacer, wycieczka.

 Przejąć — p. nied. Przejmować.

 Przejechać — p. nied. Przejeżdżać.

 Przejednać — p. nied. Przejednywać.

 Przejednanie, pogodzenie ś., pojednanie ś., zgoda.

 Przejednawczy, dążący do przejednania, do zgody, do przebłagania.

 Przejednywać, dok. Przejednać; otrzymywać przebaczenie; przepraszać, prosić o przebaczenie; zjednywać sobie kogo, kaptować; p. ś., dawać ś. przeprosić; przestawać ś. gniewać, przychodzić do zgody.

 Przejedyny, jedyny ze wszystkich, najdroższy, najmilszy.

 Przejemca, ten, który co przejmuje.

 Przejemczy, służący do przejmowania.

 Przejeść — p. nied. Przejadać.

 Przejezdny, mimo jadący, przejeżdżający; taki, przez który przejechać można; dający prawo wolnego przejazdu: list p. = pasport, glejt.

 Przejeździć, przepędzić czas na jazdach, na podróżach; jeżdżąc, przepuścić, strwonić.

 Przejeżdżać, dok. Przejechać; jadąc, przebywać pewną przestrzeń, ujeżdżać pewną część drogi; jadąc, przebywać co, jechać z miejsca na miejsce, z końca w koniec; jadąc, pomykać, mijać co; jadąc, stratować, rozjeżdżać kogo a. co; uderzać kogo, co, zadawać cios; p. konia = jechać na nim, by użył ruchu, wprawiać go w należyty bieg; kreśląc, rysując coś, posuwać ś. zadaleko; p. ś., jeździć tu i owdzie, używać spaceru konno a. w pojeździe.

 Przejęcie, czynność przejmowania; p. a. p. ś., wyruszenie, zapał, uniesienie namiętne.

 Przejmować, dok. Przejąć; wskroś przenikać, przebijać, przeszywać; obejmować, chwytać w pół, przepasywać; chwytać w drodze, zatrzymywać w biegu; przerywać, przecinać: p. drogę, komunikację; uprzedzać w odebraniu czego; podsłuchiwać, podchwytywać; przen., przeszywać, przepełniać czym, przechodzić, dojmować, dotykać, przenikać, opanowywać: dreszcz, strach, żal, rozpacz mię p-uje: przesycać, pozwalać przejść czym nawskroś; kłaść, przerzucać z ręki do ręki, kłaść na inne miejsce; brać na siebie cudze długi, zobowiązania, cudzą rolę; przeciągać na swoją stronę, odmawiać komu kogo, przekabacać; brać od kogo, przyswajać sobie, odziedziczać po kim, uczyć ś. czego od kogoś drugiego, przywykać do tego, co jest przyzwyczajeniem kogoś drugiego; p. ś., być przenikniętym czym, brać co do serca, wzruszać ś. czym. być żywo dotkniętym czym; zainteresować ś. czym, zaniepokoić ś., przyswajać sobie co, przenikać ś. czym, uczyć ś. czego.

[367] Przejmujący, przenikający, przenikliwy, przerażający, przeraźliwy: krzyk p.; dokuczliwy, nieznośny: wiatr, mróz p.

 Przejrzałość, przezorność, czujność; zbytnia dojrzałość.

 Przejrzały, nadto dojrzały, już niemłody.

 Przejrzeć — p. nied. Przeglądać; zacząć widzieć, odzyskać wzrok, uleczyć ś. ze ślepoty; przenikać wzrokiem; przen., zrozumieć wszystko, odkryć tajemnicę czego; przepatrzeć, przekonać ś., zobaczyć; stać ś. zbyt dojrzałym; przewidzieć, obmyślić — p. nied. Przejrzewać.

 Przejrzewać, dok. Przejrzeć; nadto dojrzewać, tracąc przez to na wartości; przechodzić ku starości.

 Przejrzysto, Przejrzyście, przysł., przezroczysto; przen., jasno, zrozumiale, niezawile.

 Przejrzystość, przezroczystość, jasność, wyrazistość, łatwość zrozumienia.

 Przejrzysty, przez który można zobaczyć przedmiot znajdujący ś. po drugiej stronie, przezroczysty, jasny; wyraźny, łatwy, zrozumiały, niezawiły, jasny.

 Przejrzyście — p. Przejrzysto.

 Przejście, dokonana czynność przechodzenia przez co, przebycie czego; miejsce, którędy można przechodzić, ścieżka, uliczka, przesmyk, przełaz, otwór w murze; chwila przejściowa między jednym zjawiskiem a drugim, przełom, stan przechodni, czas, chwila, trwanie; nieprzyjemna przygoda, ciężka przeprawa, przykre zdarzenie; promocja do klasy wyższej, na wyższy kurs.

 Przejściowy, stojący na pograniczu między jednym zjawiskiem a drugim, trwający, przełomowy: okres p., chwila p-a; chwilowy, tymczasowy, krótkotrwały, zmienny, szybko przemijający; wiek p. u kobiety = kiedy traci zdolność rodzenia; egzamin p. (w szkole,! w uniwersytecie), z klasy do klasy, z kursu na kurs.

 Przejść — p. nied. Przechodzić; przebyć, przekroczyć, minąć, niewrócić; zostać przyjętym, uchwalonym, być czym przenikniętym, przesiąkniętym, przejętym; p. kogo = przewyższyć, prześcignąć; p. ś., użyć przechadzki, pochodzić.

 Przekabacać, dok. Przekabacić; przeciągać, skłaniać na swoją stronę, jednać sobie, czynić swoim stronnikiem.

 Przekalkulować, przerobić za pomocą kalkulacji, przeraehować; p. i ś., przeraehować ś. w kalkulacjach, omylić ś. w rachunkach, zawieść ś. w swoich rachubach.

 Przekałaczka, przyrząd do robienia dziurek przy haftowaniu.

 Przekałać, przekłówać.

 Przekapać — p. nied. Przekapywać.

 Przekapywać, dok. Przekapać; przeciekać kroplami.

 Przekarbować, ukarbować w inny sposób.

 Przekarczować, wyciąć, wykarczować część lasu w środku; wykarczować zgrubsza.

 Przekarm, przekarmienie, przeżywienie, przechowanie przez jakiś czas, np. bydła.

 Przekarmiać, dok. Przekarmić; karmić, żywić przez czas jakiś, np. bydło; przeładowywać jedzeniem, za dużo jeść dawać; przen., przesycać; p. ś., utrzymywać ś., żywić ś. własną pracą przez czas jakiś.

 Przekarnawałować, spędzić czas a. stracić pieniądze na karnawałowaniu, tańczeniu, bawieniu ś., na hulaniu.

 Przekartować, przetasować, przemieszać karty; przen., uplanować, ułożyć coś.

 Przekaz, polecenie, zlecenie, rozkaz; dokument, mocą którego [368]poleca ś. komuś wypłacić osobie trzeciej pewną sumę, na rachunek osoby, wystawiającej przekaz; asygnacja, cesja: p. do banku; p. pocztowy = dokument, na mocy którego urząd pocztowy wypłaca adresatowi pieniądze, złożone przez wysyłającego przekaz w innej miejscowości; kopja, przeznaczona do rozesłania: p. aktu, dokumentu.

 Przekaza, zawada, przeszkoda.

 Przekazać — p. nied. Przekazywać.

 Przekazowy, dotyczący przekazów: rachunek p. = rachunek sum przekazywanych.

 Przekazywać, dok. Przekazać; zrzekać ś. swoich praw na rzecz kogoś innego, przelewać na kogo swoje prawa: p. weksel, należność; zostawiać komu co w puściźnie, wkładać na kogo coś, jako obowiązek, zlecać.

 Przekąs, szyderstwo, drwina, przegryzka, przymówka, ironja zjadliwa.

 Przekąsić, trochę zjeść dla zaspokojenia pierwszego głodu, podjeść sobie, przegryźć nieco; przen., liznąć, skosztować, popróbować czego — p. Przekąsywać.

 Przekąska, wędliny, ryby, marynaty, podawane po wódce przed obiadem a. kolacją, zakąska, wogóle lekki, tymczasowy posiłek.

 Przekąsny, ironiczny, szyderski, sarkastyczny.

 Przekąsywać, dok. Przekąsać, Przekąsić; zębami przegryzać, rozrywać, przecinać zębami.

 Przekątna, Przekątnia, linja djagonalna, t. j. łącząca wierzchołki dwuch przeciwległych kątów czworoboku (fig.).

 Przekipieć, przestać kipieć, przestać wrzeć; wrząc, kipiąc, przelać ś. przez brzegi; przen., wyszumieć, uspokoić ś, ucichnąć, zrównoważyć ś.

 Przekisnąć, skwaśnieć nawskroś, przekwaśnieć, stać Ś. nadto kwaśnym.

 Przekląć — p. nied. Przeklinać.

 Przekleństwo, klątwa, złorzeczenie; p.! okrzyk przeklinania.

 Przeklepać, klepiąc nawskroś, przebić; przen., prędko, bez zastanowienia odmówić.

 Przeklęcie, rzecz. — p. Przekleństwo; przysł., niegodziwie, szkaradnie, okropnie.

 Przeklętnica, złośnica, sekutnica, piekielnica.

 Przeklętnik, człowiek przeklęty, potępieniec piekielny; niegodziwiec, łotr, człowiek, nadużywający przekleństw, przeklinający nałogowo.

 Przeklęty, ten, na którego rzucono przekleństwo; godzien przekleństwa, dający ś. we znaki, niegodziwy, nieznośny, obmierzły, przebrzydły, szkaradny, trudny do zmienienia.

 Przeklinać, dok. Przekląć; używać przekleństw, obrzucać przekleństwami, złorzeczyć komu, czemu, pomstować, życzyć komu nieszczęścia; wyklinać, rzucać na kogo klątwę; p. ś., zaklinać ś., przysięgać ś.

 Przekłuwać, dok. Przekłuć; przebijać. przedziurawiać dziobem (o pisklętach); p. ś., przebiwszy skorupę, wydostawać ś., wykluwać ś.

 Przekład, tłómaczenie, przełożenie jakiegoś dzieła z jednego języka na drugi; dzieło, przetłómaczone z jednego języka na drugi: p. dosłowny, p. wolny.

 Przekładacz, człowiek, który przekłada, tłómacz.

 Przekładać, dok. Przełożyć; przeniósłszy, kłaść co przez wierzch czego, przesadzać co przez co; kłaść na innym miejscu, zmieniać położenie czego, inaczej układać, ustawiać, przewracać, odwracać; przeplatać co czym, [369]przegradzać, kładąc co pomiędzy dwie inne rzeczy; tłómaczyć z jednego języka na drugi; dawać pierwszeństwo komu, czemu, nad kim, nad czym, przenosić kogo, co, nad kogo, co, przedkładać, wyżej stawiać; p. kogo nad kim, nad czym = czynić zwierzchnikiem, dawać przełożeństwo nad kim, nad czym; dawać komu co do rozporządzenia, przedstawiać, dawać do dyspozycji; przen., tłómaczyć, wyjaśniać, perswadować, namawiać do czego usilnie; p. ś., wynosić ś., wywyższać ś. nad innych.

 Przekładaniec, ciasto, przekładane konfiturami, makiem, masą migdałową i t. p., rodzaj placka, mazurka i t. p.

 Przekładanka, podczas ślizgania ś. na łyżwach robienie zwrotów to jedną, to drugą nogą.

 Przekładany, mający w środku warstwy różne: placek, mazurek, tort p.; rymy p-e = przeplatane, t. j. kiedy rymują ś. wiersz pierwszy z trzecim, a drugi z czwartym.

 Przekładca — p. Przekładacz.

 Przekładka, to, co ś. wkłada między dwie inne rzeczy, między dwie warstwy.

 Przekładnia, szyk przestawiony wyrazów dla położenia większego nacisku na niektóre z nich.

 Przekładny, mogący być przekładanym; palec p. u ptaków = mogący ś. obracać w tył a. naprzód, palec zwrotny (u kukułki, u sowy).

 Przekładzina, poprzeczny drążek w kominie.

 Przekłębić, kłębiąc ś. przewrócić ś., zbyt ś. falować.

 Przekłoń, roślina z rodziny strąkowych, pięknowłos.

 Przekłosić się, przestać ś. kłosić.

 Przekłosować, omłócić z grubsza co lepsze kłosy.

 Przekłóć, Przekłuć — p. nied. Przekłówać, Przekłuwać.

 Przekłówacz, Przekłuwacz, przyrząd do przekłuwania, przetyczka.

 Przekłówać, Przekalać, for. dok. Przekłóć; przebijać, przedziurawać czymś szpiczastym, kłóć na wylot.

 Przekłusować, przebyć, przejechać kłusem; szybko przepędzić czas, nic nie robiąc; p. ś., kłusem przejechać ś., użyć przejażdżki konnej.

 Przeknajpować, czas strawić na knajpowaniu, na hulance, na siedzeniu w knajpie.

 Przekobiecić, przebrać za kobietę, na kobietę przerobić, dać komu miękkie, kobiece wychowanie; p. ś., przebrać ś. za kobietę; stać ś. niewieściuchem.

 Przekoczować, przemieszkać jakiś czas pod gołym niebem; zmienić miejsce koczowania, zmienić koczowisko.

 Przekolorować, pokolorować w inny sposób, zanadto ukolorować.

 Przekoloryzować, przesadzić w koloryzowaniu.

 Przekołatać, kołacąc przebić; p. ś., z trudnością przedrzeć ś., przedostać ś.; przeżyć kołacąc ś., przebiedować.

 Przekomarzać się z kim, drażnić ś. z kim, sprzeciwiać ś. komu.

 Przekomiczny, niezmiernie komiczny.

 Przekonać — p. nied. Przekonywać.

 Przekonanie, zdanie wyrobione, wy rozumowanie, przeświadczenie, mniemanie, opinja, zasada: p. stałe, głębokie, chwiejne, p. polityczne, społeczne, religijne, filozoficzne; człowiek bez p-ań = nie mający wyrobionych zasad, człowiek bez charakteru; błędne p. = przesąd, sąd opaczny, niewłaściwe mniemanie o rzeczach; p. ś. = dojście, jak jest istotnie.

 Przekonany, którego przekonano, który sam ś. przekonał; [370]przeświadczony o czym, pewny czego, nie wątpiący o czym: jestem p. o tym = jestem pewien.

 Przekonspirować się, nieostrożnie konspirując, wpaść w ręce władz, karzących za konspirowanie.

 Przekonywać, dok. Przekonać; upewniać kogo o prawdziwości czego, przeświadczać kogo dowodami, że tak jest, a nie inaczej, zniewalać kogo do przyznania czego za prawdę, do przyznania racji czemu; p kogo o co = stwierdzać jego winę naocznie, udowadniać mu winę; p. ś., przeświadczać ś. o prawdziwości czego, nabierać przeświadczenia o czym drogą rozumowania a. przez naoczne stwierdzenie, dochodzić do wniosku pewnego; p. ś. do kogo = przezwyciężać w sobie niechęć ku komu, stawać mu ś. życzliwszym.

 Przekonywająco, przysł., w sposób przekonywający.

 Przekonywający, trafiający do przekonania, bijący w oczy, wymowny, niezbity, dowodny, namacalny.

 Przekop, rów, łączący dwa miejsca, rozkop, wykop, kanał; fosa forteczna; wąwóz, jar.

 Przekopać — p. nied. Przekopywać.

 Przekopisty, pełen przekopów.

 Przekopjowywać, dok. Przekopjować; skopjować, przerysowywać, przemalowywać, kopję z czego robić; naśladować kogo, co.

 Przekopnica, skorupiak liścionogi.

 Przekopywać, dok. Przekopać; kopać w poprzek czego, rowem przedzielać; przeprowadzać rów; kopiąc przebijać; p. ś., otwierać sobie drogę kopiąc, przedostawać ś., kopiąc; brnąć przez coś sypkiego: p. ś. przez śnieg, piasek.

 Przekora, opór, przeciwieństwo, sprzeciwianie ś., robienie na złość komu: robić co na p-ę, na przekór komu = na złość komu; człowiek, sprzeciwiający ś. z zasady, na złość innym, sprzeka, uparciuch przekorny.

 Przekornie, przysł., na złość, na przekór; krnąbrnie, opornie.

 Przekorność, przekora.

 Przekorny, oporny, robiący na złość, na przekorę, sprzeciwiający ś., sprzeczny; krnąbrny, niesforny, uparty.

 Przekos, pokos, smuga trawy, ściętej kosą.

 Przekosić, nied. Przekoszać; kosząc przeciąć, przedzielić; kosząc przeprowadzić; kosząc przejść granicę czego; skosić wszystko, co było do skoszenia.

 Przekować — p. Przekuwać.

 Przekowywać — p. Przekuwać.

 Przekór — p. Przekora.

 Przeków, przekucie czego nanowo; w lm., okowy, pęta, kajdany; przen., więzienie, niewola.

 Przekpiwać, żartować sobie z kogo, z czego, przedrwiwać kogo, co.

 Przekraczać, dok. Przekroczyć; robić krok przez co; przechodzić, mijać co: p. granicę; przen., za wiele sobie pozwalać; przestępować wyznaczony prawem, obyczajem i t. p. zakres czego, nadużywać czego.

 Przekraczalny, dający ś. przekroczyć.

 Przekradać, dok. Przekraść; przenosić, przewozić co pokryjomu, ukradkiem, przemycać, szwarcować; p. ś., przemykać ś. ukradkiem, przechodzić, przejeżdżać, przedostawać ś. pokryjomu, szwarcować się.

 Przekradany, tajny, tajemny, ukradkowy, kryjomy.

 Przekrajać, Przekroić — p. nied. Przekrawać.

 Przekrapiać, dok. Przekropić; trochę kropić, kropić z [371]przerwami (o deszczu); przen., przekropić kogo = wybić go, wytuzować, przetrzepać; p. ś., w krople ś. zamieniać, skraplać ś.

 Przekraplać, dok. Przekroplić; parę w krople zmieniać;. przepuszczać przez aparat destylacyjny.

 Przekrasek, chrząszcz pięcioczłonkowy.

 Przekrasić, przesadzić w kraszeniu.

 Przekrasny, niezmiernie piękny.

 Przekraść — p. nied. Przekradać.

 Przekreskować, nie dać dostatecznej ilości kresek czyli głosów, odrzucić przez głosowanie.

 Przekreślać, dok. Przekreślić; kreskę przez co robić; przemazywać coś napisanego, robiąc przez nie kreskę; skreślać, wykreślać, kasować; przen., zapominać o czym, puszczać co w niepamięć, uważać co za niebyłe.

 Przekręcać, dok. Przekręcić; przewracać na drugą stronę, kręcąc zepsuć, złamać, ułamać; przen., w fałszywym świetle wystawiać; przedstawiać nie tak, jak było, przeinaczać, fałszować; p. ś., odwracać ś., przemieniać ś.

 Przekrętnie, przysł., wykrętnie, fałszywie, niezgodnie z prawdą.

 Przekrocz, roślina z rodziny mirtowatych.

 Przekroczenie, przejście, przestąpienie; wina, przestępstwo, wykroczenie, występek.

 Przekroczyć — p. nied. Przekraczać.

 Przekroić — p. Przekrajać.

 Przekropić — p. nied. Przekrapiać.

 Przekropkować, oznaczyć, oddzielić kropkami.

 Przekroplić — p. nied. Przekraplać.

 Przekrój, przecięcie; figura, powstająca przy przecięciu czego; np. bryły gieometrycznej, budynku i t. p. jakąś płaszczyzną poziomą: p. pionowy; profil = plan; rysunek, przedstawiający przedmiot przekrajany.

 Przekrwić, krwią przepełnić, nabiec krwią.

 Przekrwienie, przepełnienie krwią jakiejś części ciała a. narządu.

 Przekryć — p. nied. Przekrywać.

 Przekrysztalić, zmienić na kryształ; p. ś., w krzształ ś. zmienić.

 Przekrywać, dok. Przekryć; pokrywać nanowo: p. dom dachem.

 Przekrzyczeć, krzycząc głośniej, niż inni, przemóc ich w krzyku.

 Przekrzykiwać, raz po raz krzyczeć; p. ś., odpowiadać krzykiem na krzyk; starać ś. przekrzyczeć nawzajem.

 Przekrzywiać, dok. Przekrzywić; na drugą stronę przeginać, wykrzywiać, przechylać; p. ś., wykrzywiać ś., przeginać ś., przechylać ś. na drugą stronę; przedrzeźniać kogo, wydrzeźniać się komu.

 Przekrzyżować, złożyć na krzyż; krzyż na czym zrobić, krzyżem przeżegnać; przejechać, przejść co wszerz i wzdłuż.

 Przekształcać, dok. Przekształcić, Przekształtować; nadawać inny kształt czemu, zmieniać kształt czego, przeinaczać, przeobrażać, przedzierzgać; p. ś., przybierać inny kształt, przemieniać ś., przeobrażać ś., przeinaczać ś.

 Przekształt, przemiana, przeobrażenie, przekształcenie.

 Przekształtować — p. nied. Przekształcać.

 Przekuć — p. nied. Przekuwać.

 Przekupić — p. nied. Przekupywać.

 Przekupień, człowiek, trudniący ś. drobnym handlem, kramarz, straganiarz, antykwarjusz, człowiek, trudniący ś. handlem obnośnym, domokrążca.

[372] Przekupka, kobieta, trudniąca ś. drobnym a. obnośnym handlem, straganiarka, kramarka.

 Przekupni, Przekupniczy, tyczący ś. przekupnia a. przekupnictwa.

 Przekupniarz — p. Przekupień.

 Przekupnictwo, drobny handel, domokrążstwo.

 Przekupnik — p. Przekupień.

 Przekupny, dający ś. przekupić, przedajny, sprzedajny; służący do przekupstwa.

 Przekupstwo, sprzedajność, łapownictwo, przekupność; przekupienie, przekupywanie kogo, kuban, łapówka.

 Przekupywać, dok. Przekupić; uprzedzać innych w kupnie; zbyt drogo kupować, przepłacać; zjednywać sobie kogo pieniędzmi, podarunkami; dawać komu łapówkę.

 Przekurzać, dok. Przekurzyć; kurząc, kadząc, oczyszczać, odświeżać, przewietrzać; przen., przyprószać, przewiewać.

 Przekuwać, inaczej a. na nowo okuwać, zmieniać okucie, kuciem czymś szpiczastym robić dziurę na wylot; przen., przekabacać kogo, przerabiać, zmieniać.

 Przekwapić się, zanadto ś. pośpieszyć.

 Przekwas, przekwaszenie, przesycenie kwasem; ciało, przesycone kwasem.

 Przekwasić, przesadzić w kwaszeniu, nadto ukwasić, kwasem nad miarę zaprawić.

 Przekwaśnieć, stać ś. nad miarę kwaśnym.

 Przekwaśny, nadmiernie kwaśny.

 Przekwaterować (się), przenieść (ś.) na inną kwaterę, na inne mieszkanie.

 Przekwiat, roślina z rodziny przekwiatowatych, wieszczyniec, bukietnica.

 Przekwiatowate, rodzina roślin dwuliściennych, bukietnicowate.

 Przekwiecić, upstrzyć kwiatami, kwieciem przetkać.

 Przekwit, przekwitnięcie, przekwitanie.

 Przekwitać, dok. Przekwitnąć; przestawać kwitnąć, kończyć kwitnięcie; przen., starzeć ś., więdnąć, wychodzić z okresu najbujniejszego rozwoju, rozkwitu.

 Przekwitły, ten, który przestał, kwitnąć, skończył kwitnięcie, okwitły; przen., przeżyty, podstarzały, niemłody, zwiędły, chylący ś. ku upadkowi, zanikający.

 Przekwitnąć — p. nied. Przekwitać.

 Przekwitnica, roślina z rodziny liljowatych, medeola.

 Przelać — p. nied. Przelewać.

 Przelakierować, drugi raz polakierować, polakierować w inny sposób.

 Przelaksować, dostać rozwolnienia; przeczyścić.

 Przelatywać, Przelatać, dok. Przelecieć; przebywać jaką przestrzeń na skrzydłach, przefruwać; przenosić ś. z miejsca na miejsce; szybko przebiegać, przejeżdżać pośpiesznie; szybko zmieniać miejsce pobytu, przebiegać, obiegać, krążyć; wypadać, przedostawać ś., przechodzić, przeciekać przez jaki otwór na drugą stronę; dokonywać czego szybko, byle jak, pobieżnie, przebiegać; mijać szybko; padać od czasu do czasu, przepadywać (o deszczach); p. ś., latać, biegać dla rozrywki, dla użycia ruchu.

 Przeląc — p. Przelęknąć.

 Przelecieć — p. Przelatywać.

 Przeledwie, przysł., z wielką trudnością, z niemałym mozołem.

 Przelepiać, dok. Przelepić; gdzieindziej co przylepiać.

 Przeletni, podstarzały.

 Przelew, przelewanie (ś.), przelanie ś.; grobla poprzeczna, [373]której wierzchem uchodzi nadmiar wody ze stawu.

 Przelewać, dok. Przelać; przenosić płyn z jednego naczynia do drugiego, przetaczać; lejąc przepełniać, rozlewać wskutek nadmiernego nalania; rozlewać, wylewać: p. krew = ranić, zabijać; p. łzy = płakać; stopiwszy, lać w inną formę: p. dzwony na armaty; p. przez sito, przez durszlak = przepuszczać; przen., przekazywać, oddawać komu co, zrzekać ś. czego na czyją korzyść: p. na kogo swoje prawa, należności; wpajać co w kogo, przekazywać co komu, jako obowiązek; pić za wiele, przebierać miarę w piciu; p. przez gardło = pić, łykać; p. ś., przechodzić z jednego miejsca na drugie (o płynie); lejąc się przedostawać ś., przelatywać na drugą stronę; wylewać ś. górą czego wskutek przepełnienia naczynia; przen., przemieniać ś., przeobrażać ś., przeistaczać ś.; p. ś. na rękach, przez ręce = opadać, zwisać bezwładnie: o zemdlonym, o chorym; u mnie ś. nie p-a = niema u mnie zbytku.

 Przelewek, tylko w lm.: to nie p-ki = to nie żarty, to rzecz groźna, poważna.

 Przelewny, łatwy do przelewania, odnoszący ś. do przelewania, przelewany; przen., szczodry, hojny.

 Przeleźć — p. nied. Przeleźć.

 Przeleżały, przez zbyt długie leżenie nadwerężony, nadpsuty.

 Przeleżeć, jakiś czas strawić na leżeniu, leżąc przetrwać, długo leżeć; p. ś., przepędzić czas jakiś leżąc, przespać ś.; przez zbyt długie leżenie nadpsuć ś.

 Przelęk, przelęknięcie, przestrach. przerażenie.

 Przelękły — p. Przelękniony.

 Przelęknąć, Przeląc, nabawić strachu, przestraszyć, przerazić, zatrwożyć, przejąć lękiem; p. ś., przestraszyć ś., przerazić ś., zatrwożyć ś.

 Przelęknienie (się), Przelęknięcie (się), przerażenie, strach, bojaźń, przestrach, trwoga.

 Przelękniony, Przelękły, ten, który ś. przeląkł, pełny lęku, strachem przejęty, przestraszony, strwożony, struchlały.

 Przelicytować kogo = dać wyższą cenę, niż on, na licytacji; przen., przewyższyć, prześcignąć.

 Przeliczać, dok. Przeliczyć; rachować wszystko, liczyć uważnie, liczyć po raz drugi.

 Przeliczyć — p. nied. Przeliczać; p. ś., omylić ś. w rachunkach, przerachować ś.; przen., zawieść ś. w swoich przewidywaniach, w swoich nadziejach.

 Przeliniec, roślina z gromady paprotników, piórnik.

 Przelitwinić, przerobić na Litwina; p. ś., stać ś. Litwinem.

 Przelot, przelecenie, przelatywanie; lot przez jakie miejsce: p. ptaków; p. = ciąg; p-em, w p-cie, przysł., przechodząc mimo, przelotnie; w p-y, przysł., na wyścigi, na wyprzódki; na p., przysł., na wylot, wskroś; roślina z rodziny motylkowatych, słone ziele.

 Przelotnica, istota przelotna.

 Przelotnie, przysł., przelatując, przelotem, mimolotem, nader szybko, dorywczo, zlekka.

 Przelotność, szybkość mijania, przechodzenia, dorywczość.

 Przelotny, przelatujący, nie przebywający stale w danym miejscu: ptaki p-e; prędko przemijający, krótkotrwały, nietrwały, dorywczy, czasowy: szczęście p-e, znajomość p-a.

 Przelśnąć, błysnąć, mignąć w przelocie.

 Przelśnić, lśniąc nawskroś przeniknąć, przepełnić, przepoić blaskiem, przestać błyszczeć.

[374] Przeludniać się, dok. Przeludnić ś.; stawać ś. nadto ludnym, zaludniać ś. nad miarę.

 Przeludnienie, nadmiar ludności, zbytnia gęstość zaludnienia.

 Przeludniony, mający nadmiar ludności, nadto ludny, zbyt gęsto zaludniony.

 Przeluśnia, roślina z rodziny wilczomleczowatych.

 Przeładować — p. nied. Przeładowywać.

 Przeładownia, miejsce ładowania towrarów z jednego wagonu kolejowego do drugiego.

 Przeładowywać, dok. Przeładować; przenosić ładunek z jednego pomieszczenia w drugie; inaczej ładować, przepakowywać; ładując przeciążyć, nadto obarczać, przeciążać: p. fuzję, armatę = dać zbyt duży ładunek; p. żołądek = objadać ś. nadto, przeżerać ś., opychać ś. nadmiernie; przen., przebierać miarę, nadto sobie pozwalać; p. ś., nadto ś. obciążać, obarczać ś. nadmiernie; objadać ś. nad miarę.

 Przeładunek, przeładowanie towarów.

 Przeładunkowy, odnoszący ś. a. służący do przeładunku: stacja p-a = miejsce przeładunku towarów.

 Przełaj, przysł., nawskroś, po przekątni, przecinając drogę dla jej skrócenia, w poprzek; na p. komu = zabiegając mu drogę; na przestrzał, na wylot; z p-u, znienacka, wymijająco.

 Przełajdaczyć, strawić czas jakiś na łajdactwie; strwonić, przehulać.

 Przełamać — p. nied. Przełamywać.

 Przełamanie, rozdzielenie napół, rozłamanie przez środek; przezwyciężenie, poskromienie; miejsce, gdzie przełamano, przełam; p. ś., przezwyciężenie własnej niechęci, wstrętu.

 Przełamywać, dok. Przełamać; łamiąc rozdzielać, rozłamywać w środku, rozłupywać; przemagać, przezwyciężać, zwalczać: p. opór, p. pierwsze lody = pokonywać piersze trudności, zbliżyć ś. do kogo, zawierać stosunek; przen., gwałcić, — naruszać, obrażać: p. prawo, wriarę małżeńską, przyrzeczenie, post; p. dziecko = narażać na oberwanie przez upuszczenie, uderzenie o twardy przedmiot; p. z kim chleb = przypuszczać go do wspólności stołu, dzielić ś. z nim pożywieniem; p. ś., rozłamywać ś., łamać ś. w środku; przen., przemagać ś., przezwyciężać ś., zwalczać własną niechęć, wstręt, obawę i t. p.

 Przełaskawy, bardzo łaskawy.

 Przełaz, przełażenie; miejsce, którędy ś. przełazi, schodek, deszczułka do przechodzenia na drugą stronę parkanu, płotu i t. p.

 Przełazić, dok. Przeleźć; przebywać jakie miejsce, przechodzić przez co, przez otwór jaki, przedostawać ś.; łażąc przechodzić.

 Przełączać, rozłączać, rozdzielać.

 Przełęcz, Przełęcze, przejście między dwoma i szczytami górskiemi w kształcie siodła (fig.).

 Przełęczysty, wygięty w grzbiecie, siodłowaty, łukowaty.

 Przełgać, łgarstwem przewyższyć; p. ś., stracić wiarę u wszystkich przez ciągłe kłamstwa.

 Przełknąć — p. nied. Przełykać; przen., strawić, znieść, ścierpieć.

 Przełoga, oś, śruba u prasy.

 Przełom, miejsce, gdzie przełamano, przerwa, wyłom, dziura, otwór wyłamany; przen., chwila przełomowa, przejściowa, stanowi cza; przejście, zwrot między [375]jednym wypadkiem a drugim, jednym stanem a drugim, między dwiema epokami, kryzys.

 Przełomikamień, roślina z rodziny różowatych.

 Przełomka, przerębel.

 Przełomny, dający ś. przełamać, kruchy.

 Przełomowy, przejściowy, krytyczny, zwrotny.

 Przełowić, nied. Przeławiać; schwycić w biegu, przejąć w drodze; przeczerpać łowiąc.

 Przełożenie, położenie na innym miejscu; przetłómaczenie z jednego języka na drugi; uwaga, przedstawienie, upomnienie, perswazja, namowa, rada.

 Przełożeństwo, władza, zwierzchność, naczelnictwo, pierwszeństwo, starszeństwo; przełożeni, starsi, starszyzna.

 Przełożona (-ej), zwierzchniczka, naczelniczka: p. klasztoru, zakonu = ksieni; p. pensji = właścicielka jej; ochmistrzyni.

 Przełożony, zwierzchnik, naczelnik, starszy: p. zakładu naukowego.

 Przełożyć — p. nied. Przekładać.

 Przełup, odłam, przełam.

 Przełupać, łupaniem przedziurawić; łupiąc, przedzielić, rozbić, rozłupać.

 Przełyk, część przewodu pokarmowego od gardła do żołądka (fig.).

 Przełykać, dok. Przełknąć; przez gardło przepuszczać, wprowadzać do żołądka; przen., pożerać, pochłaniać, trawić.

 Przełysiały, nieco łysy, łysawy.

 Przełysieć, stracić nieco włosów, nieco łysym ś. stać, wyłysieć do pewnego stopnia; przen., stać ś. gołym, przejrzystym.

 Przełyskiwać, przeświecać.

 Przemachać, Przemachnąć, przebiec szybko, przejechać pośpiesznie; zrobić co prędko, pośpiesznie.

 Przemacywać, dok. Przemacać; wymacywać; przemacać co, domyślać ś. czego.

 Przemagać, dok. Przemoc; pokonywać siłą, zwyciężać, zwalczać przemocą; p. co na sobie = przezwyciężać samego siebie, zniewalać, zmuszać samego siebie do czegoś niemiłego; przen., brać górę, przeważać, przewyższać, zwyciężać w znaczeniu moralnym; p. ś., przezwyciężać ś., pokonywać siebie samego; przemagać siebie wzajemnie; zdobywać ś., wysadzać ś., wytężać ś., zmuszać ś.

 Przemagający, przeważający, znaczniejszy, niż inny.

 Przemakać, dok. Przemoknąć; przechodzić na wskroś wilgocią; przesiąkać wodą; przepuszczać przez siebie płyn; o płynie: przedostawać ś. na drugą stronę, przeciekać.

 Przemakalny, przepuszczający przez siebie wilgoć, wodę, a. inny płyn.

 Przemalowywać, dok. Przemalować; malować w inny sposób; kopjować obraz namalowany.

 Przemamić, skłonić na swoją stronę, zwabić ku sobie.

 Przemarnotrawić — p. Przemarnować.

 Przemarnować, Przemarnotrawić, strwonić, przehulać, przepuścić.

 Przemarsz, przechód, przejście wojska, defilada.

 Przemarzać (przemar-zać), dok. Przemarznąć; marznąć, ziębnąć, odczuwać chłód; w lód ś. zamieniać, krzepnąć od mrozu.

 Przemarzlina (przemar-zlina), przemarzło drzewo; rysa w spękanym od mrozu drzewie.

 Przemarzły (przemar-zły), Przemarznięty, ten, co przemarzł, zziębnięty, zmrożony, zlodowaciały.

[376] Przemarznąć (przemar-znąć) — p. nied. Przemarzać.

 Przemarznięty (przemar-znięty) — p. Przemarzły.

 Przemarzyć, strawić czas jakiś na marzeniach; przen., prześnić.

 Przemaszerować, o wojsku: przeciągnąć, przejść marszem.

 Przemawiać, dok. Przemówić; zaczynać mówić, przerywać milczenie, odzywać ś., mieć mowę do kogo, zwracać ś. do kogo z przemową; odwoływać ś. do czego: p. do sumienia, do serca, do rozumu; p. za kim, za czym, występować w obronie czyjej, wstawiać ś. za kim, za czym, prosić za kim, za czym, świadczyć na korzyść czyją; p. ś., sprzeczać ś., kłócić ś. z kim, wieść z nim utarczkę słowną, ścierać ś. słownie.

 Przemazać — p. Przemazywać.

 Przemazywać, dok. Przemazać; przekreślać coś napisanego, jako niepotrzebne, mażąc niweczyć.

 Przemądrować, chcąc zrobić coś bardzo mądrego, palnąć głupstwo.

 Przemądry, bardzo mądry.

 Przemądrzały, udający bardzo uczonego, mądrego, choć w samej rzeczy niemądry; chytry, ostrożny, przebiegły.

 Przemedytować, przemyśleć, obmyśleć.

 Przemeldowywać (się), dok. Przemeldować (się); zapisywać (ś.) do innej książki meldunkowej z powodu zmiany mieszkania.

 Przemełcie, przemielenie.

 Przemęczenie, wywołanie u kogo zmęczenia przez nadmierne obarczanie go pracą, przeciążenie; p. ś., zmęczenie wskutek nadmiernej pracy, dźwigania i t. p.

 Przemęczyć, zmęczyć kogo, obarczając go nadmierną pracą; p. ś., przecierpieć przez czas jakiś; wyczerpać ś. nadmiarem pracy.

 Przemędrkować — p. Przemądrować.

 Przemężny, bardzo mężny.

 Przemglony, powleczony, przesłonięty mgłą.

 Przemiał, zmielenie, przemielenie; ziarno przemielone w młynie.

 Przemian, w wyrażeniu: na p., kładąc to jedno, to drugie; zmieniając ś., luzując ś. kolejno, jeden po drugim na zmianę.

 Przemiana, przemienienie, zmiana, odmiana, przeobrażenie, przekształcenie, przeistoczenie.

 Przemianować, dać komu, czemu inne miano, zmienić nazwę czyją, dać komu wyższą godność.

 Przemiara, nadmiar, zbytek.

 Przemiarkować, z góry przewidzieć, zmiarkować, pomiarkować naprzód.

 Przemiatać, dok. Przemieść; zamiatać z grubsza; przegarniać, rozmiatając przeprowadzać, torować: p. ścieżkę w śniegu.

 Przemielać, dok. Przemleć; wszystko mleć, co było do zmielenia; mleć więcej, niż należy, zanadto zmielać, przesadzać w mieleniu.

 Przemieniać, dok. Przemienić; nadawać komu a. czemu inną postać, przeobrażać, przeistaczać, odmieniać; jedno odrzucając, brać drugie, zamieniać, czynić zamianę; p. ś., przybierać inną postać, przeobrażać ś, przekształcać ś.; p. ś. z kim na co, dawać mu jedno, a brać od niego drugie, zamieniać ś.

 Przemienić — p. nied. Przemieniać.

 Przemienienie, zmiana, zamienienie, zamiana; nadanie innej postaci, przeobrażenie, przekształcenie; p. a. p. ś., przybranie innego kształtu, innej postaci; p. Pańskie = ukazanie ś. Chrystusa apostołom na górze Tabor w Boskiej postaci; święto na cześć tego faktu dnia 6 sierpnia.

 Przemienność, zdolność do przybierania innej postaci, innego [377]charakteru, zmienność, niestateczność.

 Przemienny, zdolny do przybierania innej postaci, zmieniający ś., podległy zmianom, dający ś. przemienić, niestały, niestateczny, zmienny; polegający na wymianie, zamienny; w fiz., prąd elektryczny p. = przerywany; p. układ płodozmianu w rolnictwie = polegający na tym, że na pewnym polu sieje ś. kolejno coraz to inne rodzaje zboża, a potym pozostawia ś. je, jako pastwisko dla bydła, na lat kilka.

 Przemieńca, Przemieniacz, ten, co przemienia.

 Przemierny, dający ś. przemierzyć, zmierzyć.

 Przemierzać, dok. Przemierzyć; dochodzić miary czego, określać wymiary czego, wymierzać; ponownie mierzyć, sprawdzać mierzenie; przechodzić, przebywać, przejeżdżać co wzdłuż i wszerz; p. ś., omylić ś. w mierzeniu, przerachować ś. mierząc; przeważyć ś., przechylić ś. w którą stronę.

 Przemierzły (przemier-zły), obrzydliwy, wstrętny, obmierzły, obrzydły, budzący odrazę.

 Przemierznąć (przemier-znąć), przemierzłym, wstrętnym ś. stać.

 Przemierzyć — p. nied. Przemierzać; p. kogo = obić go.

 Przemierźla, roślina z rodziny przemierźlowatych, osrurododrzew.

 Przemierźle, obrzydliwie, wstrętnie.

 Przemierźlowate, rodzina roślin dwuliściennych.

 Przemiesić, miesząc przerobić, wymiesić ponownie.

 Przemieszać, pomieszać jedno z drugim, zmieszać zupełnie; zamieszać nieco.

 Przemieszczać, dok. Przemieścić; przenosić, przekładać co na inne miejsce, gdzieindziej umieszczać; przenosić kogo na inne stanowisko, przetranzlokowywać; p. ś., przenosić ś. gdzieindziej.

 Przemieszkać, przebyć gdzie czas jakiś na mieszkaniu.

 Przemieszkiwać, mieszkać gdzie czas jakiś, przebywać w jakim miejscu.

 Przemieść — p. nied. Przemiatać.

 Przemiękać, dok. Przemięknąć; stawać ś. miękkim, przesycać ś. płynem, wilgocią, przemakać naw skroś.

 Przemiękły, ten, który przemiękł, przemoknięty.

 Przemięknąć — p. Przemiękać.

 Przemigać, przemijać, ulatywać.

 Przemignąć, przejść, przelecieć, minąć szybko.

 Przemijać, dok. Przeminąć; przechodzić, przejeżdżać, przepływać mimo czego; szybko uchodzić, ulatywać, mijać prędko; upływać, przechodzić; przen., omijać, opuszczać, odstępować kogo: gniew go przeminął; puszczać mimo siebie, płazem, wybaczać; przen., ginąć, niknąć bez śladu.

 Przemijający, chwilowy, krótkotrwały, przejściowy, nietrwały.

 Przemilczać, dok. Przemilczać; milczeniem pokrywać, nie wyjawiać czego, nie odzywać ś. z czymś; nie upominać ś. przez pewien czas o swoje prawa, tracić je przez przedawnienie; milczeć jakiś czas

 Przemiły, niezmiernie miły.

 Przeminąć — p. nied. Przemijać.

 Przeminiony, ten, który przeminął, miniony, ubiegły, przeszły, dawny.

 Przemknąć — p. nied. Przemykać.

 Przemleć — p. Przemielać.

 Przemłócić, omłócić, wymłócić wszystko.

 Przemłynkować, zmłynkować, przepuścić przez młynek wszystko, co było do zmłynkowania.

 Przemnogi, bardzo liczny.

[378] Przemnożyć, jeszcze raz pomnożyć, sprawdzić mnożenie.

 Przemoc, siła przemagająca, siła brutalna, gwałt, przewaga, na złe użyta; p-ą, z użyciem siły, gwałtem, przebojem.

 Przemocnie, przysł., bardzo mocno, nader silnie; przemocą, gwałtem, przebojem.

 Przemocny, bardzo mocny, nader silny; przemagający, mający przewagę.

 Przemocować (się), przemóc (ś.), pokonać (ś.) przemocą, zmusić (ś.).

 Przemoczyć, nied. Przemaczać; zmoczyć na wskroś, przenikać, przejmować płynem, wilgocią.

 Przemodelować, zmodelować w inny sposób; skopjować z modelu, z wzoru.

 Przemogą, moc, siła, potęga, przewaga; możność, zdolność.

 Przemokły, który przemókł, zmoczony nawskroś.

 Przemoknąć — p. nied. Przemakać.

 Przemordować (się), zmęczyć (ś.); przebyć, przemęczyć (ś.).

 Przemorzyć, przetrzymać o głodzie; p. ś., jakiś czas nic nie dać jeść, głodzić ś.

 Przemotać, z jednego motowidła przesnuć na drugie; na nowo zmotać.

 Przemowa, przemówienie wa, odezwa, owacja.

 Przemożnie, przysł., z siłą, potężnie, przeważnie, decydująco.

 Przemożny, potężny, bardzo silny, mający przewagę nad innemi, silniejszy od innych; bardzo możny; przeważny, decydujący.

 Przemóc — p. nied. Przemagać; okazać ś. silniejszym, pokonać, zwyciężyć, przeprzeć; p. ś., zapanować nad sobą, przezwyciężyć ś., zdobyć ś. na co.

 Przemówca, ten, co przemawia a. przemawiał, interlokutor.

 Przemówić — p. nied. Przemawiać.

 Przemówienie, zwrócenie ś. do kogo z mową, przemowa, oracja, toast; wstawienie ś. za kim, wstawiennictwo; p. ś., sprzeczka, kłótnia, spór.

 Przemówka, krótka przemowa; wymówka, wyrzut.

 Przemrażać, dok. Przemrozić; przejmować, przenikać mrozem, mrozić na wskroś.

 Przemrozić — p. nied. Przemrażać.

 Przemsza, droga przez mszary.

 Przemurować — p. nied. Przemurowywać.

 Przemurowanie, zrobienie muru; mur przegradzający, przegroda murowana.

 Przemurowywać, dok. Przemurować; przestawiać mur, przebudowywać nanowo; przegradzać murem.

 Przemycać, dok. Przemycić; przewozić tajnie przez granicę bez opłaty cła, sposobem kontrabandy, szwarcować; przen., przenosić, przewozić, przeprowadzać ukradkiem; przekupywać, przepłacać kogo; p. ś., przechodzić granicę ukradkiem, szwarcować ś.; przen., przedostawać ś. tajnie, w miejsce niedozwolone.

 Przemyć — p. nied. Przemywać.

 Przemydlić, natrzeć mydłem, zanadto namydlić.

 Przemykać, dok. Przemknąć; szybko, tajemnie przesuwać, ukradkiem przenosić, przewozić; odmykać nieco; p. drzwi, okno; p. a. p. ś., przesuwać ś. szybko, ukradkiem, przebiegać, przejeżdżać prędko; odmykać ś. nieco, uchylać ś. (o wrotach, oknie i t. p.).

 Przemysł, zmyślność, zręczność, dowcip, spryt; pomysłowość, wynalazczość; wybieg; fortel; zajęcie ś. wytwarzaniem dóbr użytkowych; przerabianie surowych produktów na użytkowe; fabrykacja, [379]wytwarzanie, przedsiębiorstwo; rodzaj zajęcia, rodzaj pracy; p. rękodzielniczy, p. fabryczny, p. górniczy, wielki p., drobny p.

 Przemysłowiec, człowiek, trudniący ś. jakim przemysłem, fabrykant.

 Przemysłowy, tyczący ś. przemysłu.

 Przemyszkować, przewiedzieć ś. zręcznie, dojść.

 Przemyślić, Przemyśleć, rozważyć co wszechstronnie w myśli, przetrawić w umyśle, obmyślić.

 Przemyśliwać, zastanawiać ś. nad czym, rozmyślać, medytować, rozważać co w myśli, obmyśliwać.

 Przemyślnie, przysł., zmyślnie, sprytnie, pomysłowo.

 Przemyślność, zmyślność, spryt; wynalazczość.

 Przemyślny, biegły w przemyśle; wynalazczy, przezorny, pomysłowy; przedsiębiorczy; sprytny, zręczny, zmyślny; przewidujący, baczący na przyszłość.

 Przemytnictwo, zajęcie przemytnika, kontrabanda, szwarcunek.

 Przemytniczka, forma ż. od Przemytnik.

 Przemytniczy, odnoszący ś. do przemytnika a. przemytnictwa.

 Przemytnik, człowiek, zajmujący ś. przemycaniem towarów przez granicę, kontrabandzista.

 Przemywać, dok. Przemyć; obmywać, myć, płókać, przepłókiwać; puszczając strumień wody, oddzielać kruszec od części niepotrzebnych; wymywać, podrywać, wyżłabiać (o wodzie).

 Przemywalnia, miejsce w kopalni, gdzie przemywają rudę, płóczkarnia.

 Przenabożny, niezmiernie nabożny.

 Przenadobny, przepiękny, prześliczny.

 Przenajchwalebniejszy, wielce chwalebny.

 Przenajczcigodniejszy, najgodniejszy czci ze wszystkich, wielce czcigodny.

 Przenajczystszy, najczystszy ze wszystkich, niezmiernie czysty.

 Przenajdoskonalszy, najdoskonalszy ze wszystkich, nad wyraz doskonały.

 Przenajdostojniejszy, najdostojniejszy, niezmiernie dostojny.

 Przenajdroższy, wysoce cenny; najmilszy; najukochańszy ze wszystkich.

 Przenajlepszy, najlepszy ze wszystkich.

 Przenajmilszy, najmilszy ze wszystkich, niezmiernie miły.

 Przenajmować, przekupywać, podkupywać.

 Przenajróżniejszy, nader rozmaity.

 Przenajsłodszy, najsłodszy ze wszystkich, przenajmilszy.

 Przenajszanowniejszy, najszanowniejszy ze wszystkich.

 Przenajszlachetniejszy, najszlachetniejszy ze wszystkich.

 Przenajświetniejszy, najświetniejszy ze wszystkich.

 Przenajświętszy, ze wszystkich najświętszy, świętszy niż wszystko.

 Przenajwielebniejszy, najprzewielebniejszy.

 Przenajwyborniejszy, ze wszystkich najwyborniejszy.

 Przenajwyższy, najwyższy nad wszystko.

 Przenajzacniejszy, nad wszystko zacniejszy.

 Przenamawiać, dok. Przenamówić; skłaniać kogo, namawiać kogo na swoją stronę; odradzać komu co.

 Przenaradawiać (się), dok. Przenarodowić; zmieniać (ś.), co do narodowości, zmieniać swoją narodowość, wynaradawiać (ś.).

 Przenaszać — p. Przenosić.

 Przenaturzać, dok. [380]Przenaturzyć; przemieniać naturę, istotę czyją; p. ś., przemieniać ś., przeistaczać ś., przeobrażać ś.

 Przenaznaczać, przeznaczać.

 Przenazwać (się), przezwać (ś.).

 Przenęta, roślina z rodziny złożonych.

 Przenicować, przerobić, przewróciwszy materjał na drugą stronę (o ubraniu); krytykować niemiłosiernie, wyśmiać, wyszydzić, sparodjować; przen., przekręcić naopak, przeinaczyć naodwrót, p. ś., przerobić ś. całkowicie, przeinaczyć ś., przeistoczyć ś.

 Przeniebieszczać, dok. Przeniebieszczyć; używać za dużo koloru niebieskiego, nadto zniebieszczać.

 Przeniemczyć, przerobić na Niemca, zniemczyć.

 Przeniesienie, czynność przenoszenia czego, w książkach rachunkowych: do p-a u dołu kolumny = suma, którą trzeba przepisać na następną kolumnę dla doliczenia jej do następnych pozycji; z p-a = suma, nadpisana z góry kolumny dla doliczenia jej do następnych pozycji, a przeniesiona z poprzedniej kolumny, jako suma poprzednich pozycji; p. ś. zmiana miejsca, przenosiny, przeprowadzka.

 Przenieszczęsny, bardzo nieszczęśliwy.

 Przenieść — p. nied. Przenosić.

 Przeniewierca, ten, który ś. przeniewierzył komu a. czemu, wiarołomca, zdrajca, odstępca, renegat.

 Przeniewierczość, zdrada, wiarołomstwo, odstępstwo.

 Przeniewierczy, zdradny, wiarołomny, odstępczy.

 Przeniewierka, roślina z rodziny złożonych.

 Przeniewierstwo, sprzeniewierzenie ś. komu a. czemu, zdrada, odstępstwo, odszczepieństwo, wiarołomstwo, apoostazja; przywłaszczenie sobie powierzonych cudzych pieniędzy; nadużycie, sprzeniewierzenie ś., malwersacja.

 Przeniewierzać się, dok. Przeniewierzyć ś.; łamać wiarę, postępować wiarołomnie, zdradzać, odstępować kogo a. czego; nadużywać cudzego zaufania, przywłaszczać sobie powierzone cudze pieniądze,

 Przenigdy, przysł., stanowczo nigdy, nigdy w życiu.

 Przenigdzie, przysł., nigdzie zgoła, nigdzie a nigdzie, nigdzie w świecie.

 Przenikać, dok. Przeniknąć; przebijać, przejmować czym nawskroś; przechodzić na wylot; przedostawać ś., przeciskać ś. do środka czego a. na drugą stronę czego; domyślać ś., odgadywać, poznawać dokładnie, zgłębiać należycie; przeczuwać, doznawać, wzruszać: żal serce p-a; p. ś., przenikać ś. wzajemnie; łączyć ś., mieszać ś. jedno z drugim; przesiąkać ś., napawać ś. czymś; odgadywać ś., poznawać ś. nawzajem dokładnie.

 Przenikanie, przesiąkanie płynów przez błonę, dyfuzja.

 Przenikliwie, przysł., przejmująco, dotkliwie; bystrze, badawczo.

 Przenikliwość, własność przepuszczania przez siebie czegoś, przepuszczalność; zdolność przenikania, rozlegania ś. daleko: p. wzroku, głosu; bystrość, ostrość: p. wzroku; bystrość umysłu, domyślność, badawczość.

 Przenikliwy, łatwo przenikający, przejmujący do głębi, przeszywający na wskroś, dotkliwy, dokuczliwy, przeraźliwy, ostry; bystry, domyślny, przezorny; przepuszczający przez siebie coś, przepuszczalny.

 Przeniknąć — p. nied. Przenikać.

 Przeniuchać, przewąchać, domyślić ś. naprzód, odgadnąć z góry co.

[381] Przenocować, dać komu nocleg u siebie, przyjąć kogo na noc; zatrzymać ś. gdzie na nocleg.

 Przenosić, dok. Przenieść; niosąc co, zanieść w inne miejsce, umieszczać gdzieindziej, przekładać, przewozić, przeciągać; przesuwać z jednego miejsca na drugie, przeprowadzać, przesiedlać, tranzlokować; przekładać przez co, na drugą stronę czego; niosąc co, przeskakiwać przez co; przen., p. kogo, przechodzić, przewyższać, prześcigać kogo; celować nad kim, przodować, wyprzedzać, zaćmiewać czym; przewyższać pod względem wielkości, ilości; przekraczać; za daleko nieść, dalej przelatywać, niż należy, poza pewien kres: strzelba, armata p-i, wyżej kogo stawiać, przekładać nad kim, stawiać go wyżej, woleć; przenieść co na sobie = przezwyciężyć siebie, zdobyć ś. na coś niemiłego; zużyć co przez noszenie, zniszczyć; strawić czas jakiś na noszenie: p. urzędnika = dawać mu inną posadę, tranzlokować; p. rachunek z jednej książki do drugiej, p. sumę z jednej kolumny na drugą = przepisywać; p. rysunek, obraz = kopjować, przerysowywać, przemalowywać, p. co na inny czas, na nowy termin = odkładać; p. co na kogo, przekazywać, cedować; p. ś., być przenoszonym na inne miejsce; zmieniać miejsce pobytu, przemieszczać ś., przeprowadzać ś., tranzlokować ś.; wynosić ś. nad kogo.

 Przenosiny (-in), przeniesienie z jednego miejsca na drugie, przenoszenie; zmiana miejsca pobytu, przeprowadzka, wędrówka; uroczystość weselna odprowadzania państwa młodych do ich nowego mieszkania; zabawa, towarzysząca tej uroczystości.

 Przenoszenie, niesienie z miejsca na miejsce, przeniesienie przez co: p. części wyrazów do następnego wiersza, p. sumy z jednej kolumny na drugą; przekładanie, dawanie pierwszeństwa: p. czego nad co; p. ś., zmiana miejsca, przenosiny, przeprowadzka.

 Przenośnia, wyrażenie przenośne — p. Metafora; powiedzieć co bez p-i = wprost, bez ogródki.

 Przenośnik, przyrząd, służący do przenoszenia: p. w telegrafach = przyrząd do przenoszenia prądu elektrycznego na znaczne odległości; p. a. przenośnia, przyrząd do przenoszenia towarów po rurach, korytach i t. p.; przyrząd do mierzenia kątów, kątomiar; kreska, oznaczająca przeniesienie części wyrazu do wiersza następnego.

 Przenośny, dający ś. przenosić; figuryczny, metaforyczny; zaraźliwy: choroba p-a.

 Przenudny, niezmiernie nudny.

 Przeobfity, niezmiernie obfity.

 Przeoblec — p. nied. Przeoblekać.

 Przeoblekać (się), dok. Przeoblec (ś.); przebierać (ś.) w inne odzienie a. bieliznę, przeodziewać (ś.); zmieniać postać czyją (swoją), przeinaczać (ś.).

 Przeobłóczyć — p. Przeoblekać.

 Przeobrazić — p. Przeobrażać.

 Przeobrażać (się), dok. Przeobrazić (się); przemieniał — (ś.), przekształcać (ś.), przeistaczać — (ś.), przedzierzgnę (ś.), przerabiać (ś).

 Przeobrażalny, dający ś. przeobrażać.

 Przeobrażanie, przekształcenie, przemienianie; p. ś., przybieranie innych kształkówkształtów: w fiz.. p. energji = przemiana energji cieplnej na mechaniczną lub naodwrót; przemiana, metamorfoza; przemiana owadów, płazów i t. p. aż do ostatecznego u kształcenia ś.

 Przeobuwać (się), dok. Przeobuć (się); zmieniać obuwie; na nowo (ś.) obuwać.

[382] Przeoczać, dok. Przeoczyć; nie dostrzegać, nie zauważać czego, nie zwracać uwagi na co, prześlepiąc co; niedopatrzyć, prześlepić, opuścić co, przegapić co.

 Przeoczenie, prześlepienie czego; niedostrzeżenie, omyłka, niedokładność, błąd, popełniony przez nieuwagę,

 Przeodziać — p. nied. Przeodziewać.

 Przeodziewać (się), dok. Przeodziać się; ubierać kogo w inne odzienie; przeoblekać (ś.), przebierać (ś.), trawestować, parodjować; p. ś.

 Przeogromny, nadzwyczaj wielki.

 Przeohydny, nader ohydny.

 Przokropny, nader okropny.

 Przeolbrzymi, niezwykle olbrzymi.

 Przeor, łć., przełożony klasztoru w niektórych zakonach; dłużej klasztora, niż p-a = ludzie mijają zmieniają ś., a rzecz pozostaje.

 Przeorać — p. nied. Przeorywać.

 Przeorat, Przeorstwo, łć., stanowisko przeora a. przeoryszy; terytorjum podległe przeorowi.

 Przeoryna, (na Litwie) miejsce, przedzielone deskami lub żerdziami, przedział w stajni dla każdego konia.

 Przeorysza, łć., przełożona klasztoru, ksieni.

 Przeorywać, dok. Przeorać; przechodzić pługiem po roli, orząc przerzynać, przekopywać, pługiem orać po raz drugi; robić komu szramę, cięcie.

 Przeostry, bardzo ostry.

 Przeostrzyć, zanadto wyostrzyć.

 Przeoświecony, Przeoświeconość, tytuł wysokiego dostojnika Kościoła.

 Przepacać, dok. Przepocić; przejmować nawskroś potem; p. ś., przechodzić potem; jakiś czas przebyć w potach.

 Przepadać, dok. Przepaść; ginąć, znikać, niknąć, zawieruszać ś., zapodziać ś., kryć ś. niewiadomo gdzie, zatracać ś., zostawać bez śladu, zostawać bez rezultatu, nie przynosić spodziewanych korzyści; być straconym: majątek przepadł, pieniądze przepadły = zostały utracone; owoce, oziminy przepadły = nie obrodziły; ulec zniszczeniu skutkiem nieprzyjaznych warunków atmosferycznych; rzeka p-a w piaskach = niknie; przepaść przy zaporach = nie być wybranym, nie otrzymać większości głosów; wniosek przepadł = nie został przyjęty przy głosowaniu; przepadł, jak kamień w wodę = zginął bez śladu; bodajeś przepadł! = przekleństwo; zgiń! przepadnij! = zaklęcie (do złego ducha, by znikł); niech przepadnę, jeśli kłamię! = zaklinanie się; służąca gdzieś przepadła = poszła niewiadomo dokąd i długo nie wraca; co z wozu spadło, to przepadło = nie odrobić raz straconego; schnąć, mizernieć, tracić na cerze; p. za kim, za czym ginąć, schnąć, umierać, rozpaczać z powodu nieobecności czyjej; p. za czym, lubić coś namiętnie, być amatorem czego, kochać ś. w czym; padać z przerwami, od czasu do czasu (o deszczu, o śniegu).

 Przepadek, w wyr. pod p-kiem = z warunkiem utraty.

 Przepadlina, szczelina, rozpadlina.

 Przepadlisko, trzęsawisko grzązkie, oparzelisko, mokradło, bagno.

 Przepadły, ten, który przepadł, zginął, stracony, utracony: uważać co za p-e = zwątpić zupełnie o możności odzyskania czego, o powetowaniu straty, pożegnać ś. z czym na zawsze.

 Przepadywać, o deszczu: padać od czasu do czasu, padać z przerwami.

[383] Przepadzisty, raz po raz padający; dżdżysty.

 Przepajać, dok. Przepoić; zmuszać, skłaniać do nadmiernego picia trunku; przen., przejmować nawskroś jakim płynem, przesycać; przen., upajać ś., nasycać ś.; p. ś., być przepojonym; przen., nasycać ś., upajać ś., przenikać ś.

 Przepakowywać, dok. Przepakować, nanowo pakować, inaczej pakować, przeładowywać.

 Przepalać, dok. Przepalić, ogniem przejmować, przeżegać, palić na wskroś, zanadto ogrzewać; p. wódkę = pędzić, destylować; przesadzać w paleniu; p. piec, izbę; nieco ogrzewać, trochę palić dla osuszenia: p. w piecu; p. strzelbę = zapomocą zapalenia trochy prochu oczyścić strzelbę z wilgoci; p. głowę = wystawiać ją zanadto na żar promieni słonecznych; psuć przez nadmierne palenie: p. wapno; wyczerpywać przez palenie; p. ś., przestawać palić ś., gasnąć; być przepalanym.

 Przepalanka, wódka przepalana, alembikowa.

 Przepalany, wytworzony drogą przepalania: wódka p-a = przepalanka.

 Przepalić — p. Przepalać.

 Przepal, cegła, zepsuta przez przepalenie; zaduże spalanie węgla.

 Przepamiętny, nader pamiętny.

 Przeparać — p. Przepruwać.

 Przeparadować, przejść paradą, przedefilować;przemarnować przez życie zbyt wystawne

 Przeparowywać, dok. Przeparować; destylować.

 Przeparzać, dok. Przeparzyć; zlewać, zmaczać gorącą wodą = parzyć ukropem.

 Przepasać — p. nied. Przepasywać; paść od czasu do czasu.

 Przepaska, to, czym co przepasują a. czym ś. przepasują; pas, pasek, pasik, szarfa, binda; djadem, pas płaski, zdobiący słupce kolumn; opatrunek, opaska, bandaż.

 Przepaskudzić, zmarnować, stracić, przepuścić, przehulać.

 Przepastny — p. Przepaścisty.

 Przepasywać, dok. Przepasać; obwiązywać pasem, ściągać w pasie, okręcać przepaską, przewiązywać w pół; pasować na rycerza; p. ś., obwiązywać ś., okręcać ś. pasem, kłaść na siebie pas.

 Przepaścisty, Przepastny, obfitujący w przepaście, stromy, urwisty; niezgłębiony, bezdenny, otchłanny.

 Przepaść, w górach głębia niezmierna, otchłań, bezdeń, czeluść niezgłębiona; przen., ruina, zagłada, zatrata; wielka ilość, mnóstwo.

 Przepaść — p. nied. Przepadać.

 Przepaść, dać trochę jeść, nieco nakarmić; za dużo dać jeść ze szkodą zdrowia.

 Przepatrywacz, wywiadowca, szpieg.

 Przepatrywać, dok. Przepatrzeć, i Przepatrzyć; przenikać wzrokiem, przeglądać; przeglądać kolejno, oglądać, badać jedno po drugim, przetrząsać starannie, rewidować.

 Przepatrzyć, Przepatrzeć — p. nied. Przepatrywać.

 Przepchnąć, Przepchać — p. nied., Przepychać.

 Przepełcie, przepielenie, wypielenie wszystkiego.

 Przepełnia, zbyt wielka ilość, przepełnienie, nadmiar, nawał.

 Przepełniać, dok. Przepełnić; zbytnio napełniać; przelewać, przebierać miarę, przeładowywać, wypełniać całkowicie; p. ś., wypełniać ś. całkowicie, zbyt ś. napełniać.

 Przepełnienie, nadmierna ilość czego; zbyteczne napełnienie, nalanie po brzegi, przelanie.

 Przepełty, imiesł. od Przepleć.

 Przepełzać, dok. Przepełznąć; [384]pełznąc przebywać pewną przestrzeń; przeczołgiwać ś., przesuwać ś. nieznacznie; przechodzić, mijać bez pożytku, marnie.

 Przepełznąć — p. nied. Przepełzać; p. ś., przen., przemknąć ś., przeleźć, przewinąć ś.

 Przepędzać, dok. Przepędzić; przeganiać, pędzić przez co; pędem przez — co przejeżdżać; mordować szybką jazdą, zbytecznym pędzeniem; p. konia; pędzić przez alembik, destylować; zmuszać do oddalenia ś., wypędzać, odganiać; przen., spędzać, bawić, przeżywać: p. czas na czym = zajmować ś., być czymś zajętym a. niezajętym, przebywać, przeżywać.

 Przepędzić, p. nied. Przepędzać.

 Przepękać się, dok. Przepęknąć ś.; pękając, otwierać ś., rozpękać ś. (o wrzodach).

 Przepętlin, roślina z rodziny motylkowatych.

 Przepiąć — p. nied. Przepinać.

 Przepicie, wypicie w czyje ręce; p. a. p. ś. = zbytnie picie trunków aż do zachorowania.

 Przepić — p. Przepijać.

 Przepieczętowywać, dok. Przepieczętować; pieczętować inaczej; raz jeszcze pieczętować.

 Przepiekać, dok. Przepiec; nawskroś piec, wypiekać należycie, dopiekać; zanadto wypiekać, wysuszać przez nadmierne pieczenie; p. ś., piec ś. nawskroś, wypiekać ś. należycie; nadto ś. wypiekać, wysuszać ś. przez nadmierne pieczenie ś.; przen., uchodzić bezkarnie, płazem.

 Przepiekielnić, przemienić w piekło, w coś bardzo złego.

 Przepielać, dok. Przepleć; pleć z grubsza, wyrywając co grubsze chwasty.

 Przepieniać, strwonić, zmarnować mienie na procesy.

 Przepieprzać, dok. Przepieprzyć; wsypywać do potrawy zbyt wiele pieprzu, przesadzać w pieprzeniu; mówić co, pisać za drażliwie.

 Przepierać — p. Przeprać; prać naprędce, na podorędziu.

 Przepierać — p. Przeprzeć; prąc zwyciężać, pokonywać, przemagać kogo; łamać upór, pokonywać uprzedzenie, nałóg, przesąd; p. ś., borykać ś., mocować ś., próbować sił swoich w walce, w zmaganiu ś.; przen., sprzeczać ś., spierać ś.

 Przepierzenie, przegroda, ściana cienka przegradzająca, forsztowanie.

 Przepierzyć, oddzielić przegrodą, dać przepierzenie, przegrodzić, przeforsztować.

 Przepięcie, przepinka ozdobna, miejsce przepięte.

 Przepiękniać, zanadto upiększać, ozdabiać.

 Przepiękny, niezmiernie piękny.

 Przepiększyć, przeholować, przesadzić w upiększaniu.

 Przepijać, dok. Przepić; tracić, marnować, przepuszczać mienie na pijatykę; p. do kogo, pijąc, zwracać ś. do kogo z propozycją, by również wypił; stracić czas na piciu; p. kogo, pokonywać go, przemagać w piciu; p. do kogo, robić do niego przycinki, aluzje, mówiąc, mieć kogo na myśli; p. czyje zdrowie = pić za czyje zdrowie; p. czym po czym, zapijać co, pić po zakąszeniu czegoś; p. ś., nadużywać trunku i chorować przez to; być przepijanym, marnować ś., trwonić ś na pijaństwie.

 Przepikować, raz jeszcze wypikować, wy pikować w inny sposób.

 Przepiłowywać, dok. Przepiłować; przerzynać, przecinać piłą.

 Przepinać, dok. Przepiąć; spinając przejmować, inaczej zapinać, spinać w inny sposób.

 Przepiór, piszczałka, mieszek, bębenek do wabienia przepiórek; przepiórka-samiec.

 Przepiórczę, pisklę przepiórki.

[385] Przepiórczy, dotyczący przepiórki.

 Przepióreczka, mała przepiórka; taniec dziewczęcy, w którym jednej z bawiących ś. nie wypuszczają z koła, a gdy ś. wymknie, łapią ją, przepiórka.

 Przepiórka, ptak kurowaty z rodziny głuszców, podrodziny kuropatw (fig.); taniec zbiorowy, w którym tancerz łapie tancerkę lub tancerka tancerza, gdy uciekają między dwoma rzędami tancerzy.

 Przepiórzyca — p. Przepiórka.

 Przepis, napisany sposób robienia czego, pisana wskazówka, jak co wykonywać: p. na baby, na konfitury, na maść i t. p.; p. lekarski = recepta; rozporządzenie, rozrządzenie, zalecenie; przen., prawidło, reguła, zasada, nakaz; w lm. p-y, regulamin, instrukcja jak należy w czym postąpić.

 Przepisać — p. nied. Przepisywać.

 Przepisowy, zgodny z przepisem, nakazany przepisem, obowiązkowy, konieczny.

 Przepisywacz, ten, co przepisuje, kopista.

 Przepisywaczka, kopistka.

 Przepisywać, dok. Przepisać; to samo pisać na drugi egzemplarz, odpisywać, robić odpis, kopjować; przen., zalecać, nakazywać, ordynować: lekarz p-uje djetę, lekarstwo.

 Przepitek, Przepitka, pijatyka, nadmiar trunków, niesmak po wytrzeźwieniu ś., zgaga po pijatyce; częstowanie trunkiem, przepitka.

 Przepity, zmarnowany wskutek pijaństwa, przehulany; zniszczony przez nadmierne użycie trunków: p. głos, p-e zdrowie.

 Przeplantować, przesadzić (roślinę).

 Przeplatać, Przeplatywać, dok. Przepleść; pleść, wkładając jedno w drugie, plotąc przetykać, przewijać; układać obok siebie rzeczy różne, naprzemiany, dla urozmaicenia; mieszać co z czym, przekładać, przegradzać; p. ś., następować jedno po drugim, naprzemiany, mieszać ś., przegradzać ś., zdarzać ś. kolejno.

 Przeplatanka, przeplatanie; sadzać przy stole w p-ę, a. przeplatanego = mężczyzn i kobiety naprzemiany.

 Przeplatany, wynikły z przeplatania, przekładany: rym, wiersz p. = taka zwrotka, w której pierwszy wiersz rymuje ś. z trzecim, a drugi z czwartym i t. d., przekładany.

 Przepląsać, przetańczyć.

 Przepleć — p. nied. Przepielać.

 Przepleniać, dok. Przeplenić; łupić, plondrować; zmniejszać liczbę czego, przerzedzać, przetrzebiać, dziesiątkować; p. ś., ubywać, przerzedzać ś., ustawać.

 Przepleść — p. nied. Przeplatać.

 Przeplewić, oczyścić z plew, przewiać; przerzedzić.

 Przepłacać, dok. Przepłacić; zbyt drogo płacić, płacić więcej, niż warto; p. kogo, przekupywać, podkupywać kogo.

 Przepłakać, wypłakać całą boleść, wszystkie łzy.

 Przepłaszać, dok. Przepłoszyć; wystraszać, wypędzać; przerażać, przejmować przestrachem.

 Przepłatać, rozrąbać, rozpłatać na dwoje, w płat przeciąć.

 Przepław, przepływanie, przeprawiać ś. wodą; płynięcie mimo czego; żegluga, żeglowanie.

 Przepławiać, dok. Przepławić; przeprawiać, przepędzać wpław; przetapiać, przetapiając oczyszczać: p. kruszce; p. ś., przebywać wodę wpław, przeprawiać ś. przez wodę; przetapiać ś.

[386] Przepłazować, wybić, wytuzować płazem szabli.

 Przepłoch, wielki popłoch, rozruch, zamieszanie; w lm., p-y, straszenie, strachy.

 Przepłomieniać, dok. Przepłomienić; przenikać płomieniem, płomiennym czynić, rozpłomieniać, rozpalać płomieniem.

 Przepłonąć, zapłonąć, rozgorzeć, przepalić.

 Przepłoszyć — p. nied. Przepłaszać.

 Przepłókiwać, dok. Przepłókać; przemywać, płócząc oczyszczać; plondrować, rabować, łupić, grabić, niszczyć; przepłókać sobie gardło = napić ś. trunku.

 Przepłynąć — p. nied. Przepływać.

 Przepłynny, dający ś. przepłynąć, możliwy do przepłynięcia; mogący przepływać, płynny, płynący.

 Przepływ, przebycie wpław, przepływanie, przepłynięcie.

 Przepływać, dok. Przepłynąć; przebywać wpław, na statku, w łodzi, przeprawiać ś. przez wodę, przesuwać ś. po wodzie; o płynie: przeciekać, przebiegać, przechodzić; przen., wychodzić cało z niebezpieczeństwa, z trudnego położenia; upływać, schodzić, przechodzić.

 Przepocić — p nied. Przepacać.

 Przepocieszny, bardzo pocieszny.

 Przepoczwarniać się, Przepoczwarzać się, w poczwarkę ś. przemieniać.

 Przepodróżować, przebyć pewną przestrzeń podróżując; strwonić, i stracić czas i mienie na podróże.

 Przepogodny, bardzo pogodny.

 Przepoić — p. nied. Przepajać.

 Przepolaczyć, Polakiem uczynić, przerobić na Polaka, spolszczyć; p. ś., Polakiem ś. stać, spolszczyć ś.

 Przepolerować, zlekka wypolerować, wygładzić; wypolerować ponownie, wypolerować w inny sposób.

 Przepoliturować, zlekka wypoliturować, jeszcze raz odpoliturować: odpoliturować w inny sposób.

 Przepolszczyć, spolszczyć, nadać charakter polski; przełożyć na język polski; p. ś., nabrać charakteru polskiego, spolszczyć ś.

 Przepoławiać, dok. Przepołowić; dzielić na dwie połowy, dzielić przez pół; p. ś., dzielić ś. na dwie połowy, dzielić ś. przez pół.

 Przepominać, dok. Przepomnieć; puszczać w zapomnienie, zapominać, omijać przez zapomnienie.

 Przepomnienie, zapomnienie, wypuszczenie z pamięci.

 Przepomóc — p. Przemóc.

 Przepompowywać, dok. Przepompować; pompowaniem przenosić płyn jaki z jednego miejsca na drugie, pompując przelewać.

 Przepopielić — p. Spopielić.

 Przepostaciowywać, dok. Przepostaciować; przemieniać czyją postać, przetwarzać, przerabiać, przekształcać; p. brać na siebie inną postać, przekształcać ś. zupełnie.

 Przepościć, wstrzymać ś. przez pewien czas od mięsnych pokarmów; p. ś., przez czas jakiś przemorzyć ś. głodem, jeść skąpo, przez czas jakiś nie jeść z mięsem.

 Przepotek, roślina z rodziny wilczomleczowatych, lennik.

 Przepotężny, wielce potężny.

 Przepotniały, ten, który przepotniał.

 Przepotnieć, spotnieć nawskroś, oblać ś. potem, spocić ś. potężnie.

 Przepoważny, wielce poważny.

 Przepowiadacz, ten, co przepowiada przyszłość, prorok, wróżek, wróżbita, wieszczek.

 Przepowiadać, dok. Przepowiedzieć; powtarzać w celu lepszego zapamiętania; odkrywać [387]przyszłość, zapowiadać to, co będzie w przyszłości, wróżyć, wieszczyć; p. sobie lekcję = powtarzać ją przed wydaniem, uczyć ś., ćwiczyć ś.

 Przepowiedni, Przepowiedny, przepowiadający, przyszłość wróżący, wieszczy.

 Przepowiednia, Przepowiedzenie, zapowiedź przyszłych wypadków, wróżba, proroctwa, horoskop, prognostyk.

 Przepowiedzieć — p. Przepowiadać.

 Przepowiedź — p. Przepowiednia.

 Przepowijać, dok. Przepowinąć; inaczej spowijać.

 Przepracować, wypracować co, spędzić czas na pracy, opracować starannie, przestudjować; p. ś., zmęczyć ś., utrudzić ś. nadmierną pracą, spracować ś. nad siły.

 Przepracowanie, zmęczenie wynikłe z pracy nadmiernej, ponad siły.

 Przeprać — p. nied. Przepierać.

 Przeprasować, przeciągnąć gorącym żelazkiem, uprasować naprędce; wyprasować ponownie, inaczej.

 Przepraszać, dok. Przeprosić; błagać o przebaczenie, prosić o darowanie winy, uzyskiwać przebaczenie; p-am! = formuła grzeczności towarzyskiej, z którą zwracamy ś. do osoby, którą potrąciliśmy niechcący, której przeszkadzamy w czymś i t. p.; p. ś., godzić ś., jednać ś., przepraszać ś. wzajemnie; przestawać ś. gniewać, pozwalać ś. udobruchać.

 Przeprawa, przeprawianie, przewóz, transport; przejazd, przejście; miejsce, gdzie ś. można przeprawić: p. przez rzekę; przen., nieprzyjemność. przykre zajście, nieporozumienie, niebezpieczeństwo.

 Przeprawiać, dok. Przeprawić; przewozić, transportować, przeprowadzać; p. ś., przewozić ś., przeprowadzać ś. przez co, przebywać co, przedostawać ś.

 Przeprawianie, przeprawa.

 Przeprawić — p. nied. Przeprawiać.

 Przeprawowierny, wielce prawowierny.

 Przeprażać, dok. Przeprażyć; prażąc wskroś przenikać, przepalać; p. ś., przepalać ś., przegrzewać ś.

 Przeprosić — p. nied. Przepraszać.

 Przeprosiny (-in), przepraszanie, uroczystość przepraszania.

 Przeproszenie, czynność przepraszania, prośba o przebaczenie, wyrazy, z któremi zwracamy ś. do kogoś, kogo chcemy przeprosić; z p-em = formuła grzeczności, której używamy, kiedy chcemy powiedzieć coś ostrego, przykrego a. jaskrawego.

 Przeprowadzać, dok. Przeprowadzić; wieść, prowadzić przez co; prowadzić z jednego miejsca na drugie, przenosić, przewozić, tranzlokować: p. kogo na inne mieszkanie = przenosić jego ruchomości; p. kogo, odprowadzać, iść z nim kawałek drogi; przen., przywodzić do skutku, urzeczywistniać, w czyn wprowadzać, dopinać celu w czym, starać ś. dokonać czego; p. palcem po czym = przesuwać; p. linję, rów, drogę i t. p. = prowadzić, torować, czynić; p. konia = prezentować, jak chodzi; p. ś., przenosić ś. z jednego miejsca a. mieszkania na inne.

 Przeprowadziny (-in), przenosiny, przeprowadzka; uczta, którą ś. wydaje przy zmianie mieszkania.

 Przeprowadzka, zmiana mieszkania, przenosiny, przeprowadziny.

 Przeprócha, Przepróch, Przeprucha, Przepruch, rysunek, zrobiony za pomocą pocierania [388]woreczkiem z proszkiem węglowym po wzorze, wykłutym na papierze; wzór rysunku, wykłuty na papierze.

 Przepróchniały, zupełnie spróchniały, spróchniały nawskroś.

 Przepróchnieć, zupełnie, wskroś spróchnieć.

 Przeprószać, dok. Przeprószyć; prósząc przesypywać; robić rysunek za pomocą przepróchy; prósząc padać: o deszczu, śniegu.

 Przepróżniaczyć — p. Przepróżnować.

 Przepróżnować, Przepróżniaczyć, zmarnować czas na próżniactwie.

 Przepruch, Przeprucha — p. Przeprócha.

 Przepruć, Przepruć — p. nied. Przeparać, Przepruwać.

 Przepruwać, Przeparać, dok. Przepruć, Przepróć; prując przedzielać, rozpuszczając ścieg, fastrygę, rozpruwać, spruwać.

 Przepryskać, Przeprysnąć — p. nied. Przepryskiwać.

 Przepryskiwać, dok. Przepryskać, Przeprysnąć; pryskać nawskroś czego, przez środek czego; spryskiwać, skrapiać.

 Przeprząc, Przeprzęgnąć — p. nied. Przeprzęgać.

 Przeprząg, zmiana koni w zaprzęgu; miejsce przeprzęgania koni, stacja.

 Przeprząść, przerobić przędziwo, inaczej uprząść.

 Przeprząż, Przeprążka — p. Przeprząg; przeprzęganie.

 Przeprzeć — p. nied. Przepierać.

 Przeprzeć, ulec rozkładowi, zepsuć ś. wskutek działania ciepła i wilgoci; przemóc, przełamać opór, przekonać; p. co = przeprowadzić z trudem jakie żądanie; p. ś., zmusić ś.

 Przeprzęg — p. Przeprząg.

 Przeprzęgać, dok. Przeprząc; inaczej zaprzęgać; inne konie zaprzęgać do wozu.

 Przepuklina, przerwanie ś., uszkodzenie błony brzusznej; wystąpienie jelit, ruptura.

 Przepuklinowy, Przepuklinny, tyczący ś. przepukliny, rupturowy.

 Przepukłość, pęknięcie, rysa, szpara, szczelina.

 Przepukły, przepęknięty.

 Przepust, przejście, przejazd,: wstęp wolny; rodzaj mostku na grobli a. tamie, pod którym swobodnie przepływa woda; śluza, służąca do przepuszczania statków przez przegrody, z wyższej do niższej, lub odwrotnie; przewód a. kanał w kościach.

 Przepustka, dokument, dający prawo wolnego wstępu, passe-partout, kontramarka; dokument, dający prawo przejazdu przez granicę, wydawany mieszkańcom pasa pogranicznego, półpasek.

 Przepustne (-ego), opłata za wejście, za przejazd; darowanie winy.

 Przepustny, którego można przepuścić; dający ś. wybaczyć.

 Przepustowy, odnoszący ś. do przepustu.

 Przepuszczać, dok. Przepuścić; puszczać przez co, dozwalać przez co przejść; wybaczać, odpuszczać, darowywać winę, puszczać w niepamięć, puszczać płazem, nie karać; p. komu, czemu, mieć wzgląd na co, litować ś. nad kim, nad czym, przebaczać komu, czemu, oszczędzać, szanować kogo, co; być przepuszczalnym, pozwalać przez siebie przenikać, być nieszczelnym, nie zatrzymywać czego; cedzić, filtrować, destylować, przeoczać, prześlepiać, opuszczać; trwonić, marnować.

 Przepuszczalny, przepuszczający przez siebie; przenikliwy.

 Przepuszczka, kawałek płótna, przez który cedzi ś. mleko.

 Przepuścić — p. nied. Przepuszczać.

 Przepuścistość, zdolność [389]przepuszczania przez siebie, dawania przejścia.

 Przepuścisty, łatwo przepuszczający przez siebie.

 Przeputać, przehulać, strwonić, stracić, zmarnować.

 Przepych, widoczne dowody bogactwa, blask wytworny, wystawność, zbytek, okazałość.

 Przepychać, dok. Przepchnąć; pchać gwałtownie przez co, przez środek czego, wtłaczać gwałtem; p. ś., pchać ś. przez co, przechodzić na drugą stronę, pchając ś.; torując sobie gwałtem drogę, przeciskać ś. w tłoku.

 Przepyszlin, roślina z rodziny marzanowatych, gardenja (fig.).

 Przepysznie, przysł., wspaniale, okazale; wybornie, doskonale, wyśmienicie.

 Przepyszny, bijący w oczy bogactwem, wspaniały, okazały; cudowny, przecudny; wyborny, doskonały, wyśmienity.

 Przepytać — p. nied. Przepytywać.

 Przepytywać (się), dok. Przepytać (się); pytać, badać wszystkich po kolei; dowiadywać ś. o czym, dochodzić czego; rozpytywać ś., dopytywać ś. o co.

 Przerabiać, dok. Przerobić; robić coś innym, niż było, przekształcać, przetwarzać, przeistaczać, przeinaczać, przeobrażać; robić coś lepszym, poprawiać, uzupełniać, powtórnie wykonywać coś, co było źle zrobione; odrabiać wszystko, co było do zrobienia; przemęczać ś. nadmierną robotą; przeplatać, przetykać, przekładać; przerzucać, mieszać, przesypywać, wygniatać, miesić; torować, przeprowadzać; p. kogo na swoje kopyto, na swoją stronę = skłaniać, przeciągać, zjednywać; p. palcami, rękami, nogami = przebierać; p. wiosłem = wiosłować; p. ś., przemieniać ś. w co innego, przetwarzać ś, przekształcać ś.; pracować jakiś czas usilnie, przemęczać ś. nadmierną pracą.

 Przerabiarka, machina do przerabiania czego: p. do gliny = do jej urabiania, miesienia.

 Przeraehować — p. Przeliczyć.

 Przerachuba, przerachowanie, przeliczenie, porachowanie.

 Przeradosny, nader radosny.

 Przeradzać, dok. Przerodzić; przekształcać, przeinaczać przez wryradzanie; p. ś., wyradzać ś., zmieniać swe cechy znamienne w szeregu pokoleń; odradzać się w swoich potomkach, przekazując im swoje cechy; przestawać być płodnym; przen., przemieniać ś., przeistaczać ś.

 Przeradzić, obradzie nad czym, naradzić ś., roztrząsnąć co.

 Przerafinować, oczyścić za pomocą rafinerji; przen., przemądrzyć, pokpić sprawę przez mędrkowanie.

 Przerastać, dok. Przerosnąć, Przeróść; przechodzić, przewyższać wzrostem; rosnąć przez środek czego; nazbyt wyrastać; p. ś., wyradzać ś., dawać coraz to lichsze potomstwo (o roślinach).

 Przerastały, mający w sobie wrosłe w środek kawałki tłuszczu: mięso p-e.

 Przeraza, zaraza, powodująca schnięcie liści a. nierozwinięcie ziarna w kłosach; ryba morska, chrząstkowata, z rzędu strasznie (fig.).

 Przerazić — p. nied. Przerażać.

 Przeraźliwie, przysł., okropnie, strasznie, przejmująco.

 Przeraźliwy, przenikliwy, ostry, przejmujący; przerażający, straszny, okropny, straszliwy.

[390] Przerażać, dok. Przerazić: czymś! ostro zakończonym robić dziurę na wylot, przebijać, przeszywać na wskroś; przen., przejmować bojaźnią, grozą, przestraszać, trwożyć; przenikać, wzruszać, poruszać; p. ś., przejmować ś. bojaźnią, przestraszać ś., przenikać trwogą.

 Przerażający, przeraźliwy.

 Przerażenie, uczucie przestrachu, trwoga, popłoch.

 Przerażony, strwożony, przestraszony, lękiem przejęty.

 Przerąb, przerąbany otwór: p. w lodzie = przerębel.

 Przerąbać — p. nied. Przerąbywać.

 Przerąbywać, dok. Przerąbać; rąbiąc rozcinać, płatać, przesiekać; wycinać otwór, rąbiąc robić lukę, torować rąbaniem; p. ś., rąbaniem torować sobie drogę, przedostawać ś. przez co rąbiąc.

 Przerdzawić, przegryźć, przetrawić rdzą.

 Przerdzewieć, nawskroś przejść rdzą.

 Przereklamować, przechwalić w reklamach.

 Przerębla, Przerębel, otwór, wyrąbany w lodzie, dla czerpania wody, dostarczania powietrza rybom, płoń, płoną.

 Przerębywać — p. Przerąbywać.

 Przerobić — p. nied. Przerabiać.

 Przerobny, potrzebujący przerobienia, poprawy.

 Przerodność, przetworzenie ś., przeistoczenie ś. jakiego ciała.

 Przerodzić — p. nied. Przeradzać.

 Przerodziny (-in), chwila przerodzenia ś.

 Przerodzony, odrodzony, zmieniony w całej swej istocie; który przestał płodzić, stał ś. bezpłodnym.

 Przerodztwo, przeobrażanie ś. tworu organicznego, metamorfoza.

 Przeroić, przemarzyć, prześnić; p. ś., przesunąć ś. w rojeniach w marzeniach.

 Przeropiały, przejęty nawskroś ropą.

 Przerosły, Przerośnięty, który nadto wyrósł, wybujały.

 Przerosna, roślina australijska z rzędu szyszkowatych (fig.).

 Przerosnąć — p. nied. Przerastać.

 Przerost, chorobliwe rozwinięcie ś. jakiegokolwiek narządu, hypertrofja.

 Przeróść, Przerosnąć — p. nied. Przerastać.

 Przerozkoszny, bardzo rozkoszny.

 Przerozmaity, bardzo rozmaity.

 Przerozumny, wielce rozumny.

 Przerozumować, zbadać rozumem, przetrząsnąć w rozumie, przestudiować, przemyślić.

 Przerób, przerobienie, przeistoczenie; rzecz przerobiona, przetwór.

 Przeróbka, przerabianie, poprawianie zrobionego; rzecz przerobiona.

 Przeródkorodny, rozmnażający ś. za pomocą przerództwa.

 Przerodztwo, przeradzanie ś., sposób osobliwy rozmnażania ś. u niektórych stworzeń.

 Przeróżny, bardzo różny, rozmaity.

 Przeruszczyć, przerobić na Rusina, nadać charakter ruski; p. ś., przerobić ś. na Rusina, nabrać charakteru ruskiego.

 Przerwa, miejsce przerwane, miejsce, w którym brak czegoś, próżne miejsce po czymś, co ubyło, szczerba, rozpadlina, wyłom, szczelina; luka, przedział, odstęp; wstrzymanie czego, zatrzymanie ś., przestanek, pauza.

 Przerwać — p. nied. Przerywać.

 Przerwisko, przerwa.

[391] Przerwisty, pełen przerw, przepaścisty.

 Przeryć, przekopać; przen., przeszukać, przetrząsnąć.

 Przerymować, przerobić prozę na wiersz rymowany.

 Przerys, kopja przerysowana, zrobiona ołówkiem a. piórem.

 Przerysować — p. Przerysowywać.

 Przerysowywać, dok. Przerysować; raz jeszcze rysować, odrysowywać w inny sposób, kopjować rysunek..

 Przeryw, przerwanie.

 Przerywacz, przyrząd, służący do przerywania działania maszyny, zwłaszcza elektrycznej, i przez przerwanie prądu (fig.).

 Przerywać, dok. Przerwać; rwaniem rozdzielać, rozłączać, rozrywać, rwać na części, na sztuki; przedziurawiać, przebijać na wylot, lukę, wyłom w czym czynić uderzeniem, naporem;przen., przeszkadzać czemu, nie dozwalać koń czyć, wstrzymywać działanie czego, ucinać, zawieszać czynność czego, koniec czemu czynić: p. komu mowę, p. układy, obrady, p. komunikację, prąd elektryczny, p. milczenie; przen., przeplatać, przedzielać, urozmaicać; wyrywając to, co za gęsto rosło, przerzedzać; męczyć nadmierną pracą, dźwiganiem: p. konia, wołu, osła; p. ś., rozrywać ś., zrywać ś., pękać, rozpadać ś.; doznawać przerwy, przeszkody, urywać ś., wstrzymywać, ustawać, mieć koniec; być urozmaicanym czym; rwąc, przedostawać ś.; dźwiganiem zbyt wielkich ciężarów a. nadmierną pracą szkodzić swemu zdrowiu, zrywać ś, podźwigać ś.

 Przerywany, ulegający przerwom, wykonywany z przestankami.

 Przerzadzić — p. Przerzedzić.

 Przerzedniały, Przerzędły, przerzedzony, rzadszym uczyniony.

 Przerzednieć, stać ś. rzadszym, przerzedzić ś.; przen., rozluźnić ś., zwolnieć.

 Przerzedzać, dok. Przerzedzić; czynić rzadszym, przetrzebiać;, rozprowadzać, rozbierać, roztwarzać, rozcieńczać; p. ś., rzadszym ś. stawać, ubywać, uszczuplać ś, w liczbie.

 Przerznąć — p. nied. Przerzynać.

 Przerzucać, dok. Przerzucić; rzucać przez co, przez wierzch czego, na drugą stronę czego ciskać; rzucając, przenosić z miejsca na miejsce; przenosić, tranzlokować; p. płaszcz przez ramię = przewieszać; p. w czym, czym = brakować, przebierać, grymasząc, nie mogąc zdecydować ś na wybór, odrzucać to i owo z lekceważeniem; p. książkę, rękopis = pobieżnie zapoznawać ś. z jej treścią, przeglądać prędko, przewracając kartki; p. kogo przez nogę = zdradzać, oszukiwać; wywijać, machać czym na wszystkie strony; szukając czego, przetrząsać, przekładać; nie przyjmować roboty, jako źle wykonanej, odrzucać ją; p. ś., brać ś. do czegoś innego; przechodzić na drugą stronę, do innego stronnictwa, sprzeniewierzać ś. komu, czemu, zdradzać kogo, co; p. ś. w kogo, w co, przemieniać ś., przekształcać ś.

 Przerzucić — p. nied. Przerzucać.

 Przerzut, rzucenie przez co, przerzucenie; przeniesienie ś. choroby z jednej części ciała na drugą, z jednego organu na drugi.

 Przerzutek, człowiek niestałych przekonań, często przerzucający ś., odstępca, przeniewierca, apostata.

 Przerzutka, mostek, kładka.

 Przerzutnica, przyrząd, służący do przerzucania wody a. ciał sypkich z miejsca na miejsce.

[392] Przerzutny, odnoszący ś. do przerzutu; często zmieniający miejsce pobytu, niestały; często zmieniający przekonania, przeniewierczy, zdradny.

 Przerzynać, dok. Przerznąć; rznąc, tnąc, rozdzielać, rozkrawać, rozcinać, przepiłowywać; tamować co, przegradzać, przecinać: p. komu dowóz prowiantów, p. komunikację; przen., przechodzić przez środek czego, przepasywać, przedzielać środkiem; przegrywać w jaką grę, zwłaszcza w karty; p. ś., przerzynać ś; przecinać ś. nawzajem, krzyżować ś., przechodzić jedno przez drugie; przecinając, przerywając, przedzierając przeszkodę, wydostawać ś., wydobywać ś. na wierzch, wyrywać ś.: zęby p-ają ś. niemowlęciu = wyrastają; przebijać ś. przez co, przedostawać ś. przez co przebojem, siłą torując sobie drogę.

 Przesada, przesadzanie, przebieranie miary w czym, zbytek; pretensjonalność, nienaturalność, przesadność, nadętość, napuszoność, wymuszoność; do p-y, przesadnie, do śmieszności, do zbytku, nazbyt wiele, aż nadto.

 Przesadnia, postać mowy, polegająca na tym, że jakiejś osobie a. przedmiotowi nadajemy pewien przymiot w znacznie większym a. w znacznie mniejszym stopniu.

 Przesadny, PrzesdzonyPrzesadzony, cechujący ś. przesadą, nienaturalny, wymuszony, pretensjonalny, nadęty, napuszony.

 Przesadowić, posadzić, usadowić na innym miejscu; p. ś., usadowić ś., usiąść na innym miejscu.

 Przesadzać, dok. Przesadzić; sadowić, usadzać kogo na innym miejscu, umieszczać gdzieindziej w pozycji siedzącej; przenosić na inne miejsce, tranzlokować; wykopawszy z jednego miejsca, sadzać na innym, przeflancowywać (p. rośliny); p. kogo, pomagać mu do przejścia przez co, przedostawać ś. na drugą stronę: p. przez płot, przez mur; p. przez kij = karać, zmuszać; p. co, przez co, przeskakiwać; wytykać, wysadzać przez jakiś otwór; przetykać; przen., przebierać miarę, przeholować, zanadto potęgować; przedstawiać co w sposób nienaturalny, zbyt pochlebnie a. zbyt ujemnie, przechwalać a. nadto ganić.

 Przesadzić — p. nied. Przesadzać.

 Przesadzistość, przesadność, przesada.

 Przesadzony — p. Przesadny; przeniesiony w inne miejsce (o roślinach).

 Przesalać, dok. Przesolić; solą i przesypywać; za dużo nasypywać soli do jakiej potrawy; przen., przebrać miarę, przesadzać w czym, zagalopowywać ś. w czym; przen., zbyt wysoką cenę naznaczać na jaki przedmiot, towar.

 Przesączać, dok. Przesączyć; przepuszczać płyn przez ciało porowate, przecedzać, filtrować; p. co, przeciekać przez jakieś ciało i dziurkowate; p. ś., przenikać przez co, sącząc ś.

 Przesączyna, to, co się przesączyło, płyn przesączony.

 Przesąd, wiara zabobonna w rzeczy niegodne wierzenia, zabobon, przypisywanie czemu właściwości nienaturalnych, niemożliwych; mniemanie błędne, nie oparte na dowodach rozumnych, a zakorzenione głęboko w umysłach, uprzedzenie.

 Przesądnie, przysł., zabobonnie z przesądami, z uprzedzeniami.

 Przesądność, skłonność do wierzenia w przesądy, dawanie im wiary, uparte trzymanie ś. ich.

 Przesądny, pełen przesądów, uprzedzeń, zabobonny.

 Przesądzać, dok. Przesądzić [393]wydawać wyrok roztrzygający, ostateczny; sądzić o czyni z góry, wyrokować przedwcześnie, krytykować zbyt pochopnie, robić wnioski przedwczesne, przypuszczać.

 Przesądzony, ten, którego przesądzili; rozstrzygnięty ostatecznie, nie ulegający dyskusji.

 Przeschnąć — p. nied. Przesychać.

 Przesejmikować, pewien czas strawić na sejmikach; strwonić pieniądze na sejmikach.

 Przesejmować, strawić czas pewien na sejmie.

 Przesiać — p. nied. Przesiewać.

 Przesiadać się, dok. Przesiąść ś.; przemieniać miejsce siedzenia, siadać gdzieindziej.

 Przesiadywać, bawić gdzie przez czas dłuższy, zatrzymywać ś. gdzie dłużej, pozostawać gdzie.

 Przesiąkać, dok. Przesiąknąć; o płynach: wsiąkać przez co, przedzierać ś. przez co maleńkiemi otworami, porami; przejmować ś., przenikać ś., przerywać ś., nasiąkać czym; przen., przepajać ś., przejmować ś. czym, napełniać ś. czym; czym skorupka za młodu przesiąknie, tym na starość trąci = nałogów, nabytych w latach młodzieńczych, niepodobna pozbyć ś. na starość.

 Przesiąkalny, Przesiąkliwy, przepuszczający przez siebie płyn, przenikliwy dla nich, przepuszczalny.

 Przesiąkliwość, zdolność przepuszczania przez siebie płynów, przepuszczalność.

 Przesiąkły, przemoczony, przejęty, przesyczny jakim płynem.

 Przesiąknąć — p. nied. Przesiąkać.

 Przesiąknięty — p. Przesiąkły.

 Przesiąść się — p. nied. Przesiadać ś.

 Przesiec — p. nied. Przesiekać.

 Przesiedlać, dok. Przesiedlić; przenosić kogo na inno miejsce pobytu, gdzieindziej go osadzać, wyznaczać mu inne mieszkanie; p. ś., zmieniać miejsce stałego pobytu, migrować; starać ś. o zapisanie w innym mieście do ksiąg ludności stałej; zmieniać poddaństwo.

 Przesiedleniec, wychodźca, emigrant.

 Przesiedleńczy, wychodźczy, emigraucki.

 Przesiedlić — p. nied. Przesiedlać.

 Przesiedziały, który za długo gdzie siedział, zbyt długo gdzie przetrzymany.

 Przesiedzieć, pozostać przez pewien czas gdzie w pozycji siedzącej; pozostać gdzie, zabawić gdzie czas jakiś, przemieszkać, przegościć, zasiedzieć ś.; p. ś., wysiedzieć ś. do syta, nasiedzieć ś. długo, naczekać ś.

 Przesiekać, dok. Przesiec; przecinać, przerąbywać; p. ś. siekąc przedostawać ś., przebijać ś., przerzynać ś.

 Przesiewacz, ten, który przesiewa; przyrząd w młynie, przez który przesiewa ś. mąka, pytel.

 Przesiewać, dok. Przesiać; przepuszczać przez przetak a. sito, przetrząsać dla oddzielenia drobniejszych cząstek od grubszych i oczyszczenia w ten sposób; wybierać co lepsze.

 Przesiewany, wyrabiany za pomocą przesiewania, sitny, pytlowy: mąka p-a = przepuszczana przez pytel; chleb p. = z takiej mąki wypieczony.

 Przesiewiny (-in), odpadki, pozostałe po przesianiu; otręby, plewy.

 Przesiewnik, arfa do przesiewania.

 Przesięk, w medyc., to, co przesącza ś., przesączyna.

 Przesilać, dok. Przesilić; [394]przełamywać opór wysiłkiem, przeforsowywać; p. kogo, co, przemagać, zwyciężać, przezwyciężać, pokonywać kogo, co, brać górę nad kim, nad czym; p. ś., doszedszy do najwyższego stopnia rozwinięcia ś., natężenia, zmniejszać ś., słabnąć stopniowo: choroba ś. p-a; wysilać ś.

 Przesilenie, nadmierny wysiłek; najwyższe natężenie, po którym następuje upadek, chwila przejściowa, zwrot, przełom: p. choroby, a w chorobie = chwila krytyczna, zwrot, kryzys; w astr., największe zboczenie słońca od równika niebieskiego: p. letnie, p. zimowe.

 Przesilić — p. Przesilać.

 Przesilny, bardzo silny.

 Przesiłek, przesilenie.

 Przesiodłać, inaczej osiodłać, przekulbaczyć; osiodłać powtórj nie.

 Przeskakać, strwonić czas lub mienie na skakanie, na bale, na tańce.

 Przeskakiwać, dok. Przeskoczyć; skokiem przebywać, przesadzać; skakać z miejsca na miejsce, skacząc, zmieniać miejsce; omijać, przechodzić odrazu od jednej krańcowości do drugiej: p. kogo w naukach, p. kogo w kar jerze, w hierarchji, w awansie = wyprzedzać; p. wiersze, kartki = omijać, czytając z książki, opuszj czać; przerzucać; przekraczać; przestępować, wykraczać, dopuszczać ś. nadużycia; nie mów: hop! aż nie przeskoczysz = nie ciesz ś.! przedwcześnie z wygranej; gdzie nie można przeskoczyć, tam trzeba podleźć = gdzie nie można nic uzyskać w jawny, otwarty sposób, tam trzeba użyć podstępu.

 Przeskarżać, oskarżać.

 Przesklepiać, dok. Przesklepić; robić nad czym sklepienie z muru.

 Przeskoczka, kobieta lekkomyślna, trzpiotka, figlarka; panna po połogu.

 Przeskoczny, taki, przez który można przeskoczyć, dający ś. przesadzić w skoku.

 Przeskoczyć — p. Przeskakiwać.

 Przeskok, skok, zrobiony przez co, przeskoczenie; przen., przejście raptowne, zmiana nagła, gwałtowna; pominięcie; przesmyk, droga, dróżka, przejście wązkie; w lm., p-i = przebiegi, wybiegi, fortele.

 Przeskostnica, roślina z rodziny zaczerniowatych, szafraniec.

 Przeskrobać — p. nied. Przeskrobywać; przen., spsocić, zbroić co złego, zbyt dużo sobie pozwolić, zagalopować ś., przebrać miarkę.

 Przeskrobywać, dok. Przeskrobać; skrobiąc, dziurę robić, skrobaniem przedziurawiać.

 Przeskubywać, dok. Przeskubać; skubać powtórnie, wyskubywać; przerabiać skubaniem.

 Przesłać — p. nied. Przesyłać.

 Przesłać — p. nied. Prześciełać.

 Przesładzać, dok. Przesłodzić; nadto osładzać, zbyt słodkim co robić, przesadzać w słodzeniu.

 Przesłaniać (się), dok. Przesłonić (się); przegradzać (ś.) zasłoną, zakrywać (ś.) zasłaniać (ś), osłaniać (ś.).

 Przesłaniec, ten, który został wprzód posłany, herold, poprzednik, zwiastun, prekursor; posłaniec, wysłannik, poseł, delegat.

 Przesłanka, poprzedniczka, zwiastunka; w logice, jedna z dwóch myśli znanych i stwierdzonych w sylogizmie, z których wyprowadza ś. wniosek.

 Przesłannik — p. Przesłaniec.

 Przesłańczy, poprzedzający, zapowiadający, zwiastujący.

 Przesławny, bardzo sławny.

 Przesłodzić — p. Przesładzać.

[395] Przesłokla, roślina z rodziny okrętnicowatych.

 Przesłona, zasłona przesłaniająca, przegradzająca.

 Przesłonecznić, przepełnić, zalać, przesycić światłem słonecznym, przejaśnić.

 Przesłoneczny, przepojony blaskiem słonecznym.

 Przesłonić — p. nied. Przesłaniać.

 Przesłuch, badanie sądowe, indagacja.

 Przesłuchać — p. nied. Przesłuchiwać.

 Przesłuchiwać, dok. Przesłuchać; wysłuchiwać wszystkiego od początku do końca, słuchać aż do wyczerpania; kazać komu recytować (np. uczniowi lekcję) dla przekonania ś., czy umie, egzaminować; p. ś., przesłuchiwać ś. nawzajem (np. lekcji).

 Przesłużyć, przebyć gdzie służąc, odbyć służbę.

 Przesłyszeć się, niedobrze usłyszeć, usłyszeć co innego, nie to, co było mówione, omylić ś. w słyszeniu.

 Przesmętny, bardzo smętny.

 Przesmradzać, dok. Przesmrodzić; przepełniać, przejmować smrodem, zasmradzać.

 Przesmutny, Przesmętny, bardzo smutny.

 Przesmyk, ścieżka, dróżka, ciasne przejście w górach a. w lesie, wąwóz, parów, jar; manowiec, którędy zwierz zwykle przechodzi; p. morski, cieśnina.

 Przesnuć, przepleść jedno przez drugie, snując ułożyć obok siebie rzeczy różne naprzemiany; przesunąć, przeciągnąć jedno za drugim; przen., przeroić, prześnić; p. ś., przejść przez środek czego, przeciągnąć, przewinąć ś.

 Przesolić — p. nied. Przesalać.

 Przesortować, sortując przebrać, rozdzielić na gatunki.

 Przespacerować (się), przejść ś. spacerem, pójść na przechadzkę.

 Przespać, spać dobrze jakiś czas; pospać dłużej, niż potrzeba; p. co, a. p. gruszki w popiele = opuścić co przez niedbalstwo, przez zapomnienie, nie dopilnować, omieszkać; p. ś., pospać trochę.

 Przespekulować, stracić na spekulacji, przeliczyć ś., zawieść ś. w rachubach.

 Przespowiadać, przesłuchać spowiedzi.

 Przesrebrzać, dok. Przesrebrzyć; jeszcze raz srebrzyć, inaczej srebrzyć, przemieniać na srebro.

 Przestać — p. nied. Przestawać.

 Przestać, jakiś czas przepędzić w pozycji stojącej; przeczekać stojąc; ustać, upłynąć; p. ś., zepsuć ś. przez zbyt długie stanie; ustać ś.; nadto dojrzeć, przejrzeć.

 Przestały, zepsuty przez zbyt długie stanie; przejrzały.

 Przestanek, przestawanie, przerwa, odpoczynek, pauza; przystanek kolei żelaznej a. konnej; bez p-u = wciąż, ustawicznie; znak pisarski, ostrzegający, gdzie należy zatrzymać ś. w czytaniu.

 Przestankować, kłaść znaki przestankowe.

 Przestankowanie, używanie znaków przestankowych; znaki przestankowe.

 Przestarzały, wyszły ze zwyczaju, z użycia, z mody, staroświecki, starodawny, zacofany.

 Przestarzeć, Przestarzeć się, zestarzeć ś., przedawnić ś., wyjść z użycia, ze zwyczaju, z mody, stać ś. staroświeckim.

 Przestawać, dok. Przestać; przerywać jakąś czynność, porzucać ją, zaniedbywać, zaprzestawać, dawać jej pokój, zatrzymywać ś. z nią, urywać ją, kończyć ją, ustawać: p. mówić = zamilkać, p. czytać, pracować; przestań = daj spokój, odpocznij; ból przestaje co [396]chwila = przerywa ś., ustaje; śnieg, deszcz przestaje = przestaje padać; przestał cierpieć = umarł; burza przestała = uspokoiła ś.; p. na czym, zadowalać ś. czym, poprzestawać na czym, kontentować ś. czym, nie pragnąć więcej; p. z kim, obcować, przyjaźnić ś., zadawać ś.; z jakim przestajesz, takim ś. stajesz = człowiek upodobnia ś. do swego otoczenia.

 Przestawiać, dok. Przestawić; inaczej, gdzieindziej stawić; przenosić na inne miejsce; przebudowywać; p. wyrazy w zdaniu, litery w wyrazie = zmieniać ich porządek.

 Przestawka, przestawienie w wyrazie dźwięków: np. lśnić, zam. ślnić.

 Przestawnik, rączka, drążek do przesuwania ruchu, transmisja.

 Przestawny, łatwy do przestawienia; polegający na przestawieniu; szyk p. wyrazów w zdaniu.

 Przestąpić — p. nied. Przestępować, Przestępywać.

 Przestąpienie, przejście, przekroczenie, stąpnięcie przez co; wykroczenie przeciw czemu, przekroczenie czego, występek, przewinienie, naruszenie rozkazu a. zakazu.

 Przestęp, przestąpienie, przekroczenie; roślina z rodziny dyniowatych (fig.).

 Przestępca, gwałciciel ustaw, winowajca, zbrodniarz, złoczyńca.

 Przestępczy, zbrodniczy.

 Przestępczyni, forma ż. od Przestępca.

 Przestępny, ten, który może być przestąpionym; występny, zbrodniczy; rok p., mający 366 dni a w lutym dni 29, rok przybyszowy; w nat., nieprawidłowy, nieforemny.

 Przestępować, dok. Przestąpić; stąpać, robić krok przez co; występować, przekraczać, występować z granic; gwałcić, łamać, naruszać prawo, ustawę, rozkaz, zakaz i t. p., dopuszczać ś. występku przeciw prawu; przechodzić z jednego miejsca na drugie, przenosić ś. gdzieindziej; ustępować; p. z nogi na nogę = przebierać nogami; p. próg = wychodzić na dwór, zachodzić do czyjego mieszkania, domu, zachodzić komu drogę; przen., wydalać ś. z kraju a. zachodzić w jego granice.

 Przestępstwo, wykroczenie, występek, zbrodnia.

 Przestępywać — p. Przestępować.

 Przestornować, w buch., w celu sprostowania błędu w rachunkach, przenieść z długu na wierzytelność i naodwrót.

 Przestrach, przelęknięcie, przestraszenie, strach, przerażenie, lęk, trwoga, popłoch.

 Przestrajać, dok., Przestroić; w inny sposób, ponownie stroić instrument muzyczny; inny strój kłaść na kogo, przebierać kogo; trwonić, marnować na stroje; p. ś., inny strój kłaść na siebie, przebierać ś.; przen., pokazywać ś. w innym świetle, z innej strony.

 Przestraszać, dok. Przestraszyć; strachu nabawiać, przerażać; nastraszać; p. ś., przejmować ś. strachem, przerażać ś.

 Przestraszyć, p. dok. Przestraszać.

 Przestroga, upomnienie, przestrzeżenie, ostrzeżenie, wskazówka, czego należy ś. wystrzegać.

 Przestroina, roślina z rodziny zakrwawkowatych.

 Przestronnieć, stawać ś. przestronniejszym.

 Przestronno — p. Przestronnie.

 Przestronny, rozległy, szeroki, obszerny, wolny, luźny, niemały, nieciasny; przen., rozwiązły, wyuzdany, rozpasany, nieokiełznany.

[397] Przestrzał, przestrzelenie, rana, dziura od przestrzelenia, od kuli; postrzał na wylot; na p., na wylot, na wskroś; pokoje na p. = w amfiladzie; okna, drzwi pootwierane na p. = z przeciwnych stron, co powoduje przeciąg.

 Przestrzec — p. nied. Przestrzegać.

 Przestrzegacz, ten, który przestrzega, lubi dawać przestrogi; i ten, co przestrzega czego, obserwuje co, zachowuje ściśle.

 Przestrzegać, dok. Przestrzec;, dawać przestrogę, radę, naprzód ostrzegać, uprzedzać, by czegoś nie czyniono, czegoś ś. wystrzegano; p. czego; zachowywać, obserwować co, pilnować ś., by czynić co a. nie czynić czego, nie lekceważyć czego, trzymać ś. ściśle czego; p. ś., przestrzegać ś., ostrzegać ś. wzajemnie.

 Przestrzelać, dok. Przestrzelić; przeszywać, przebijać strzałem, pociskiem, kulą.

 Przestrzeliwać — p. Przestrzelać; p. ś. z kim, strzelać z nim w zawody.

 Przestrzeniej, Przestronniej, stop. wyż. od PrzestronoPrzestronno.

 Przestrzenny, odnoszący ś. do przestrzeni; szeroki, rozległy, przestronny.

 Przestrzeń, miejsce, nie mające granic, rozległość nieskończona, przestworze, obszar nieograniczony, pojęcie nieskończoności miejsca; obszar, zakreślony pewnemi granicami, pewna rozległość, obszar większy lub mniejszy; płaszczyzna, równina; przerwa, przedział, odstęp, luka.

 Przestrzeżenie, przestroga, ostrzeżenie.

 Przestrzyc, strzygąc, przeciąć.

 Przestrzykać, Przestrzyknąć — p. nied. Przestrzykiwać.

 Przestrzykiwać, dok. Przestrzykać, Przestrzyknąć; przemywać, przepuszczając przez co strumień jakiego płynu, przeszprycować.

 Przestudjować, zbadać co gruntownie, wystudjować, wyuczyć ś. czego doskonale.

 Przestudzać, dok. Przestudzić; nieco ostudzać, ochładzać, pozwalać ostygnąć.

 Przestworny, Przestronny, przestrzenny.

 Przestwór, Przestworze, przestrzeń nieograniczona; obszar, objęty granicami; odstęp, przerwa; na p. = na oścież, na wylot.

 Przestygać, dok. Przestygnąć; nieco ostygnąć, stawać ś. chłodniejszym, obojętniejszym.

 Przestygnąć, nied. Przestygać; ostygnąć, ochłodnieć, ostudzić ś.

 Przesubtelnić, Przesubtelizować, nadto wysubtelnić, przesadzić, przeholować w subtelizowaniu.

 Przesunąć — p. nied. Przesuwać.

 Przesuszać, dok. Przesuszyć, nieco wysuszać, podsuszać; zbytnio wysuszać, zasuszać; zupełnie wysuszać, pozwalać, żeby przeschło zupełnie; przepędzać czas jakiś na surowym, suchym poście, nic nie jeść przez czas jakiś; p. ś., przesychać, zanadto wysuszać ś.; wysuszać ś. dokładnie.

 Przesuw, miara przesunięcia.

 Przesuwa, przyrząd w fortepianie dla tłumienia głosu, tłumik.

 Przesuwacz, ten, co przesuwa, zasuwa, zastawna, ustawia; przyrząd do przesuwania.

 Przesuwać, dok. Przesunąć; suwając, przestawiać z miejsca na miejsce, przemieszczać suwaniem; przeciągać, przemykać; p. ś., przeciskać ś., suwając ś. zmieniać miejsce, posuwać ś. z miejsca na miejsce; przechodzić zwolna jedno za drugim, przewijać ś., przesnuwać ś.; przechodzić cicho, pocichu, przepełzać z miejsca na miejsce, czołgać ś. z jednego miejsca na drugie.

[398] Przesuwnica, na kolei przyrząd ruchomy z szynami, służący do przesuwania lokomotyw a. wagonów na inne szyny.

 Przeswarzyć, swarząc ś., przekrzyczeć, przegadać.

 Przeswawolić, strawić pewien czas na swawoli.

 Przesycać, dok. Przesycić; do zbytku nasycać, dodawać czego zanadto; przeładowywać, nadto karmić a. poić; para p-ona = znajdująca ś. w nadmiernej ilości w pewnej przestrzeni i skraplająca ś. za byle podnietą; p. ś., nazbyt nasycać ś., przepajać ś.

 Przesychać, dok. Przeschnąć, nieco wysychać, trochę osychać, osychać zlekka.

 Przesycić — p. nied. Przesycać.

 Przesylabizować, przeczytać coś rozłożonego na sylaby, czytać sylabizując, przeczytać z trudem.

 Przesyłać, dok. Przesłać; posyłać, wysyłać, odsyłać, nadawać ruch, komunikować, załączać, wysyłając co; p. ukłony = wyrażać je piśmiennie.

 Przesyłka, przesyłanie, posyłanie; rzecz posyłana, paczka, posyłka; transport, bagaż.

 Przesyłkowy, służący do przesyłki, transportowy.

 Przesyp, wązki pas, wał ziemi, oddzielający dwie rzeczy: np. dwie przestrzenie wodne.

 Przesypać — p. nied. Przesypywać.

 Przesypiać — p. dok. Przespać.

 Przesypka, przesypywanie, przesypanie.

 Przesypnik, robotnik, zajęty przesypywaniem.

 Przesypywać, dok. Przesypać; sypiąc, przerzucać, przesuwać z jednego miejsca na drugie; zbyt pełno, przez wierzch nasypywać; sypać warstwę czego pomiędzy dwie warstwy czegoś innego; przesiewać. sypiąc przedzielać; przepuszczać przez co; sypaniem mieszać, przerabiać, przerzucać; p. ś., sypać ś. z jednego miejsca na drugia; sypiąc ś., przechodzić, przenikać.

 Przesysak, lewar do przesysania płynu z wyższego naczynia do niższego.

 Przesyt, przykre uczucie, jakiego doznajemy, nadużywszy czego, odraza, jakiej doznajemy względem czegoś, używanego za często a. za długo.

 Przeszachrować, zrobić zamianę oszukując kogo, przehandlować, przecyganić.

 Przeszacować, zbyt wysoko oszacować, przecenić; oszacować powtórnie, wyznaczając inną cenę, przewartościować.

 Przeszafować, szafując, przepuścić, zmarnować, strwonić lekkomyślnie.

 Przeszaleć, stracić czas na hulaniu, roztrwonić, przepuścić na szaleństwach, na zbytkowaniu.

 Przeszarpać, rozerwać, rozedrzeć.

 Przeszarzać, noszeniem podniszczyć.

 Przeszarzały, przeszarzany, podniszczony, przetarty w wielu miejscach.

 Przeszarżować, przesadzić w czym, przebrać miarę.

 Przeszastać, strwonić, zmarnować, przehulać, przeputać, przepuścić.

 Przeszczekać, przemóc, pokonać, zwyciężyć kogo w sporze, w dyspucie, przegadać.

 Przeszczepać, przełupać, rozszczepić na dwoje.

 Przeszczepiać, dok. Przeszczepić; szczepić w inny sposób, szczepiąc przenosić w inne miejsce; przen., wszczepiać; wpajać w kogoś jakieś przekonania, dążenia, pojęcia i t. p.; sztucznie przenosić zarazek z jednego organizmu na [399]drugi; p. ś., zaszczepiać ś., przenosić ś., szczepiąc ś.

 Przeszczerzać, podrzeźniać kogo, naśladować kogo z urągowiskiem; wyśmiewać kogo, wydrwiwać.

 Przeszczypać, Przeszczypnąć, mocno wyszczypać; szczypiąc otwór zrobić, przedziurawić szczypaniem.

 Przeszeptać, powiedzieć, mówić szepcąc.

 Przeszeptywać, szeptać raz po raz; p. ś., porozumiewać ś. między sobą szeptem.

 Przeszkadzać, dok. Przeszkodzić; stawać, stać na zawadzie, być przeszkodą do czego, zawadzać komu, nie pozwalać mu zająć ś. spokojnie; dystrakcję komu robić, przerywać komuś; nie dopuszczać do czego, zapobiegać czemu, udaremniać co; tu p-a = straszy, ukazują ś. duchy, upiory.

 Przeszkoda, to, co przeszkadza, nie pozwala, nie daje komu czego zrobić, przejść; zawada, trudność, szkopuł.

 Przeszkodnicki (-ego), człowiek, ciągnący dochody z tego, że przeszkadza przy licytacji dla spodziewanego odstępnego.

 Przeszkodnictwo, partanina, fuszerka.

 Przeszkodzić — p. nied. Przeszkadzać.

 Przeszlachcić, zrobić szchlachcicemszlachcicem, nobilitować; szlachetniejszym uczynić, uszlachetnić.

 Przeszlakować, wyśledzić, zbadać; nie dojrzeć, nie znaleźć tropu zwierza.

 Przeszlamować, oczyścić nieco ze szlamu.

 Przeszło, przysł., więcej niż, z górą, z nawiązką, z czubem, z okładem.

 Przeszłogodzinny, przed godziną zdarzony; trwający dłużej, niż godzinę.

 Przeszłokwartałowy, odnoszący ś. do przeszłego kwartału, wydarzony w ubiegłym kwartale.

 Przeszłomiesięczny, wydarzony w przeszłym miesiącu; trwający dłużej, niż miesiąc.

 Przeszłonocny, dotyczący przeszłej nocy, wydarzony przeszłej nocy.

 Przeszłoroczny, odnoszący się do przeszłego roku, zeszłoroczny.

 Przeszłość, czasy przeszłe, minione, dawne, ubiegłe, wszystko to, co przeszło, ubiegło, minęło; historja, dzieje.

 Przeszłotygodniowy, odnoszący ś. do przeszłego tygodnia, w zeszłym tygodniu wydarzony.

 Przeszłowieczny, Przeszłowiekowy, odnoszący ś. do przeszłego wieku, w zeszłym wieku wydarzony.

 Przeszłowiosenny, odnoszący ś. do przeszłej wiosny, wydarzony zeszłej wiosny.

 Przeszły, dawny, miniony, upłyniony, ubiegły; ten, który dopiero co ś. skończył; ostatni, poprzedni, poprzedzający, zeszły; były, dawniejszy; w gram.: czas p. = oznaczający czynność wykonywaną lub ukończoną przed inną jakąś czynnością lub stanem.

 Przeszmelcować, przetopić, przewarzyć; poszmelcować powtórnie.

 Przeszmuglować, przemycić.

 Przesznurować, przewiązać wpół sznurem; zasznurować w inny sposób; przeciągnąć sznurem.

 Przeszorować, wyszorować, wyczyścić wszystko; przetrzeć przez co: p. przez durszlak, sito; przetorować: p. drogę; szorując dziurę zrobić; przeczyścić, dostać silnego rozwolnienia.

 Przeszperać, prześledzić, przetrząść, przeszukać; zbadać starannie, przestudjować.

 Przeszpiegi, zwiady, wywiady, szpiegowanie, uprzednie badanie [400]sprawy: wysyłać na p. = w celu wywiedzenia ś., podpatrzenia.

 Przeszpiegować, szpiegując dowiedzieć ś. czego, prześledzić, wyszpiegować.

 Przeszpilać, Przeszpilić, przekłuwać szpilką, przepinać szpilką.

 Przeszprycować, przestrzyknąć, przepłókać.

 Przeszroniały, okryty szronem.

 Przeszronieć, przejść szronem, okryć ś. szronem.

 Przeszrótować — p. Prześrótować.

 Przesztychować, sztychując przekopjować, wysztychować w inny sposób.

 Przeszuflować, przesypać, przemieszać za pomocą szufli.

 Przeszukać — p. nied. Przeszukiwać; przetrząsnąć gorliwie.

 Przeszukiwać, dok. Przeszukać; szukając przetrząsać, przepatrywać, przerzucać.

 Przeszulerować, przegrać mienie w gry w karty.

 Przeszumieć, przestać szumieć; przen., zmarnować, strwonić, przehulać, stracić na wesołym życiu.

 Przeszustnąć, przeskoczyć przez co; przerzucić przez co.

 Przeszwarcować, przewieźć ukradkiem przez granicę, przemycić bez opłaty cła; p. ś., tajnie przedostać ś. przez granicę, przemycić ś.; przen., przejechać bez biletu, na gapę.

 Przeszwindlować — p. Przeszachrować.

 Przeszybować, przelecieć, przefrunąć.

 Przeszyć — p. nied. Przeszywać.

 Przeszydzać, drwić, żartować z kogo; natrząsać ś., naigrawać ś. z kogo.

 Przeszywać, dok. Przeszyć; szyć przez środek, pikować, szyć powtórnie, przerabiać szyjąc; odpruwać coś w jednym miejscu i przyszywać w drugim; haftować, wyszywać; przekłuwać, przebijać na wskroś, na wylot ostrym narzędziem, przenikać, kulą przestrzeliwać; przen., przenikać, przejmować, razić pod względem moralnym, wzruszać, smucić, przerażać; zadawać ranę duchową.

 Przeszywająco, przysł., przenikliwie, ostro.

 Przeszywany, opatrzony, ozdobiony przeszywaniem, szamerowany; wyszywany, haftowany.

 Prześciełać, dok. Przesłać; słać inaczej, rozścielać w inny sposób; p. co czym, przekładać, przetrząsać; p. drogę = torować, trzebić.

 Prześcienny, przechodzący przez ścianę nawskroś.

 Prześcieradełko, małe prześcieradło.

 Prześcieradło, płótno podłużne, służące do przykrycia materaca a. siennika na pościeli; p. śmiertelne = służące do obwijania trupa.

 Prześcieruszka, gatunek małży skamieniałej.

 Prześcig; na p-i, przysł., na wyścigi, na wyprzódki.

 Prześcigać, dok. Prześcignąć; wyprzedzać w biegu, przybyć dokąd przed kim; robić coś pierwej, niż inny, ubiegać go; przen., zostawiać w tyle, zaćmiewać kogo, przewyższać, zwyciężać; p. ś., prześcigać jeden drugiego; przen., ubiegać ś. jeden przez drugiego, przesadzać ś. w czym wzajemnie.

 Prześcigla, roślina z rodziny palm (fig.).

 Prześcignąć — p. nied. Prześcigać.

 Prześcipny, dowcipny.

 Prześladować, nie dać komu spokoju, dokuczać, ścigać kogo swym gniewem: gnębić, trapić, ciemiężyć, uciskać, dręczyć, męczyć, gnieść; dokuczać komu, nagabywać złośliwie, mścić ś,; przen., p. kogo kim, czym; [401]dokuczać mu, mówiąc mu wciąż o tym złośliwie.

 Prześladowanie, ściganie kogo swym gniewem, gnębienie, trapienie, dokuczanie, ucisk, udręczanie; okres prześladowania: p. chrześcijan = okres męczeństwa.

 Prześladowca, ten, który prześladuje, trapi, męczy; gnębiciel, ciemiężca.

 Prześladowczy, tyczący ś. prześladowcy; obłęd p., manja p-a = choroba umysłowa, polegająca na wyobrażaniu sobie urojonych niebezpieczeństw i urojonych wrogów.

 Prześladowczyni, forma ż. od Prześladowca.

 Prześledzać, dok. Prześledzić; szukać śladu, wyszukiwać, przeszukiwać; przen., starać ś. odgadnąć, przeniknąć, przebadywać, dociekać.

 Prześlepiać, dok. Prześlepić; nie postrzegać, nie widzieć; przen nie zwracać uwagi, opuszczać, omijać; błądzić, mylić ś.

 Prześlęczeć, przemęczyć ś. nad czym, przekawęczyć.

 Prześlicznie, przysł., bardzo ładnie, pięknie, zachwycająco.

 Prześliczny, bardzo ładny, nadobny, przystojny, śliczny, przecudowny, cudny, zachwycający.

 Prześlizgiwać się, dok. Prześliznąć ś.; przesuwać ś. lekkim, posuwistym ruchem po powierzchni czego, ślizgając ś., przemykać ś.; przen. przesuwać ś. lekko i szybko, ukradkiem, chyłkiem, traktować co powierzchownie.

 Prześliznąć się, Prześlizgnąć się — p. nied. Prześlizgiwać się.

 Prześmiardły, ten, który przeszedł na wskroś przykrą wonią.

 Prześmiardnąć, przejść przykrą wonią na wskroś.

 Prześmiechy (-ów), Prześmieszki, śmiechy, śmieszki, kpiny, drwinki, żarciki, docinki.

 Prześmiewać kogo, co, śmiać ś., wyśmiewać ś., kpić, przedrwiwać z niego; p. ś., śmiać ś. jeden przez drugiego, na śmiech czyj odpowiadać śmiechem.

 Prześmignąć, przerzucić przez co z zamachem, przeszustnąć; przemknąć szybko, nieznacznie.

 Prześnić, odbyć sen, przespać; przeroić, przemarzyć; p. ś., minąć we śnie, przyśnić ś. i zniknąć.

 Prześpiew, wstęp do śpiewki, do arji, do chóru, śpiew na przemiany.

 Prześpiewać — p. nied. Prześpiewywać; czas jakiś śpiewać; pokazać komu, jak należy co śpiewać; odśpiewać; przewyższyć, przemóc, zwyciężyć kogo w śpiewie.

 Prześpiewka, zwrotka prześpiewana.

 Prześpiewny, bardzo śpiewny.

 Prześpiewywać, dok. Prześpiewać; śpiewać od początku do końca, powtarzać śpiewając, odśpiewywać; śpiewać coś komu dla pokazania mu, jak ś. śpiewać powinno; śpiewać, próbując głosu; śpiewać jeden przez drugiego, odpowiadać śpiewem na czyj śpiew; p. ś. z kim, śpiewać z nim na wyścigi; tracić głos, śpiewając zbyt długo a. zbyt często.

 Prześrótować, Przeszrótować, przemleć z grubsza, skrupić.

 Prześrubować, Przeszrubować, przyśrubowując jedno do drugiego, otwór zrobić śrubą nawskroś; zaśrubować w inny sposób; przekręcić, ułamać śrubę.

 Przeświadczenie, mocne przekonanie, pojęcie niezachwiane.

 Przeświadczyć się, przekonać ś.

 Przeświatły, niezmiernie światły.

 Prześwidrowywać, dok. Prześwidrować; świdrem dziurę robić na wskroś, przewiercać; p. oczami = patrzeć na wskroś, przenikająco.

[402] Przeświecać, być półprzenikliwym, półprzezroczystym dla światła, przepuszczać w pewnej mierze, przesączać światło; o świetle: przechodzić, przebijać się, przedostawać ś. przez co w pewnej mierze, prześwitywać, przebłyskiwać; p. a. p. ś., ukazywać ś. miejscami z pod czego, widnieć, prześwitywać.

 Przeświecanie, półprzezroczystość, półprzenikliwość, prześwitywanie.

 Przeświecić, przetrwać świecąc czas pewien; przeniknąć na wskroś światłem, przejaśnić, rozpromienić; na światło przemienić.

 Prześwietka, w bot. — p. Muchrawiec.

 Prześwietlać, dok. Prześwietlić; oświecać nawskroś, światłem przenikać, wypełniać światłością; oświetlać ze wszystkich stron; poddawać działaniu promieni Roentgena; rozświetlać, oświetlać wnętrze czego; p. ś., świecić ś. jasno, promienieć blaskiem.

 Prześwietny, nader świetny; w formule zwracania ś. do poważnego ciała zbiorowego: wielce szanowny, czcigodny: p. sąd, p. senat akademicki, p-a publiczność.

 Prześwięcać, dok. Prześwięcić; na nowo, w inny sposób święcić; przen., przepędzać, wyganiać, zmuszać do odejścia.

 Przeświętować, przebyć, przepędzić święta; przepróżnować.

 Prześwięty, najświętszy, przenajświętszy.

 Prześwisnąć, przelecieć w blizkości świszcząc; przeskoczyć, przesadzić przez co.

 Prześwistać — nied. Prześwistywać; zmarnować lekkomyślnie: p-ał całą młodość; przehulać, przepuścić; wyśmiać, wygwizdać kogo, wyszydzić kogo.

 Prześwit, światełko dalekie, niejasne, niepewne, migające; odblask, zmierzch ranny, przedświt; średnica otworu, światło.

 Prześwitać, Prześwitywać, przeświecać przez co, przebijać ś. przez co innym blaskiem, przeświecać; przen., ukazywać ś. z pod czego w niektórych miejscach, przeświecać.

 Przetaczać, dok. Przetoczyć; tocząc w inne miejsce, przesuwać; tocząc przelewać w inne naczynie; przerabiać rzecz raz utoczoną, toczyć w inny sposób; wyostrzać nieco na toczydle, na osełce; przewałkowywać; przegryzać całkiem; p. ś., tocząc ś. zmieniać miejsce, przesuwać ś.; przechodzić przez co niezgrabnie, z trudnością posuwając nogami.

 Przetacznik, rzemieślnik, wyrabiający przetaki, sitarz; roślina z rodziny trędownikowatych (fig.).

 Przetaić, ukryć, zataić, utrzymać w ukryciu, w tajemnicy.

 Przetaina, miejsce, gdzie lód a. śnieg stopniał aż do samej ziemi.

 Przetajać, Przetajeć, (o śniegu, o lodzie) stopnieć aż do samej ziemi; p-a = śnieg zaczyna topnieć, tajeć, następuje odwilż.

 Przetak, gatunek rzeszota z łyka, drutu, z dziurkowanej blachy, z dziurkami do przesiewania i t. p. (fig.); przez p. puścić = ostro co ocenzurować, skrytykować, przebrakować; wodę czerpać p-iem = robić rzecz daremną, napróżno ś. trudzić.

 Przetaksować, otaksować inaczej a. ponownie.

 Przetalina, przerąb w lesie, przerwa, miejsce odkryte.

 Przetańcować, Przetańczyć, ukończyć jakiś taniec a. figurę [403]tańca, odtańczyć; strawić czas na tańcach, na balach; tańcząc, balując strwonić, przehulać; p. kogo = przemóc go, przezwyciężyć wtańcu.

 Przetańczyć — p. Przetańcowywać.

 Przetapiać, dok. Przetopić; roztapiać, rozpuszczać, poczym wlać w jakie naczynie, by zastygło, stężało; stapiać dla nadania innego kształtu przez wlanie w inną formę.

 Przetapiak, piec, w którym przetapiają metale.

 Przetapiany, otrzymany przez roztopienie, a potym zastygnięcie.

 Przetarcie, przedarcie skutkiem tarcia; miejsce przetarte, obtarcie, lekkie skaleczenie.

 Przetarg, a. w lm. Przetargi, licytacja.

 Przetargać, dok. Przetarguąć; targnąwszy przedrzeć, przerwać szarpnięciem.

 Przetargować, stargować wiele towarów kolejno, przelicytować.

 Przetasować, przekartować, przemieszać; przen., porozmieszczać w inny sposób, poprzestawiać, poprzenosić.

 Przetchlina, otwór, okienko, luft, przedech: w piwnicy, w kopcu i t. p.

 Przetchlinka, otwór zewnętrzny dychawki u stawonogieh.

 Przeteraźniejszać, dok. Przeteraźniejszyć; przemieniać na teraźniejsze; p. ś., przetwarzać ś. na teraźniejsze.

 Przeterminować, przebyć w terminie czas jakiś, odbyć terminowanie.

 Przetęchnąć, nawskroś przejść stęchlizną.

 Przetęsknić, przeżyć czas jakiś w tęsknocie.

 Przetętnić, przebiec, przejechać tętniąc; przestać tętnić.

 Przetężyć, zanadto wrytężyć, przesilić, przeforsować; p. ś., nadto wytężyć ś., przesilić ś., sforsować ś,

 Przetkać — p. nied. Przetykać.

 Przetknąć — p. nied. Przetykać.

 Przetleć, tlejąc, palić ś. powoli, spopielać ś.

 Przetlić (się), przepalić (ś.).

 Przetłaczać, dok. Przetłoczyć; przeciskać tłocząc, przepychać; p. ś., cisnąc ś., przedostawać ś. przez tłum.

 Przetłoczyć — p. nied. Przetłaczać.

 Przetłómaczyć, Przetłumaczyć, Przetłomaczyć, przełożyć z jednego języka na inny; przeperswadować, przełożyć co komu, skłonić namową, aby coś robił a. czegoś nie robił.

 Przetłuc — p. nied. Przetłukiwać.

 Przetłukiwać, dok. Przetłuc; tłukąc robić otwór na wylot; tłukąc rozbijać; tłuc trochę czego.

 Przetłumaczyć — p. Przetłómaczyć.

 Przetłuszczać, dodawać zanadto tłuszczu.

 Przetłuszczenie, nadmiar tłuszczu.

 Przetłuszczony, zawierający nadmiar tłuszczu.

 Przeto, spójn. dla tego, stąd, przez to, z tej przyczyny; a więc, a zatym; nie p. = jednakże nie, pomimo to nie.

 Przetoczyć — p. nied. Przetaczać.

 Przetoć, spójn. dlatego to, dlatego właśnie.

 Przetoka, owrzodzenie cewkowate, fistuła.

 Przetopić — p. nied. Przetapiać.

 Przetorować — p. nied. Przetorowywać.

 Przetorowywać, dok. Przetorować; przeprowadzać drogę, przejeżdżać dla zrobienia drogi; przen., p. komu drogę do czego = ułatwić komu osiągnięcie, dostąpienie czego.

 Przetoż, spójn., a więc, a zatym, to też właśnie, stąd też.

 Przetór, droga przetorowana.

[404] Przetracić, strwonić, przemarnować, przepuścić.

 Przetransportować, przesłać towar koleją, statkiem parowym, wozem i t. p.; odwieźć kogo, co, w inne miejsce; przenieść, przemieścić; przenieść sumę z jednej rubryki a. stronicy na następną.

 Przetranzlokować, przenieść, przesiedlić, przemieścić; dać urzędnikowi posadę w innym miejscu.

 Przetratować, stratować, podeptać.

 Przetrawestować, przerobić na śmieszne, skarykaturować.

 Przetrawiać, dok. Przetrawić; trawić pokarm przyjęty, przerabiać go na materję odżywczą; przepuszczać, marnować, trwonić; pędzić czas, przebywać gdzie; przegryzać, przeżerać nawskroś; przen., przyswajać sobie coś, jakąś wiadomość a. umiejętność, czyniąc ją cząstką swej istoty duchowej, zapoznawać ś. z czymś dokładnie, gruntownie; p. ś., być trawionym, wytrawiać ś.

 Przetrąbić, odegrać coś na trąbie; skończyć grać na trąbie; przen., przepić, przehulać na pijatykach.

 Przetrącać, dok. Przetrącić; przełamywać uderzając, rozbijać; odejdź, bo cię p-ę = uderzę cie, zbiję cię; jeść trochę, podjadać sobie; trochę używać trunku, napijać ś. trochę, łykać.

 Przetrenować, sforsować, zmęczyć nadmiernym trenowaniem; p. ś., wytrenować ś., poświęcić jakiś czas trenowaniu ś.

 Przetroić, przedzielić na trzy części.

 Przetropić, przeszukać tropiąc, przeszpiegować; prześlepie, zgubić trop, nie znaleźć go.

 Przetrudny, niezmiernie trudny.

 Przetrwać, zachować istnienie przez czas pewien, mieć trwanie czas jakiś, przebyć; wytrwać przez czas pewien, wytrzymać do końca; czas jakiś pozostać w całej mocy, w całej sile, przebyć czas jakiś, nie tracąc wartości; znieść coś cierpliwie czas jakiś, przecierpieć; dłużej wytrwać, niż kto inny, przeżyć kogo.

 Przetrwalać, dok. Przetrwalić; utrwalać, nadawać trwałość.

 Przetrwały, trwający dłużej od innych.

 Przetrwonić, roztrwonić, zmarnować, przehulać.

 Przetrysk, strumień płynu, tryskający przez środek czego; ilość płynu przetryskiwanego.

 Przetryskać, Przetryskiwać, dok. Przetrysnąć; przelatywać strumieniem przez środek czego (o płynie); przeciekać.

 Przetrząsnąć, roztrzaskać, rozłamać przez środek.

 Przetrząchnąć — p. Przetrząsnąć.

 Przetrząsacz, człowiek, który przetrząsa co; przyrząd, służący do przetrząsania słomy, siana, koniczyny i t. d., do szybszego wysuszania (fig.).

 Przetrząsać, dok. Przetrząsnąć, Przetrząść; wstrząsać, roztrząsać, wzruszać; trzęsąc mieszać, przerzucać; przeszukiwać, szukając przerzucać, przeglądać, przepatrywać, plondrować, rewidować; przen., roztrząsać, wszechstronnie badać, gruntownie; zlekka potrząsać, sypać w małej ilości czego na co, przyprószać.

 Przetrząsnąć — p. nied. Przetrząsać.

 Przetrząść — p. nied. Przetrząsać; przestać trząść; p. ś., przejechać ś. na koniu, na bryczce nieresorowej po nierównej drodze.

 Przetrzebiać, dok. Przetrzebić; wytrzebiać, niszczyć w części, przerzedzać; całkiem wytrzebiać, [405]wytępiać, wyniszczać; p. las = wyrzynać, przerzedzać; torować przez środek czego: p. drogę przez las; p. ś., być trzebionym.

 Przetrzeć — p. nied. Przecierać.

 Przetrzepać — p. nied. Przetrzepywać; wytrzepać: ubranie, meble, dywany z kurzu; wyrecytować coś prędko i bezmyślnie, przeczytać coś pośpiesznie; p. kogo, p. komu skórę = obić go, schłostać.

 Przetrzepywać, dok. Przetrzepać; strzepać z lekka, otrząsając z kurzu, okurzać; przepadywać, przekrapiać (o deszczu).

 Przetrzeźwiać, dok. Przetrzeźwić; wytrzeźwiać pijanego, wracać przytomność zemdlonemu.

 Przetrzeźwieć, trochę wytrzeźwieć po upiciu ś. otrzeźwieć.

 Przetrzymać — p. nied. Przetrzymywać; p. kogo, przezwyciężyć, pokonać kogo w wytrwaniu.

 Przetrzymywać, dok. Przetrzymać; jakiś czas trzymać, trwać trzymając, zatrzymywać u siebie, przechowywać; dawać komu utrzymanie przez jakiś czas; trzymać coś dłużej, niż należy, poza termin oznaczony; przen., znosić, cierpieć, wytrzymywać.

 Przetuczyć, zbytnio utuczyć.

 Przetułać się, spędzać pewien czas na błąkaniu ś. z miejsca na miejsce.

 Przeturczyć (się), przemienić (ś.) na Turka, sturczyć (ś.).

 Przeturkotać, przejechać, przemknąć z turkotem.

 Przetwarzacz — p. Przetwórca.

 Przetwarzać, dok. Przetworzyć; w inny sposób tworzyć, tworzyć powtórnie; przemieniać kogoś a. coś w jego istocie, przekształcać, przeobrażać, przeinaczać; przerabiać jakiś towar fabrycznie, wytwarzając z niego coś częściowo a. zupełnie innego; p. ś., przemieniać ś. w swojej istocie, przeistaczać, przeobrażać, przekształcać.

 Przetwierać, w połowie otwierać, uchylać, odmykać; otwierać niekiedy, czasami; p. a. p. ś., często drzwi otwierając, wchodzić i wychodzić.

 Przetwornica, przyrząd w maszynie elektrycznej, służący do przetwarzania prądu dowolnego na prąd stały odpowiedniego napięcia.

 Przetwornik — p. Transformator.

 Przetworowy, taki, z którego otrzymuje ś. jaki wyrób.

 Przetworzyciel — p. Przetwórca.

 Przetworzyć — p. nied. Przetwarzać.

 Przetwór, przekształcenie, przeobrażenie; istota, rzecz przekształcona, przerobiona; towar, wyrobiony z materjału surowego, oddany do użytku kupujących, produkt, wyrób; preparat chemiczny.

 Przetwórca, Przetwarzacz, Przetworzyciel, ten, który przetwarza, przekształca; właściciel fabryki, w której wyrabiają ś. jakie przetwory, wytwórca, producent; przeobraziciel. reformator.

 Przetwórczy, odnoszący ś. do przetwarzania, wytwórczy.

 Przetwórczyni, forma żeńs. od Przetwórca.

 Przetycie, zbytnia otyłość.

 Przetyczka, narzędzie do przetykania, czyszczenia czego: p. do zębów = wykałaczka, p. do uszu; p. do fajki = drut do czyszczenia cybucha: pręt żelazny, wetknięty w ucho kotwicy, przewłoka; iglica do przetykania zapałów broni palnej; klucz śrubsztakowy.

 Przetyć, nadmiernie utyć.

 Przetykać, dok. Przetknąć; wtykać co na wylot czego; przesuwać co przez środek czego, przepychać, przejmować, przewlekać, przeplatać; haftować, wyszywać.

 Przetykać, dok. Przetkać: tkać płótno, używając na wątek różnobarwnych nici.

[406] Przetykany, zrobiony przez przetykanie: płótno p-e = płótno w paski poprzeczne.

 Przetyły, zbyt otyły.

 Przeucieszny, bardzo ucieszny.

 Przeucztować, czas jakiś strawić na ucztach, przepuścić na uczty, przehulać, przemarnować.

 Przeuczyć, nauczyć w inny sposób kogo, nauczyć powtórnie; zrobić kogo zbyt uczonym, wyuczyć go zbyt wielu rzeczy; p. ś., nauczyć ś. zbyt wielu rzeczy, ale pobieżnie, natkać sobie głowę bezładnie i nieumiejętnie różnemi wiadomościami; nauczyć ś. czego dokładnie, przestudjować, wyuczyć ś. szczegółowo.

 Przeugorować, przeleżeć jakiś czas ugorem.

 Przeuroczy, bardzo uroczy.

 Przeuroczysty, bardzo uroczysty.

 Przewabiać, dok. Przewabić; przeciągać wabiąc na swoją stronę, skłaniać ku sobie.

 Przewaga, większa waga, większy ciężar, nadwaga; przen., przemożność, większość powagi, znaczenia; wyższość nad kim pod jakim względem, górowanie nad kim; władza, wpływ, autorytet.

 Przewalać, dok. Przewalić; tocząc przewracać na drugą stronę; kogoś a. coś stojącego doprowadzać do pozycji poziomej, przewracać, walić z nóg, obalać; szukając czego, przerzucać wszystko, grzebać, przetrząsać; przegrywać w grze hazardowej, tracić w grze; p. ś., tocząc ś. przewracać ś. na drugą stronę; z pozycji pionowej przechodzić w poziomą, obalać ś., wywracać ś.; p. ś. na czym, taczać ś., tarzać ś., kotłować ś., przewalać ś.; przen., obfitować w co: p. ś. na złocie, na klejnotach; przen., przełazić, przetaczać ś. na drugą stronę, przechodzić waląc ś., przechodzić tłumem, falą i t. p.

 Przewalczyć, walcząc przezwyciężyć, pokonać, zwalczyć; p. ś., przemóc samego siebie, przezwyciężyć ś., przełamać swój wstręt, niechęć, lenistwo i t. p.

 Przewaleczny, bardzo waleczny.

 Przewalić — p. nied. Przewalać.

 Przewalny, ulewny.

 Przewał, wielki nawał, natłok; deszcz nawalny, nawałnica; przewalenie ś., przelew gwałtowny; miejsce, którym ś. co przewala, otwór, wyrwa, wyłom; tama, grobla, otwór w grobli dla odpływu nadmiaru wody w czasie powodzi; wycięcie w cienkiej ścianie; na p., przysł., falą, ławą, tłumnie, hurmem, gromadą, nawalnie.

 Przewałęsać się, strawić czas na wałęsaniu ś.

 Przewałkonić, przepróżnować, przewałęsać.

 Przewałkować, przeciągnąć wałkiem; wałkując przerobić, zwałkować inaczej; przewrócić na drugą stronę, przetoczyć; p. ś., przewrócić ś. na drugą stronę, przewalić ś.

 Przewapnić, przesycić wapnem.

 Przewartościować, inną cenę ustanowić, inną wartość czego określić, przecenić.

 Przewartować, — p. Przewertować; odbyć czas wartowania.

 Przewarzać, dok. Przewarzyć; przegotowywać; na nowo gotować, nadto gotować, nieco gotować, obwarzać; p. ś., przegotować ś.

 Przeważać, dok. Przeważyć; ważyć coś dokładnie, sprawdzać wagę czego, ważyć powtórnie; ważyć po kolei wszystko, co było do zważenia; więcej ważyć od czegoś innego, mieć większą wagę; przewyższać co swą wagą, cięższym ś. okazywać; położywszy na czym, uczepiwszy u czego zbyt wielki ciężar, wyprowadzać z równowagi stałej, przechylać; przen., mieć większe, niż coś innego znaczenie, przemagać, wpływać na [407]decyzję, na wybór i t. p.; p. ś., ważyć ś., sprawdzać swą wagę; przechylać ś., przekrzywiać ś., wychodzić z równowagi, tracić symetrję; przen., odważać ś, ośmielać ś., ryzykować; przen., skłaniać ś., nakłaniać ś.; mylić ś. w ważeniu, źle wagę określać.

 Przeważnie, przysł., stanowczo, przemagająco; po większej części, najczęściej, zazwyczaj, zwykle.

 Przeważność, większa waga, większy wpływ.

 Przeważny, mający większą wagę, przewagę; posiadający większy wpływ, większe znaczenie, większą powagę; rozstrzygający, decydujący, stanowczy; wpływowy mający władzę, cieszący ś. autorytetem, przemożny, potężny; dzielny, odważny.

 Przeważyć — p. nied. Przeważać.

 Przewąchać — p. Przewąchiwać.

 Przewąchiwać, dok. Przewąchać: naprzód domyślać ś., przewidywać, przeczuwać co; p. pismo nosem = domyślać ś., przeczuwać co grozi.

 Przewąstka, owad błonkoskrzydły, osowaty.

 Przewcielać, dok. Przewcielić wcielać powtórnie; wcielać w inne ciało; p. ś., wcielać ś. powtórnie, przybierać inne ciało, inny kształt.

 Przewdziać — p. nied. Przewdziewać.

 Przewdziewać (się), dok. Przewdziać (ś.); przebierać (ś.) w inne ubranie, przeodziewać (ś.); zmieniać na kim (na sobie) ubranie.

 Przewdzięczny, niezmiernie miły, milutki.

 Przewdziękla, roślina z rodziny przewdzięklowatych a. strójkowatych, strójka.

 Przewekslować, wymienić walory pieniężne, np. weksle na gotówkę, papierki na złoto i srebro i t. p.; przeprowadzić wagony lokomotywą na inną linję kolejową; przejechać na inną linję, wekslować.

 Przewentylować, przewietrzył za pomocą wentyla.

 Przewertować, Przewartować, przejrzeć troskliwie, przestudjować, przerutynować.

 Przeweselić, przehulać.

 Przewędrować, przejść, przejechać co z końca w koniec.

 Przewędzić, nadto owędzić; p. ś., zbytnio ś. owędzić.

 Przewężać się = zwężać ś., dzielić ś.

 Przewiać — p. nied. Przewiewać; (o wietrze) skończyć wiać.

 Przewiadywać się, dok. Przewiedzieć ś.; wywiadywać ś., dowiadywać ś., przepytywać zasięgać języka.

 Przewian, roślina z rodziny dwuskrzydlcowatych.

 Przewiązać — p. nied. Przewiązywać.

 Przewiązanie, przewiązka, przepaska, bandaż; miejsce przewiązane.

 Przewiązka, przepaska, opaska, bandaż; grobla, tama poprzeczna, główka w rzece; gatunek mięczaka.

 Przewiązło, dyby z bali do związania szeregu pali.

 Przewiązywać, dok. Przewiązać; związywać przez środek, przez pół, przepasywać, podwiązywać; p. ś., obwiązywać ś., opasywać ś.

 Przewić — p. Przewijać.

 Przewidująco, przysł., przezornie, ostrożnie, zapobiegliwie.

 Przewidujący, przezorny, oględny, zapobiegliwy.

 Przewidywać, dok. Przewidzieć; odgadywać przyszłość, domyślać ś. przyszłości, znać przyszłe wypadki; oznaczać, określać z góry, mówić z góry, co będzie; wzmiankować o czym, co może nastąpić, nie omijać czego, nie zapominać o czym, brać w rachubę coś, co może ś. zdarzyć; prawo p-uje ten [408]wypadek; obmyślać coś troskliwie z góry, przez swą zapobiegliwość, przezorność nie zapominać o czymś, strzec ś. czegoś w przyszłości.

 Przewidywanie, przyszłych wypadków odgadywanie; przepowiednia, domysł; przeczucie; to, co ś. przewiduje w przyszłości, przyszły wypadek.

 Przewidzieć — nied. Przewidywać; odzyskać wzrok.

 Przewiedzieć się — p. nied. Przewiadywać ś.

 Przewieją, obszerna przestrzeń, po której wiatr mocno wieje.

 Przewiekować, przetrwać, przeżyć wieki, a. bardzo długo.

 Przewielebność, tytuł wyższego duchowieństwa: kardynałów, biskupów, opatów = jaśnie oświecony.

 Przewielebny, tytuł wysokich dostojników Kościoła.

 Przewielmożny, bardzo możny, przemożny.

 Przewiercać, dok. Przewiercić: robić dziurę świdrem, nawskroś, wiercąc, przedziurawiać; prześwidrowywać; przenikać, przejmować.

 Przewiercieniowate, Przewiertniowate, rodzina roślin dwuliściennych; wiciokrzewowe.

 Przewiercień, roślina z rodziny baldaszkowych, przewiertnik, zajęcze liszko, pępownik (fig.) — p. Wiciokrzew.

 Przewiertek, rodzaj małży.

 Przewiertnik, świder do przedziurawienia czaszki przy operacjach chirurgicznych — p. Przewiercień.

 Przewiertniowate — p. Przewiercieniowate.

 Przewiertny, dający ś. przewiercić.

 Przewierutny, najistotniejszy.

 Przewierzbia, Przewierzbnik — p. Oliwnik.

 Przewierzgać, dok. Przewierzgnąć; przerzucać przez co; p. kogo przez nogę = oszukiwać, podchodzić, ocwaniać; p. kogo na czyją stronę = przeciągać, przewabiać, skłaniać; p. kogo co, w kogo, w co = przeistaczać, przetwarzać, przeinaczać, przerabiać, przeobrażać, przemieniać; p. ś., odmieniać ś., przekształcać ś., przeobrażać ś., przeinaczać ś., przybierać inną postać; przechodzić na czyją stronę, skłaniać ś. ku komu a. czemu, zmieniać poglądy, zasady, przechodzić do innego stronnictwa, obozu; być oszukiwanym, dawać ś. podejść, wyprowadzić w pole, ocwanić.

 Przewierzgnąć — p. nied. Przewierzgać.

 Przewiesić — p. nied. Przewieszać.

 Przewieszać, dok. Przewiesić; przerzuciwszy przez co; wieszać tak, żeby z obu stron zwisało; przenosić coś wiszącego na inne miejsce; p. ś., wychylać ś., przechylać ś. wpół ciała, przewisać.

 Przewieszczyć, przepowiedzieć.

 Przewieść — p. nied. Przewodzić.

 Przewietrzać, dok. Przewietrzyć; dawać przewiew powietrzu przez co; wystawiać na przewiew, na świeże powietrze; odświeżać powietrze w jakim pomieszczeniu; p. ś., chodzić po świeżym powietrzu, przechadzać ś., przejeżdżać ś. dla użycia świeżego powietrza.

 Przewietrzny, urządzony do przewietrzania; służący do przewietrzania czego.

 Przewiew, przechodzenie prądu powietrza; prąd powietrza, przeciąg, wiatr, przewietrzanie jakiego pomieszczenia, odświeżanie w nim powietrza.

 Przewiewać, dok. Przewiać, Przewionąć: wiać przez co; wiejąc, przenikać, przechodzić przez co; przejmować; p. zboże = oczyszczać z plew (na młynku, na wialni); [409]p. kogo, co; unosić z podmuchem wiatru, przenosić gwałtownie z miejsca na miejsce, przerzucać; p-a = jest przewiew, przeciąg.

 Przewiewka, rodzaj wentylatora do odświeżania powietrza w jakim pomieszczeniu; rura na statku parowym do przewietrzania kajut.

 Przewiewnie, przysł., wietrzno.

 Przewiewnik, Przewietrznik, rodzaj wentylatora do przewietrzania budynków.

 Przewiewny, wystawiony na przewiew powietrza, ze wszystkich stron dający do siebie dostęp powietrzu, otwarty.

 Przewieźć — p. nied. Przewozić.

 Przewiędły, zwiędły nieco; zupełnie zwiędły.

 Przewiędnąć, zwiędnąć trochę; całkiem zwiędnąć; przejść dymem.

 Przewięzica, roślina z gromady wodorostów.

 Przewięziel, rodzaj żagla.

 Przewięziowy, odnoszący ś. do przewięzi: dzióbel p. = żagiel trójkątny na dziobie statku.

 Przewięzistość, miejsce, znacznie zwężone w pośrodku, jakby od mocnego związania rzeczy miękkiej; wcięcie, karb pośrodku czego.

 Przewięzisty, Przewięzły, mający w środku miejsce cieńsze, wcięcie, jakby od przewiązania.

 Przewięź, lina poprzeczna na statku, przytrzymująca maszty; w p. kłaść = kłaść kamień, cegłę itd. spojeniami na przemianlegle, w warstwach.

 Przewijać, dok. Przewie, Przewinąć; w inny sposób owijać, owijać ponownie; przerzucać, przesadzać; przeplatać jedno drugim, przetykać; brać coś nawiniętego i nawijać gdzieindziej; p. dziecko = zmieniać mu pieluszki, powijak; p. kogo przez kij = źle traktować; p. kogo przez nogę = oszukiwać go, podchodzić, wyprowadzać w pole; p. ś., przesuwać ś., przemykać ś., mieć bieg kręty; uwijać ś., krzątać ś., chodzić tu i tam; przen., mijać; przechodzić, przebiegać, przelatywać (zwłaszcza o czasie, o wypadkach), p. ś., przez czyjąś nogę = być oszukiwanym.

 Przewilgotnieć, przejść wilgocią.

 Przewilżać, dok. Przewilżyć; przejmować nawskróś, płynem, wilgocią.

 Przewina, przewinienie, wina, przestępstwo, zbrodnia.

 Przewinąć — p. nied. Przewijać.

 Przewinić, winę popełnić, zawinić, dopuścić ś. występku; dowieść komu winy, zawstydzić go, zakasować; p. ś. komu, zawinić wobec kogo.

 Przewinienie, popełnienie winy; wykroczenie, błąd, grzech, przestępstwo, występek.

 Przewinięcie, zawinięcie inaczej, owinięcie.

 Przewionąć — p. Przewiewać.

 Przewiosłować, wiosłując przepłynąć pewną przestrzeń.

 Przewiosnować, przebyć, przepędzić wiosnę; przetrzymać przez wiosnę.

 Przewisieć, wisząc, przetrwać czas jakiś; powisieć.

 Przewisnąć, przewiesić ś. przez co, zawisnąć wpoprzek czego.

 Przewisusować, przełobuzować.

 Przewlec — p. nied. Przewlekać.

 Przewlekać, Przewłóczyć, dok. Przewlec; wlokąc, przesuwać na inne miejsce; przesuwać, przeciągać co przez środek czego, nizać; nawlekać powtórnie, nawlekać w inny sposób; inaczej nizać; przywdziewać w inną bieliznę, w inne ubranie, przebierać; przen., przenosić, przelewać co na kogo, udzielać mu swoich praw i t. p.; odkładać, odwlekać, odraczać przedłużać; ciągnąć, zwlekać, [410]opóźniać; powodować zwłokę, marudzić, mitrężyć z czym; długo ciągnąć, nieprędko kończyć: p. jakąś sprawę, p. wyrazy = wymawiać je przeciągle; p. ś., wlokąc ś. przechodzić na inne miejsce; przebierać ś., zmieniać na sobie bieliznę lub ubranie: zbyt długo trwać, przeciągać ś.; być odkładanym; iść w odwłokę.

 Przewlekadło, przyrząd do przewlekania, czego przez co; np. nitki przez uszko w igle.

 Przewlekle, przysł., rozwlekle, ( powolnie; mówić p. = przeciągając samogłoski.

 Przewlekłość, długie trwanie czego, rozwlekłość; zwlekanie, namyślanie ś. zbytnie, kunktatorstwo.

 Przewlekły, zbyt długo trwający, rozwlekły, przeciągły, długo ś. ciągnący, długotrwały; (o głosie, o akcencie), przeciągający.

 Przewładny, przemocny, potężny, wszechwładny.

 Przewłoczny, przewlekły.

 Przewłoda, roślina z rodziny strąkowych.

 Przewłoka, przewlekanie, odkładanie czego; odwłoka, zwłoka; mitręga; przewleczenie, przeciągnięcie czego przez co; z p-ą przysł., ciągle, nieustannie; roślina z rodzaju gierszownika, gałucha.

 Przewłóczyć — p. Przewlekać; przebronować, przeciągnąć broną; za bronować całą rolę.

 Przewodni, Przewodny, wskazujący drogę, prowadzący; kierowniczy; p-a gwiazda = według której kieruje ś. wędrownik; przen., wskaźnik moralny życia, ideał; p-a myśl = myśl główna, zasadnicza jakiegoś utworu naukowego a. literackiego; motyw p. w utworze muzycznym, w operze = frazes muzyczny, powtarzający ś. wielokrotnie; p-a niedziela = pierwsza po Wielkanocy.

 Przewodnica — p. Przewodniczka.

 Przewodnictwo, zajęcie przewodnika, wskazywanie drogi nie znającym jej; przen., przewodniczenie, kierownictwo, zarząd, naczelnictwo, dowództwo, zwierzchnictwo; zdolność przepuszczania przez siebie ciepła a. elektryczności.

 Przewodniczący (-ego), rzecz, człowiek, który przewodniczy czemu, kierujący obradami publicznemi, prezes jakiegoś zebrania, zgromadzenia, marszałek, prezydujący.

 Przewodniczę (-ego), zapłata przewodnikowi.

 Przewodniczenie, przewodnictwo, naczelny kierunek.

 Przewodniczka, kobieta, wskazująca drogę nie znającym jej; kierowniczka, zwierzchniczka; skautka, harcerka.

 Przewodniczy, odnoszący ś. do przewodnika; wskazujący drogę, przewodnik.

 Przewodniczyć komu, być przewodnikiem, prowadzić kogo, drogę mu wskazywać; prezydować na jakim zebraniu, kierować obradami publicznemi, udzielając głosu mówcom i pilnując porządku obrad.

 Przewodnik, który przeprowadza, poprzedza kogo, wskazując mu drogę; wódz, naczelnik = młodzieży; nauczyciel, wychowawca, pedagog; p. = książka podręczna, zawierająca systematycznie ułożone wskazówki w jakim przedmiocie, zwłaszcza dla podróżnych; ciało każde, rozważane pod względem przepuszczalności elektryczności a. ciepła: dobry, zły p.; piorunochron; narzędzie chirurgiczne, żłobkowane, po którym suwa ś. nóż operacyjny.

 Przewodny — p. Przewodni; przepuszczający przez siebie, przepuszczalny.

 Przewody (-ów), niedziela przewodnia.

[411] Przewodzenie, przewodnictwo.

 Przewodzić, dok. Przewieść; przeprowadzać przez co, przeprawiać, wiodąc; przen., tłómaczyć, przekładać; stawiać na równi; dokazywać swego, przeprowadzać, ziszczać swoje plany mimo wszelkich przeszkód; p. co na sobie = przemagać ś., przezwyciężać ś.; przepędzać czas, przeżywać; p. komu a. nad kim = wskazywać, dowodzić, przewodniczyć, być naczelnikiem, dowódcą; p. nad kim, imponować komu, obchodzić ś. z kim dumnie, w sposób rozkazujący, rej nad nim wodzić, pomiatać nim, burmistrzować nad nim.

 Przewojować, czas jakiś spędzić na wojaczce.

 Przewora, Przywora, Przeworzyna, przegroda w stajni między końmi a. bydłem, żeby ś. nie gryzły; klatka, przedział w stajni a. oborze dla jednego konia a. jednej sztuki bydła.

 Przewozić, dok. Przewieźć; wioząc przeprawiać, przeprowadzać, przenosić z miejsca na miejsce, transportować; zajmować ś. przewoźnictwem, być przewoźnikiem; przejedżdżać ś. z kim dla zrobienia mu przyjemności, by użył świeżego powietrza i t. p.; p. ś., przeprawiać ś., jadąc przez co, przejeżdżać; przejeżdżać ś. nieco dla przyjemności, dla świeżego powietrza i t. p.

 Przewoziny (-in), przewożenie ś., przeprawa.

 Przewozisko, stary prom.

 Przewozowe (-ego), opłata za przewóz, transport.

 Przewozowy, służący do przewozu: statek, okręt p. = trudniący ś. przewozem: kantor p., przedsiębiorstwo p-e; polegający na przewozie: handel p. a. transportowy = polegający na tym, że towar przechodzi przez kraj, a potym idzie dalej.

 Przewoźne (-ego) — p. Przewozowe.

 Przewoźnictwo, zajęcie przewoźnika, przedsiębiorstwo przewozowe.

 Przewoźniczka, żona przewoźnika.

 Przewoźniczy, Przewoźnicki, odnoszący ś. do przewoźnika, do przewozu.

 Przewoźnik, człowiek, trudniący ś. przewozem.

 Przewoźny, który łatwo może być przewożony, obcy, zagraniczny; nie swojski, przywoźny, pokryjomu przywieziony, przemy! cany.

 Przewód, przeprowadzenie, przewodnictwo, kierownictwo, naczelnictwo, dowództwo; dawna powinność przewożenia ruchomości monarchy w Polsce piastowskiej; postawienie na swoim: p. prawa = wygrana w sądzie; orszak, pochód; rura, kanał, ściek; kierunek; kanał w ciele ludzkim, zwierzęcym lub roślinnym, służący do jakiej funkcji organicznej: p. pokarmowy, mleczny, moczowy i t. p.; rodzaj sieci do łowienia ryb; p-y = niedziela Przewodnia.

 Przewódca, Przewódzca — p. Przewodnik; dowódca.

 Przewódczyni, przewodniczka.

 Przewództwo, zadanie przewódcy, przewaga, kierownictwo, naczelnictwo, dowództwo.

 Przewóz, przewożenie, przewożenie ś.; transport; trudzić ś. p-em = być przewoźnikiem; miejsce, gdzie można ś. przewozić, przystań; łódź, czółno, prom; opłata za przewiezienie, np. przez rzekę; w dawnej Polsce piastowskiej obowiązek przewożenia podwodami i ruchomości monarchy; masz wóz i p. = masz ś. decydować na jedno a. na drugie, masz dwie alternatywy do wyboru.

 Przewózka — p. Przewóz.

[412] Przewracać, dok. Przewrócić; podważywszy obracać na drugą stronę, odwracać, wywracać, przekręcać, stawiać do góry dnem: p. kartki w książce = odwracać; p. ubranie = nicować; p. koziołki = fikać; p. ziemię = kopać, orać po raz drugi; p. siano = przetrząsać, by lepiej wyschło; p. oczami = łypać; szperać, grzebać, przetrząsać w czym, zamęt w czym robić, mieszać wszystko, przerzucać bezładnie; p. wszystko do góry nogami = przerzucać, przestawiać bezładnie; p. komu w głowie = pozbawiać go zdrowego rozsądku i samokrytyki, czynić go zarozumiałym i śmiesznym; z pozycji pionowej przenosić w poziomą, obalać, przewalać, wywracać; p. ś., być przewracanym, przekręcanym na przeciwną stronę, obracanym częścią dolną do góry; obracać ś. w łóżku, by ś. lepiej ułożyć, nie móc zasnąć; tarzać ś., koziołkować ś.; kotłować ś., bałwanić ś., kłębić ś.; z pozycji pionowej przechodzić w poziomą, obalać ś., przewalać ś., upadać.

 Przewrotnica, kobieta przewrotna, obłudna.

 Przewrotnie, przysł., fałszywie, obłudnie, zdradziecko.

 Przewrotność, łatwość przewracania ś., skłonność do przewrócenia ś.; zmienność, obłuda, chytrość, fałszywość.

 Przewrotny, mogący ś. łatwo przewrócić, wywrotny; fałszywy, obłudny, podstępny, zdradziecki, wykrętny.

 Przewrotowiec, człowiek, dążący do przewrotu społecznego, rewolucjonista, anarchista.

 Przewrotowy, odnoszący ś. do przewrotu, rewolucyjny.

 Przewrócić — p. nied. Przewracać.

 Przewrót, raptowna zmiana, przeobrażenie, nagłe, gwałtowne obalenie starych, a wprowadzenie nowych form życia, rewolucja; przen., zamęt, nieład, pomieszanie, chaos.

 Przewrzaskiwać, wrzeszczeć z przerwami; o psie gończym: słysząc inne psy goniące, biec do nich, odzywając ś. odmiennym głosem.

 Przewrzasnąć, nagle zawrzasnąć.

 Przewrzeć się, przegotować ś.; przestać ś. gotować.

 Przewrzeszczeć, przezwyciężyć, przemóc innych wrzaskiem, przekrzyczeć.

 Przewspaniały, niezmiernie wspaniały.

 Przewyborny, doskonały, wyśmienity.

 Przewydrzony, rozpasany, rozbestwiony, zdziczały, rozwydrzony.

 Przewyżka, różnica między wielkością większą a mniejszą, liczba, o którą jedna rzecz jest większa od drugiej, miara, o którą jedna rzecz przewyższa drugą, nadwyżka.

 Przewyższać, dok. Przewyższyć; wyższym być od kogoś a. czegoś drugiego; przechodzić kogo w czym, przenosić, prześcigać kogo w czym, górować, celować w czym nad kim.

 Przez, przyim. 4 przyp. oznacza: a) ruch. ponad powierzchnię czego a. przez środek czego, z jednego końca czego na drugi, w poprzek, wzdłuż czego: iść p. las, p. pole, przechodzić: p. płot, p. parkan, przejeżdżać p. rzekę, p. morze, p. miasto, p. kraj; widzieć, jak p. mgłę = niewyraźnie mówić p. nos = nosowo; przen., wyniośle, z udaną powagą; mówić p. zęby = cedząc; gadać p. sen = śpiąc; uderzyć kogo p. łeb, p. rękę = wpoprzek ręki, po ręce: 2) przeciąg czasu: bawił gdzie p. rok, p. miesiąc, p. tydzień; 3) nadmiar czynności: nalewać p. brzegi; 4) położenie po [413]przeciwnej stronie: mieszka p. drogę, p. sień; 5) omijanie czego: p. dzień = co trzeci dzień, p. rok = co trzeci rok; 6) przyczynę, powód: czynić co p. bojaźń, p. szacunek dla kogo, p. nienawiść; to wszystko p. ciebie = z twojego powodu; p. się, sam p. się = niezależnie od innych, sam w sobie; 7) narzędzie pracy, wykonawcę: posyłać list p. posłańca, ułatwiać co p. posłów, rozmówić ś. p. telefon; 8) w imię czyje: p. Boga żywego!; 9) przy stronie biernej czasowników oznacza osobę działającą: syn jest kochany p. ojca, Rzym był zburzo-zburzony p. Germanów, „Dziady” były napisane p. Mickiewicza.

 Przezabawny, bardzo zabawny.

 Przezacny, niezmiernie zacny.

 Przezbytkować, strwonić na zbytkach, przehulać

 Przezdrowie, spełnienie kielicha za czyje zdrowie, toast.

 Przezeń, przez niego.

 Przezgłoskować, przesylabizować.

 Przezielenić, zbytnio uzielenić.

 Przezierać, dok. Przejrzeć; patrzeć przez co, przenikać wzrokiem; przeglądać, przebiegać oczami; odzyskiwać wzrok; ukazywać ś. z pod czego, przeglądać; p. ś., przeglądać ś. w czym.

 Przezierki, zwiady, wywiady, prześpiegi; okulary.

 Przeziernik, szczelina w narzędziach optycznych i mierniczych, służąca do oznaczania kierunków; celownica, celownik — p. Djoptra.

 Przeziew, przechodzenie gazów przez pory ciała, perspiracja.

 Przeziewniki, otworki w skórze, służące do przeziewu.

 Przeziębić, nabawić przeziębienia; p. ś., nabawić ś. choroby przez nagłe ochłodzenie ciała, zaziębić ś.

 Przeziębienie, choroba z powodu nagłego ochłodzenia ciała, zaziębienie.

 Przeziębnąć, zupełnie zziębnąć.

 Przezimować, przebyć gdzie, przemieszkać podczas zimy; pozostawać w stanie świeżości podczas zimy, nie zniszczyć ś. przez zimę; przechować, przekarmić, przeżywić przez zimę.

 Przezłacać, dok. Przezłocić; przemieniać w złoto, złotym czynić; na nowo złocić.

 Przezłocić — p. Przezłacać.

 Przezmian — p. Bezmian.

 Przeznaczać, dok. Przeznaczyć; z góry oznaczać, określać, osądzać, naprzód obierać, wyznaczać do jakiego celu, do jakiego zawodu: p. pieniądze na jaki wydatek, syna do jakiego zawodu; niewiadomo, co nam p-one = co nas czeka w przyszłości; co komu p-e, to go nie minie = nie ujdzie nikt swego losu; śmierć i żona od Boga p-a = nikt ich nie uniknie; nie p-e mu było tego widzieć = los mu nie pozwolił, nie było mu sądzone; obracać na co, rozporządzać, oddawać, ofiarowywać, poświęcić: p. majątek na cele narodowe; znaczyć w inny sposób, powtórnie znaczyć: p. bieliznę.

 Przeznaczenie, dokonana czynność przeznaczania, rozporządzanie; los, dola, przeznaczona każdemu od Boga, przejrzenie Boskie, zrządzenie Boskie; przyszłość nieunikniona, nieuchronna, fatum, fatalność; cel życia człowieka, posłannictwo, powołanie; cel, użytek jakiej rzeczy.

 Przeznaczyć — p. nied. Przeznaczać.

 Przeznać, z góry, dość wcześnie poznać; z gruntu, dokładnie, nawskroś poznać, przewidzieć.

 Przeznamionować, przepostaciować, przekształcić.

 Przezorność, przewidywanie przyszłości, myśl o niej, opatrzność, oględność; ostrożność, baczność na czas przyszły = [414]zapobiegliwość; kasa p-i = oszczędnościowa; kasa p-i i pomocy = oszczędnościowo-zapomogowa.

 Przezorny, przewidujący przyszłość, myślący o niej, baczny na przyszłość!; opatrzny, ostrożny, rozważny.

 Przezpiętrze, sala dwupiętrowej wysokości.

 Przezrocz, Przezrocze, przestrzeń przejrzysta, przezroczysta, obszerna, czysta przestrzeń powietrzna a. wodna.

 Przezrocze, malowidło a. pismo na tle przezroczystym do latarni magicznej, do kinematografu; transparent; miejsce przezroczyste; dziura na wylot.

 Przezroczy — p. Przezroczysty.

 Przezroczystawy, niezupełnie przezroczysty.

 Przezroczystość, przejrzystość.

 Przezroczysty, Przezroczy, przepuszczający przez siebie światło, taki, przez który można wszystko zobaczyć, przejrzysty, klarowny, ażurowy; odbijający światło, taki, w którym przejrzyć ś. można.

 Przezroczyścieć, stawać ś. przezroczystym, przejaśniać ś.

 Przezsenny, odczuwany we śnie, marzony we śnie.

 Przezto, pomimo to, mimo to, jednak, jednakże, wszakże, azatem, tedy.

 Przezuć się — p. nied. Przezuwać ś.

 Przezuwać, dok. Przezuć; zmieniać na kim obuwie; p. a. p. ś., zmieniać na sobie obuwie.

 Przezwać — p. nied. Przezywać.

 Przezwisko, nazwisko rodowe, nazwisko nadane komu a. czemu, poza zwyczajnym, częstokroć złośliwe, przydomek, imionisko.

 Przezwyciężać, dok. Przezwyciężyć; zwyciężać, pokonywać, przełamywać, zwalczać; p. ś., przemagać, pokonywać samego siebie; zapanowywać nad sobą, nad swoją niechęcią, odrazą, lenistwem i t. p.; znosić, wytrzymywać.

 Przezwyciężalny, dający ś. przezwyciężyć.

 Przezywać, dok. Przezwać; dawać przezwisko, inaczej nazywać; dawać przydomek, zwłaszcza złośliwy, uszczypliwy, obrażający; p. ś., przybierać sobie inne nazwisko, imię; dawać sobie nawzajem obrażające przezwiska, wymyślać sobie wzajemnie.

 Przeźrocz — p. Przezroz; na p. = na wylot.

 Przeźrocze — p. Przezroze; widnokrąg, pole widzenia; przestrzeń, przestwór.

 Przeźroczy, Przeźroczysty — p. Przezroczysty.

 Przeźrótka, przedmiot przezroczysty; brzuchopełz płucodyszny.

 Przeżartować, przefiglować, żartując sobie; przeswawolić; pominąć, opuścić, nie dopatrzyć.

 Przeżarty, przegryziony, przejedzony nawskroś.

 Przeżąć — p. Przeżymać.

 Przeżąć — p. Przeżynać.

 Przeżeglować, przepłynąć pewną przestrzeń na statku żaglowym.

 Przeżegnać, zrobić nad kim a. nad czym znak krzyża świętego; pobłogosławić; przen. uderzyć; p. ś., zrobić na sobie znak krzyża świętego.

 Przeżerać, dok. Przeżreć; przegryzać, przejadać nawskroś; zjadać wszystko, co było do zjedzenia.

 Przeżółcić, zbytnio użółcić.

 Przeżreć — p. nied. Przeżerać.

 Przeżubrować zboże = przepuścić przez żubrownik dla starcia końców ziarn przed zmieleniem.

 Przeżuć — p. Przeżuwać.

 Przeżuwacz, ten, który przeżuwa, zwierzę przeżuwające.

 Przeżuwać, dok. Przeżuć; żując [415]rozdrabiać, rozmiażdżać pokarmy; (o zwierzętach) na nowo żuć, żuchać; przen., powtarzać wciąż to samo, powtarzać rzeczy oklepane, wszystkim znane; przen. trawić co w sobie.

 Przeżuwające zwierzęta = podrząd zwierząt parzystokopytowych, ssących, u których pokarm połknięty z pierwszego oddziału żołądka powraca do pyska, a stąd, dokładnie pożuty, idzie do drugiego oddziału; inaczej dwukopytowe (wół, owca, koza, antylopa, jeleń, wielbłąd i in.).

 Przeżycie, dożycie do pewnego czasu; życie poza pewien termin; zapis a. testament na p. = t. j. na rzecz tego, kto przeżyje zapisodawcę; ubezpieczenie na p. = t. j. kiedy suma, wymieniona w polisie, zostaje wypłacona, gdy ubezpieczony dożyje pewnego terminu; dożywotnie używanie.

 Przeżyć — p. nied. Przeżywać.

 Przeżyłość, starość, wiek zgrzybiały, sędziwość.

 Przeżyły, sędziwy, zgrzybiały.

 Przeżymać, dok. Przeżąć; zupełnie wyciskać, wykręcać wodę; mocno wyciskać, wyżymać; przeciskać, przegniatać przez co.

 Przeżynać, dok. Przeżąć; żąć w środku, zostawiając nietknięte zboże po bokach; wyżynać ścieżkę wśród zboża; kończyć żęcie, zżynać wszystko.

 Przeżytek, rzecz niedzisiejsza; rzecz, która ś. przeżyła, zabytek, pozostałość z przeszłości, nie mająca dziś realnego znaczenia.

 Przeżyty, ten, który ś. przeżył, niedzisiejszy, nie mający istotnego znaczenia w dzisiejszym życiu, pozostający jako zabytek przeszłości.

 Przeżywać, dok. Przeżyć; żyć przez czas jakiś, żyć do jakiegoś terminu, utrzymywać ś. przy życiu; p. kogo, żyć dłużej, niż on; wydawać na życie, tracić, przenosić, przetrzymywać co; p. ś., stawać ś. przeżytym, wychodzić z mody, z użycia, tracić znaczenie realne w życiu.

 Przeżywiać, dok. Przeżywić; dawać jeść, karmić przez czas jakiś, przekarmiać, przetrzymywać, utrzymywać żywiąc; p. ś., żyć jakiś czas karmiąc ś., utrzymywać ś. czas pewien przy życiu.

 Przędny, odnoszący ś. do przędzenia.

 Przędza, Przędziwo, motek nici, wyprzędzonych z włókna = pasmo, wątek; p. pajęcza = pajęczyna; p. Matki Boskiej = babie lato.

 Przędzalnia, maszyna, służąca do przędzenia lnu, waty, bawełny, jedwabiu; fabryka lub oddział w fabryce, gdzie przędą.

 Przędzalniany, odnoszący ś. do przędzalni, przędzalniczy.

 Przędzalnictwo, przemysł przędzalniany.

 Przędzalniczy — p. Przędzalniany.

 Przędzalnik, właściciel przędzalni; przemysłowiec, zajmujący ś. przędzeniem; robotnik w przędzalni.

 Przędzalnina, wyroby z przędzy.

 Przędzalny, odnoszący ś. do przędzenia.

 Przędzarka, Przędzarnia — p. Przędzalnia.

 Przędzidło, przędza.

 Przędziec, len.

 Przędziernik, roślina z rodziny kosaćcowatych.

 Przędzik, pająk dwupłucny.

 Przędzionko, zdr. od Przędziono.

 Przędziono, pewna ilość pasm przędzy, motek, talka; sznurek, bicz: p. korali, pereł; krąg, koło, zwój; przen., gromada, kupa.

 Przędziwo, materjał, z którego wyrabia ś. przędza.

 Przędzodajny, wydający przędziwo.

[416] Przęsło, część parkanu, płotu, mostu między jednym słupem a. filarem a drugim; wiązanie; słup wkopany w ziemię dla przęseł płotu; rząd gałęzi na równej wysokości w niektórych drzewach, np. w świerku; piętro, pokład.

 Przęstka, roślina z rodziny węgłoszowatych, sosnóweczka.

 Przęstkowate, rodzina roślin dwuliściennych.

 Przęślica, deska u kądzieli w kołowrotku.

 Przęślik, len, obwinięty naokoło przęślicy.

 Przodek, część przednia czego, frontowa, front, fronton, przód; przodowanie innym, wyróżnianie ś. z pośród innych, przewaga, pierwszeństwo, prym, przewodnictwo, pierwsze miejsce: p. trzymać = ubiegać innych, wyróżniać ś., przodować; dać p. komu = dać mu ś. ubiec, oddać pierwszeństwo; p. wozu = przednia część wozu, przednie półwozie; p. armaty = przednie półwozie jej ze skrzynką na proch i kule; osoba starsza w rodzie, od której inne pochodzą, jako jej potomkowie, protoplasta, głowa rodu, antenat.

 Przodkować, przodem iść, poprzedzać, być poprzednikiem; przewodniczyć, być naczelnikiem, stać na czele, przewodzić nad kim, rej wodzić; przewyższać, przenosić kogo, celować w czym, prym trzymać nad kim, być pierwszym w jakim zawodzie.

 Przodkowanie, przodowanie, zajmowanie pierwszego miejsca, przewodniczenie.

 Przodkowy, odnoszący ś. do przodka, z przodku umieszczony; główny, celny.

 Przodogłowie, przód głowy.

 Przodomózgowie, część przednia mózgowia.

 Przodować — p. Przodkować.

 Przodownica, żniwiarka, wyprzedzająca inne w robocie — p. Przodowniczka.

 Przodownictwo, przodowanie, przewodnictwo, przywództwo.

 Przodownik, ten, który przodkuje innym, poprzednik; człowiek, który wyprzedza innych w jakiej pracy; żniwiarz, kosiarz, idący na przodzie; p. w tańcu = wodzirej.

 Przodowy, przedni, frontowy.

 Przód, przednia część czego, strona przednia, frontowa, przodek, front, fronton; p-em, przysł., na przodzie, frontem; stać p-em do kogo = być do niego obróconym twarzą; z p-du = od strony twarzy, od frontu, na czele przed innymi.

 Przódkara, Przodkar, wóz dwukołowy, na którym mieści ś. tylna część działa.

 Prztyk, wykrz., naśladujący prztyknięcie, pstryk!

 Prztyk, uderzenie końcem rozprężającego ś. nagle palca, który przedtym założony był o inny, szczotek; dać p-a w nos = zadrwić z kogo; dostać p-a w nos = narazić ś. na kpiny, być wydrwionym, wyśmianym.

 Prztykać, dok. Prztyknąć; uderzać końcem rozprężającego ś. nagle palca, dać prztyka; o broni palnej: nie wystrzelać, palić na panewce, ale nie zapalać naboju w rurze, wydając przytym charakterystyczny szczęk; przen., p., na kogo = fukać na niego, łajać; go, odgrażać ś. mu.

 Prztyknąć — p. nied. Prztykać.

 Przy, przyim., z przyp. 7-ym oznacza: 1) położenie tuż obok, w blizkości kogo a. czego, niedaleko; p. domu, p. rzece, p. kościele, siedzieć p. kim, stać p. robocie, siedzieć p. stole, służyć p. dworze, p. królu; 2) trzymanie ś. czyjej strony, pozostawanie przy kim a. przy czym: opowiadać ś. p. królu, stać p. prawdzie, stać, [417]obstawać p. swoim zdaniu; 3) posiadanie czego: człowiek p. szabli, być p. pieniądzach = mieć pieniądze, p. zdrowiu = być zdrowym, p. zdrowych zmysłach, p. zegarku, zostawać p. życiu, jestem p. głosie, p. wenie; p. apetycie: 4) przytomność, wobec: p. świadkach, p. rodzicach, p. królu, p. starszych; 5) wobec czego: p. małych środkach wiele dokazał, p. takich warunkach trudno coś zrobić, p. pracy, zgodzie i miłości wszystkiego dokazać można: 6) w porównaniu z kim, z czym: p. nim wydaję ś. karłem, czym jest twoja niedola p. mojej?; 7) współczesność czasu: p. obiedzie, p. kolacji = podczas obiadu, kolacji, p. niedzieli, p. święcie = w niedzielę, w święto, p. wolnym czasie, p. sposobności, p. okazji = kiedy będzie wolny czas i t. d., p. winie, p. piwie = pijać wino, piwo, p. śmierci = umierając, p. rozstaniu = rozstając ś. śpiewać p. robocie = pracując, robiąc coś, siedzieć p. kieliszku, p. kuflu = pić: 8) z towarzyszeniem czego: śpiewać p. lutni, p. fortepianie = z akomnanjamentem, z wtórem lutni, fortepjanu, tańczyć p. dźwiękach orkiestry; mieszkać p. ulicy Ordynackiej = na ulicy Ordynackiej; służyć p. ułanach, p. huzarach = w pułku ułanów, huzarów; mieszkać p. rodzicach = u rodziców, p. familji = odnajmować pokój od rodziny; służyć p. dworze = na dworze; być p. nadziei = być brzemienna; p. końcu lata = gdy ś. miało ku końcowi lata; być p. śmierci = być niedalekim śmierci; p. pomocy czyjej = z pomocą; przy, jako przedrostek, oznacza: 1) ruch zbliżenia ś. ku pewnemu kresowi, np. przychodzić, przypływać, przyjeżdżać, przybliżać, przypędzać; 2) ruch zniżania, skłaniania do powierzchni poziomej, np. przygniatać, przytłaczać, przypłaszczać; 3) czynność, częściowo wykonaną, np. przycinać, przyciemniać, przyblaknąć. przymykać, przygasić; 4) czynność, wykonywaną w blizkości czego, np. przysłuchiwać ś., przyglądać ś., przypatrywać ś.; 5) dodawanie mniejszej czynności do poprzedniej większej, np. przybierać, przylewać, przybudowywać, przysypywać; 6) czynność, skierowaną na powierzchnię czego, np. przysypywać, przykrywać, przywalać, przyodziewać; 7) spajanie dwóch przedmiotów, np. przylepiać, przyszywać, przybijać, przystawać, przyczepiać ś.; 8) czynność, powtarzającą ś. wielokrotnie, np. przygwizdywać, przyśpiewywać, przytupywać; 9) towarzyszenie, akompaniament, np. przygrywać śpiewającemu, przyśpiewywać tańczącemu; 10) czynność, wykonaną w blizkości pewnego miejsca, np. przyciąć drzewo u korzenia, przytrzymać złodzieja za kołnierz, przyłapać winowajcę na gorącym uczynku; z rzeczownikami przy oznacza: 1) ruch, zbliżający ku pewnemu kresowi; np.: przyjazd, przypływ, przystęp, przybliżenie; 2) rzecz, dodaną do poprzednio istniejącej, np.: przyprawa, przybudówka, przyrost, przybór, przydatek; 3) rzecz, okrywającą coś z wierzchu, np.: przykrywa; 4) rzecz, częściowo wykonaną, np.: przymrozek, przydech, przykwasek; 5) rzecz, przyłączajacą ś. do innej rzeczy, np.: przyklejka, przylewka, przybranka, przywara: 6) czynność powtarzaną lub towarzyszącą innej czynności, np.: przyśpiew, przygrywka; z przymiotnikami przy oznacza: 1) zbliżenie ś., dążność do czego, np.: przychylny, przytulny, przyjemny; 2) niezupełną, mniejszą miarę lub zbyt wielką [418]miarę przymiotu, np.: przyciemny, przytępy, przykwaśny, przyciasny; 3) blizkość względem czego, np.: przyrzeczny, przymiejski, przydrożny, przymorski.

 Przyalpejski, położony w blizkości Alp, podalpejski.

 Przyaresztować, aresztując przytrzymać, areszt nałożyć.

 Przybarwek, obwódka barwna, pojawiająca ś. wokoło przedmiotu, gdy mu ś. dokładnie przyglądamy.

 Przybarwić, przydać koloru, jeszcze nieco ubarwić, przymieszać kolorów.

 Przybawiać, przydawać, dokładać.

 Przybędą, roślina z rodziny witułkowatych.

 Przybić — p. nied. Przybijać.

 Przybiec — p. nied. Przybiegać.

 Przybiednieć, trochę zbiednieć, stracić częściowo majątek; przen., przymizernieć.

 Przybiegać, dok. Przybiec, Przybiegnąć; śpiesznie gdzie biec, zdążać do pewnego oznaczonego miejsca, biegnąc, pędząc, pośpieszać, przybywać, dobiegać.

 Przybiegunowy, położony niedaleko bieguna.

 Przybielać, dok. Przybielić; bielić po wierzchu, nieco bielić.

 Przybierać, dok. Przybrać; brać czegoś więcej dla przyłączenia do tego, co ś. już wzięło, przydawać do wziętego, przyczyniać, dokładać, przykładać; przyozdabiać, przystrajać, upiększać, ubierać; brać na siebie, przyswajać sobie, przywłaszczać coś cudzego; przyswajać, adoptować; opatrywać, zaopatrywać, ekwipować w co; wzbierać, przybywać (o wodzie w rzece a. morzu); napełniać ś., przepełniać czym, wzbierać, nabrzmiewać: piersi mamce przybrały; wzmagać ś., powiększać ś., wzrastać; p. ś., stroić ś., ubierać ś., ozdabiać ś.; ekwipować ś.. zaopatrywać ś., uzbrajać ś. w co; p. minę, pozę, postawę = nastrajać ś., nadawać sobie pozór, srożyć ś.

 Przybieżeć — p. nied. Przybiegać.

 Przybieżny, przyłączający ś. do tego, co poprzednio już było: choroba p-a.

 Przybijacz, który coś przybija; rodzaj młotka.

 Przybijaczka, narzędzie tkackie do tężenia czyli przybijania pasm postawy, płocha.

 Przybijać, dok. Przybić; bijąc umocowywać, utwierdzać, gwoźdźmi przymocowywać; przypierać, przygniatać, przytłukiwać, przyciskać: p. nabój stemplem; w grze w karty: p. kartę = kłaść na nią kartę starszą, zabijać; dobijać targu uderzeniem dłoni o dłoń a. młotkiem o stół podczas licytacji; akompanjować, bijąc w bęben, wtórować na bębnie; p. do lądu, do brzegu = lądować, zawijać do lądu; p. ś., przedostawać ś. ku komu a. czemu, przybywać blizko kogo, czego.

 Przybitka, kłaki do przybijania w broni palnej naboju, aby nie wylatywał z lufy; p. w licytacji = przyznanie kupna więcej dającemu; zabicie karty starszą kartą, przebitka.

 Przybity, zmartwiony, zbolały, przygnębiony, przytłoczony bólem, wstydem i t. p.

 Przybladnąć, trochę zbladnąć.

 Przyblady, bladawy, trochę blady, nadto blady.

 Przyblakły, taki, który trochę przyblakł.

 Przyblaknąć, zblaknąć trochę.

 Przyblanka, blanka poboczna w fortecy.

 Przybliżać, dok. Przybliżyć; bliżej przysuwać, zbliżać do kogo, do czego; podchodzić, przystępować; o lunecie, o teleskopie, o lornetce: pokazywać przedmioty [419]bliższemi, niż są w istocie; p. ś., bliżej przysuwać ś., zbliżać ś., przystępować do kogo, do czego, nadchodzić, nadciągać; przen., zaprzyjaźniać ś. z kim, spoufalać ś.

 Przybłąkać się, błąkając ś., przybyć w jakie miejsce, przyplątać ś., przyczepiać ś.

 Przybłęda, ten, lub ta, co ś. przybłąka, błąkając ś. przybędzie dokąd; włóczęga, obcy, przybysz, wagabunda; człowiek nieokreślonego charakteru i pozycji społecznej.

 Przybłędny, odnoszący ś. do przybłędy, włóczęgowski; przybłąkany.

 Przybłękitnieć, nabrać barwy nieco błękitnej.

 Przybłonek, nabłonek.

 Przybłoniak, rodzaj złośliwego nowotworu, nabłoniak.

 Przybłotny, przy błotach położony, leżący w pobliżu błot.

 Przybocze, miejsce, będące tuż obok, pobliże.

 Przybocznica, przebywająca stale przy kimś, towarzyszka.

 Przybocznik, człowiek, przebywający stale przy czyim boku; członek straży przybocznej, adjutant; towarzysz nieodstępny, pomocnik w pracach codziennych.

 Przyboczny, pozostający stale przy czyimś boku, stale komu towarzyszący: lekarz p., straż p-a.

 Przyborowy, dotyczący przyboru.

 Przybość, przybić rogami, przycisnąć, bodąc przypędzić.

 Przybór, zwiększenie ś. czego, przyrost, wezbranie, przybytek: p. wody na rzece = przypływ, podniesienie ś. jej poziomu; wszystkie przedmioty, służące do pewnej czynności, razem wzięte, jako całość: p. do kawy, do herbaty = imbryk, filiżanki i spodeczki; p-y do palenia = popielniczka, zapalniczka, nożyk do cygar i t. p.; p-y do pisania na biurko = kałamarz, suszka, podstawka do piór i t. p.; p-y do rysunków, do malowania; p. na konia = rząd; p. wojenny = rynsztunek; to, co jest potrzebne do czego, aparaty, materjały: p-y wojenne, oblężnicze, myśliwskie, podróżne, krawieckie, opatrunkowe i t. p.

 Przybrać — p. nied. Przybierać.

 Przybraknąć, nieco zabraknąć.

 Przybranie, ubranie, odzież, strój; coś, co służy do przybrania: wstążki, kwiaty, pióra, koronki u kapelusza, u sukni i t. p.

 Przybraniec, syn przybrany.

 Przybranka, w gram., część wyrazu, znajdująca ś. przed pierwiastkiem, przedrostek, prefiks, np. przybranka.

 Przybrnąć, brnąc dostać ś. dokąd.

 Przybronować, za pomocą brony przykryć, przysypać ziemią.

 Przybródek, środek dolnej szczęki, podbródek.

 Przybrucze, brzeg bruku, ułożony z większych kamieni.

 Przybrudny, nieco brudny; zbyt brudny.

 Przybrudzić (się), Przybrukać (się), nieco zabrudzić (ś.).

 Przybrzeże, miejsce niedaleko brzegu, pobrzeże.

 Przybrzeżny, nadbrzeżny.

 Przybrzydnąć, stracić nieco na urodzie, zbrzydnąć nieco, obmierzłym, wstrętnym ś. stać.

 Przybudowywać, dok. Przybudować; dobudowywać coś jeszcze do jakiej budowli, budować tuż obok czego a. nad czym, nadbudowywać, przystawiać.

 Przybudówka, Przybudówek, mały budynek, wybudowany tuż przy większym, przystawka.

 Przyburcie, część statku tuż przy burcie. Przybycie, przyjście, przyjechanie do jakiego miejsca; [420]pomnożenie ś., powiększenie ś., wzrost, wzmożenie ś. czego.

 Przybyć — p. nied. Przybywać.

 Przybylczy, ten, który przybył, przychodni, napływowy, niemiejscowy, nierdzenny, nietutejszy.

 Przybylec — p. Przybysz.

 Przybyłość, to, co przybyło, przyrosło, przyrost, powiększenie ś.; pomnożenie ś., rozmnożenie ś.; przybytek.

 Przybyły, ten, który przybył, przychodni, obcy, cudzoziemski.

 Przybysz, Przybylec, człowiek, który przybył do pewnego kraju, miasta i t. p. z innych stron, przychodzień, przychodźca, imigrant; gość nieproszony, przybłęda, intruz.

 Przybyszowy, odnoszący ś. do przybysza, przybywający skąd, zagraniczny, obcy, cudzoziemski; niemiejscowy, napływowy, nieI rdzenny; p. rok = przestępny; dodatkowy: gałązki p-e = nowe, wyrastające na starych gałęziach.

 Przybytek, to, co przybyło, cząstka czego, przyłączająca ś. do ilości dawniej istniejącej, wzrost, pomnożenie ś., przychód, przyrost; od p-u, z p-u głowa nie boli = obfitość dobrego nie wadzi; gmach, przeznaczony dla podniosłych celów, świątynia; p. Pański = kościół; p. nauki = uniwersytet, gmach akademji umiejętności; p. sztuki = muzeum sztuk pięknych, galerja obrazów i rzeźb; miejsce przebywania, mieszkanie.

 Przybywać, dok. Przybyć; przyjeżdżać, przypływać, przychodzić w pewne miejsce, stawać u kresu podróży, zjawiać ś. gdzie; być dostarczonym, przywiezionym na pewne miejsce; przen., dołączać ś. do ilości, już istniejącej, pomnażać liczbę czego; przymnażać ś., zwiększać ś. w ilości, przyrastać; przybierać (o wodzie).

 Przycapiać, dok. Przycapnąć,

 Przycapić; chwytać z góry; przyłapywać, przydybać na gorącym uczynku.

 Przycerować, zacerować z wierzchu, zacerować tymczasowa.

 Przychacie, miejsce przy chacie.

 Przychciwy, trochę chciwy, nadto chciwy.

 Przychlebiać — p. Przypochlebiać.

 Przychlebny — p. Przypochlebny.

 Przychłodnąć, trochę chłodniejszym ś. stać, nieco ostygnąć.

 Przychłodny, trochę chłodny, nazbyt chłodny.

 Przychodni, taki, który stale przychodzi, uczęszcza dokąd, ale nie mieszka na miejscu: uczennica p-a = nie pensjonarka, uczeń p. = ekstern; przywieziony z obcych krajów, z dalszej miejscowości, nie miejscowy, nie krajowy, zagraniczny, obcokrajowy.

 Przychodowy, odnoszący ś. do przychodu.

 Przychodzić, dok. Przyjść; idąc, krocząc przybywać gdzie, zbliżać ś. do jakiego miejsca, nadchodzić, przystępować, przybliżać ś.; przybywać do kogo, nawiedzać, odwiedzać kogo; przen., brać początek, mieć źródło w czym, zaczynać ś., wszczynać ś., wynikać, wychodzić; przybywać skąd, z której strony: p-i list, wiadomość, p-i mi ochota, moda p-i z Francji; przen., nadchodzić, zbliżać ś. w czasie, nastawać, następować; niespodziewanie nadchodzić, zdarzać ś.; wydarzać ś.: p-i bieda, nieszczęście, choroba = wynika; przen., dorabiać ś., dobijać ś. czego, nabywać, osiągać co: p. do majątku, do dobrobytu, do władzy, do pięknych mebli; p. po co = zgłaszać ś.; skąd do tego przyszedłeś? = jakeś to zdobył?; przyszło do dobrego końca = dobrze ś. skończyło, wzięło pomyślny obrót; p. do siebie = odzyskiwać [421]przytomność, zdrowie, opamiętywać ś.; p. do rozumu = mądrzeć, nabierać rozumu; p. do lat = dorastać, wyrastać, dochodzić do pełnoletności; narażać ś. na co, popadać w co: p. do ubóstwa, do upadku; kończyć ś. na czym, dawać coś, jako rezultat, dochodzić do czego: p-i do guzów, do bijatyki, do wojny, do łez; p. na dobry a. zły koniec = dawać wynik pomyślny a. niepomyślny; przyjdzie do tego, na to = na tym ś. skończy, taki będzie rezultat; niewiadomo na co komu przyjdzie = co kogo czeka; p-i mi żebrać = jestem zmuszony; na to mi przyszło = do tego jestem doprowadzony; przyjdzie mi chyba umrzeć = nie pozostanie mi nic innego, jak umrzeć; być z kim w pewnym pokrewieństwie: ona mi p-i ciotką; przynosić komu korzyść: niewiele mi z tego przyjdzie; co ci z tego przyjdzie? = jaką będziesz miał korzyść?; z pracą wszystko nam przyjdzie = wszystko osiągniemy; skąd ci to przyszło? = jaka jest przyczyna twego postępku?; co ci do głowy zajechało a. strzeliło: przyszło mi do głowy = umyśliłem sobie; ani mi to do głowy przyszło = anim pomyślał o tym; przyszła mi chęć, ochota do czego = zachciałem, zachciało mi ś.; z trudnością mi to p-i = trudno mi to zrobić, powiedzieć; nauki p-ą mu z łatwością = jest zdolny; na mnie p-i kolej = nadchodzi, zbliża ś. kolej; p. na czyje ręce = dostawać ś. w czyje ręce, stawać ś. ofiarą czyją; to przyjdzie na moje ręce = będę musiał to zrobić; mówi, co mu na myśl p-i = co mu ś. na myśl nawinie; p-i mi na pamięć = przypominam sobie; p-i mi na myśl = mam pomysł; jak przyszło co do czego = jak przyszło do rzeczy, do wykonania czego.

 Przychodzień, człowiek, który przyszedł zdala, cudzoziemiec, wędrowiec, przychodźca, imigrant.

 Przychodztwo, przybywanie, napływ przychodźców do jakiegoś kraju, miasta, imigracja.

 Przychodźca — p. Przychodzień.

 Przychorowywać, dok. Przychorować; przypłacić co zdrowiem, wpadać w chorobę wskutek czego, odchorowywać co.

 Przychować — p. nied. Przychowywać.

 Przychówek, Przychówek, to, co ś. urodziło w żywym inwentarzu, przyrost stada, przypłodek, młode w stadzie.

 Przychowywać, dok. Przychować; hodować, wykarmiać przy innych zwierzętach; ukrywać przez czas jakiś; p. ś., ukrywać ś. przez czas jakiś.

 Przychód, przyjście, przybycie, zbliżenie ś.; dochód, zysk, intrata; to, co ś. otrzymuje z czego, to, co wpływa do ogólnego majątku, powiększając go.

 Przychówek — p. Przychówek.

 Przychrapy, grunt lekki, piaszczysty.

 Przychrząstna, Przychrzęstna, błona, oblekająca chrząstki.

 Przychuch, przydech.

 Przychudnąć, trochę schudnąć, stracić trochę na ciele.

 Przychudy, trochę chudy, zbyt chudy.

 Przychutniwać, przyświadczać.

 Przychwalać, dok. Przychwalić; oddawrać komu pochwałę, pochwalać, chwalić, przytakiwać z pochwałą, przyświadczać komu a. czemu.

 Przychwycić, przyłapać, przytrzymać.

 Przychylać, dok. Przychylić; nachylać, naginać w pewną stronę, zwłaszcza ku ziemi: p. ucha = słuchać uważnie; p. woli komu = pozwalać komu na co; radbym ci [422]nieba p-ić = pragnąłbym cię uszczęśliwić; p. ś., nachylać ś., naginać i ś. w pewną stronę a. ku ziemi; przen., skłaniać ś., stosować ś. do czego, iść za czym, godzić ś. na coś, zwłaszcza, gdy czynimy coś z łaski, z dobrej woli, a nie z powinności; p. ś. do czyjejś prośby, do czyjego zdania, życzenia, rady, wniosku i t. p.

 Przychylić — p. nied. Przychylać.

 Przychylnie, przysł., życzliwie, łaskawie.

 Przychylność, przyjazne usposobienie, skłonność, życzliwość, dobrotliwość, dobra chęć, łaska, łaskawość, wzgląd, uprzejme, łaskawe traktowanie kogo a. czego.

 Przychylny, skłonny, dobrze usposobiony, przyjazny, dobrotliwy, chętny, życzliwy, łaskawy; taki, jakiego sobie ktoś życzy, pożądany, korzystny, dodatni; zgadzający ś., przyzwalający, pochwalający: p. sąd, p-a opinja, p-a odpowiedź.

 Przychytry, nieco chytry, zbyt chytry.

 Przyciasny, trochę ciasny; zaciasny.

 Przyciąć — p. nied. Przycinać.

 Przyciągacz, człowiek, który przyciąga; przyrząd do przyciągania czego.

 Przyciągać, dok. Przyciągnąć; ciągnąc zbliżać do czego, przywlekać, dociągać; przen., zwabiać, przynęcać, ujmować, zniewalać, skłaniać, pociągać ku sobie; przybywać, nadchodzić, nadciągać w pewne miejsce; ściągać, ściskać mocniej: p. pasa, popręgu; p. ś., przyciągać ś. wzajemnie.

 Przyciągająco, przysł., w sposób przyciągający, ujmująco.

 Przyciągający, skłaniający ku sobie, miły, sympatyczny, powabny, ponętny.

 Przyciąganie, dążność ciał do wzajemnego zbliżania ś., jako objaw energji ciążenia powszechnego, magnetyzmu, elektryczności, spójności międzycząsteczkowej, powinowactwa chemicznego i t. p.

 Przyciągarka, narzędzie a. przyrząd do. przyciągania przedmiotów oddalonych, liną, łańcuchem i t. p.

 Przyciągnąć — p. nied. Przyciągać.

 Przycichać, dok. Przycichnąć; uciszać ś., milknąć.

 Przycichły, który przycichł, zamilkł.

 Przycichnąć — p. nied. Przycichać.

 Przyciec — p. nied. Przyciekać.

 Przyciekać, dok. Przyciec; przypływać.

 Przyciemka, zasłonka, daszek na lampę, umbrelka, abażur.

 Przyciemniać, dok. Przyciemnić; czynić ciemnym, ciemniejszym nieco, zaciemniać nieco, przyćmiewać; malować nieco ciemną, czarną barwą: p. obraz, rysunek, p. wąsy; p. lampę = przykręcać, żeby ś. ciemniej paliła; p. ś., stawać ś. nieco ciemniejszym, zaciemniać ś., przyćmiewać ś.

 Przyciemny, nieco za ciemny.

 Przycieniać, dok. Przycienić; nieco zacieniać, zaćmiewać, przyćmiewać, przyciemniać; zasłaniać, dawać mocniejsze cienie na rysunku, na obrazie.

 Przycieniować, dodać cieniów, przycienić (obraz, rysunek).

 Przycienki, trochę, zbyt cienki.

 Przycień — p. Półcień.

 Przycieńczyć, cieńszym trochę uczynić.

 Przycier, naczynie browarne do wyrabiania zacieru, kadź na zacier; pierwsze zarobienie z wodą mąki, przeznaczonej na zacier wódki a. piwa.

 Przycierać, dok. Przytrzeć; zmniejszać co za pomocą tarcia, piłowania; przen., szybko i [423]gwałtownie napadać, nacierać; p. komu rogów = upokarzać go, uniżać, zawstydzać jego pychę.

 Przycierpieć, pocierpieć nieco, trochę doznać cierpienia, zadać sobie nieco cierpienia, odpokutować, przypłacić co cierpieniem.

 Przycierpki, trochę cierpki.

 Przyciesać — p. nied. Przyciesywać.

 Przyciesywać, Przyciosywać, dok. Przyciesać, Przyciosać; trochę ociosywać; ciosając cieńszym czynić; ciosając nadawać czemu pewien kształt.

 Przycieś, podwalina drewnianej ściany, oparta na podmurowaniu, podstawa.

 Przycieśniać, dok. Przycieśnić; nieco ścieśniać, zacieśniać, przyciągać, zwężać.

 Przycięcie, nadcięcie, naderznięcie, nadrąbanie, ucięcie, odcięcie.

 Przyciężki, nieco ciężki, nazbyt ciężki, ociężały.

 Przycinać, dok. Przyciąć; ucinać, przyrzynać, urywać u samej nasady a. u samej ziemi; uciąwszy koniec a. końce, skracać; ucinając dopasowywać do pewnej miary, pewnego kształtu; ściskać, zaciskać, zacinać: p. zęby, usta, p. palec w drzwiach; przen., dogryzać, dojadać komu, dokuczać przycinkami, żartować z niego uszczypliwie; p. komu nosa = upokarzać go, zawstydzać; nie kładź palca między drzwi, bo ci go przytną = nie wtrącaj ś. do nieswoich spraw, bo źle na tym wyjdziesz.

 Przycinek, przymówka, uszczypliwe, dokliwedotkliwe słowo, dogryzek, przytyk.

 Przyciosać — p. Przyciesywać.

 Przycioska, podwalina, przycieś; belka pozioma, umieszczona pod dolnemi końcami krokwi.

 Przycisk, przyciskanie, naciskanie, uciskanie, przyciśnięcie; przen., akcent logiczny, natężenie głosu, wymawianie pewnych zdań lub wyrazów podniesionym głosem, dobitniej, dla zwrócenia na nie uwagi słuchacza; przyrząd do przyciskania papierów na biurku, żeby ś. nie porozrzucały.

 Przyciskacz, ten, który co przyciska; rodzaj bandaża.

 Przyciskać, dok. Przycisnąć; cisnąć przypierać jedno do druj giego, przytłaczać, przygniatać, dociskać, przywierać; przen., przygniatać, dręczyć, uciskać, uciemiężać, obarczać nadto, przyduszać; p. kogo do muru = zniewalać, zmuszać, żeby coś wyznał, żeby coś uczynił; p-a go choroba do łóżka = powala na łóżko; p. guzik dzwonka elektrycznego = naciskać, pociskać.

 Przycisnąć — p. nied. Przyciskać.

 Przyciszać, dok. Przyciszyć; czynić cichszym, ściszać, uciszać, przytłumiać, zniżać (dźwięk, głos).

 Przyciułać, ciułając zaoszczędzić i dodać do dawniejszych oszczędności.

 Przycłapać, Przyczłapać, p. ś., zbliżyć ś., podejść krokiem ociężałym, powłócząc nogami.

 Przycukrować, Przycukrzyć, cukrem zaprawić, obsypać cukrem, dodać trochę więcej cukru; przen., uprzyjemnić, osłodzić, mniej przykrym uczynić.

 Przycumować, cumą czyli liną przywiązać.

 Przycupnąć, przytulić ś. do czego, przyczaić ś. gdzie, przypaść do ziemi, skryć ś., zniknąć na czas jakiś; zdrzemnąć ś. siedząc.

 Przycwałować, przybyć cwałem, przybyć pędem.

 Przyczajać się, dok. Przyczaić ś.; przy tułać ś. do czego, przycupać, przykucać, przysiadać, przypadać do ziemi, kryjąc ś.; ukrywać ś. ze swemi zamiarami, planami; ukrywać ś. z zamiarem [424]napadu, schwytania, przekonania ś.; przyciszać ś., uspokajać ś. pozornie.

 Przyczep, przyczepienie, miejsce, gdzie coś przyczepiono; p. mięśniowy = miejsce, do którego przyrośnięty jest mięsień.

 Przyczepiać, dok. Przyczepić; byle jak przypinać, przyszpilać, przyszywać, przywiązywać, przywieszać; przen., luźnie przyłączać, dokładać, dołączać; p. ś., uczepiać ś, przystawać, osiadać, przylgnąwszy; p. ś. do kogo, chodzić za kim natrętnie, towarzyszyć mu krok w krok, zanudzać go swym towarzystwem, żądać czego od niego natrętnie, występować z nieuzasadnionemi pretensjami, szukać zaczepki.

 Przyczepka, nieuzasadniona pretensja, wymyślony powód do kłótni, zwady, niesłuszne żądanie, zaczepka; kobieta młoda, dziewczyna, lubiona przez wszystkich, pieszczocha, przylepka.

 Przyczepność, własność przylegania do czego, tworzenia z czym jednolitej masy.

 Przyczepny, taki, którego można przyczepić; pochopny do przyczepiania ś.; zawadjacki, zadzierżysty, kłótliwy.

 Przyczepski, czepiający ś. wszystkiego, szukający zwady, kłótni, natręt.

 Przyczerniać, dok. Przyczernić; nieco czernić, jeszcze bardziej czernić.

 Przyczesać — p. nied. PrzycesywaćPrzyczesywać.

 Przyczesywać, dok. Przyczesać; czesząc przygładzać, układać porządnie, czesać gładko: p. włosy na głowie.

 Przyczęsty, trochę za częsty.

 Przyczłapać — p. Przycłapać.

 Przyczołgać się, czołgając ś. zbliżyć ś., pełznąć, suwając ś. całym ciałem na ziemi, przysunąć ś.

 Przyczółek, nadbrzeżny filar mostu (fig.); szczyt ściany czelnej w jakiej budowli, p-i = krokwie szczytowe oparte na węgłach, krokwie przyczółkowe.

 Przyczyna, przyczynienie ś. do czego, współudział w czym, przyłożenie ręki do czego, pośrednictwo; wstawienie ś., prośba za kim, orędownictwo, wstawiennictwo; okoliczność, wywołująca pewien skutek, powód, racja: z tej to p-y = z tego powodu, dlatego właśnie; gniewa ś. bez p-y = bez racji, bez powodu, nie wiedzieć o co; z mojej p-y = przeze mnie; nie bez p-y = musi coś w tym być; z jakiej to p-y? = dlaczego to?; on jest tego p-ą = sprawcą; mam w tym swoje p-y = nie czynię tego bez powodow; bez żadnej p-y = bez powodu, bezzasadnie; ogół warunków, wywołujących pewien fakt i wystarczających, by ś. ten fakt dokonał.

 Przyczynek, dokładka, przykładka, przydatek, szczegół, uzupełniający co, przybytek czego, powiększenie; p. naukowy = niewielkie odkrycie, obserwacja naukowa a. niewielka praca naukowa, w której to odkrycie a. obserwację napisano.

 Przyczyniacz, Przyczyniciel, człowiek, który czego przyczynia, pomnaża co.

 Przyczyniać — p. dok. Przyczynić; przydawać, przymnażać, pomnażać, przysparzać; p. ś. do czego, przykładać ś. do czego, pomagać do urzeczywistnienia czego, wpływać częściowo na co, przykładać ręki do czego; p. ś. za kim, wstawiać ś., prosić, wnosić instancję za kim, orędować.

 Przyczynić — p. nied. Przyczyniać.

[425] Przyczynienie się, wstawiennictwo, instancja, orędownictwo, dopomaganie, pomoc.

 Przyczynka, błahy powód, pozór.

 Przyczynowo, przysł., pod względem przyczyny.

 Przyczynowość, zasada, wyjaśniająca zjawiska wszechświata, jako szereg przyczyn i skutków.

 Przyczynowy, odnoszący ś. do przyczyny, wyrażający stosunek przyczyny do skutku.

 Przyczyńca, ten, który jest powodem czego, sprawca, który ś. przyczynia do czego a. za kim, orędownik.

 Przyćmić — p. nied. Przyćmiewać.

 Przyćmiewać, dok. Przyćmić; umniejszać światło, blask, ogień, tłumić, przygaszać; przyciemniać, zaciemniać, mniej jasnym czynić; przen., pozbawiać świetności, blasku, sławy, pokonywać, przemagać, zwyciężać świetnością, zaćmiewać, kasować; p. ś., ciemniejszym ś. stawać; tracić na świetności, blasku, stawać ś. nieprzytomnym, tracić rozum.

 Przydacznia, gatunek wielkiego małża morskiego (fig.).

 Przydać — p. nied. Przydawać.

 Przydajać, dok. Przydoić; doić jeszcze trochę.

 Przydalej, przysł., trochę dalej, zbyt daleko.

 Przydany, dodany do czego, do pomocy, do nadzoru; p. opiekun = naznaczony dla opieki nad dziećmi, którym umarł ojciec lub matka, nad ich majątkiem.

 Przydarniować, Przydarnować, przykrywać darniną.

 Przydarzać się, dok. Przydarzyć ś.; wydarzać ś., przytrafiać ś.

 Przydaszek, Przystrzeszka, wązki daszek, biegnący na wysokości okapu dachu głównego.

 Przydatek, to, co jest dodanego do czego, dodatek, naddatek, przykładka, dokładka, przyczynek, warunek, zastrzeżenie; w gram. — p. Przybranka.

 Przydatność, zdolność do czego, zdatność, użyteczność, odpowiedniość.

 Przydatny, nadający ś., mogący ś. przydać, zdatny, stosowny, odpowiedni, użyteczny.

 Przydawać, dok. Przydać; dodawać, dokładać, dołączać, przykładać przyłączać, przyczyniać, przymnażać; dodawać kogo komu za towarzysza, za opiekuna; kłamać, zmyślać, komponować, opowiadając coś; do tego, co już było powiedziane, dodawać coś jeszcze; p. ś., okazywać ś. przydatnym, odpowiadać swemu celowi, przeznaczeniu, służyć do czego, zdawać ś, nadawać ś. do czego, być użytecznym.

 Przydawka, określenie przymiotnikowe a. rzeczownikowe przy rzeczowniku.

 Przydąć — p. nied. Przydymać.

 Przydążyć, dążąc przybyć do jakiego miejsca.

 Przydech, tchnienie gardłowe, odcień gardłowy, zjawiający ś. przy wymawianiu pewnych dźwięków, zwłaszcza samogłosek; znak przydechu, nacisk.

 Przydeptywać, dok. Przydeptać; i nadeptawszy nogą, przyciskać, przygniatać; depcząc, przypłaszczać a. rozgniatać: p. trzewik, pantofel.

 Przydławiać, dok. Przydławić; przyduszać, przygniatać.

 Przydługi, trochę zadługi.

 Przydługogłowy, Przydłuższogłowy, mający czaszkę nieco wydłużoną.

 Przydługość, podługowatość; p. głowy = umiarkowane wydłużenie czaszki.

 Przydłużać, dok. Przydłużyć; [426]dłuższym nad miarę czynić, przedłużać, przeciągać, przewlekać.

 Przydnieprowy, leżący przy Dnieprze, naddnieprzański.

 Przydniestrowy, położony nad Dniestrem, naddniestrzański.

 Przydobry, nadto dobry.

 Przydoić — p. nied. Przydajać.

 Przydolinka, niewielka dolina poboczna.

 Przydomek, gałąź rodu; przezwisko rodowe; przezwisko żartobliwe a. złośliwe, imionisko, wymysł.

 Przydrałować, przybiec szybko.

 Przydrapać, podrapać nieco; przybiec szybko, uciekając skąd.

 Przydreptać, Przydrepcić, przybliżyć ś. drobnemi kroczkami.

 Przydrobić, więcej czego nadrobić, nakruszyć.

 Przydrobny, trochę zadrobny.

 Przydrogi, Przydroższy, nadto drogi.

 Przydroże, miejsce wązkie między drogą a. polem; ścieżka piesza wzdłuż drogi.

 Przydrożeć, nieco podrożeć.

 Przydrożny, Przydróżny, stojący a. położony przy drodze.

 Przydrukować, więcej czego a. dodatkowo wydrukować.

 Przydrutować, drutem przymocować.

 Przydrzeć, nieco podrzeć, nadedrzeć; zniszczyć nosząc (o ubraniu, obuwiu).

 Przydrzwia — p. Odrzwia.

 Przydusić — p. nied. Przyduszać.

 Przyduszać, dok. Przydusić; dusić; dusząc, przygniatać, przyciskać; przytłaczać; przen., przytłumiać, przygłuszać, przygaszać; uśmierzać, hamować, uspakajać.

 Przyduży, trochę zaduży.

 Przydwajać, dok. Przydwoić; przysparzać w dwójnasób, podwajać, drugie tyle dodawać.

 Przydybać — p. nied. Przydybywać.

 Przydybywać, dok. Przydybać; chwytać na gorącym uczynku, chwytać, schodzić znienacka, zaskakiwać, zastawać nie spodziewającego ś.; podkradać ś., zbliżać ś. nieznacznie, czając ś.

 Przydymać, dok. Przydąć; dmąc, nieść, pędzić co dokąd (o wietrze); dmąc, przykrywać, zawiewać; przybiec szybko.

 Przydymiać, dok. Przydymić; przejmować nieco dymem, przyswędzać; p. ś., przechodzić nieco, nabierać smaku i zapachu dymu.

 Przydyszony, przytłumiony dychawicą, zmęczony.

 Przydziać — p. nied. Przydziewać.

 Przydzielać, dok. Przydzielić; przyznawać co komu, z podziału wydzielać, wyznaczać, udzielać, przeznaczać, dodawać, przyłączać.

 Przydziewać, dok. Przydziać; nadziewać, nawlekać, nanizywać na co więcej czego.

 Przydzwaniać, dok. Przydzwonić; dzwonić z przerwami; przywoływać za pomocą dzwonu; dzwonić do wtóru czemu, w takt czego.

 Przydźwierek, sionka, ganek.

 Przydźwigać, dźwigając przynieść co z trudem, przyciągnąć, przywlec.

 Przyfarbkować, dodać do bielizny więcej nieco farbki, przyniebieszczać.

 Przyfarbowywać, dok. Przyfarbować; nieco farbować, trochę barwić, ubarwiać; dodawać więcej farby, farbować raz jeszcze.

 Przyfasować, przywiązać, przytłoczyć; p. konia = przykrócić cugli, aby koń wygiął szyję.

 Przyfastrygować, przyszyć lekko, tymczasowo, rzadkim ściegiem.

 Przyfruwać, dok. Przyfrunąć; przybliżać ś., przybywać na skrzydłach, przylatywać.

 Przygadanka, uwaga uboczna, przymówka, aluzja, wtrącona w rozmowie.

[427] Przygadywać, odzywać ś., nawiązywać rozmowę, zagadywać; wtrącać uwagi w rozmowie, czynić aluzje; złośliwie dogadywać.

 Przygajać, dok. Przygoić; trochę goić; p. ś., trochę ś. goić.

 Przygalopować, przybiec galopem, przypędzić.

 Przygana, nagana, zarzut, przymówka; rzecz godna nagany, wada, skaza, plama, zmaza: człowiek bez p-y = nienaganny.

 Przyganek, poboczny ganek.

 Przyganiać, dok. Przygnać, Przygonić; przypędzać do jakiego miejsca, zaganiać dokąd.

 Przyganiać, dok. Przyganić; ganić, robić zarzuty, przymawiać, wymawiać ganiąc; wykazywać wady czyje a. czego.

 Przygarbiać (się), przychylać, pochylać (ś.), garbić (ś.).

 Przygarnąć — p. Przygarniać.

 Przygarniacz, narzędzie przy siewnikach, służące do przysypywania ziarna ziemią.

 Przygarniać, dok. Przygarnąć; garnąc do siebie, ściągać, przyciągać, przysuwać; garnąc przykrywać, przysypy wać; przen., przytulać, tulić, przy hołubiąc, dawać komu przytułek, opiekę; p. ś., garnąć ś., tulić ś. do kogo.

 Przygarnięcie (się), rzecz, od Przygarnąć (ś.).

 Przygarstek, Przygarstka, Przygarść, obie dłonie, złożone dla nabrania, uchwycenia czego; taka miara ciała sypkiego, jaka zmieści ś. w obu dłoniach złożonych.

 Przygartywać — p. Przygarniać.

 Przygasać, dok. Przygasnąć; przestawać ś. palić, nieco gasnąć; tracić na swym napięciu, na świetności, przyćmiewać.

 Przygasić — p. nied. Przygaszać.

 Przygasły, taki, który przestał ś. gwałtownie palić, trochę zagasł; taki, który stracił na swym blasku, jaskrawości; przyblakły.

 Przygasnąć — p. nied. Przygasać.

 Przygaszać, dok. Przygasić; gasić niezupełnie, przytłumiać, przyduszać; przen., pozbawiać siły, żywotności, świetności, przytępiać, przyćmiewać, osłabiać blask.

 Przygęstnieć, stać ś. nieco gęściejszym.

 Przygiąć, Przygibnąć — p. nied. Przyginać.

 Przygiełka, roślina z rodziny ciborowatych, sitek.

 Przyginać, dok. Przygiąć; naginać, nachylać, skłaniać, schylać w którą stronę, a zwłaszcza ku ziemi; przen., przygnębiać, gnębić, uciskać, uciemiężać, ciemiężyć, przygniatać, upokarzać.

 Przyglądać się, dok. Przyjrzeć się; przypatrywać ś. komu, czemu, patrzeć pilnie na kogo, co, rozglądać ś. w czym uważnie, rozpatrywać, rozważać.

 Przyglinek, grunt glinkowaty.

 Przyglinkowaty, zmieszany z glinką.

 Przygładzać, dok. Przygładzić;: gładszym czynić; przypłaszczać, i przymuskiwać: p. sobie włosy; przen., polerować, cywilizować, kulturalnym czynić.

 Przygłaskać — p. nied. Przygłaskiwać.

 Przygłaskiwać, dok. Przygłaskać; głaszcząc, prowadząc po czym ręką, gładszym czynić, wyrównywać, wygładzać, głaszcząc przyciskać; przen., wabić, nęcić, pociągać do siebie; przen., pochlebiać; schlebiać, zniewalać pochleb; stwami, schlebiając głaskać czyjąś miłość własną, próżność.

 Przygłodnieć, poczuć nieco głoj du, trochę zgłodnieć.

 Przygłos, natężenie głosu, przycisk, akcent; znak akcentu.

 Przygłośny, nieco, zbyt głośny.

 Przygłówek, część twarzy człowieka.

 Przygłówny, umieszczony przy [428]głównym; drugorzędny, dodatkowy, uboczny.

 Przygłuchły, taki, który stracił nieco słuch, przygłuchł; przygłuszony, przytłumiony, przyduszony.

 Przygłuchnąć, nieco słuch stracić, stać ś. nieco głuchym, stać ś. mniej głośnym, przytłumić ś., przycichnąć.

 Przygłuchy, trochę głuchy, taki, który nie dosłyszy; trochę przytłumiony, przygłuszony.

 Przygłupi, trochę głupi.

 Przygłupiać, dok. Przygłupić; nieco głupszym robić, ogłupiać.

 Przygłuszać, dok. Przygłuszyć; czynić cichszym, głuszyć nieco, tłumić, przytłumiać; otaczać gęstwiną, tak że rosnąć nie może.

 Przygnać — p. nied. Przygniatać.

 Przygnębiać, dok. Przygnębić; uczuwać ucisk, boleść; uciskać; przyciskać, gnębić, uciemiężać, przygniatać, udręczać.

 Przygnębienie, pognębienie, stan duchowy człowieka przygnębionego, smutek, ucisk, żal.

 Przygniatać, dok. Przygnieść; gniotąc, przyciskać, uciskać, przytłaczać, przyduszać, deptać; przypierać; gniotąc płaszczyć; gnębić, przygnębiać, uciemiężać.

 Przygnić, trochę zgnić.

 Przygnieść — p. nied. Przygniatać.

 Przygoda, to, co ś. komu przytrafia, nadarza, wydarza, przygadza; przypadek, zdarzenie, trafunek, traf, wypadek, wydarzenie; nieszczęście, cios, klęska, bieda; od p-y = na wszelki przypadek, od wszelkiego przypadku, na wypadek, gdyby ś. okazało potrzebnym.

 Przygodnie, przysł., niechcący, nieumyślnie, przypadkiem, pizypadkowo, trafem, trafunkowo.

 Przygodny, dogodny, stosowny, nadarzający ś., nadający ś., przydatny, przypadkowy, trafunkowy, okolicznościowy, chwilowy, niestały.

 Przygodzić się, nied. Przygadzać się; zdać ś. na co, przydać ś. do czego; wydarzyć ś., przytrafić ś.

 Przygoić — p. nied. Przygajać.

 Przygonić — p. nied. Przyganiać.

 Przygorszy, dosyć zły, kiepski, marny, nienajlepszy.

 Przygorzały, spalony po wierzchu, opalony, osmalony, ogorzały; palący, ognisty, pałający, rozogniony; przyswędzony, przydymiony.

 Przygorzeć, spalić ś. z wierzchu, opalić ś; osmalić ś.; przypalić ś., przydymić ś., przyswędzić ś.; przywrzeć do naczynia przy pieczeniu, gotowaniu.

 Przygorzelina, smak, zapach od przypalenia potrawy.

 Przygorzki, nieco gorzki, gorzkawy.

 Przygorzkniały, który stał się nieco gorzkim, zjełczały.

 Przygotować — p. nied. Przygotowywać; przysposobić; ugotować, nagotować więcej czego; p. ś., być gotowym na czas, wyuczyć ś. przed wydaniem lekcji, przed złożeniem egzaminu przysposobić ś. zawczasu, przyszykować ś., ułożyć sobie przedtym, obmyślić, zrobić, aby być gotowym na czas.

 Przygotowanie, przysposobienie, przyrządzenie; przysposobienie; gotowość; mówić bez p-a = improwizując, bez wyuczenia ś. przedtym, bez wprawiania ś.; w lm., rzeczy, przygotowane do czego; zabiegi, starania.

 Przygotowawczy, odnoszący ś. do przygotowania, taki, który przygotowuje; służy do przygotowania, przedwstępny, poprzedniczy: szkoła p-a, studja p-e.

 Przygotowywać, dok. Przygotować; robić, żeby co było gotowe na pewien termin, przysposabiać, szykować, gotowym czynić na co; p. sobie w myśli = układać; p. [429]kogo do egzaminu = uczyć go, aby zdał; p. kogo na śmierć = dysponować; p. ś., przyspasabiać ś., szykować ś., gotowym ś. czynić na co: p. ś. na śmierć = jednać ś. z Bogiem przed śmiercią; p. ś. na męki, na zawód = rezygnować ś., być gotowym na męki, na zawód.

 Przygódka, zdr. od Przygoda.

 Przygórek, pagórek, wzgórek; stryszek.

 Przygórny, podgórski.

 Przygrabiać, Przygrabywać, dok. Przygrabić; grabiąc przykrywać, przysypywać ziemią; grabiami przybliżać, przyciągać; grabiami wygładzać, wyrównywać.

 Przygradzać, dok. Przygrodzić; dodawać ogrodzenia do zagrodzonego płotu, grodząc dołączać; obejmować większą przestrzeń ogrodzeniem, dobierać.

 Przygramolić się, przyjść, nadejść powolnemi krokami, przywlec ś.

 Przygraniczny, leżący nad granicą, pograniczny.

 Przygrobny, umieszczony w blizkości grobu, nadgrobny, nagrobny.

 Przygrodzić — p. Przygradzać.

 Przygródek, miejsce przy grodzie, mały gród; mała twierdza.

 Przygrubieć, trochę pogrubieć, przytłuścieć, stać ś. grubszym.

 Przygruby, trochę gruby; nadto gruby.

 Przygrywać, na narzędziu muzycznym wtórować grającemu a. śpiewającemu, akompanjować; do tańca grać; czynić aluzje, robić przymówki, przytyki.

 Przygrywka, motyw, powtarzający ś. co pewien czas w utworze muzycznym; okrzyk, wiersz, zwrotka, powtarzające ś. po każdej strofie w pieśni, przyśpiew, refren; przygrywanie.

 Przygryzać, dok. Przygryźć; trochę nadgryzać, odgryzać, przykąsywać; mówić do kogo uszczypliwie; dogryzać, dojadać, docinać, dokuczać złośliwemi przytykami; p. sobie język = kaleczyć go, przen., wstrzymać ś. od powiedzenia czegoś; p. sobie wargi = wstrzymywać ś. od wybuchu śmiechu a. gniewu; p. ś., przycierać ś. od nieustannego gryzienia.

 Przygryzek, słowo uszczypliwe, złośliwość, przycinek, docinek, dogryzek.

 Przygryźć — p. nied. Przygryzać.

 Przygrzać — p. Przygrzewać.

 Przygrzbietny, umieszczony w blizkości grzbietu.

 Przygrzebywać, dok. Przygrzebać; grzebiąc przygarniać, przysuwać; przysypać, zasypywać, przykrywać przez grzebanie.

 Przygrzewać, dok. Przygrzać; nagrzewać, odgrzewać to, co ostygło, do pożądanej temperatury; przypiekać, palić, nagrzewać silnie; przen., doskwierać, dokuczać, parzyć, prażyć: armaty p-ają; p. ś., odgrzewać ś., nagrzewać ś..

 Przygrzmieć, prędko przybiec.

 Przygrzmiewać, grzmieć raz po raz, towarzyszyć grzmieniem, grzmotami.

 Przygważdżać, dok. Przygwoździć; przybijać gwoździem albo gwoźdźmi; przen., czynić nieruchomym, unieruchamiać, osadzać na miejscu bez ruchu.

 Przygwizdywać, wtórować gwizdaniem, pogwizdywać.

 Przygwoździć — p. nied. Przygważdżać.

 Przyhaczać, dok. Przyhaczyć; przybijać hakiem; przytwierdzać kotwicą.

 Przyhaftować, haftując przyszyć, przyłączyć; haftując przydać do już wyhaftowanego.

 Przyhamować, zatrzymać na miejscu kogoś a. coś w ruchu, zahamować.

[430] Przyharcować, przybiec w harcach, przyskoczyć.

 Przyhardzieć, stać ś. trochę hardym, zuchwałym.

 Przyhartować, przydać hartu, trochę zahartować.

 Przyhasać, przybyć hasając;przybiec pędem, przyskoczyć.

 Przyheblować, trochę a. jeszcze bardziej zheblować.

 Przyholendrować, holendrując na lodzie, przybiec.

 Przyholować, holując przyprowadzić, przyciągnąć: p. statek.

 Przyholubić, przygarnąć, przytulić kogo; roztoczyć nad kim opiekę; p. ś., przygarnąć ś., przytulić ś. do kogo z pieszczotą, z serdecznością; przypochlebić ś., ująć kogo pochlebstwami.

 Przyhuczny, nadto huczny.

 Przyhukiwać, dok. Przy huknąć; hukiem, głośnymi okrzykami wtórować czemu; hukać, wołać z przerwami; przytakiwać, przyświadczać głośnemi okrzykami.

 Przyhuknąć — p. nied. Przyhukiwać.

 Przyimek, część mowy nieodmienna, wyrażająca różne stosunki między osobami a. przedmiotami.

 Przyimkowy, odnoszący ś. do przyimka.

 Przyjaciel, człowiek, żywiący dla kogo uczucia przyjazne, życzliwe; sprzyjający komuś, życzliwy mu, pragnący jego szczęścia, przywiązany do niego, żyjący z nim w przyjaźni, druh; stronnik, zwolennik, wyznawca, uczeń; miłośnik, lubownik, przotektorprotektor, patron, mecenas czego: towarzystwo p-ół nauk, p-ół sztuk pięknych; powinowaty, krewny, należący do rodziny najbliższej; p-u = uprzejmy sposób zwracania ś, do osoby niższej stanem, zwłaszcza do chłopa, do robotnika, woźnicy, drobnego kupca i t. p.

 Przyjacielski, należący do przyjaciela a. do przyjaciół, odnoszący ś. do przyjaciela; przyjazny, sprzyjający, serdeczny, szczery; nie etykietalny; nie urzędowy, nie sztywny, po p-u, przysł., jak przyjaciel, jak przyjaciele, przyjaźnie, życzliwie.

 Przyjacielstwo, związek przyjacielski, przyjaźń; zbior., przyjaciele.

 Przyjaciółka, kobieta, sprzyjająca komu, przywiązana do kogo, żyjąca z nim w przyjaźni; kochanka, miłośnica, nałożnica, metresa; rodzaj żakieta kobiecego z przodu gładkiego, z tyłu fałdowanego.

 Przyjazd, przyjechanie, przybycie wozem, statkiem lub konno; strona, od której przybywa ś. w jakie miejsce, droga przyjezdna.

 Przyjazdowy, odnoszący ś. do przyjazdu: tor p. stacji kolejowej = przeznaczony dla pociągów przybywających.

 Przyjazny, przyjacielski, serdeczny, życzliwy, sprzyjający; pomyślny, dodatni.

 Przyjaźnić się, przyjaźń z kim zawierać, zaprzyjaźniać ś. z kim, żyć z kim w przyjaźni, w stosunkach serdecznych.

 Przyjaźń, stosunek serdeczny względem kogo, serdeczne pożycie z kim, sprzyjanie komu, życzliwość, przyjacielstwo.

 Przyjąć — p. nied. Przyjmować.

 Przyjechać — p. nied. Przyjeżdżać.

 Przyjemka, roślina z rodziny jaskrowatych, rutewkowiec.

 Przyjemniuchny, bardzo przyjemny, niezmiernie sympatyczny, miluchny.

 Przyjemnostka, drobna przyjemność.

 Przyjemność, to, co wywiera wrażenie dodatnie, wywołuje dodatnie uczucie, co ś. podoba, wdzięk, urok; dodatnie, miłe wrażenie, rozkosz; rozrywka, uciecha, [431]zabawa; zadowolenie, ukontentowanie, upodobanie.

 Przyjemny, taki, który się podoba, wywołuje wrażenie dodatnie, miły, wdzięczny, sympatyczny, rozkoszny, pociągający, podobający ś., powabny, ponętny.

 Przyjęcie, branie, wzięcie, odebranie, przyjmowanie; wychodzić na czyje p. = na powitanie; p. za syna, za córkę = adoptacja; godziny p-cia u lekarza, u adwokata, w urzędzie = pora, kiedy przyjmuje ś. pacjentów, klijentów, interesantów, suplikantów i t. p.; zebranie towarzyskie z udziałem zaproszonych gości: p. popołudniowe, wieczorne; to, czym ś. przyjmuje, ugaszcza gości, jedzenie i picie dla gości; zastawa stołowa.

 Przyjmować, dok. Przyjąć; brać to, co dają, podają, wręczają, nie odrzucać, nie odmawiać przyjęcia czego; p. ofiarę, podarunek, prośbę, godzić ś. na co, przystawać na co, p. wyzwanie na bitwę, p. warunki przedłożone i t. d; zezwalać na co, potwierdzać, pochwalać co, akceptować; uważać co za rzecz dowiedzioną, nie dopuszczać co do czego żadnych wątpliwości, brać co za podstawę rozumowania; wpuszczać odwiedzającego do swego mieszkania, wychodzić do gości, dopuszczać interesanta, dawać posłuchanie, udzielać audjeneji; ugaszczać kogo u siebie, robić honory domu, podejmować, częstować gościa dla okazania, że ś. mu jest radym; udzielać porad (o adwokatach, lekarzach); zachować ś. tak lub inaczej względem czego, reagować na co w taki lub inny sposób: p. jakąś wiadomość spokojnie, źle, dobrze coś p.; przybierać, przypuszczać, dawać dostęp, dopuszczać: p. do stowarzyszenia, p. do herbu, p. dziecko za swoje = adoptować; brać na przechowanie, brać za swoje, brać do siebie: p. futro na przechowanie, p. bieliznę do prania, ubranie do naprawy, do farby, p. jaką metodę, zasadę; taktykę = zacząć trzymać ś. jej; umawiać ś. z kim, by został na służbie, najmować, godzić: p. kucharza, pannę służącą, guwernera, urzędnika, sekretarza, żołnierza i t. p.; p. służbę, miejsce u kogo = godzić ś. wykonywać pewne obowiązki za umówioną opłatą; przen., poczytywać, uważać: p. co komu za dobre, za złe; mieć sobie co udzielone: p. chrzest, komunję, bierzmowanie, ostatnie sakramenta; p. inną wiarę, katolicyzm, protestantyzm = przechodzić na wiarę: p. poddaństwo = zostawać poddanym; żart., wychodzić na spotkanie czyje, by go pobić, zmusić do cofnięcia ś.: artylerja przyjęła nieprzyjaciela gradem kul; p. ś., będąc przesadzonym w inne mieisce, zakorzeniać ś., zaczynać rość dalej, nie usychać; przen., rozpowszechniać ś., rozwijać ś., rozkrzewiać ś., rozprzestrzeniać ś., aklimatyzować ś.

 Przyjrzeć się — p. nied. Przyglądać się.

 Przyjście, przybycie, nadejście, zbliżenie ś. w czasie a. miejscu.

 Przyjść — p. nied. Przychodzić.

 Przyjuczyć, obładować jukami, przytroczyć juki.

 Przykadek, niewielka kadź, półkadek, stągiew.

 Przykahałek, pomniejszy kahał żydowski.

 Przykanalik, boczny, węższy kanalik.

 Przykapać, dokapać jeszcze, napełniać ś. wskutek kapania.

 Przykarmiać, dawać niemowlęciu a. sysakowi inny jeszcze po, karm prócz mleka matki.

 Przykarpacki, położony w blizkości Karpat.

 Przykaz, rozkaz, nakaz, zakaz, [432]przykazanie, rozporządzenie; reguła, ustawa, prawidło, przepis.

 Przykazać — p. nied. Przykazywać.

 Przykazanie, wydanie rozkazu; rozkaz, nakaz, rozporządzenie, zlei cenie, polecenie, przykaz; p-a Boskie = Dziesięcioro Bożego przykazania; p-a kościelne = przepisy, moralne a. moralno-religijne.

 Przykazywać, dok. Przykazać; nakazywać, rozkazywać, zlecać surowo, pod wielką karą a. odpowiedzialnością; zabraniać, rozrządzać, rozporządzać.

 Przykąsić — p. Przygryźć.

 Przykąsywać — p. Przygryzać.

 Przykątek, zakątek, zaułek.

 Przykinąć, przyrzucić, przyłożyć.

 Przykipieć, nieco wykipieć; gotując ś. przylgnąć do naczynia, przywrzeć.

 Przykisnąć, nieco zakisnąć, trochę skwaśnieć.

 Przykitować, przylepić kitem.

 Przyklajstrować, przelepić, przymocować klajstrem.

 Przyklamrować, przytwierdzić klamrą, przybić, przymocować klamrami.

 Przyklapły, przypłaszczony.

 Przyklapnąć, przypłaszczyć ś., przysiąść, przyleć.

 Przyklaskiwać, dok. Przyklasnąć; dawać poklask, klaskaniem pochwalać, przyświadczać klaszcząc; klaskaniem wtórować; klaskać.

 Przyklasnąć — p. nied. Przyklaskiwać.

 Przyklasztorny, położony w blizkości klasztoru, przy klasztorze urządzony.

 Przyklejać, dok. Przykleić; klejem przytwierdzać, naklejać, przylepiać, lepiąc przysztukowywać; p. ś., przyklejać ś., przywierać, przystawać.

 Przyklepać — p. nied. Przyklepywać.

 Przyklepywać, dok. Przyklepać; klepaniem przybijać, przypłaszczać; przyklaskiwać, uderzać w dłonie.

 Przyklęk, roślina z rodziny przyklękowatych, twardosz, ptasie mleko.

 Przyklękać, Przyklękiwać, dok. Przyklęknąć; padać na jedno kolano, klękać na chwilę, uniżać ś., upokarzać ś., płaszczyć ś.

 Przyklękiwać — p. Przyklękać.

 Przyklęknąć — p. nied. Przyklękać.

 Przyklękowate, rodzina roślin jednoliściennych.

 Przykład, wzór do naśladowania, postępek wzorowy, życie wzorowe, godne naśladowania, cnota; wypadek poszczególny, podawany dla objaśnienia i stwierdzenia ogólnej reguły; p. w gramatyce, w stylistyce, w logice i t. p.; p. w matematyce = zadanie do rozwiązania na pewne prawidło; postępek, który naśladują inni: dawać dobry, zły p., robić co dla p-u, karać kogo dla p-u = dla przestrogi, iść za czyim p-em, brać z kogo p., naśladować czyj p., lepszy p., niż rada; na p. a. naprzykład, skróc., np. = jak oto: część kolby u strzelby, którą ś. przykłada do twarzy, strzelając; sposób przykładania strzelby do twarzy przy strzelania.

 Przykładać, dok. Przyłożyć; dołączać, dodawać, dokładać, kładąc, zwiększać ilość czego, przyrzucać, dorzucać; przykrywać co czym z wierzchu, przyciskać, przygniatać, przywalać; kłaść co na powierzchni czego, przytykać, przysadzać, przylepiać, przyklejać, przytulać, odciskać, wyciskać co na czym; wymierzać, przymierzać; uderzać: p. komu klapsa, p. miecz, topór; nie szczędzić, nie żałować, używać czego obficie; p. rąk, p. starania, uwagi, pracy; p. koniowi ostróg = dawać mu ostrogi; p. [433]serdecznie, z oddaniom ś., z zapałom oddawać ś. czemu; nie przyłożę do tego ręki = nie przyczynię ś. do tego, nie wdam ś. w to, nie chcę brać w tym udziału; p. ś., dokładać, dodawać, dorzucać coś od siebie do ogólnej ilości; przen., brać udział w czym, przyczyniać ś., pomagać do urzeczywistnienia czego; p. ś. do czego, oddawać ś., poświęcać ś. czemu, zajmować ś. czym usilnie, pracować nad czymś gorliwie; przywykać, przyzwyczajać ś. do czego, wkładać ś. w co, wdrażać ś. w co, oswajać ś. z czym, przyuczać ś. do czego; przykładać kolbę strzelby do twarzy, kiedy ś. celuje, składać ś. z broni palnej, mierzyć z niej do czego.

 Przykładka, to, co dołożono, przyłożono, dokładka, przydatek, dodatek; kawałek pośledniejszego mięsa i kości, dodawany przez rzeźnika do większego kawałka, dla wagi.

 Przykładnie, przysł., należycie, porządnie, wzorowo, grzecznie.

 Przykładność, taki charakter czegoś, że może być stawiany za wzór, wzorowość.

 Przykładny, ten, który może służyć za przykład, godny naśladowania, chwalebny, wzorowy, doskonały, bez zarzutu; wykonany dla dania przykładu innym, należyty: p-a kara; wygodny przy strzelaniu, dający ś. dogodnie przyłożyć do ramienia i twarzy przy strzelaniu: strzelba p-a.

 Przykładowy, mogący służyć, jako przykład czego; dodatkowy, dodany, dołożony, przyłożony.

 Przykładzik, zdr. od Przykład.

 Przykłusować, przybyć kłusem, przybyć pędem, przyjechać.

 Przykoczować, koczując przyjść, przybyć na pewne miejsce.

 Przykołatać się, z biedą wielką, z trudnością dostać ś. gdzie.

 Przykomenderowywać, dok. Przykomenderować; przyłączać komenderując, nakazać przyłączenie ś.

 Przykomórek, Przykomorek, niewielka komora celna; śpichlerzyk.

 Przykonwojować, przyprowadzić pod konwojem.

 Przykop, rów, przeprowadzony wzdłuż czego, fosa; w przen., p-y, roboty ziemne, rowy, kopane przez oblegających fortecę dla zbliżenia ś. do niej, aprosze.

 Przykopać — p. nied. Przykopywać.

 Przykopciały, nieco okopcony.

 Przykopcić, nieco okopcić, kopciem trochę zaczernić, przysmolić.

 Przykopcieć, nieco okopcieć, kopciem okryć ś. nieco.

 Przykopycie, cześć pończochy a. buta, która idzie pod podeszwę, a. przypada na piętę.

 Przykopywać, dok. Przykopać; jeszcze więcej kopać; dodawać kopiąc do już skopanego a. ukopanego; p. ś. pod fortecę = przybliżać ś. za pomocą przykopów.

 Przykorkować, przytkać korkiem.

 Przykoronek, zbiór wyrostków nitkowatych korony kwiatu.

 Przykorzeniać, dok. Przykorzenić; przyprawiać, zaprawiać korzeniami.

 Przykosa, smuga na rzece, odznaczająca brzeg mielizny.

 Przykosić, więcej jeszcze ukosić; przyciąć kosą.

 Przykostny, umieszczony przy kości, zdarzający ś. przy kości, okostny.

 Przykościelny, położony w blizkości kościoła.

 Przykotwiać, dok. Przykotwić; przymocowywać za pomocą kotwicy.

 Przykracać, dok. Przykrócić; czynić krótszym, umniejszać długość czego, skracać; przen., zmniejszać, uszczuplać, ujmować czego; przen., hamować, powściągać, ukrócać kogo, co: p. samowolę.

[434] Przykraczać, dok. Przykroczyć; idąc krokami przybliżać ś., podchodzić.

 Przykradać, dok. Przykraść; więcej jeszcze kraść, kraść raz po raz, powtarzać kradzież, przymnażać kradzieży; p. ś., nadchodzić znienacka, czając ś., podkradać ś.,

 Przykrajać — p. nied. Przykrawać.

 Przykrasa, ozdoba, upiększenie, ubranie; okrasa, omasta.

 Przykrasić — p. Przykraszać.

 Przykraszać, dok. Przykrasić; nieco upiększać, ozdabiać; dodawać do potrawy okrasy, omasty, i okraszać, omaszczać.

 Przykraść — p. Przykradać.

 Przykrawać, dok. Przykroić, Przykrajać; do nakrojonego, krojąc, dodawać; krajać co wedle pewnej miary, formy, fasonu; p. co do czego, przystosowywać, stosować, naginać.

 Przykredytować, dać na kredyt.

 Przykręcać, dok. Przykręcić; przymocowywać kręcąc; krępować, przywiązywać, kręcąc przyciskać; p. lampę, knot u lampy = wkręcając nieco knot, tłumić płomień; przenprzen., p. śrubę = ukrócać, wywierać nacisk, uciskać, zmniejszać swobodę, postępować coraz surowiej.

 Przykrępować, mocno przywiązać, przymocować co do czego sznurem, drutem, klamrą.

 Przykro, przysł., nieprzyjemnie, niemiło, cierpko, markotno, żal: p. na niego patrzeć, p. mi bardzo, p. mi ś. zrobiło; nieprzyjaźnie, nieprzychylnie, szorstko: p. go przyjął; kwaśno, z podełba, chmurnie: p. patrzeć na kogo; stromo, urwisto; prosto z góry, całym pędem, nieszczęśliwie: spaść, upaść p.

 Przykrobrzegi, PrzykrobrzeźnyPrzykrobrzeżny, mający urwiste brzegi.

 Przykrochmalić, ukrochmalić jeszcze więcej, zrobić sztywniej,

 Przykroczyć — p. nied. Przykraczać.

 Przykroić — p. nied. Przykrawać.

 Przykrostka, błaha przykrość, drobna nieprzyjemność.

 Przykrość, spadzistość, urwistość; cierpkość, szorstkość; ostrość; niemiłe wrażenie, nieprzyjemność, uczucie przykre, żal, gorycz serca; zmartwienie, smutek, krzywda moralna; to, co jest przykre, co wywołuje przykre uczucie, postępek czyj, wywołujący przykrość, zdarzenie nieprzyjemne, nieprzyjemność.

 Przykrócić — p. nied. Przykracać.

 Przykrótki, nieco zakrótki.

 Przykruszać, dok. Przykruszyć; krusząc, przydawać, dodawać, dosypywać, przydrabiać.

 Przykry, stromy, przepaścisty, spadzisty, urwisty; trudny do przeprawy, do przebycia, uciążliwy, fatalny, ciężki, utrudniający, mozolny: p-a droga, p-e schody; sprawiający przykrość, bolesny, kłopotliwy, smutny, niewesoły: p-e warunki, p-e następstwa; zgryźliwy, dotkliwy, dokuczliwy, ostry, surowy: p-a zima; nieprzyjemny, niemiły, antypatyczny, odpychający, odrażający, wstrętny.

 Przykrycie, przykrywanie, okrywanie, to czym nakrywają: pokrowiec, dera, kołdra, prześcieradło, obrus, serweta, kapa i t. p; wieko, pokrywa, deka, przykrywka: gotować pod p-em; dach domu.

 Przykryć — p. nied. Przykrywać.

 Przykryty, nakryty, okryty, ukryty, zatajony, zamaskowany.

 Przykrywa, Przykrywadło, pokrywa, nakrywa, wieko, deka.

 Przykrywać, dok. Przykryć; kłaść co na jakiej rzeczy dla okrycia jej, okrywać, pokrywać, osłaniać, zakrywać z wierzchu, zasypywać, zarzucać czym po wierzchu, zostawiając środek pustym, przyodziewać, przysłaniać; p. samicę = [435]zaspakajać jej popęd płciowy, odbywać z nią stosunek płciowy, zapładniać ją (o samcu); p. ś., okrywać ś, pokrywać ś., nakrywać ś., osłaniać ś. z wierzchu, przyodziewać ś.; zatajać ś., maskowrać ś., nie wyjawiać swoich zamiarów.

 Przykrywadło — p. Przykrywa.

 Przykrywka, mała nakrywka, wieczko; pozór, płaszczyk, pretekst; rodzaj małej sieci rybackiej.

 Przykrzepły, który przykrzepł, przywarł.

 Przykrzepnąć, skrzepnąwszy, przyschnąć; zakrzepnąć, przywrzeć.

 Przykrzesywać, dok: Przykrzesać; krzesząc przycinać.

 Przykrzyć sobie, uważać co za rzecz przykrą, niemiłą; p. ś., być natrętnym, uprzykrzać ś.; stawać ś przykrym, nudzić.

 Przykrzyk, przykrzyknięcie.

 Przykrzykiwać, dok. Przykrzyknąć; wydawać okrzyki, przytakiwać okrzykami.

 Przykrzywiać, dok. Przykrzywić; nieco ku czemu nakrzywiać, nachylać, naginać, przyginać.

 Przykształcać, Przykształtować, nadawać kształt, formę; przystosowywać, przypiększać.

 Przykucać, dok. Przykucnąć; na zgiętych kolanach przysiadać, w kucki przysiadać, kucać.

 Przykuć — p. nied. Przykuwać.

 Przykulać się, dok. Przykulić ś.; przysiadać skuliwszy ś., skulać ś.

 Przykupić — p. nied. Przykupywać.

 Przykupka, Przykupna, karty, które utrzymujący ś. przy licytacji przybiera, odrzucając natomiast najgorsze, taljon, renons: wint z p-ą.

 Przykupno — p. Przykupka; to, co kupiono dodatkowo.

 Przykupny, dokupiony dodatkowo.

 Przykupywać, dok. Przykupić; więcej czego kupować, kupnem dołączać czego do rzeczy kupionej, dokupować, kupować to, czego brakło do kompletu.

 Przykurczać, dok. Przykurczyć; ściągając, czynić krótszym, kurcząc przyginać, ukracać; p. ś., skurczać ś., ścieśniać ś., robić mniejsze wydatki, żyć oszczędniej.

 Przykurzać (się), dok. Przykurzyć (ś.), kurzem zlekka przykrywać (ś.), przyprószać (ś.).

 Przykusy, zbyt krótki.

 Przykuty, przymocowany, nie mogący ś. ruszyć.

 Przykuwać, przybijać, przytwierdzać zapomocą klamer, łańcuchów, gwoździ; przywiązywać, skłaniać ku sobie, zobowiązywać, nie opuszczać.

 Przykwasić, p. nied. Przykwaszać.

 Przykwaszać, dok. Przykwasić; czynić kwaśnym, dodawać kwasu, kwasić, więcej jeszcze kwasić do już ukwaszonego.

 Przykwaśnieć, trochę skwaśnieć.

 Przykwaśny, zanadto kwaśny, trochę kwaśny.

 Przykwestować, kwestując zebrać więcej jeszcze.

 Przykwiatek, listek, wyrastający u nasady kwiatka.

 Przylać — p. nied. Przylewać.

 Przylakować, przylepić lakiem.

 Przylapisować, zalapisować po wierzchu.

 Przylasek, mały las, sąsiadujący z dużym lasem.

 Przylaszczka, roślina z rodziny jaskrowatych, przelaszczka, podlaszczka, wątrobnica, wątrobne ziele (fig.).

 Przylatać, Przylatywać, dok. Przylecieć; przy fruwać, na skrzydłach przybywać, przybiegać, przyjeżdżać szybko, pośpiesznie.

 Przylądek, niewielki występ lądu, z jednej strony przylegający [436]do lądu, a ze wszystkich innych oblany wodą, cypel (fig.)

 Przylądować, przybić, przypłynąć do lądu, zawinąć do brzegu.

 Przyleć — p. nied. Przylegać.

 Przylecieć — p. nied. Przylatać, Przylatywać.

 Przylegać, dok. Przyleć, Przylegnąć; przypadać do ziemi, kłaść ś. na chwilę, na krótki wypoczynek; leżeć w blizkości czego, stykać ś. z czym, przytykać do czego, graniczyć z czym; p. do czego, przystawać szczelnie do czego, stykać ś. z czym całą swą powierzchnią, leżeć gładko na czym; przyczepiać ś., przywiązywać ś., sercem przypadać do kogo, do czego.

 Przyległość, położenie w blizkości czego, blizkie sąsiedztwo, przytykanie do czego; ziemia, las, folwark, majątek mniejszy, należący do drugiego większego i w blizkości jego położony, atynencja, przynależność: folwark z p-ami; okolica; przen., to, co do czego należy, stanowi część jego składową; przen., okoliczność, warunek, wzgląd uboczny.

 Przyległy, w blizkości leżący, tuż obok położony, sąsiedni, pograniczny, poblizki, ościenny, stykający ś. z czymś; w gieom., p-e kąty = mające jedno ramię wspólne, a dwa pozostałe ramiona leżące na jednej linji prostej.

 Przylegnąć — p. nied. Przylegać.

 Przyleniwy, trochę leniwy.

 Przylepeczka — p. Przylepka.

 Przylepek, przylepienie.

 Przylepiacz, człowiek, który co przylepia.

 Przylepiać, dok. Przylepić; przytwierdzać za pomocą czegoś lepkiego, zwłaszcza kleju, przyklejać; unieruchomiać na pewnym miejscu, przytwierdzać, przykładać, przywiązywać, przytykać: p. ucho do drzwi = przykładać; stoi, siedzi jak p-ony = jak przykuty, bez ruchu; p. nazwę = nadawać; być p-onym do jakiej sprawy = mieć w niej udział, odgrywać w niej jaką rolę; p. klapsa = uderzać, bić; p. ś., przywierać, przylegać, przystawać, przylipać do czego, najczęściej za pomocą materji lepkiej, np. kleju, klajstru, wosku i t. p.; przen., nie odstępować kogo, przyczepiać ś. natrętnie.

 Przylepić — p. nied. Przylepiać.

 Przylepiec, lepki plaster apteczny.

 Przylepka, skrajna wypieczona kromka chleba, kształtu odcinka kuli; przen., osoba miła, sympatyczna, umiejąca chwytać wszystkich za serce, podobająca ś. wszystkim, zwłaszcza kobieta a. dziecko, ulubienica a. ulubieniec, pieszczocha.

 Przylepnia, roślina z rodziny przylepniowatych.

 Przylepniowate, rodzina roślin dwuliściennych.

 Przylepny, lepiący ś., lepki, klejowaty; przen., umiejący ś. przypochlebić, podobać ś. wszystkim, przymilający ś., kokieteryjny, przemiły.

 Przylew, Przylewek, przylewanie, przylanie; to, co jest przylane do czego, przymieszka dolana.

 Przylewać, dok. Przylać; do płynu lejąc dodawać, dolewać czego.

 Przyleźć, — p. nied. Przyłazić.

 Przylgliwy, z łatwością przylegający, lepki.

 Przylgły, ten, który przylgnął.

 Przylgnąć — p. nied. Przyligać.

 Przyligać, dok. Przylgnąć; przylepiać ś., przyklejać ś., przywierać, przylegać, przystawać, łączyć ś., zrastać ś. z czym, przyrastać do czego, wiązać ś. z czym; przen., przywiązywać ś. do kogo, czego, [437]lubić, kochać kogo, co, mieć upodobanie w kim, w czym.

 Przylipać — p. Przyligać; przylegać, przystawać.

 Przylipnąć — p. nied. Przylipać; przylgnąć.

 Przylistek, jeden z wyrostków listkowych, obejmujących nasadę liścia, przyrośniętych do ogonka liściowego a. łodygi (fig.).

 Przylizywać, dok. Przylizać; lizać zlekka; p. włosy = czesać je gładko; p. ś., przymilać ś., przypochlebiać ś.; czesać ś. gładko.

 Przylma, roślina z rodziny ożwiowatych.

 Przylot, przyfrunięcie, przylatanie, przylecenie: p. ptaków.

 Przylubować się, przymilić ś., przypodobać ś.

 Przylukrować, oblać lukrem.

 Przylutować, przymocować za pomocą lutowania.

 Przyluźny, trochę za luźny.

 Przyładować, przygotować.

 Przyłamać — p. nied. Przyłamywać.

 Przyłamywać, dok. Przyłamać; nadłamywać, odłamywać koniuszczek; p. ś., ułamywać ś. na końcu, nadłamywać ś.

 Przyłanek, niewielki łan.

 Przyłapać — p. nied. Przyłapywać.

 Przyłapywać, dok. Przyłapać; łapać, chwytać, przytrzymywać niespodziewającego ś., schodzić znienacka; p. ś., dawać ś. schwytać, złapać na gorącym uczynku; przen., przeliczyć ś., przerachować ś., zawieść ś. w swoich nadziejach, zaplątywać ś. w zeznaniach, w kłamstwach.

 Przyłaskawiać, obłaskawiać, oswajać; zniewalać, czynić przychylnym.

 Przyłatać, przyszyć łaty; wyznaczać komu a. czemu stosowne miejsce wśród innych szczegółów; ni przypiął, ni p-ał = nie wiedzieć do czego to ma służyć, do czego to zastosować, coś bez sensu, bez związku.

 Przyławek, stół a. ławka przy i kramie do rozkładania towarów na pokaz.

 Przyłazić, dok. Przyleźć; przywlekać ś., czołgając ś zbliżać ś. do kogo, czego, przypełzać; przen., przychodzić krokiem wolnym, ociężałym; nachodzi kogo natrętnie.

 Przyłączać, dok. Przyłączyć; łącząc przydawać, dodawać, dołączać, pomnażać; p. zawojowany kraj do swego państwa; przyczyniać, posyłać razem z czym, włączać; p. paczkę do listu; p. ś. do kogo, do czego, łączyć ś. z kim, z czym, dołączać ś. do jakiego grona, towarzystwa, interesu itp.; przystawać, przystępować do kogo, do czego, jednoczyć ś. z kim, z czym.

 Przyłączyć, nied. Przyłączać.

 Przyłbica, żelazna zapuszczana zasłona na czoło a. na twarz u hełmu (fig.); hełm z taką zasłoną; uchylić p-y = dać ś. poznać, zacząć działać otwarcie, jawnie, przestać kryć ś., odsłonić pseudonim; rodzaj mięczaka skamieniałego.

 Przyłbicznik, płatnerz, wyrabiający przyłbice.

 Przyłgać — p. nied. Przyłgiwać.

 Przyłgiwać, dok. Przyłgać; mieszać kłamstwo do prawdy; dokłamywać jeszcze; p. ś. komu pochlebstwami, pozyskiwać sobie jego względy kłamstwami, wkradać ś. w jego łaski.

 Przyłomek, część czego odłamana.

 Przyłożyć — p. nied. Przykładać.

 Przyłucze, ozdoba, złożona z gzymsowatych łuczków we [438]framugach drzwi i okien średniowiecznych.

 Przyłuda, to, czym ś. kogo przyłudza, ponęta, przynęta, powab, wdzięk, wabik.

 Przyłudek, roślina z rodziny złożonych.

 Przyłudny, powabny, wabny, ułudny, ponętny, pociągający.

 Przyłudzać, dok. Przyłudzić; nęcić, przynęcać, mamić, przywabiać, wabić; p. ś., przymilać ś., przy pochlebiać ś komu.

 Przyłudzić — p. Przyłudzać.

 Przyłupać, więcej czego nałupać.

 Przyłysieć, nieco wyłysieć.

 Przymachać, przybiec szybko.

 Przymaciczny, umieszczony w blizkości macicy.

 Przymaczać, dok. Przymoczyć; przykładać co mokrego.

 Przymaglować, nieco zmaglować, maglując przygładzić.

 Przymalować, więcej czego namalować; domalować coś na obrazie.

 Przymamić, przywabić, przynęcić, przyłudzić.

 Przymarły, ten, który przymarł.

 Przymarszczać, dok. Przymarszczyć; trochę marszczyć.

 Przymartwiały, trochę zmartwiały.

 Przymarzać (Przymar-zać), dok. Przymarznąć; do czego; zlepiać ś., spajać ś. wskutek zastygnięcia, zamarznięcia części płynnych.

 Przymarzać, dok. Przymorzyć; morzyć głodem, nie dawać komu jeść przez czas jakiś, nie dając komu jeść, przyprawiać kogo o schudnięcie.

 Przymarznąć (przymar-znąć) — p. Przymarzać.

 Przymaszczać, dok. Przymaścić; dodawać tłustości, okraszać, omaszczać.

 Przymaszerować, o wojsku: w marszu przyciągnąć; przyjść miarowym, powolnym krokiem; przybyć szybkim krokiem, nadejść.

 Przymaścić — p. Przymaszczać.

 Przymawiać, dok. Przymówić; przymowki komu robić, przycinać, docinać, przygryzać, dogryzać, dokuczać uszczypliwemi słowami, przyganiać; p. ś., przydawać swoje zwięzłe uwagi o jakiej sprawie, przekładać ustnie; p. ś. komu o co, domawiać ś., napomykać, natrącać zręcznie o swym życzeniu, żądać czego nie wprost; dopominać ś. nawiasem.

 Przymazać, pomazać jeszcze więcej, pomazać trochę.

 Przymącać, dok. Przymącić; trochę mącić.

 Przymądry, trochę zamądry, chytry.

 Przymdławy, trochę za mdły.

 Przymglić, przysłonić mgłą, osłonić zlekka czymś jakby mgłą.

 Przymiarek, naddatek nad miarę, przydatek, przysypka, przylewka.

 Przymiarka, przymierzenie ubrania jeszcze ostatecznie nie uszytego; ubranie, sfastrygowane tymczasowo dla przymierzenia.

 Przymiatać, dok. Przymieść; trochę wymiatać; przysuwać miotłą; domiatać, przyrzucać.

 Przymiąć, trochę pomiąć, przygnieść nieco.

 Przymierać, dok. Przymrzeć; ledwie nie umierać, tracić siły, zdrowie i życie przez niedostatek czego, cierpieć biedę, głód, obumierać: p. głodem a. głodu.

 Przymierzać, dok. Przymierzyć; przekonywać ś. o wymiarach czego, porównywać iedno z drugim co do wymiaru; kłaść na siebie dla przekonania ś., czy pasuje, czy dobrze leży; przen., mierzyć, zamierzać ś., godzić na co, celować, przykładać, przytykać dla postrachu, dla groźby; p. dokąd = starać ś. dojść, dosięgnąć dokąd, [439]wybierać ś. dokąd, dążyć, prężyć ś., rozpędzać ś. do skoku; robić co na próbę, doświadczać, próbować czego dla przekonania ś., czy tak jest wistocie; nie wierzy, aż p-y = aż ś. na sobie samym nie przekona; nie p-ając = przepraszając za porównanie, za niestosowne wyrażenie ś., z przeproszeniem.

 Przymierzchnąć, ściemnieć.

 Przymierze, umowa, zgoda między państwami co do wspólnej obrony a. napaści, sojusz, aljans, koalicja, liga; traktat, akt ugody, umowy między państwami, tymczasowy pokój, rozejm, zawieszenie broni; przen., p. małżeńskie = związek małżeński; testament, zakon: księgi starego i nowego p-a = Biblja; Arka p-a = święta skrzynia u starożytnych Hebrejów, w której złożone były tablice przykazań Boskich.

 Przymierzeniec, należący do przymierza, sojusznik.

 Przymierzić (Przymier-zić), komu co trochę obmierzić, uczynić nieco wstrętnym.

 Przymierzyć — p. nied. Przymierzać; łączyć, wiązać przymierzem; p. ś., sprzymierzać ś., zawierać przymierze z kim.

 Przymiesić, więcej czego umiesić, ugnieść.

 Przymieszać, domieszać, dodać, dolać, przydać, przysypać mieszając; p. ś., zmieszać ś. z czym, dołączyć ś. do czego, jako dodatek; przen., p. ś. do czego, wmieszać ś., zamącić, zakłócić co, przyplątać ś. do czego.

 Przymieszanie, przymieszka.

 Przymieszka, to, co przymieszano do czegoś, przydatek domieszany; ciało obce, przymieszane do innego, ale nie połączone z nim chemicznie.

 Przymieszywać — p. dok. Przymieszać.

 Przymieść — p. nied. Przymiatać.

 Przymiękki, trochę za miękki; zbyt łagodny.

 Przymilać, dok. Przymilić; robić miłym, przyjemnym, wdzięczyć, umilać, upiększać, aby ś. komuś podobało; p. ś., starać ś. komu podobać, przypochlebiać mu ś., zalecać ś., mizdrzyć ś., umizgać ś.

 Przymilatka, roślina z rodziny trędownikowatych.

 Przymilenie, uczynienie milszym, upiększenie, ozdobienie; przymilanie ś., pieszczota, kares, umizganie ś., mizdrzenie ś.

 Przymilić — p. nied. Przymilać.

 Przymilknąć, umilknąć, zamilknąć, przestać odzywać ś. na czas jakiś, ucichnąć, przycichnąć.

 Przymilnia, roślina z rodziny psiankowatych.

 Przymilny, umiejący podobać ś., przypochlebny, wdzięczny.

 Przymiot, cecha niestała przedmiotu, cecha przypadkowa, właściwość, własność, przypadłość: dobry p. = zaleta, dobra, dodatnia strona; zły p. = wada, przywara, zła, ujemna strona; istotna, stała, przyrodzona cecha osoby a. przedmiotu; wada, nałóg, przywara, zła namiętność, słabość; syfilis, kiła, franca, francuska choroba.

 Przymiotnik, część mowy odmienna, wyrażająca cechę, przymiot osoby a. przedmiotu.

 Przymiotno, roślina z rodziny złożonych, przymiotnik, przymiotowe ziele.

 Przymiotny, odnoszący ś. do przymiotu, wyrażający przymiot, cechę, właściwość, zaletę; wyrażający ś. przymiotnikiem, mający formę a. znaczenie przymiotnika.

 Przymiotowość, to, co stanowi przymiot, własność osoby a. rzeczy.

 Przymiotowy, obejmujący w sobie przymiot, należący do przymiotu, jakościowy.

[440] Przymizernieć, stać ś. mizerniejszym, stracić na cerze.

 Przymizgi, przymilanie ś., przypochlebianie ś.

 Przymknąć — p. nied. Przymykać.

 Przymknięty, Przymkniony, którego przymknięto, który ś. przymknął, przysłoniony.

 Przymleć, mieląc dodać do już umielonego, domleć.

 Przymłodnieć, trochę odmłodnieć.

 Przymłócić, jeszcze trochę namłócić; zmłócić z grubsza.

 Przymnażać, dok. Przymnożyć; przyczyniać, dodawać; przydawać, przysparzać, przykładać czego więcej, zwiększać.

 Przymnożyciel, człowiek, który przymnaża co.

 Przymnożyć, p. nied. Przymnażać.

 Przymocować, przytwierdzić mocno, przykrępować, przywiązać, przybić.

 Przymoczka, okład mokry.

 Przymoczyć — p. nied. Przymaczać; zwilżyć, zmoczyć.

 Przymorek, niewielki pomór.

 Przymorski, położony przy morzu, nadmorski.

 Przymorze, kraina nadmorska, wybrzeże morza.

 Przymorzyć — p. nied. Przymarzać.

 Przymost, przednia część mostu.

 Przymostek, niewielki mostek poboczny.

 Przymotać, motając dodać czego do rzeczy już namotanej.

 Przymowa, przymówienie ś., wzmianka nawiasowa, upomnienie ś. delikatne.

 Przymówić, — p. nied. Przymawiać.

 Przymówienie, to, co powiedziano jako przydatek do czyjej mowy, uwaga, komentarz; p. ś., delikatne żądanie czego, delikatne upominanie ś. o co.

 Przymówka, przymówienie ś, wzmianka nawiasowa, upominanie ś. delikatne; nagana, przygana, słówko uszczypliwe, przytyk, docinek, przygryzka.

 Przymówny, umiejący ś. przymówić, upomnieć ś., interesowny.

 Przymraczać, dok. Przymroczyć; mroczniejszym, ciemniejszym czynić, zaćmiewać, przyćmiewać, otaczać mrokiem; przen., czynić mniej ostrym, osłabiać, przytępiać; przen., nachmurzać, zasępiać.

 Przymrocze, brzask, przedświt; zmrok, zmierzch.

 Przymrok, Przymroka — p. Przymrocze.

 Przymrozek, niewielki mróz; szron, sadź.

 Przymrozić, trochę zmrozić.

 Przymrozkowaty, obfity w przymrozki, trochę mroźny.

 Przymrugiwać, mrugać raz po raz, potakiwać mruganiem.

 Przymrukiwać, dok. Przymruknąć; wtórować mruczeniem mruczącemu; mruczeć raz po raz.

 Przymrużać, dok. Przymrużyć; przymykać (oczy, powieki), przysłaniać nieco oczy powiekami, p. ś., przymykać ś., przysłaniać ś., zamykać ś. w części (o oczach).

 Przymrzeć — p. nied. Przymierać.

 Przymszały, nieco mchem obrosły.

 Przymulać, dok. Przymulić; nanieść więcej mułu, nanosząc muł, przyczyniać gruntu, brzegu; zarzucać naniesionym mułem, przykrywać mułem, zamulać.

 Przymundurek, odzienie potrzebne przy mundurze, bielizna, obuwie i t. p.

 Przymurek, Przymur, to, co przymurowano, mały mur przy większym murze, przedmurze małe, dodatek z muru; mur poprzeczny, umacniający mur główny w fortyfikacjach fortecznych.

 Przymurować, przedłużyć mur, przybudować murując, wybudować coś z muru przy drugim murze.

[441] Przymurze, miejsce przy murze, podmurze, zamurze, plac, otaczający mury miasta.

 Przymus, przymuszenie, zniewolenie, mus, przyniewolenie; konieczność; przemoc, gwałt, poparta siłą wola, kierująca czynami innych ludzi; p. osobisty = areszt, uwięzienie kogo podczas śledztwa sądowego, za długi i t. d.; p. adwokacki = konieczność bronienia z urzędu ubogich oskarżonych.

 Przymusiciel, ten, który przymusza kogo, przy nie wal a do czego.

 Przymusić — p. nied. Przymuszać.

 Przymuskiwać, dok. Przymuskać, Przymusnąć; ręką gładzić, wygładzać muskając, gładząc przyciskać, przypłaszczać; przyczesywać gładko; przen., przytłumiać, ugłaskiwać, zażegnywać na czas jakiś.

 Przymusowo, przysł., z przymusu, z konieczności, gwałtem, pod przemocą.

 Przymusowy, dokonywany pod przymusem, pod przemocą, niedobrowolny, konieczny, musowy; taki, na którego wywierają gwałt, czyniący co pod przymusem.

 Przymuszać, dok. Przymusić; sprawiać, żeby kto robił co mimo swej woli, gwałcić jego wolę, zmuszać; zniewalać, przyniewalać; p. ś. do czego = gwałt sobie zadawać, żeby zrobić co wbrew swojej woli, swym przekonaniom, upodobaniom i t. p.; krępować ś., ceremonjować ś., ambarasować ś.

 Przymuszony, zmuszony, przyniewolony, wymuszony, niedobrowolny, niewłasnowolny; nienaturalny, sztuczny, przesadnie wytworny, wyszukany.

 Przymykać, dok. Przymknąć; przykładać, przystawiać, przysądzać, przysuwać; zamykać niezupełnie, nieco przywierać, zostawiać nawpół uchylone, rozchylone: p. drzwi, okno, usta, oczy; p. ś., niezupełnie ś. zamykać; przybliżać ś. sunąc ś., przysuwać ś., podchodzić, przypełzać.

 Przymykalny, dający ś. przymykać.

 Przynabywać, dok. Przynabyć; więcej jeszcze nabywać, dokupywać.

 Przynaglać, dok. Przynaglić; zniewalać, skłaniać do pośpiechu, naglić, popędzać, napędzać, zmuszać do szybkiej roboty, decyzji i t. p., pilić kogo; nacierać na kogo, przyśpieszać.

 Przynająć — p. nied. Przynajmować.

 Przynajmniej, przysł., choć, chociaż, ostatecznie; co najmniej, jeśli nie można więcej, jeśli nie można inaczej.

 Przynajmować, dok. Przynająć; najmując, dodawać do już najętego, donajmować.

 Przynależeć komu, należeć ś. komu; należeć do kogo, być jego własnością, z prawa mu przypadać, przysługiwać mu; przystawać, być odpowiednim, właściwym: p-y = przystoi, wypada, należy, uchodzi, godzi ś; p. do czego, być czyją powinnością, być przywiązanym do czego, stanowić czego nieodzowną cząstkę, stałą cechę; p. ś., należeć ś., być własnością czyją.

 Przynależnie, przysł., należnie, porządnie, właściwie.

 Przynależność, należytość, przyległość; właściwość, kompetencja: p. sądu; w lm., p-ci = wszystko to, co do czego należy, co ś. na co składa.

 Przynależny, Przynależyty, należący, należny; odpowiedni, przyzwoity, właściwy, słuszny, stosowny; należący do czego, stanowiący jego część składową, odnośny; podległy, zawisły, poddany.

 Przynależytość — p. Przynależność.

[442] Przynależyty — p. Przynależny.

 Przynawracać, wracać to, co było zaniechane.

 Przynercze, nadnercze, tkanki, otaczające nerkę.

 Przynereczny, Przynerkowy, umieszczony przy nerkach.

 Przynęcać, dok. Przynęcić; wabić, nęcić, mamić, przyłudzać.

 Przynękać, nieco znękać, zmęczyć, zgnębić.

 Przynęta, to, czym ś. kogo a. co zwabia, wab, wabik; przen., powab, urok, czar, ponęta.

 Przynętne (-ego), to, co ś. kładzie w sidłach, w pułapkach, przyczepia do wędek dla przynęcenia zwierzyny, wabik.

 Przynętny, nęcący, ponętny, powabny, uroczy.

 Przynieść — p. nied. Przynosić.

 Przyniewalać, dok. Przyniewolić; zmuszać, przymuszać kogo do zrobienia czego wbrew jego woli, gwałcić czyjąś wolę.

 Przyniewolny, niedobrowolny.

 Przyniszczeć, trochę ś. zniszczyć, zbiednieć.

 Przyniszczyć, trochę zniszczyć.

 Przynitować, przymocować, przybić, przytwierdzić nitami.

 Przynosić, dok. Przynieść; nieść co dokąd, niosąc co. przybywać na pewne miejsce, przychodzić z czym, zanosić; przywozić, niosąc co przynosić, dostarczać; przyprowadzać, przyganiać, przypędzać: co cię tu przyniosło? = skąd ś. tu wziąłeś; przen., dawać, dostarczać, powodować, pociągać za sobą, sprowadzać co: p. komu chlubę, hańbę, ulgę, osłodę, pociechę, smutek, pożytek, chwałę, ujmę, zaszczyt, szkodę, stratę, zysk, dochód, procent; zgryzotę, zmartwienie i t. d.; p. komu jaką wiadomość = zwiastować; p. w ofierze = składać w ofierze, ofiarowywać, poświęcać; p. co mężowi w posagu = dawać; wiele ten majątek p-i? = ile daje dochodu?; p. sobie jakie imię = urodzić ś. w dzień jakiego świętego; zobaczymy, co nam dzień jutrzejszy przyniesie = jakie nam da zmiany; mówi, co mu ślina do ust przyniesie = co mu na myśl przyjdzie.

 Przynozdrzowy, umieszczony w blizkości nozdrzy.

 Przynucać, przyśpiewywać, wtórować śpiewem.

 Przynuka, przymus, konieczność, przymuszenie, zniewolenie, zachęta do pośpiechu; gorliwe zapraszanie gości do jedzenia i picia.

 Przyobecny, obecny przy czym.

 Przyobiecywać, dok. Przyobiecać; przyrzekać, obiecywać.

 Przyoblec — p. nied. Przyoblekać.

 Przyobleczenie (się), dokonana czynność przyoblekania (ś.); odzież, ubranie, suknia.

 Przyoblekać, dok. Przyoblec; kłaść co na kogo dla okrycia go, przyodziewać kogo w co, przybierać; p. a. p. ś., przybierać ś., przywdziewać co na siebie; przen., p. ś. w cierpliwość, w hart, w męstwo, w odwagę = uzbrajać ś.; p. ś. w sławę = okrywać ś. sławą.

 Przyobłóczyć — p. nied. Przyoblekać.

 Przyobuwać, dok. Przyobuć; wkładać komu obuwie, opatrywać w obuwie; przen., zaopatrywać, wyposażać; p. a. p. ś., wdziewać sobie obuwie.

 Przyobuty, który wdział obuwie.

 Przyodbytniczy, umieszczony w blizkości odbytnicy.

 Przyodziać — p. nied. Przyodziewać.

 Przyodziewać, dok. Przyodziać; wkładać na kogo odzienie dla okrycia go, przyoblekać, ubierać kogo; dawać komu stale na ubranie, sprawiać mu ubranie; przykrywać, okrywać, nakrywać kogo, co czym; p. ś., kłaść na siebie [443]ubranie, ubierać ś., ogarniać ś., przyoblekać ś., okrywać ś.

 Przyodziewek, Przyodzienie, odzienie, odzież, ubranie, szaty, suknie, garderoba; nakrycie, przykrycie, pokrycie.

 Przyogarnąć kogo, zaopatrzyć i go w ubranie, sprawić mu odzież; p. ś., zaopatrzyć ś. w ubranie, sprawić sobie odzienie, ogarnąć ś., oporządzić ś.

 Przyokapowy, umieszczony przy okapie dachowym.

 Przyokopowy, umieszczony w blizkości okopów.

 Przyorać — p. nied. Przyorywać.

 Przyorywać, dok. Przyorać; trochę jeszcze orać; orząc przykrywać, przysypywać ziemią; oraniem przyłączać, przyczyniać oraniem.

 Przyostry, nieco ostry; nadto surowy.

 Przyoszczędzać, trochę zaoszczędzać, ciułać.

 Przyozdabiać (się), dok. Przyozdobić (się); upiększać (ś.) ozdobami, przybierać (ś.), ukraszać (ś.), ozdabiać (ś.).

 Przyozdobić — p. Przyozdabiać.

 Przypadać, dok. Przypaść; padać, upadać przy czym, do czego, rzucać ś. do czego, upadszy, przylegać do czego; przytulać ś., przyciskać ś. do czego, przysiadać, przyczajać ś.; przybiegać, przylatywać, podbiegać, zbliżać ś. pędem, podchodzić; ukrywać ś. gdzie, zasiadać w ukryciu; zdarzać ś., wydarzać ś., wypadać, przytrafiać ś.; ziszczać ś., urzeczywistniać ś., zaczynać ś., wszczynać ś., mieć miejsce: na mnie p-a kolej = nadchodzi; Wielkanoc w tym roku p-a w dniu...; na dziś p-a termin płatności wekslu, panowanie tego króla p-a na wiek X-ty, p-a jarmark, odpust i t. d.; p. na kogo, co, dostawać ś. komu w udziale, przechodzić na kogo, wypadać na kogo; być w sam raz, pasować, dogadzać, odpowiednim ś. okazywać, stosować ś.; p. komu do serca, do gustu = podobać ś., trafiać do serca; jeszcze więcej spaść (o śniegu, o deszczu).

 Przypadek, to, co ś. nagle, niespodzianie zdarzyło; zdarzenie, wypadek, trafunek, zbieg okoliczności, zrządzenie losu, okoliczność, raz; los szczęścia, traf: spuścić ś. na p.; przygoda, awantura, wydarzenie: szczęśliwy, smutny, nieszczęśliwy p.; w lm. dzieje, przygody życia; w gram., jedna z form deklinacji imion, wyrażająca pewien stosunek między osobami a. przedmiotami: p. 1-y = mianownik, p. 2-i = dopełniacz, p. 3-i = eelownik, p. 4-y = biernik, p. 5-y = wołacz, p. 6-y = narzędnik, p. 7-y = miejscownik; odmieniać przez liczby i p-i = deklinować; w każdym p-u = w każdym razie, bądź co bądź: w p-u, gdyby = w razie, gdyby; w medyc., objaw, symptom choroby; p-em, przysł., przypadkowo, nieumyślnie, czasem, czasami, broń Boże!

 Przypadkować, deklinować, odmieniać przez przypadki.

 Przypadkowo, przysł., wypadkiem, przypadkiem, trafunkiem, nie spodziewając ś.

 Przypadkowość, trafunkowość, przygodność, wypadkowość, zdarzanie ś.

 Przypadkowy, wypadkowy, trafunkowy, przygodny, nieumyślny.

 Przypadłość, to, co jest rezultatem przypadku, trafu, trafunkowość; przygodność; część, przypadająca na kogo, cząstka, dział, udział; objaw chorobliwy, choroba, niedomaganie, zasłabnięcie, niedyspozycja — p. Przypadek.

 Przypadły, Przypadkowy, przypadający w udziale, w spadku, należny; wydarzony, zdarzający ś. wynikły z trafu; ten, który [444]przypadł, upadł pod czym; ten, na i który coś upadło, przysypany czym, przyprószony; przypadkowy, wypadkowy.

 Przypadnąć — p. Przypaść.

 Przypadzisty, stromy, spadzisty; obfitujący w deszcze: rok p., lato p-e.

 Przypajać, dok. Przypoić; spajać, zespalać, łączyć, przywiązywać, przypinać, przyczepiać; p. ś., chwytać ś. mocno czego, uczepiać ś., przystawać, przypinać ś.; trochę dopajać.

 Przypalać, dok. Przypalić; przypiekać, przyżegać, palić trochę; przydymiać, przyswędzać; opalać, palić z wierzchu, spalać powierzchnię czego; przen., prażyć, dopiekać, dokuczać gorącem; p. ś., przypiekać ś., przyżegać ś., palić ś. nieco; przyswędzać ś., przydymiać ś.; opalać ś., nabierać zdrowej cery pod działaniem słońca i wiatru.

 Przypalić — p. nied. Przypalać.

 Przyparadować, przybyć w sposób paradny, przybyć z paradą.

 Przyparcie, rzecz, od Przyprzeć.

 Przyparować, przybyć pędem.

 Przypasać, dok. Przypaść; pozwalając bydłu zjeść, zniszczyć trochę zboża od brzegu pola.

 Przypasać — p. nied. Przypasywać; ubrać ś. w pas, nałożyć pas na siebie, przymocować pasem, dołączyć do pasa.

 Przypaska, sprzączka, klamerka.

 Przypasować — p. nied. Przypasowywać.

 Przypasowywać, dok. Przypasować; zrobić tak, aby jedno szczelnie przystawało do drugiego, dopasowywać, przystosowywać.

 Przypasywać, dok. Przypasać; pasem przypinać, przywiązywać w pasie.

 Przypaść — p. nied. Przypadać.

 Przypaść — p. nied. Przypasać.

 Przypatrywać się, dok. Przypatrzeć ś., Przypatrzyć ś.; uważnie patrzeć na kogo, co, przyglądać ś. komu, czemu, rozeznawać kogo, co, zatrzymywać na nim wzrok przez pewien czas, spoglądać bliżej.

 Przypchnąć, Przypchać — p. nied. Przypychać.

 Przypełzać, dok. Przypełznąć; pełznąc zbliżać ś., przysuwać ś., podkradać ś.

 Przypełzły, przyblakły.

 Przypełznąć — p. nied. Przypełzać; o kolorze: stracić nieco na jaskrawości, przypłowieć, zblaknąć nieco, przy burzeć.

 Przypęcherzowy, umieszczony przy pęcherzu.

 Przypędzać, dok. Przypędzić; pędzić do jakiego miejsca, przyganiać; przen., przymuszać, zmuszać, przynaglać, zniewalać.

 Przypędzić — p. nied. Przypędzać; przybyć pędem.

 Przypępkowy, umieszczony w blizkości pępka.

 Przypętać, trochę spętać, przyplątać, przysypłać.

 Przypiąć — p. nied. Przypinać.

 Przypić — p. nied. Przypijać.

 Przypiec — p. nied. Przypiekać.

 Przypiecek, cokół, ławka naokoło pieca, na której ludzie siedzą i grzeją ś.

 Przypieczętować, pieczęć do czego przyłożyć, pieczęcią co przycisnąć; zatwierdzić, zakończyć co ostatecznie: p. zgodę ucztą; p. co życiem = życie za co poświęcić, oddać w ofierze, przypłacić życiem, odpokutować co.

 Przypiekać, dok. Przypiec; piec, opalać po wierzchu, przyżegać, przypalać; przyrumieniać, opiekać (o potrawie); prażyć, przypalać, parzyć, dokuczać gorącem; przen., dokuczać, naprzykrzać ś., dawać ś. we znaki; cierpieć, dręczyć ś.; p. włosy = fryzować je gorącym żelazkiem; p. ranę = kauteryzować; [445]p. komu grzanki = dokuczać komu; p-ło to na nim = została ś. na nim ta wina, pamięć o niej została; p. ś., spiekać ś. po wierzchu, opiekać ś., przyrumieniać ś.; przywierać, przystawać do naczynia.

 Przypiekanka, grzanka w potrawach.

 Przypiekany, przyrządzony za pomocą przypiekania, pieczenia.

 Przypiekło, Przypiekle, wejście do piekła, otchłań piekielna.

 Przypielać, dok. Przypleć; trochę wypielać, opielać z grubsza.

 Przypieprzyć, trochę opieprzyć, przyprawić nieco pieprzem; dosypać, dodać pieprzu.

 Przypierać, dok. Przyprzeć; przygniatać, przyciskać; p. kogo, znaglać go, zmuszać, przyniewalać, przyciskać; opierać co o co, przysuwać, przystawiać, przysłaniać jedną rzecz do drugiej, graniczyć, przytykać, dotykać: p. kogo do ściany = stawiać w położenia bez wyjścia, zmuszać do powiedzenia a. zrobienia czegoś wbrew woli; przyparło go = ma pilną potrzebę naturalną; p. ś., być opartym, opierać ś. o co, przyciskać ś. do czego.

 Przypierzać, dok. Przypierzyć; pierzem, piórami przyozdabiać, upierzać gwoli ozdobie.

 Przypiększać, dok. Przypiększyć; dodawać ozdób, upiększeń, przykraszać, przyozdabiać; p. ś., ozdabiać ś. jeszcze więcej.

 Przypiętrze, platforma w klatce schodowej między piętrami, przy zakręcie schodów, podest.

 Przypijać, dok. Przy pić; pić do kogo, w czyje ręce; p. ś., wbijać ś. w co, przyczepiać ś. do kogo, czego zębami, kleszczami i t. p.

 Przypikować, przyszyć za pomocą pikowania; więcej jeszcze wypikować.

 Przypilać, dok. Przypilić; doglądać, przypilnowywać, zmuszać, pobudzać do pośpiechu, znaglać; p-iło mu = pilno mu było; p-iło go = ma pilną potrzebę naturalną.

 Przypilić — p. nied. Przypilać.

 Przypilnować — p. nied. Przypilnowywać; p. kogo = złapać go na gorącym uczynku.

 Przypilnowywać, dok. Przypilnować; dozorować kogo, czego, pilnować, baczyć na kogo, co, czuwać nad wykonaniem czego, doglądać kogo, czego; p. ś., mieć ś. na baczności, na ostrożności, nie opuszczać sposobności.

 Przypiłować, trochę spiłować, odpiłować w końcu, przytrzeć piłką, pilnikiem.

 Przypinać, dok. Przypiąć; przyszpilać, przytwierdzać, przyczepiać co do czego szpilką, sprzączką i t. p.; przen., przymuszać kogo, przyniewalać, przynaglać, znaglać; p. włosy = upinać; p. koniowi popręgu = ściągać; przen., p. komu popręgu = powściągać, ukracać, hamować kogo, uciskać kogo; p. komu rogi = romansować z jego żoną; ni przypiął, ni przyłatał = nie wiedzieć, co to ma znaczyć, do czego ma służyć, coś ni w pięć, ni w dziewięć, bez sensu, bez związku; przypiął kwiatek do kożucha = jedno do drugiego nie pasuje; przypiąć komu łatkę = żart uszczypliwy komu powiedzieć, odezwać ś. o nim złośliwie; p. ś., mocno ś. do czego przyczepiać, uczepiać ś, przypijać ś.; przen., opierać ś. o co, sięgać czego.

 Przypinka, sprzączka, haftka, spinka; to, co przypięte dla ozdoby, ozdóbka.

 Przypis, poświęcenie, ofiarowanie komu swego dzieła (naukowego a. literackiego); przypisanie, dedykacja — p. Przypisek.

 Przypisać — p. nied. Przypisywać.

 Przypisek, uwaga, nota u dołu stronicy, na końcu rozdziału a. na końcu dzieła, komentarz, [446]objaśnienie; uwaga, dopisanie na końcu listu, post-scriptum.

 Przypisny, odnoszący ś. do przypisu, dedykacyjny; dodany do głównego; dopisany, dodatkowy; p-e linje w nutach muzycznych = dodane górne i dolne.

 Przypisywać, dok. Przypisać; pisząc dodawać, dodawać coś do jakiegoś pisma, dopisywać, robić przypisek: p. pozycję do rachunku, p. kogo na listę: wpisać dodatkowo do osób już zapisanych, p. co komu na jego dochód, na jego dobro, na jego rachunek; dedykować, poświęcać, ofiarowywać: p. komu swe dzieło naukowe a. literackie; p. komu co = czynić go winnym czego, mieć komu co za winę a. zasługę, przyczytywać, poczytywać komu za dobre a. złe; p. ś., robić przypisek, dopisywać uwagę, adnotację na końcu listu, zwłaszcza cudzego; dołączać ś. do czego, chcieć należeć do czego.

 Przypitka, Przypiwek, zwracanie ś. do kogoś przy piciu z zachętą, by i on wypił.

 Przypitrasić, przyrządzić niedbale jaką potrawę.

 Przypka, szczypta.

 Przyplaskiwać, dok. Przyplasnąć; uderzać, upadać na płask, przypłaszczać.

 Przyplatać, pleść jeszcze, doplatać, plotąc dołączać.

 Przyplątać — p. nied. Przyplątywać.

 Przyplątywać, dok. Przyplątać; dodawać, dołączać plącząc, wplątywać; przen., przyczepiać, dodawać, dokładać; p. ś., zaplątywać ś., przyłączać ś.; przen., przyczepiać ś. do kogo, nie odstępować go; przyłączać ś. do kogo, przyczepiać ś. do kogo, przychodzić niewiadomo skąd; do błonicy przyplątało ś. zapalenie oskrzeli.

 Przypleć — p. nied. Przypielać.

 Przypleniać, dok. Przyplenić; powiększać przez rozmnażanie, przymnażać, przypładzać; przen., dodawać, przydawać.

 Przypleść — p. nied. Przyplatać.

 Przypleśnieć, trochę spleśnieć.

 Przypłacać, dok. Przypłacić; dopłacać, płacąc dokładać; cierpieć, pokutować za co: p. co zdrowiem, gardłem, życiem i t. p.

 Przypładzać, dok. Przypłodzić; płodu przyczyniać, przymnażać; p. ś., pomnażać ś. przez płodzenie, przez wydawanie na świat potomstwa, rozmnażać ś.

 Przypłaski, trochę płaski.

 Przypłaszczać, nadawać kształt bardziej płaski, czynić trochę płaskim, przyciskając spłaszczać z wierzchu.

 Przypławiać, dok. Przypławić; dostarczać, dowozić drogą wodną, spławiać dokąd; p. ś., przypływać, przybywać wodą.

 Przypłodek, młode zwierzęta domowe, niedawno urodzone, pomnażające stado, przychówek, przychówek; żart., dzieci, potomstwo, progenitura; dziecko nieprawego łoża, bękart, bastard; przen., dochód, lichwa, procent.

 Przypłodzić — p. nied. Przypładzać.

 Przypłowiały, nieco spłowiały.

 Przypłowieć, nieco spłowieć.

 Przypłynąć — p. nied. Przypływać.

 Przypływ, przypłynięcie, napłynięcie, napływ: p. krwi do głowy, pieniędzy do kasy; p. morza = podnoszenie ś. poziomu wód morskich dwukrotnie podczas doby, wskutek przyciągania, wywieranego przez księżyc; rzeka, strumień, wpadający do innej rzeki a. strumienia, dopływ.

 Przypływać, dok. Przypłynąć; wodą przyjeżdżać, wpław przybywać; przybijać do lądu, zawijać do brzegu; przen., nadchodzić, zjawiać ś., przybywać: gotówka przypłynęła; coś mu przypłynęło do [447]głowy = strzeliło, przyszło do głowy; ślina p-nęła = zebrała ś.

 Przypływowy, odnoszący ś. do przypływu.

 Przypochlebiać, dok. Przypochlebic; pochlebiać komu, łechtać mile jego próżność; p. ś., starać ś. pochlebstwem przypodobać komu.

 Przypochlebnik, pochlebca.

 Przypochlebność, umiejętność zręcznego pochlebiania komu, przypodobania mu ś.

 Przypochlebny, umiejący ś. przypodobać, pochlebić komu.

 Przypodnosić się, dok. Przypodnieść ś.; nieco podnosić ś., unosić ś., dźwigać ś. z siedzenia, z łoża.

 Przypodobać się, starać ś. podobać komu; przypochlebić ś. komu, ująć go za serce.

 Przypodobniać, dok. Przypodobnić; tworzyć, kształtować coś na podobieństwo czego, podobnym czynić; upodobniać; porównywać, przyrównywać, stosować do czego; p. ś., stawać ś. podobnym, upodobniać ś.; przyrównywać ś., stosować ś. do czego.

 Przypodobny, trochę podobny.

 Przypodszywać, dok. Przy podszyć; podszewkę lub inne szwy z wierzchu ściegiem zszywać.

 Przypoić — p. nied. Przypajać.

 Przypolerować, wypolerować nieco; jeszcze raz lepiej wypolerować; przygładzić za pomocą polerowania.

 Przypoliturować, zapoliturować.

 Przypołudni, Przypołudniowy, Przypołudniejszy, zdarzający ś. około południa a. po południu.

 Przypołudnica, widmo kobiety, czarownica, wiedźma.

 Przypołudnie, pora około południa a. w samo południe.

 Przypołudnik, roślina z rodziny przypołudnikowatych. południk, włóknik, figówka (fig.).

 Przypołudnikowate, rodzina roślin dwuliściennych.

 Przypołudniowy, Przypołudni, przypadający około południa.

 Przypominacz, człowiek, który drugiemu coś przypomina; zegar, przypominający porę, kiedy trzeba dać choremu lekarstwo, monitor.

 Przypominać, dok. Przypomnieć; przywodzić na pamięć, odnawiać w pamięci; napomykać, natrącać, zwracać uwagę na co komu; być podobnym do kogo, czego, z powierzchowności; p. ś., przychodzić na pamięć, odnawiać ś. w pamięci; przypominać o swojej osobie, o swojej prośbie i t. p.; dawać znać o sobie, dawać ś. poznać; odbijać ś., wywoływać czkawkę (o nie strawionym jedzeniu w! żołądku).

 Przypominalny, służący do przypominania.

 Przypominek, pamiątka, upominek dla zachowania komu w pamięci; w lm. p-i, ogłaszanie przez księdza nazwisk osób zmarłych z poleceniem, by wierni za ich dusze mówili pacierze; takież ogłoszenie o zgubionych rzeczach a. innej jakiej wiadomości.

 Przypominka, wzmianka, przypomnienie, aluzja, przymówienie ś.

 Przypomnieć — p. nied. Przypominać.

 Przypomnienie, przywiedzenie na pamięć, napomnienie, zwrócenie uwagi, wspomnienie.

 Przypór, Przypór, przypieranie, przyparcie; wzniesienie skalne, przylegające do zbocza góry.

 Przypora, wyskok muru, rodzaj podpory, słupa, wmurowanego w ścianę.

 Przyporny, Przyporowy, odnoszący ś. do przypora a. przypory.

 Przyporuczać, poruczać, oddawać w opiekę, pod dozór, polecać.

 Przyporządzać, dok. Przyporząj dzić; przygotowywać, przyrządzać.

[448] Przyposażny, dodany do posagu.

 Przypościełać, słać przy czym, dodawać pościeli, nakrywać czym, służącym do posłania.

 Przypowiastka, zdr. od Przypowieść.

 Przypowiedni, Przypowiedny list = zawiadomienie urzędowe, nominacja formalna na piśmie; pismo, wydane przez króla a. na mocy uchwały sejmowej, zezwalające a. rozkazujące komu werbować żołnierzy pod chorągiew, list werbowniczy: rozsyłać listy p-ie = powoływać pod broń; świadectwo rzemieślnicze, patent.

 Przypowiedź, zapowiedź.

 Przypowieść, przysłowie, zdanie moralne, sentencja, maksyma; utwór literacki alegoryczny, zawierający głęboką i szczytną myśl moralną, parabola, podobieństwo.

 Przypozew, powtórny pozew czyli wezwanie do sądu, pozew, wyrażający przywołanie do innej instancji.

 Przypozywać, dok. Przypozwać; pozywać kogo do sądu, pozywać kogo do innej instancji; pozywać kogo, jako wspólnika obwinionego.

 Przypożyczać, dok. Przypożyczyć; więcej jeszcze pożyczać, brać większą jeszcze pożyczkę, dopożyczać; pożyczać, gdy swojego jest za mało.

 Przypór — p. Przypór.

 Przypóźnić się, trochę ś. spóźnić.

 Przypóźno, Przypóźniej, przysł. nieco zapóźno.

 Przypóźny, trochę zapóźny.

 Przypracować, popracować usilnie nad czymś, przyłożyć do czego pracy.

 Przyprasowywać, dok. Przyprasować; przypłaszczać, przygładzać, wygładzać żelazkiem a. prasą.

 Przyprawa, przyrządzenie, przygotowanie, przyprawienie; wyrrób, preparacja, fabrykacja; to, czym! ś. coś przyprawia co ś. dodaje do czegoś, jako niezbędne uzupełnienie, dodatek, zaprawa, okrasa: p. do potraw; głód jest najlepszą p-ą = głodnemu wszystko smakuje; coś przyprawionego; preparat: p. do twarzy = bielidło, p. do podłog, do glazurowania butów i t. p.; przen., ozdoba, przyrI krasa; środek, dodany do lekarstwa dla poprawienia jego smaku; p. żelaza, miedzi = przymieszka; p-y żołnierskie = ćwiczenia, musztra; p-y forteczne = = fortyfikacje; p. koronacyjne = regalja; p. żelaza, stali = hartowanie ich; p. do śmierci = przygotowanie na śmierć.

 Przyprawiać, dok. Przyprawić; przystawiać, przyklejać, przytwierdzać, przymocowywać, przysztukowywać, przyczepiać: p. sobie wąsy, brodę, p. mężowi rogi =: zdradzać go a. romansować z jego żoną; doprawiać, zaprawiać, dodawać co dla smaku; p. kogo o co: narażać kogo na co; przywodzić, doprowadzać kogo do czego: p. kogo o stratę, o zmartwienie, o śmierć, o chorobę; p. ś., narażać ś. na co, nabawiać ś. czego, dochodzić do czego.

 Przyprawny, przyprawiony; nieprawdziwy, sztuczny, nieprzyrodzony, nienaturalny; p. warkocz, p-e zęby, wąsy; przen., przesadny, pretensjonalny, wytworny, wykwintny.

 Przyprażać, dok. Przyprażyć; przypiekać, przysmażać, przysmalać.

 Przyprostokątna, Przyprostokątnia, jeden z dwu boków trójkąta równobocznego, tworzących kąt prosty (fig.).

 Przyprosty, nieco za prosty.

 Przyprowadzać, dok. Przyprowadzić; wieść, prowadzić do [449]jakiego miejsca, przybywać dokąd, prowadząc kogo, co, przywodzić; być komu powodem do przybycia dokąd; przen., zmuszać, skłaniać, zniewalać, pobudzać, podniecać, doprowadzać, kogo do czego; p. kogo do gniewu, do rozpaczy, do ostatniej niecierpliwości; p. co w wykonanie = wykonywać, doprowadzać do końca: p. kogo do życia = wskrzeszać; p. kogo do zmysłów = cucić; p. przykłady, cytaty = przytaczać, przywodzić; p. ś., sprowadzać ś., przenosić ś., przybywać.

 Przyprowadzić — p. nied. Przyprowadzać.

 Przyprószać, dok. Przyprószyć; przesypywać co czym sypkim a drobnym, przykurzać, przetrząsać czym, jakby prochem; padając, prószyć więcej, prosząc przybywać.

 Przyprószka, drobny, niewielki śnieg, spadły na ziemię.

 Przyprząc — p. nied. Przyprzęgać.

 Przyprząść, doprząść, zrobić przędzy więcej, naprząść więcej.

 Przyprzążka, przyprzęganie, przyprzężenie; przen., na p-ę = dodatkowo, pobocznie, nadprogramowo. razem.

 Przyprzeć — p. nied. Przypierać.

 Przyprzeponny, przy przeponie umieszczony.

 Przyprzęgać, dok. Przyprząc; doprzęgać, wprzęgać więcej zwierząt pociągowych: koni, mułów, wołów i t. p.

 Przyprzężony, idący na przyprzążkę z innemi.

 Przypsnąć, przywrzeć, przylgnąć; przen., urwać rozmowę, przycichnąć, zamilknąć.

 Przypstrzyć, nieco upstrzyć; przen., upiększyć co, ozdobić kosztownie, jaskrawo, zbytkownie, a bez gustu.

 Przypudrować, potrząsnąć zlekka pudrem; przykryć pudrem.

 Przypuszczać, dok. Przypuścić; pozwalać zbliżyć ś., przystąpić, dopuszczać; przen., pozwolić komu brać udział w czym, udzielać komu czego, pozwalać przystąpić do czego: p. do podziału, do tajemnicy, do spisku, do prawa, do rady; przydawać czego ponad miarę, dawać dokładkę, dolewkę, dosypkę; więcej czego puszczać; przen., godzić ś. na pewien czas, że prawdą jest to, co do czego jest tylko domniemanie, prawdopodobieństwo, hypotezę robić, suponować: p-am, że..., przypuśćmy, że... = dajmy na to; przen., pozwalać komu spoufalić ś. ze sobą; p. co do serca, do głowy = poddawać ś. czemu, brać co do serca, do głowy, przejmować ś. czym; p. ogiera do klacze, byka do krowy i t. d. = pozwolić im zaspokoić popęd płciowy; p. do siebie mężczyznę = oddać mu ś. (o kobiecie); p. cielę, jagnię, źrebię i t. d. = podsadzać matce do ssania; p. atak, szturm = napadać, nacierać, uderzać; p. konia, koniem, na koniu = puszczać ś. wcwał na koniu, wypuszczać konia.

 Przypuszczalnie, przysł., jak wolno przypuszczać, wedle przypuszczenia, domniemania; mniej więcej.

 Przypuszczalny, oparty na przypuszczaniu, zgodny z przypuszczeniem, domniemany.

 Przypuszczenie, dozwolenie na zbliżanie ś., na wzięcie w czym udziału; domniemanie, domyślanie ś., prawdopodobieństwo, hypoteza, supozycja.

 Przypuścić — p. Przypuszczać.

 Przypylić, przysypać pyłem.

 Przypytać się, rozpytać ś.: p. ś. do kogo, do czego = próbować dostać ś. do kogo, do czego; zgłosić ś. z pretensją.

 Przyrabiać, dok. Przyrobić; [450]więcej czego dorabiać, robiąc dodawać do już zrobionego, pomnażać robiąc.

 Przyrachować, rachując przydać, dorachować, doliczyć.

 Przyraczać, ugaszczając przymuszać do jedzenia i picia.

 Przyramek, część ubioru, okrywająca ramiona, naramiennik; na ramieniu część koszuli stebnowana, dziergana, dziurkowana a. haftowana.

 Przyranny, będący nad ranem, za ranny, zbyt wczesny.

 Przyranny, znajdujący ś. przy ranie, wynikający wskutek rany.

 Przyrastać, dok. Przyrosnąć; rosnąc, przystawać do czego, łączyć ś. z czym; powiększać ś. przez rośnięcie, podrastać, wyrastać, pomnażać ś., przysparzać ś.

 Przyrastywać, narastać.

 Przyrąbać, więcej czego narąbać, dorąbać jeszcze.

 Przyrędek, namuł żyzny, grunt gliniasty.

 Przyrobić — p. Przyrabiać.

 Przyroda — p. Natura; ogół czyich cech charakterystycznych, przyrodzenie; ogół nauk przyrodniczych: studjować p-ę; wydział przyrodniczy w uniwersytecie: wstąpić, chodzić na p-ę.

 Przyrodni, brat, p-a siostra = mający z kim jednego wspólnego rodzica, z innego małżeństwa ojca a. matki zrodzony.

 Przyrodniczy, odnoszący ś. do przyrodoznawstwa: nauki p-e, przyrodzone = historja naturalna, wszystkie nauki przyrodnicze razem wzięte; wydział przyrodniczo-matematyczny w uniwersytecie = gdzie wykładają nauki przyrodnicze i matematyczne.

 Przyrodnik, uczony, badający przyrodę, naturalista.

 Przyrodny, przyrodzony, wrodzony, naturalny, zgodny z naturą — p. Przyrodni.

 Przyrodolecznictwo, leczenie chorób bez uciekania ś. do środków aptecznych, przez zastosowanie słońca, klimatu, kąpieli, powietrza i t. p.

 Przyrodoleczniczy, leczący przez zastosowanie sił przyrody (słońca, powietrza, wody i t. p.): zakład p.

 Przyrodoznawstwo, znajomość przyrody = wszystkie nauki przyrodnicze, razem wzięte, historja naturalna.

 Przyrodzenie — p. Przyroda; z p-nia = z natury; części płciowe męskie, części płciowe żeńskie.

 Przyrodzeństwo, krewni zstępni poboczni z tej samej gałęzi męskiej, agnaci.

 Przyrodzony, dany od przyrodzenia, wrodzony, naturalny, zgodny z naturą, nie sztuczny; grzech p. = pierworodny; pan p. = dziedziczny; styl p. = łatwy; nauki p-e = przyrodnicze.

 Przyrogatkowy, przy rogatkach umieszczony.

 Przyrosłojęzyki, mający język przyrosły do dna jamy ustnej.

 Przyrosłopalcowy, mający trzy palce przednie do połowy zrośnięte błoną i jeden tylny: p. ptaki.

 Przyrosłoskrzelne, mające skrzela przyrosłe do ciała: p-a ryba.

 Przyrosły, Przyrośnięty, ten, który przyrósł do czego; zrósł ś., złączył przez zrośnięcie z czym; dorodny, urodziwy.

 Przyrosnąć — p. nied. Przyrastać.

 Przyrost, zwiększenie czego w objętości, w długości, przyrośnięcie, wzrośnięcie, wzrost; to co przyrosło do czego; p. w minerałach = zwiększenie ś. ich objętości przez krystalizację a. przez przyleganie, osad.

 Przyrostek, to, co przyrosło, narosło, wyrostek; część wyrazu pochodnego umieszczona po pierwiastku jego, sufiks, np. kow-al, [451]my-dło, pan-icz; partykuła, zrastająca ś. z wyrazem: np. li, że, to.

 Przyrostkowy, odnoszący ś. do przyrostka.

 Przyróść — p. nied. Przyrastać.

 Przyrośla, roślina z rodziny i przyroślowatych.

 Przyroślowate, rodzina roślin dwuliściennych.

 Przyrośnięty — p. Przyrosły.

 Przyrowek, rowek, przy czym przeprowadzony, rynsztoczek.

 Przyrozwartokątna, bok przylegający do kąta rozwartego figury gieometrycznej.

 Przyrówka, owad dwuskrzydły krótkonogi.

 Przyrównywać, dok. Przyrównać; nieco wyrównywać, wygładzać; zestawiać z sobą dwie osoby, dwa przedmioty a. dwie czynności podobne do siebie; robić porównanie z kimś a. czymś gorszym dla pohańbienia, okazania pogardy i t. p.; p. ś., porównywać siebie z kimś a. czymś.

 Przyrumieniać, dok. Przyrumienić; czynić nieco rumianym, przypiekać; p. ś., rumianym ś. stawać, urumieniać ś. nieco.

 Przyrużować, urużować nieco; p. ś., trochę ś. urużować.

 Przyrychtować, przysposobić, przygotować, przyrządzić.

 Przyrygować, rygując przyszyć.

 Przyrynek, miejsce przy rynku, ulica, granicząca z rynkiem.

 Przyrysować, dodać rysując, dorysować.

 Przyrywać, urywać trochę, kawałek, przykracać.

 Przyrząd, przyrządzanie, przyrządzenie, przygotowanie, przysposobienie; narzędzie, aparat, instrument, machina; przybór, serwis, garnitur.

 Przyrządzać, dok. Przyrządzić; przygotowywać, przysposabiać, narządzać; przyprawiać, fabrykować, preparować.

 Przyrzec — p. nied. Przyrzekać.

 Przyrzecze, przystań na rzece, wybrzeże rzeki.

 Przyrzeczenie, obietnica.

 Przyrzeczny, nadrzeczny.

 Przyrzeczyny (-yn), śluby (zakonne).

 Przyrzekać, dok. Przyrzec; dawać obietnicę, obiecywać uroczyście, obiecując, brać na siebie obowiązek dopełnienia obietnicy, ślubować, przysięgać; ręczyć, gwarantować, zapewniać.

 Przyrznąć — p. nied. Przyrzynać.

 Przyrzucać, dok. Przyrzucić; więcej dorzucać, dodawać, rzucając na wierzch czego, pokrywać czym: p. słówko = powiadać coś jeszcze, powiadać coś od siebie; odsyłać, nie przyjmować czego grymasząc; rzucając co na kogo, co, przykrywać, przywalać, przysypywać; p. ś. okrywać ś. czymś na prędce, zarzucać co na siebie w pośpiechu; o chorobie: udzielać ś., komunikować ś., przyczepiać ś.

 Przyrzut, strzelanie z broni palnej, nie przykładając jej do ramienia i twarzy.

 Przyrzutny, przypadkowy, dodatkowy, przydatkowy, uboczny; o chorobie: epidemiczny, zaraźliwy.

 Przyrzutowy, przyrzutny, zaraźliwy.

 Przyrzynać, dok. Przyrznąć; urzynać przy czym, w pewnym miejscu, blizko czego, ciąć podług miary, urzynać z końca, urzynając, przypasowywać do czego.

 Przysada, wada, przywara, ułomność, brak; przymieszka, przyprawa; domieszka; dodatek, upiększenie, ozdoba; łapka na szkodne zwierzęta: lisy, tchórze, kuny itp.

 Przysadka, przysądzenie, przysądzanie; dosadzenie; p-i, utwory liściowe, z których kątów wyrastają kwiaty, często odmiennego [452]kształtu od innych liści, drobne, często pochwiaste, czasem tworzą okrywę całego kwiatu.

 Przysadkowaty, obfitujący w przysadki, mający przysadki — p. Przysadzisty.

 Przysadnik, asesor sądowy.

 Przysadny, przydany, dodatkowy, drugorzędny.

 Przysadzać, dok. Przysądzić; sadzić co koło czego, przy czym; więcej czego sadzić; przystawiać, przykładać, przytykać; przen., dodawać, przydawać; p. dziecko do piersi = dawać mu pokarm; p. ś. przysiadać, przykucać; sadzać obok kogo, czego; przysiadać ś. do kogo; przyciskać ś., przytulać ś.; p. ś. do kogo, przyrównywać ś., porównywać ś.

 Przysądzić — p. nied. Przysadzać.

 Przysadzisty, Przysadkowaty, gruby a. nizki; krępy.

 Przysalać, dok. Przysolić; więcej soli dodawać, przyprawiać solą, solić; przen., bić, uderzać kogo; a to mu przysolił! = wybił go mocno; przen., okrasić dowcipem, ironją; robić przytyki; dokuczać, krytykować ostro.

 Przysapki, sapanie.

 Przysawka, tarcza mięśniowa, służąca zwierzęciu do przyczepiania ś. do różnych przedmiotów.

 Przysąd, przysądzenie, wyrok sądowy; wynagrodzenie dla sędziego od prawujących ś. stron, koszty sądowe, grzywny; prawo należne komu, juryzdykcja, prawo sądzenia pewnych spraw w pewnym okręgu.

 Przysądne (-ego) — p. Przysąd.

 Przysądzać, dok. Przysądzić; przyznawać co komu wyrokiem sądowym, zasądzać; przen., przeznaczać, wyznaczać.

 Przyschły, Przyschnięty, ten, co przysechł.

 Przyschnąć — p. nied. Przysychać.

 Przyschnięty — p. Przyschły.

 Przysiać — p. nied. Przysiewać.

 Przysiad, siedzenie, posiedzenie; za jednym p-em = odrazu na jednym posiedzeniu, nie wstając; ćwiczenie gimnastyczne, polegające na przysiadaniu na palcach nóg; w sztuce fechmistrzowskiej: przykucnięcie na lewej nodze, zasłaniając ś. od cięcia przeciwnika.

 Przysiadać, dok. Przysiąść; siadać na kim, na czym; siadając, przyciskać kogo, co; siadać na i chwilę dla odpoczynku, dla przyczajenia ś.. dla ukrycia ś. i t. p.; opadać, osiadać, bardziej płaskim ś. stawać; przen., osiadać, zamieszkiwać gdzie na czas pewien: przen., przytłaczać, przyciskać, przygniatać w znaczeniu moralnym, przygnębić, zmartwić; p. ś. siadać, sadowić ś. przy kim, przysuwać ś. do kogo siedząc; umizgać ś., zalecać ś.; przyplątywać ś. do koi go, opanowywać go.

 Przysiadka, Przysiadek, zasadzka myśliwska a. rybacka.

 Przysiadywać — p. Przysiadać.

 Przysiąc, Przysięgnąć — p. nied. Przysięgać.

 Przysiąść — p. nied. Przysiadać; spocząć chwilę, usiąść na chwilę; p. fałdów nad czym = popracować nad czym gorliwie; p. kogo a. komu fałdów = dać mu ś. we znaki, dokuczyć mu, uciemiężyć go.

 Przysiec — p. nied. Przysiekać.

 Przysiedzieć — p. Przysiąść.

 Przysiek, Przysieka, sąsiek w stodole; zasiek, przegródka w śpichrzu; siekierka wązka do wydłubywania drzewa, cieślica.

 Przysiekać, dok. Przysiec; siec, więcej czego; nadsiekać, nadcinać.

 Przysienie, sień, ganek przed domem, podcienie.

 Przysiew — p. Przysiewek.

 Przysiewać, dok. Przysiać; więcej siać czego; siać jedno obok drugiego.

[453] Przysiewek, Przysiew, ziarno, które ś. dosiewa, ziarno przysiane, nowe ziarno; małe pólko przy większym polu, później zasiane; część zasiewu a. pola na zasiew, dana parobkowi, jako dodatek do pensji.

 Przysięga, uroczyste zawiadomienie, z wezwaniem Boga na świadka, że ś. mówi prawdę, że ś. spełni coś, składane według pewnej formuły czyli roty, najczęściej w obecności osoby duchownej; fałszywa p. = krzywoprzysięstwo, złamanie przysięgi.

 Przysięgać, dok. Przysięgnąć, Przysiąc; składać uroczyste oświadczenie z powołaniem Boga na świadka, najczęściej wobec osoby duchownej, że ś. mówi prawdę, że ś. coś spełni i t. d.; ślubować: p. komu = przysięgę składać na jego ręce; p. Bogu = Bogiem ś. świadczyć; p. krzywo, fałszywie = przysięgając kłamać, nie dotrzymywać przysięgi, łamać ją; p. komu na co, przyrzekać uroczyście, dawać słowo, zobowiązywać ś. uroczyście do czego; p. ś. składać przysięgę, przysięgać: nadużywać przysięgi, zaklinać ś. bez potrzeby.

 Przysięgły, ten, który zobowiązał ś. przysięgą urzędową do sumiennego pełnienia swych obowiązków: adwokat p., gieometra p., tłumacz, kaligraf p. w sądzie; sędzia p. = wybierany losem a. głosowaniem z pośród obywateli, nie koronny; sąd p-ych = z sędziów przysięgłych złożony.

 Przysiężnik, sędzia przysięgły, ławnik.

 Przysiężny, zaprzysiężony, poprzysiężony; który co przysiągł.

 Przysiodłać, okulbaczyć, osiodłać; przen., nieco ujarzmić.

 Przysiółek, mała wioska, stanowiąca cząstkę większej wsi, lub blizko niej położona, folwark.

 Przysionek, sień, przedpokój, ganek, portyk; p. serca, p. nosa = część nozdrzy — p. Przedsionek.

 Przysiwieć, trochę osiwieć, bardziej jeszcze osiwieć.

 Przyskakać, skacząc przybyć.

 Przyskakiwać, dok. Przyskoczyć; skokiem przypadać, rzucać ś., doskakiwać ku komu, ku czemu.

 Przyskałka, część skały, odstająca od głównego zrębu.

 Przyskąpy, trochę zaskąpy.

 Przysklepiać, dok. Przysklepić; nieco, zlekka sklepieniem przykrywać; zasklepiać ś., zarastać; p. ś., trochę ś. zasklepiać po wierzchu.

 Przyskoczyć — p. nied. Przyskakiwać.

 Przyskok, przyskoczenie, skok ku komu, czemu, nagły napad.

 Przyskórek, warstwa komórek rogowych na skórze, naskórek.

 Przyskórnia, błona, otaczająca narządy rośliny.

 Przyskórny, umieszczony przy skórze.

 Przyskrobać, nieco, zlekka poskrobać; naskrobać więcej czego.

 Przyskromić — p. Poskromić.

 Przyskrzelowy, Przyskrzelny, umieszczony przy skrzelach.

 Przyskrzypnąć, Przyskrzybnąć, przyciąć, przygnieść, przycisnąć, ścisnąć między dwoma zwierającemi ś. przedmiotami, np. między drzwiami a uszakiem, dwiema połowami drzwi, między oknem a framugą okienną, między wiekiem a dolną częścią skrzyni, kufra i t. p.; p. ś., uszkodzić sobie jaki członek przez przyskrzybnięcie; przen., doznać bolesnego zawodu.

 Przyskubać, więcej czego uskubać.

 Przyskwarzać, dok. Przyskwarzyć; przysmażyć, przypalać, przyswędzać, przydymiać.

[454] Przyskwierać, dok. Przywskrzeć; przypiekać; dopiekać, dokuczać.

 Przysłać — p. nied. Przysyłać.

 Przysłać — p. nied. Przyściełać.

 Przysładzać, dok. Przysłodzić; nieco osładzać, przyprawiać cukrem, miodem, sacharyną i t. p.; dodawać słodyczy.

 Przysłaniać, dok. Przysłonić; zasłaniać w części, nieco osłaniać,: przykrywać zasłoną; p. ś., być przysłanianym.

 Przysłodzić — p. nied. Przysładzać.

 Przysłona, osłona, przykrycie.

 Przysłoneczny, wysunięty najbliżej w stronę słońca; punkt p. planety — p. Perihelium.

 Przysłonić — p. nied. Przysłaniać.

 Przysłonić się do czego: przytulić ś., przycisnąć ś. do czego, oprzeć ś. o co, aby nie upaść.

 Przysłony, trochę zasłony; przen., nieco za drogi.

 Przysłowie, zdanie jakieś, zawierające myśl moralną a. spostrzeżenie obyczajowe, wyrażone w formie alegorycznej, ułożone przez osobę z inteligencji a. przez lud; zdanie a. wyraz, wciąż z przyzwyczajenia przez kogoś powtarzane, t. zw. p. osobiste, np. Panie Kochanku, rybeńko, serdeńko, mopanku i t. p.

 Przysłowiowo, przysł., sposobem przysłowia, jak przysłowie.

 Przysłowiowy, ten, który wszedł w przysłowie, stał ś. przysłowiem.

 Przysłowioznawca, znawca, badacz przysłów, paremjolog, paremjograf.

 Przysłowioznawstwo, zbieranie i badanie przysłów, nauka o nich, paremjologja, paremjografja.

 Przysłówek, w gram., część mowy nieodmienna, określająca różne okoliczności towarzyszące jakiejś czynności.

 Przysłówkowy, odnoszący ś. do przysłówka, mający znaczenie przysłówka, użyty z przysłówkiem.

 Przysłuch, Przysłuchiwanie, osłuchiwanie lekarskie, auskultacja.

 Przysłuchać się — p. nied. Przysłuchiwać się.

 Przysłuchiwać się, dok. Przysłuchać się; słuchać uważnie, natężając uwagę, nadstawiać ucha, by coś usłyszeć, nasłuchiwać z natężeniem.

 Przysługa, usłużenie komu czym, usługa; grzeczność, uczynność, uprzejmość, wyświadczona komu.

 Przysługiwać, usługiwać, posługiwać, służyć; należeć ś. komu, jako jego prawo, być jego przywilejem, przypadać mu z prawa.

 Przysłup, przypora w kształcie słupa, mur podpierający.

 Przysłużka, drobna przysługa.

 Przysłużyć się, wyświadczyć komu przysługę, grzeczność, uprzejmość; żart., zaszkodzić komu, dokuczyć, źle dogodzić, przystawić komu stołka.

 Przysmaczek, zdr. od Przysmak.

 Przysmaczyć, smaku dodać, uczynić co smaczniejszym przez dodanie zaprawy, zaprawić.

 Przysmak, potrawa smaczna, ulubiona, kąsek smaczny, łakoć, smakołyk, specjał, frykas, delikates; przyprawa do potrawy.

 Przysmalać, dok. Przysmalić; nieco smalić, trochę przypalać.

 Przysmalać, dok. Przysmolić; trochę brudzić, walać czymś lepkim, np. smołą.

 Przysmażać, dok. Przysmażyć; trochę smażyć, podsmażać, przypiekać, smażyć z wierzchu; kartofle p-ane = krajane w talarki a. dzwonka i smażone w tłustości.

 Przysmerdlić, przyswędzić, przypalić, przydymić: p. potrawę, sos, mleko, zupę.

 Przysmędzić, przydymić, przykopcić.

 Przysmolić — Przysmalać.

[455] Przysmrodek, lekki smród.

 Przysmrodzić, nieco zasmrodzić, przyswędzić, przydymić; przen., pohańbić.

 Przysnąć, zdrzemnąć ś., zasnąć na chwilą, pospać trochę.

 Przysocha, drzewo rosochate.

 Przysolić — p. nied. Przysalać.

 Przyspa, wyspa a. półwysep, utworzony z naniesionego przez wodę piasku; nasyp boczny, służący do wspierania głównego nasypu; ławka darniowa; ławka z ubitej ziemi, gliny i t. p., zwłaszcza przed chatą, biegnąca wzdłuż jej ściany, przyźba.

 Przysparzać, dok. Przysporzyć; powiększać ilość czego, przymnażać, przyczyniać; wzmacniać, potęgować co, wzmagać; p. ś., powiększać ś. w liczbie, pomnażać ś., potęgować ś.

 Przysporzyć — p. nied. Przysparzać.

 Przysposabiać, dok. Przysposobić; sposobić, przygotowywać, przyrządzać, szykować, rychtować; przyjmować kogo za dziecko, adoptować, usynawiać; przystosowywać, zastosowywać; kształcić, czynić do czego zdolnym, sposobnym; p. kogo do szkoły, do spowiedzi, na śmierć; p. ś., przygotowywać ś. do czego, usposobić ś.; zdolnym, sposobnym ś. czynić do czego; opatrywać ś., zaopatrywać ś. w co.

 Przysposobić — p. nied. Przysposabiać.

 Przysrogi, nieco za srogi.

 Przyssać się, przyczepić się, przypić ś. do czego w celu wyssania krwi, mleka.

 Przyssawka, organ u niektórych zwierząt, zwłaszcza ustrojów niższych, służący do przyczepiania ś. do obcych ciał (fig.).

 Przystać — p. nied. Przystawać.

 Przystanąć, Przystać — p. nied. Przystawać.

 Przystanek, przystanięcie, zatrzymanie ś., postój krótki; miejsce, gdzie ś. co zatrzymuje na czas krótki: p. kolejowy, tramwajowy, p. statków parowych; podest między przęsłami schodów.

 Przystanięcie, zatrzymanie ś. podczas chodzenia.

 Przystaniowy, Przystanny, odnoszący ś. do przystani; rzecz., dozorca przystani statków parowych.

 Przystankowy, odnoszący ś. do przystanku; rzecz., zawiadowca przystanku kolejowego.

 Przystań, miejsce u brzegu morza, rzeki, jeziora, gdzie zatrzymują się statki, port (fig.).

 Przystary, nieco za stary.

 Przystaw, człowiek, przystawiony do kogo dla dozoru, dla straży, dla usługi; strażnik, nadzorca; włodarz; w Rosji: p. a. stanowy p. = naczelnik straży ziemskiej na powiat, pomocnik naczelnika powiatu w wydziale policyjnym.

 Przystawa, dostawa, dostarczanie, transport; podpórka, żerdź, tyka, podpora przystawiona do kolumny w budynku, słup, pilastr, filar.

 Przystawać, dok. Przystać; idąc, jadąc, płynąc, coraz stawać, zatrzymywać ś.; przylegać szczelnie, przypadać, pasować, być do miary, leżeć gładko, dobrze leżeć; licować, uchodzić, wypadać, być właściwym, być przyzwoitym, być stosownym: nie przystoi ci ś. gniewać, czyń, jak mężowi przystało; przylepiać ś., przyklejać ś., przylegać, przyczepiać ś.: przystaje mu do rąk = kradnie, jest złodziejem, jest nieuczciwy; ten zamysł [456]przystał mi do serca = podobał mi ś.; p. do kogo = czepiać ś. go, narzucać mu ś. natrętnie; p. do kogo = przechodzić na czyją stronę, stawać ś. jego stronnikiem, przechodzić do kogo na służbę; p. do wojska, do piechoty, do ułanów = zaciągać ś., wstępować; p. na co, godzić ś. na co, przyzwalać, zezwalać, przyjmować jakąś propozycję, jakieś warunki, akceptować co.

 Przystawać, dok. Przystanąć; stawać na chwilę, zatrzymywać ś.

 Przystawalny, szczelnie przystający do czegoś drugiego; figury gieometryczne p-e = równe.

 Przystawiać, dok. Przystawić; stawiać przy czym, blizko czego, stawiając, przypierać co do czego; stawiać czego więcej, dodawać, dokładać przez stawianie, dostawiać, w grze: dokładać ś. do cudzej stawki; przen., dostarczać, dostawiać; transportować, przywozić; przybudowywać; p. komu stołka = źle mu ś. przysługiwać, dokuczać mu, szkodzić, narażać go na przykrość, na stratę i t. p.; p. ś. do kogo = podsuwać ś., przyczepiać ś., przysiadać ś., zalecać ś.

 Przystawić — p. nied. Przystawiać.

 Przystawka, misa średniej wielkości, półmisek, na którym ś. podaje dodatek do potrawy, np. jarzyna, kompot i t. p.; przen., potrawa pośrednia między sztuką mięsa a pieczystym, np. potrawka, pierogi; przybudówka, budynek mniejszy, przystawiony do większego, buduarek, wystawka; dekoracja teatralna, wyobrażająca jakiś przedmiot, stojący pośrodku sceny, np. ławeczkę, drzewo, krzaczek, skałę, część budynku i t. p.; rola drugorzędna w sztuce teatralnej, rola statysty, komparsa.

 Przystawny, dający ś. przystawić, przystawiony.

 Przystawstwo, urząd przystawa; zbior., przystawowie, przydani dozorcy, stróże; wsie, oddane wojsku do rozkwaterowania ś.

 Przystąpić — p. nied. Przystępować.

 Przystebnować, stebnując przyszyć.

 Przysterować, sterując, żeglując. przybyć do jakiego miejsca.

 Przystęp, przystąpienie, zbliżenie ś., dostęp; możność zbliżenia ś., przystąpienia, dopuszczenie do kogo a. dokąd: miejsce, którędy można dostać ś, dokąd, łatwość przystąpienia, wstęp; napad, atak, paroksyzm: p. gniewu obłędu, rozpaczy, żalu i t. p.

 Przystępnie, przysł., jasno, zrozumiale, łatwo.

 Przystępność, łatwość przystępu do czego a. do kogo; łaskawość. dobrotliwość, dobroć, łagodność; zrozumiałość, jasność, łatwość: p. wykładu.

 Przystępny, do którego łatwo przystąpić, dostępny: łatwy do zrozumienia, zrozumiały, jasny, nietrudny, niewygórowany, niewysoki, umiarkowany: cena przystępna.

 Przystępować, dok. Przystąpić: przybliżać ś., idąc, stąpając, podchodzić. przysuwać ś. idąc; poddawać ś czemu: p. do komunji św. = przyjmować, do spowiedzi = wykonywać ją, do egzaminu = zdawać go zabierać ś. do czego, rozpoczynać jakąś czynność: p. do obiadu, do roboty; stawać ś. uczestnikiem czego, brać w czym udział: p. do współki, do spisku, do stowarzyszenia, do związku; przyplątywać ś., przyczepiać ś.: przystąpiła do niego choroba, szaleństwo; p. do czego, godzić ś. przystawać na co, akceptować co, przyłączać ś. do czego; następować na co, przyciskać co nogą, przydeptywać.

[457] Przystojnie, przysł., pięknie, urodziwie, przyzwoicie, należycie.

 Przystojnieć, przystojniejszym ś. stawać, ładnieć, pięknieć.

 Przystojność, piękność, uroda; przyzwoitość, dostojność; uczciwość, szlachetność, zacność; właściwe zachowanie ś.

 Przystojny, przyjemnej powierzchowności, ładny, nadobny, urodziwy; wytworny, dystyngowany, przyzwoity, właściwy, odpowiedni, skromny; porządny, uczciwy; należyty; dostatni.

 Przystołek, podnóżek stołka a. tronu.

 Przystosować — p. nied. Przystosowywać.

 Przystosowywać, dok. Przystosować; czynić co zależnym od czego, podobnym do czego, naginać co do czego, stosować, zastosowywać, przypasowywać co do czego, formować co względnie do czego; przyrównywać, porównywać co do czego; p. ś., czynić ś. zależnym od czego, stosować ś., naginać ś. do czego, dostosowywać ś., dopasowywać ś. do czego.

 Przystół, bufet, kontuar.

 Przystrajać, dok. Przystroić; o, zdabiać. ukrajać, upiększać; nastrajać, namawiać, nakłaniać, zachęcać, podbudzać.

 Przystroić — p. nied. Przystrajać.

 Przystrój, przybór, ozdoba potrzebna do stroju.

 Przystrzesze, przydaszek, przedsień.

 Przystrzyc — p. Przystrzygać.

 Przystrzygać, dok. Przystrzyc; trochę ostrzygać, przycinać nożycami, strzygąc przykracać; przen., zmniejszać, uszczuplać; p. uszami = strzyc (o koniu).

 Przystudzać, dok. Przystudzić; nieco ostudzać, ochładzać; pozwalać nieco ostygnąć; oziębiać czyjś zapał, gorliwość.

 Przystukiwać, stukać do taktu, wystukiwać takt, przytupywać.

 Przystygać, dok. Przystygnąć; nieco oziębiać ś., ochładzać ś.; ostygać, zastygając, przylepiać ś., przywierać do czego.

 Przysucha, paseczki mięsa, pozostałe przy połciu słoniny; resztki jadła, przywrzałe do naczynia, w którym ś. gotowało; skwarki słoniny, ususzone przy wędzeniu mięsa.

 Przysunąć — p. nied. Przysuwać.

 Przysurowy, nieco za surowy.

 Przysuszać, dok. Przysuszyć; nieco wysuszać; czynić co przyschłym do czego, przyklejać, przylepiać.

 Przysutkowy, umieszczony przy sutkach.

 Przysuwać, dok. Przysunąć; sunąc, suwając przybliżać, przymykać; przybiec szybko, przypędzić; p. ś., przybliżać ś., przymykać ś. posuwając ś.; przen., przysiadać ś., zbliżać ś., zalecać ś, umizgać ś; wchodzić z kim w stosunek.

 Przyswajacz, człowiek, który co przyswaja, tłómacz, przekładacz.

 Przyswajać, dok. Przyswoić; przywłaszczać sobie, robić swoim; przyjmować co od kogo na własność, swoim czynić; p. utwór cudzoziemski swemu językowi = tłumaczyć, przekładać; p. zwierzę = oswajać; p. roślinę egzotyczną = aklimatyzować; p. dziecko = adoptować; oswajać, poskramiać, obłaskawiać; pokarm przyjęty przemieniać na żywą materję swego ustroju; p. ś., swoim, swojskim ś. stawać, aklimatyzować ś; dawać ś. obłaskawić, oswajać ś., przyzwyczajać ś., stosować ś.

 Przyswędek, ciało przypalone.

 Przyswędzać (się), dok. Przyswędzić (się); przydymiać (ś.), przypalać (ś.).

 Przyswoić — p. nied. Przyswajać.

[458] Przysyłać, dok. Przysłać; posyłać, słać kogo, co, z jednego miejsca w drugie, kazać komu pójść do kogo, posyłać; dostawiać co, dostarczać, nadsyłać; p. po kogo, kazać komu sprowadzić kogo, dać mu znać przez kogo, żeby przyszedł; p. po co, kazać komu co skąd przynieść, zabrać, dostarczyć; p. ś., być przysyłanym.

 Przysypać — p. nied. Przysypywać.

 Przysypisko, to, co przysypane, ziemia przysypana, namulisko.

 Przysypka, dodatek, dokładka ciała sypkiego ponad miarę, do-sypka.

 Przysypywać, dok. Przysypać; więcej nasypywać, dosypywać; sypiąc co na co przykrywać to, potrząsać co dla przykrycia czego, przyprószać czymś sypkim.

 Przysysać się, dok. Przyssać ś; przypijać ś., przyczepiać ś., przypinać ś. do czego.

 Przyszancowywać, dok. Przyszańcować; przykopywać ś., przybliżać ś. za pomocą sypanych szańców.

 Przyszarzać (się), o ubraniu: trochę zszarzać (ś.), znosić (ś.). zniszczyć nieco (ś.).

 Przyszarzeć, nabrać nieco barwy szarej, spłowieć, zburzeć; przyniszczyć ś.

 Przyszczelniać, dok. Przyszczelnie; zwolna, delikatnie uszczelniać, dobrze przystawać.

 Przyszczep, drzewko przyszczepione, pionka, szczep.

 Przyszczepa, przy szczepienie (ś.) do czego; przen., przyłączenie (ś.).

 Przyszczepać, naszczepać więcej czego.

 Przyszczepiać, dok. Przyszczepić; szczepiąc przyłączać; przen., włączać, wcielać.

 Przyszczepka, Przyszczypka, łatka z boku na obuwiu.

 Przyszczknąć — p. nied. Przyszczykać.

 Przyszczupleć, trochę zeszczupleć.

 Przyszczykać, Przyszczknąć; urywać, ułamywać blizko końca, przyrywać, przykracać.

 Przyszczypka — p. Przyszczepka; w lm. p-i, docinki.

 Przyszczypnąć, lekko uszczypnąć, trochę uciąć.

 Przyszczypny, umiejący przypodobać ś., przymilny.

 Przyszkółka, Przyszkółek, niższa szkoła przy wyższej; niższa szkoła żydowska; mniejsza budowa przy synagodze, przeznaczona na szkołę i mieszkanie zawiadowców synagogi.

 Przyszlifować, szlifując dopasować; zrobić ostrzejszym, trochę jeszcze uszlifować, przytępić, przygładzić.

 Przyszlusować, przybić do lądu.

 Przyszłapać, przybyć szłapiąc, posuwając z hałasem nogami.

 Przyszło, w wyraż.: na to p.! = doszło do tego!

 Przyszłoroczny, odnoszący ś. do roku przyszłego.

 Przyszłościowy, odnoszący ś. do przyszłości, przyszły.

 Przyszłość, czas, mający dopiero nastąpić, czas przyszły; wypadki, mające nastąpić, przyszłe losy, przyszłe dzieje, przyszły byt; ci, co mają ś. urodzić, przyszłe pokolenie, przyszłe wieki; na p. = potym, na drugi raz, nadal; w p-ci = potym, kiedyś; p. to pokaże = da ś. to widzieć; mieć piękną p. przed sobą, zapewnić sobie, zwichnąć sobie p. = karjerę, byt, powodzenie.

 Przyszłotygodniowy, mający nastąpić w przyszłym tygodniu.

 Przyszły, który nastanie, który będzie, mający nastąpić: czasy p-e = przyszłość; p-e pokolenia = potomność; p-e życie = drugie życie, [459]tomność; p-e życie = drugie życie, na tamtym świecie; p. rok, p. miesiąc, p. tydzień = ten, który nastąpi po obecnym; mój p. = mój mąż przyszły; moja p. = moja żona przyszła; w gram., czas p. = końcówki konjugacji czasownika, oznaczające czynność, mającą być kiedyś dokonywaną a. dokonaną.

 Przysznurować, przywiązać, przymocować sznurem.

 Przyszorstki, nieco za szorstki.

 Przyszpanować, przyciągnąć, napiąć, przymocować.

 Przyszpetny, nieco za szpetny.

 Przyszpilać, dok. Przyszpilić; szpilką, agrafką i t. p. przytwierdzać, przypinać.

 Przyszrubować — p. Przyśrubować.

 Przysztukowywać, nied. Przysztukować; sztukując przydłużać, nadsztukowywać, nadkładać; przywiązując, przyszywając, przylepiając i t. p. powiększać.

 Przysztykutać, przyjść sztykutając, utykając.

 Przyszwa, skóra na wierzchu stopy u trzewika lub buta; w p-y = buty, w których do starych cholew dodano nowe przody i podeszwy.

 Przyszwędać się, przywlec ś.

 Przyszyć — p. nied. Przyszywać.

 Przyszykować, przysposobić, przygotować, przyrządzić.

 Przyszywać, dok. Przyszyć; szyciem przyłączać, przyczepiać;przydawać niezręcznie: p. komu ogon, łatkę = wydrwić go, wyszydzić, ośmieszyć, obmówić, oszkalować.

 Przyszywany, ten, którego przyszyto; przen., niewłaściwy, tak nazywający ś. a. nazywany, poboczny: p. dziadek = niby dziadek.

 Przyszywek, to, co przyszyto.

 Przyściana, miejsce przy ścianie.

 Przyścibiać, dok. Przyścibić; dodawać, wtykać.

 Przyściełać, dok. Przysłać; więcej czego zaściełać; pokrywać co, rozściełając co na nim.

 Przyścienny, umieszczony przy ścianie.

 Przyścipny, Przyściepny, umiejący ś. przypodobać, przymilny, posłuszny.

 Przyślepy, trochę ślepy, niedowidzący, krótkowzroczny.

 Przyśliznąć, przysunąć; p. ś., przysunąć ś., przypełznąć.

 Przyśmiardły, nieco śmierdzący, przytęchły.

 Przyśmiardnąć, zepsuć ś. nieco, zaśmiardnąć ś.trochę, przytęchnąć.

 Przyśmieszny, nieco śmieszny.

 Przyśnić — p. nied. Przyśniwać.

 Przyśniedzić, trochę zaśniedzieć, okryć ś. nieco śniedzią.

 Przyśniwać się, dok. Przyśnić ś.; zdawać ś. widzieć w marzeniu sennym; p. ś., ukazać ś. we śnie; przen., przywidzieć ś., ubrdać ś.: p-iło ci ś.! = niedorzeczna myśl przyszła ci do głowy, zdawało ci ś. coś, uroiłeś sobie.

 Przyśpiać — p. nied. Przyśpieszać; pośpieszać, zdążać.

 Przyśpieszać, dok. Przyśpieszyć; iść szybciej; zwiększać szybkość czego, czynić żwawszym, prędszym; przybliżać termin wykonania a. dokonania ś. czego, wcześniejszym czynić; przynaglać, przypilać.

 Przyśpieszenie, uczynienie czegoś żwawszym, prędszym; uczynienie, żeby ś. coś prędzej dokonało; przyrost, o jaki zwiększa ś. szybkość ciała w ruchu postępowym, np. przedmiotu, spadającego swobodnie na ziemię wskutek działania siły ciążenia.

 Przyśpieszny, przyśpieszony, bardzo pośpieszny.

 Przyśpiew, przyśpiewywanie do muzyki, okrzyk, wiersz a. kilka wierszy, powtarzane po każdej zwrotce pieśni, refren; akcent, przycisk.

[460] Przyśpiewywać, towarzyszyć komu, śpiewając; śpiewać do wtóru; śpiewem umilać co, np. p. przy robocie, p. do tańca; przen., potakiwać, przytwierdzać.

 Przyśrodkowy, umieszczony w blizkości środka.

 Przyśrubowywać, Przyszrubowywać, dok. Przyśrubować, Przyszrubować; przykręcać, przymocowywać śrubą.

 Przyświadczać, dok. Przyświadczyć; stwierdzać swoim świadectwem, zaświadczać; potakiwać komu, uznawać za słuszne to, co mówi.

 Przyświecać, dok. Przyświecić; użyczać światła, świecić idącemu, pracującemu, rozświecać drogę, oświecać; p. komu = dogadzać mu, nadskakiwać, pochlebiać; jaśnieć pięknemi przymiotami, dobrym przykładem, być wzorem.

 Przyświstywać, świstać do wtóru, wtórować świstaniem, poświstywać, świstać z przerwami, pogwizdywać.

 Przytaczać, dok. Przytoczyć; tocząc przybliżać, przysuwać; przen., cytować, przywodzić w mowie a. w piśmie czyjeś wyrazy na poparcie swego zdania a. dla okrasy stylu; p. ś., tocząc ś. przybliżać ś.; podchodzić, zbliżać ś. powoli, z trudnością (o człowieku otyłym, pijanym).

 Przytajać, dok. Przytaić; p. oddech = zatrzymywać oddech dla ukrycia ś., nie zdradzać ś. ze swoją obecnością; p. kaszę = tłusto i gęsto ją gotować; p. ś., przyczajać ś., ukrywać ś.

 Przytakiwać, dok. Przytaknąć; uznawać co za słuszne i prawdziwe, przyświadczać, potakiwać.

 Przytapiać, dok. Przytopić; więcej czego stapiać, spławiać.

 Przytarabanić, z trudem przyciągnąć, przywlec co; p. ś., z trudem przybyć, przywlec ś.

 Przytarczowy, znajdujący się przy gruczole tarczennym.

 Przytaszczyć, przyprowadzić siłą, przyciągnąć, przydźwigać; p. ś., przywlec ś., przytarabanić ś.

 Przytelepać się, przybyć powoli, przywlec ś.

 Przytęchły, trochę stęchły.

 Przytęchnąć, nieco stęchnąć.

 Przytępiać, dok. Przytępić; czynić nieco tępym, pozbawiać ostrości; przen., osłabiać: p. wzrok, słuch; p. ś., stawać ś. nieco tępym; przen., osłabiać ś.

 Przytępieć, stać ś. tępym; osłabnąć, stracić bystrość umysłu, zniedołężnieć na umyśle; stracić słuch.

 Przytępy, nieco tępy; nierozgarnięty.

 Przytkać — p. nied. Przytykać.

 Przytknąć — p. nied. Przytykać.

 Przytłaczać, dok. Przytłoczyć; tłocząc przyciskać, przygniatać, dusić, przydławiać; przen., uciemiężać, gnębić, uciskać.

 Przytłoczyć — p. nied. Przytłaczać.

 Przytłuc — p. nied. Przytłukać, Przytłukiwać.

 Przytłukać, Przytłukiwać, dok. Przytłuc; tłukąc przygniatać, przybijać, przywalać; p. ś., przybyć dokąd po pokonaniu wielu przeszkód.

 Przytłumiać, dok. Przytłumić; przyduszać, przygaszać, poskramiać, przygnębiać, uspokajać, uśmierzać.

 Przytoczyć — p. nied. Przytaczać.

 Przytok, rzeka poboczna, dopływ.

 Przytomnie, przyślą znajdując ś. gdzie osobiście; przy pełnej świadomości, przy zdrowych zmysłach. Przytomność, znajdowanie się gdzie, obecność, pełna świadomość, zdrowe zmysły: stracić p., leżeć bez p-i, odchodzić od p-i, [461]odzyskać p., wrócić do p-i, przyprowadzać do p-i; zimna krew, panowanie nad sobą: zachować p., stracić p. wskutek jakiejś namiętności, zdarzenia.

 Przytomny, będący przy czym, obecny; trzeźwy, zachowujący zimną krew, panujący nad sobą; zostający przy zdrowych zmysłach, przy pełnej świadomości, mający samopoczucie.

 Przyton, ton cząstkowy, dodatkowy, odzywający ś. przy głównym, ton harmoniczny, flażoletowy.

 Przytopić — p. nied. Przytapiać.

 Przytorowy, położony przy torze kolejowym.

 Przytorze, miejsce tuż przy torze kolejowym, peron.

 Przytrafiać, dok. Przytrafić; stosować, przymierzać; p. ś., przygadzać ś., przypadać, wydarzać ś., zdarzać ś., trafiać ś., wypadać; p-a ś. = zdarza ś., spotyka ś., bywa.

 Przytrafny, trafny, dogodny.

 Przytrafunek, traf, zdarzenie, przypadek.

 Przytransportować, sprowadzać, przywozić, dostarczać do pewnego miejsca.

 Przytrawiać, dok. Przytrawić; niszczyć powoli, poskramiać bujny wzrost czego.

 Przytrefiać włosy = trefić je, przygładzać, przystrajać je.

 Przytroczyć, Przytrokować, przymocować, przywiązać, przykrępować trokami.

 Przytrudny, trochę za trudny.

 Przytrzasnąć, zamknąć z trzaskiem; przyciąć, przygnieść, przycisnąć zamykając (drzwi, okno, wieko i t. p.).

 Przytrząsać, dok. Przytrząść, Przytrzasnąć; przysypywać, posypywać, przyprószać, potrząsać.

 Przytrząsnąć, Przytrząść — p. nied. Przytrząsać; p. ś., utrząsnąć ś., doznać wstrząśnienia.

 Przytrzeć — p. nied. Przycierać.

 Przytrzeźwieć, trochę otrzeźwieć, odzyskać nieco przytomności.

 Przytrzymać — p. nied. Przytrzymywać.

 Przytrzymywać, dok. Przytrzymać; zatrzymywać, wstrzymywać, nie dawać iść dalej, łapać, chwytać, aresztować; podtrzymywać, nie dawać upaść.

 Przytuczyć, trochę utuczyć.

 Przytulać, dok. Przytulić; przyciskać kogo, co do swego ciała, do piersi, z lubością, miłością, pieszczotą; przygarniać, przyhołubiać, ściskać; dawać komu schronienie, przytułek u siebie, przygarniać przez litość, opiekować ś.; p. ś., przyciskać ś. do kogo z miłością, pieszczotą i t. p.; znajdować gdzie przytułek, ochronę.

 Przytulisko, przytułek, miejsce przytulenia, schronisko; zakład dobroczynny, gdzie znajdują przytułek sieroty, chorzy nieuleczalni, kalecy, starcy i t. p.

 Przytulja, roślina z rodziny marzanowatych (fig.).

 Przytulnie, przysł., spokojnie, zacisznie, przyjemnie, bezpiecznie.

 Przytulny, miły, serdeczny, sympatyczny, przymilny; taki, w którym można znaleźć schronienie, bezpieczny; zaciszny, spokojny, wygodny.

 Przytułek — p. Przytulisko; miejsce, gdzie można znaleźć schronienie, kąt nad głową; przystań, ostoja.

 Przytupywać, tupać do taktu.

 Przytwardy, zbyt twardy.

 Przytwierdzać, dok. Przytwierdzić; mocno przybijać, przymocowywać; przen., godzić ś. na co, uznawać słuszność czego, przyświadczać, przytakiwać, potakiwać, potwierdzać.

[462] Przytwierdzająco, przysł., w sposób przytwierdzający, potakująco.

 Przytwierdzić — p. nied. Przytwierdzać.

 Przytyczek, lekki przytyk.

 Przytyk, przymówka, przycinek, docinek, dogryzek.

 Przytykać, dok. Przytkać, Przytknąć; zatykać co czym zlekka, tymczasowo, z pośpiechem; p. dok. Przytkać; tkać więcej, dodając do już utkanego.

 Przytykać, dok. Przytknąć; przykładać co do czego, żeby dotknęło, przymykać, przybliżać; dotykać, dostawać do czego, graniczyć z czym; robić przytyki, przymawiać.

 Przytykliwy, uszczypliwy, kolący, dogryzający.

 Przytym, przysł., prócz tego, nadto, co więcej.

 Przyuczać, dok. Przyuczyć; licząc, wprawiać, wdrażać, przyzwyczajać, wkładać; p. ś., przywykać, przyzwyczajać ś., ucząc ś., wdrażać ś. do czego.

 Przyustny, umieszczony przy ustach.

 Przyusznica, gruczoł ślinny przyuszny.

 Przyuzdać, przyciągnąć uzdy, ściągnąć uzdą, przykiełznać; przen., powściągnąć, poskromić, ukrócić.

 Przywabiać, dok. Przywabić; wabić, nęcić, mamić, przyłudzać, przynęcać, przyciągać do siebie, przyzywać, wabiąc sprowadzać.

 Przywalać, dok. Przywalić; waląc na co, przygniatać, przytłaczać, przyciskać; przen., gnębić, uciskać, ciemiężyć; nieco zwalać, przybrudzać.

 Przywalny, umieszczony przy wale.

 Przywałek, parapet forteczny, przedpiersień.

 Przywałęsać się, wałęsając ś. przybyć; przybłąkać ś.

 Przywara, to, co przywrzało do garnka, przyskrobek, przysucha; przen., wada, strona ujemna, zła skłonność, zły nałóg.

 Przywarły — p. Przywrzały.

 Przywarować, o zającu: położyć ś. w bróździe bez wygrzebania kotliny; o psie: warując, t. j. pełznąc na brzuchu, przyczołgać ś.; o człowieku: przyczaić ś., przycupnąć, udać pokorę.

 Przywarzać, dok. Przy warzyć; nieco uwarzać, gotować co niezupełnie, podgotowywać; łączyć dwa kawałki żelaza rozpalonemi końcami, szwejsować, spawać.

 Przywdziać — p. nied. Przywdziewać.

 Przywdziewać, dok. Przywdziać; kłaść co na siebie, ubierać ś. w co; nakładać na siebie, przybierać ś.

 Przywdzięczać, dok. Przywdzięczyć; dodawać wdzięku, przyozdabiać, upiększać, nadawać miłą powierzchowność; p. ś., przyozdabiać ś., nabierać wdzięku.

 Przywędrować, przybyć wędrując, przyjść, przyjechać.

 Przywędzić, bardziej jeszcze u, wędzić, trochę uwędzić.

 Przywiać, Przywionąć — p. nied. Przywiewać.

 Przywiązać — p. nied. Przywiązywać.

 Przywiązanie, czynność przywiązywania; sympatja, życzliwość, serdeczność, głębsze uczucie względem kogo; upodobanie, zamiłowanie do czego, zżycie ś. z kim, przyzwyczajenie serdeczne; umiłowanie, miłość, wierność.

 Przywiązany, ten, którego przywiązano; mający przywiązanie, zamiłowany, oddany, wierny.

 Przywiązka, coś przywiązanego, przyczepionego.

 Przywiązywać, dok. Przywiązać; przymocowywać, łączyć sznurem, liną, szpagatem, nitką, krępować, umocowywać; przen., p. co do czego, łączyć co z czym myślowo, [463]uzależniać co od czego, zasadzać, zakładać co na czym: p. do czego swoje szczęście, nadzieje; do tego urzędu przywiązana jest wysoka pensja = jest naznaczona; przydawać, przypisywać: p. do czego wielką wagę, wielkie znaczenie = uważać to za bardzo ważne; budzić w kim przywiązanie do siebie, zniewalać, ujmować; p. ś., wiązać siebie do czego, uwiązywać ś. u czego; przyłączać ś., przyczepiać ś.; p. ś. do kogo, do czego = nabierać przywiązania, miłości, sympatji, serdecznego przyzwyczajenia względem kogo, czego; p. ś. do słów = brać je w dosłownym znaczeniu, wierzyć im ślepo.

 Przywidywać, dok. Przywidzieć; wyobrażać, imaginować, marzyć, roić; p. ś., zdawać ś., wydawać ś.

 Przywidzenie, widzenie rzeczy, których niema istotnie, złuda wzroku, omam wzrokowy, halucynacja; przen., urojenie, fantazja, imaginacja.

 Przywidzieć — p. nied. Przywidywać; p. ś., przyśnić ś., przytroić ś., uroić ś., ubrdać ś., wydawać się.

 Przywiedzenie, przytoczenie, zacytowanie czyich słów.

 Przywierać, dok. Przywrzeć; gotując ś. przylegać do ścian naczynia, przyczepiać się mocno, przypijać ś.; niezupełnie zamykać, przymykać: p. drzwi, okno, szufladę; przywalać, przyciskać czymś ciężkim; p. ś., przymykać ś.

 Przywiercać, dok. Przy wiercić; wywierciwszy dziurę świdrem, przybijać, przykręcać.

 Przywiercić — p. nied. Przywiercać; przymocować śrubą.

 Przywiesić — p. nied. Przywieszać.

 Przywiesisty, przy czym wiszący.

 Przywieszać, dok. Przywiesić; zawieszać, uwieszać przy czym.

 Przywieść — p. nied. Przywodzić.

 Przywiewać, dok. Przywiać, Przywionąć; wiejąc przybywać; wianiem, tchnieniem nanosić; wiejąc przysypywać.

 Przywieźć — p. nied. Przywozić.

 Przywiędły, trochę zwiędły.

 Przywiędnąć, trochę zwiędnąć.

 Przywięznąć, przywrzeć, przyczepić ś., przylepić ś., przylgnąć.

 Przywięzywać, p. Przywiązywać.

 Przywięź, lina do przywiązywania statków do brzegu.

 Przywijać, dok. Przywinąć; obwijać, zawijać coś przyłożonego; o okręcie, statku: przybijać do brzegu, zawijać do lądu.

 Przywilej, łć., prawo nadane jednostce lub klasie społecznej, uwalniające od pewnych ciężarów ogólnych, przyznające szczególne ulgi, korzyści lub uprawnienia, od których inni obywatele są wyłączeni; pozwolenie na zajmowanie ś. czym, na prowadzenie jakiego handlu lub przemysłu, dane wyjątkowo jednej osobie, towarzystwu, stanowi lub miastu — p. Prerogatywa.

 Przywilejować, łć., obdarzyć przywilejem.

 Przywinąć — p. nied. Przywijać.

 Przywindować, wciągnąć, przyciągnąć co za pomocą windy.

 Przywionąć — p. nied. Przywiewać.

 Przywiosłować, wiosłując przybyć, zawinąć dokąd.

 Przywiśle, pobrzeże Wisły, porzecze Wisły, Powiśle.

 Przywitać, okazać radość ze spotkania, przybycia czyjego, za pomocą gestów odpowiednich, okrzyków, formuł słownych, pocałunków i t. p.; wyjść na spotkanie czyje, w taki lub inny sposób potraktować go, przyjąć przy spotkaniu: p. kogo gradem obelg, kulami i t. p.; p. ś. z kim, przywitać kogo, będąc od niego [464]wzajemnie przywitanym; zabrać s. do czego: p. ś. z pieczenią, flaszką = za brać ś. do jadła, do picia.

 Przywlec — p. nied. Przywlekać.

 Przywlekać, dok. Przywlec; wlec, ciągnąć do jakiego miejsca, przyciągać, sprowadzać, przynosić z sobą; p. ś., wlokąc ś. przybywać po woli, ociężale.

 Przywłaszczać, dok. Przywłaszczyć; brać sobie co cudzego na własność, przyswajać sobie nieprawnie rzecz nie swoją; p. sobie władzę = uzurpować.

 Przywłaszczalny, dający ś. przywłaszczyć.

 Przywłaszczyciel, człowiek, który przywłaszczył a. przywłaszcza co sobie nieprawnie, uzurpator.

 Przywłaszczycielstwo, bezprawne przywłaszczenie sobie czego.

 Przywłaszczyć — p. nied. Przywłaszczać.

 Przywłoką, przybitka naboju w strzelbie dawnego systemu; przybłęda.

 Przywłosny, umieszczony przy włosie, przy włosach.

 Przywłóczyć — p. Przywlec.

 Przywodziciel, mięsień przywodzący, ksobny; przywódca, dowódca, naczelnik.

 Przywodzić, dok. Przywieść; do pewnego miejsca wieść, przyprowadzać, naprowadzać; przen., wywoływać; sprowadzać, pociągać za sobą; przen., przytaczać, cytować, podawać cudze wyrazy dla stwierdzenia swych wywodów a. dla okrasy stylowej; przeciągać, przewabiać, skłaniać na czyją stronę; p. kogo do czego, doprowadzać, zmuszać, zniewalać, popychać, stawiać w takim położeniu, że musi coś uczynić wbrew własnej woli; narażać, wystawiać kogo na co; przewodzić, przywodzić, dowodzić, komenderować komu, czemu; w matem., redukować, sprowadzać: p. ułamki do wspólnego miano wnika, p. równanie do zera; p. sprawę do sądu = wnosić ją, wytaczać przed sąd; p. co na myśl = przypominać; p. co do skutku, do końca = kończyć; p. co do pewnego kresu, do pewnego stopnia doskonałości = posuwać, doprowadzać.

 Przywołać — p. Przywoływać.

 Przywoływacz, człowiek, który przywołuje; przyrząd, poruszający dzwonki elektryczne.

 Przywoływać, dok. Przywołać; wołać, wzywać dokąd, przyzywać kogo do siebie, wywoływać; p. sądy, sprawę sądową = oznajmiać głośno rozpoczęcie sądów; p. do porządku = aby ś. zajęto rzeczą roztrząsaną, aby nie przeszkadzano.

 Przywora, sprężyna, zamykająca automatycznie drzwi — p. Przewora.

 Przywoskować, zlekka wywoskować, przylepić woskiem.

 Przywozić, dok. Przywieźć; wioząc kogo, co, przybyć do pewnego miejsca, dostawiać, dostarczać, przystawiać, sprowadzać.

 Przywozowiec, kupiec, sprowadzający towary z zagranicy.

 Przywozowy, odnoszący ś. do przywozu: handel p.; przywożenie towarów z zagranicy, handel importowany, obcokrajowy.

 Przywoźny — p. Przywozowy.

 Przywódca, Przywódzca, Przywodziciel, człowiek, który przywodzi innym, dowódca, naczelnik, komendant, herszt; przen., podżegacz, agitator, sprawca; pokusa, pobudka.

 Przywództwo, przywodzenie, dowództwo, komenda, naczelnictwo.

 Przywóz, przywożenie, dowóz, transport; przywożenie towarów z zagranicy, import; towar przywieziony; ogół towarów, sprowadzanych z zagranicy, import.

 Przywracać, dok. Przywrócić; doprowadzać co do dawnego [465]stanu, odnawiać coś zaniedbanego, to, co było zapomniane, powoływać nanowo do życia, ustanawiać nanowo; p. komu co, kogo do czego, dopuszczać kogo, przyjmować z powrotem do czego, oddawać mu to, co mu było odebrane: p. komu majątek, władzę, p. kogo do łaski.

 Przywrot, roślina z rodziny łomikamieniowatych, dziewięciornik (f.).

 Przywrotnik, roślina z rodziny różanych, podrodziny pięciornikowatych (fig.).

 Przywrócić — p. nied. Przywracać

 Przywry, gatunek robaków pasorzytnych, płazińce.

 Przywrzeć — p. nied. Przywierać.

 Przywtarzać, dok. Przywtórzyć; przytakiwać, przyświadczać, oświadczać ś. za czymś; powtarzać, wtórować.

 Przywtórzyć — p. nied. Przywtarzać.

 Przywyczka, przyzwyczajenie, nałóg.

 Przywykać, dok. Przywyknąć; nawykać, przyzwyczajać ś. do czego, wkładać ś. w co, przyuczać ś. do czego.

 Przywykłość, nawyk, nawyknienie, przyzwyczajenie.

 Przywykły, przyzwyczajony, nawykły, wdrożony do czego; otrzaskany z czym.

 Przywyknąć — p. nied. Przywykać.

 Przywyknięcie, Przywyknienie, przyzwyczajenie, nawyknienie, nałóg, nawyk.

 Przyzba, Przyźba, ława, usypana z gliny, z piasku, z ziemi, wzdłuż zewnętrznej ściany domu.

 Przyzbierać, więcej czego nazbierać.

 Przyzdabiać (się), dok. Przyzdobić (ś.); przyozdabiać (ś.), przystrajać (ś.).

 Przyzębny, Przyzębowy, umieszczony przy zębie.

 Przyzielenić, nieco zazielenić.

 Przyziemie, Przyziom, najniższe piętro budynku, parter.

 Przyziemny, umieszczony przy samej ziemi, niewysoki, karłowaty (o roślinie); punkt p. księżyca — p. Perigeum.

 Przyzierać się, dok. Przyjrzeć ś.; przyglądać ś.

 Przyziom — p. Przyziemie.

 Przyziomek, podwalina, fundament.

 Przyzłocić, nieco ozłocić.

 Przyznać — p. nied. Przyznawać.

 Przyznawać, dok. Przyznać; przyświadczając, uznawać co, przyjmować co za słuszne, uważać co za prawdziwe: p. dług = uznawać go za swój własny, p. kogo za swoje własne dziecko; p. komu co, oddawać, co ś. komu należy, oddawać komu sprawiedliwość, uznawać, że ktoś ma do czegoś prawo, przytwierdzać, przyświadczać; uchwalać coś na czyją korzyść: p. komu zapomogę, pożyczkę, stypendjuoi: p. komu lata = ogłaszać go za pełnoletniego przed czasem; p. ś. do kogo, do czego, uznawać za swoje, nie zapierać ś. kogo czego; p. ś. do dzieła, do uczynku, do winy = wyznawać; przyznam ci ś., że.... = mówiąc szczerze.

 Przyzostać, p. nied. Przyzostawać.

 Przyzostawać, dok. Przyzostać; zostawać w tyle, zatrzymywać ś.

 Przyzwać — p. nied. Przyzywać.

 Przyzwalać, dok. Przyzwolić; przystawać, pozwalać, godzić ś., zgadzać ś. na co.

 Przyzwalający, ten, co przyzwala; w gram., zdanie p., zdanie okolicznościowe, wyrażające ustępstwo, przypuszczalne, ustępcze; spójnik p. = łączący takie zdanie [466]z głównym, np. chociaż, choć, pomimo że, mimo że.

 Przyzwanie, przywołanie, wezwanie, przyzyw, pozew do sądu, dokument z wezwaniem przed sąd.

 Przyzwoicie, przysł., przystojnie, należycie, tak jak należy, jak potrzeba, porządnie, skromnie, obyczajnie, bez zarzutu.

 Przyzwoitka, dama w starszym wieku, towarzysząca młodej kobiecie, zwłaszcza pannie, dla przyzwoitości; starsza, dla przyzwoitości przybrana towarzyszka kobiety lekkich obyczajów.

 Przyzwoitość, to, co jest przyjęte, jako norma, obowiązująca w stosunkach towarzyskich, forma towarzyska, przepisy układności światowej; ogół takich przepisów, kodeks towarzyski, konwenans; kształtność, proporcjonalność jakiego budynku.

 Przyzwoity, zgodny z wymaganiami kodeksu światowego, przepisów towarzyskich, przystojny, przyjęty przez konwenans; taki, jaki powinien być, właściwy, należyty, porządny, godziwy, słuszny, zgodny z wymaganiami sprawiedliwości, dostatni, uczciwy; obyczajny, zgodny z wymaganiami moralności, skromny, przystojny, dobrego prowadzenia, nienaganny, moralny.

 Przyzwolenie, zezwolenie, zgoda na co.

 Przyzwolić — p. nied. Przyzwalać.

 Przyzwrotnikowy, położony w blizkości zwrotnika.

 Przyzwyczaić — p. nied. Przyzwyczajać.

 Przyzwyczajać, dok. Przyzwyczaić; przyuczać, wkładać, układać, wprawiać do czego, oswajać z czym; p. ś., przywykać, nawykać do czego, wdrażać ś. do czego, otrzaskiwać ś. z czym.

 Przyzwyczajenie, nawyknienie, nawyk, nałóg.

 Przyzywać, dok. Przyzwać; wzy, wać; wołać do siebie, przywoływać, powoływać, posyłać wezwanie, aby przyszedł, aby ś. stawił; przen., przywabiać, wabić, przynęcać, przyciągać.

 Przyzywny sejm — p. Konwokacyjny.

 Przyźba — p. Przyzba.

 Przyżąć — p. nied. Przyżynać.

 Przyżec — p. nied. Przyżegać.

 Przyżegać, dok. Przyżec; przypalać, przypiekać.

 Przyżeganie, przypalenie ciała rozpalonym narzędziem a. żrącą cieczą w celach leczniczych.

 Przyżeglować, żeglując przybyć.

 Przyżeniać się, przyłączać ś., ożeniwszy ś. zamieszkać przy żonie, na jej gospodarstwie.

 Przyżółkły, nieco zżółkły.

 Przyżółknąć, nabrać nieco barwy żółtej.

 Przyżyłek, cienka odnoga żyły.

 Przyżynać, dok. Przyżąć; żąć nieco, do zżętego dodawać żnięciem; żąć swoje, zajmować cudze; p. ś., żnąc przybliżać ś. do czego.

 P. S. skr. — p. Post scriptum.

 Psaligrafja, gr., sztuka wycinania obrazków, szczególniej sylwetek z czarnego papieru.

 Psalm, gr., pieśń śpiewana z towarzyszeniem muzyki na instrumencie strunowym; pieśń nabożna (szczególniej pieśń króla Dawida lub pod jego imieniem znajdująca się w Starym Testamencie); wogóle utwór poetycki liryczno-religijny, wyrażający skargę bolesną lub modlitwę dziękczynną.

 Psalmiczny, gr., psalmowy, dotyczący psalmów.

 Psalmista, gr., autor psalmów, nazwa, dawana królowi Dawidowi.

 Psalmodja, Psalmodjum, gr., melodja psalmów i sposobów ich śpiewania; intonowanie księdza przed ołtarzem.

[467] Psalmodjować, gr., śpiewać psalmodje.

 Psalterjon, gr., staroświecki instrument muzyczny strunowy, używany niegdyś przy śpiewaniu psalmów, rodzaj harfy — p. Psałterz.

 Psałterz, gr., księga psalmów, dawny długi różaniec niektórych zakonów.

 Psałterzysta, Psałterysta, gr., ksiądz śpiewający psalmy w czasie nabożeństwa.

 Psammit, gr., skała różnobarwna, złożona głównie z kwarcu i gliny.

 Pseudo-, gr., niby; nieprawdziwy, rzekomy, fałszywy, podszywający ś. pod coś, udający coś (niektóre złożenia z pseudo — p. pod wyrazami bez pseudo-).

 Pseudoizochromatyczne gr. tablice = tablice, których tło jest pomalowane jednym kolorem, a znaki (rysunki, litery) innym, barwy tak są jednak dobrane, że ten, kto cierpi na daltonizm, nie spostrzega odmienności zabarwienia.

 Pseudoklasycyzm w literaturze: klasycyzm fałszywy.

 Pseudoklasyczny, w literaturze: niewolniczo naśladujący starożytnych pisarzy klasycznych.

 Pseudoklasyk, pisarz pseudoklasyczny.

 Pseudoliberalizm, liberalizm fałszywy, obłudny.

 Pseudonaukowy, niby naukowy.

 Pseudonim, gr., imię lub nazwisko autora zmyślone, przybrane.

 Pseudoplazma, nowotwór.

 Pseudoskop, gr., przyrząd optyczny, okazujący wypukłości przedmiotów odwrotnie, to jest wklęsło.

 Pseudoskopijne zjawiska = złudzenia optyczne, dotyczące postaci, odległości i wielkości przedmiotów widzialnych, spowodowane specjalnym działaniem barw a. linji na oko.

 Pseudoznawca, niby znawca.

 Psi, należący do psa, właściwy psu, odnoszący ś. do psa; psa wart! = niegodziwy, łajdacki, nieznoś; ny, złośliwy, bezwstydny, obrzyi dliwy, nie do wytrzymania: p-e i życie, p-a sztuczka, p. figiel, p-a pogoda, p. obiad, p-e szczęście, p. los; otrzymać co p-m swędem = wypadkiem, nie w miarę zasług, fuksem; stracić co p-m swędem = nie wiedzieć jak i kiedy; mieć p. nos, p. węch = być przenikliwym, domyślnym; p-m węchem co odkryć = dziwnym przeczuciem; p. ząb komu ukazać = hardo ś. postawić, okuniem stanąć, zaszkodzić skrycie, ukradkiem, figla złośliwego mu spłatać; to twoje p-e prawo, twój p. obowiązek = musisz, powinieneś tak czynić; p-e wesele = stosunki płciowe nieuregulowane u ludzi; p-e głosy nie idą pod niebiosy = przekleństwa człowieka bezbożnego nie osiągają skutku; człowiek z p-m okiem = bezczelny; kupić, sprzedać co za p-e pieniądze = bardzo tanio; otrzymać za co p-ą zapłatę = lichą; p-a krew, p-a noga, p-a kość, p-a kość słoniowa, p-a mać, p-a jego mać, p-a cię mać, p-a jucha, p-a dusza, p-a bestja, p-a wiara, p-a; para, p-a treść, p-a strawa, p. syn, p-e sadło, p-e ścierwo, p-e ucho, p-a morda, p-a twarz, p. pysk, p-a wełna = przekleństwa, złorzeczenia, często też powtarzane bez potrzeby, jako przysłowie osobiste.

 Psiabestja, przekleństwo.

 Psiacz — p. Psiarz.

 Psiadusza, Psiajucha, Psiakrew, przekleństwa.

 Psiak, mały, młody pies, piesek, szczeniak.

 Psianek, roślina z rodziny psiankowatych.

[468]

 Psianka, roślina z rodziny psiankowatych (fig.); owad dwuskrzydły poczwarkorodny.

 Psiankowate, Psiankowe, rodzina roślin dwuliściennych.

 Psiapara, przekleństwo.

 Psiarczyk, Psiarek, chłopiec, obsługujemy psy w psiarni.

 Psiarnia, budynek, w którym psy trzymają, chlew psi; zbior., wszystkie psy należące do jednego pana, zgraja, sfora psów; przen., zgraja, kupa, hałastra (o ludziach).

 Psiarskie (-ego), dawny obowiązek na Mazowszu żywienia psów książęcych; opłata, uiszczana wzamian tej powinności.

 Psiarstwo, zgraja psów, sfora; przen., hałastra, zgraja, czereda (o ludziach).

 Psiarz, Psiacz, dozorca psów; łowczy, dozorujący psy na łowach; oprawca, hycel, czyściciel; amator psów.

 Psiawiara, przekleństwo.

 Psiątko — p. Psię.

 Psica, suka; przen., zła kobieta, złośnica.

 Psiczka, zdr. od Psica.

 Psić się — p. Psieć.

 Psidławiec, roślina z rodziny trojeściowatych, ciemiężyk.

 Psieć, Psić się, gorszym ś. stawać, tracić na wartości, psuć ś., niszczeć, schodzić na psy.

 Psię, Psiątko, szczenię.

 Psigłów, Psigłowiec, potwór mityczny o psiej głowie; gatunek małpy, magot.

 Psik! wykrz., naśladujący odgłos kichania; wykrzyk używany dla odpędzenia kota; przen., nie ruszaj!, wara!, precz!

 Psikus, figiel złośliwy.

 Psina, piesek godny pożałowania; mięso psie; woń od psa.

 Psiniec, zuch, junak, gracz; pysk, paszcza, psie łajno.

 Psinka, zdr. od Psina.

 Psio, przysł., po psiemu.

 Psiogłowiec — p. Psigłów.

 Psi psi, wykrz., oznaczający przywoływanie psa; u dzieci: oznacza potrzebę oddania uryny; uryna, zwłaszcza dziecka.

 Psisko, niezgrabny, brzydki, ogromny pies; pies godzien pożałowania.

 Psocić, robić psoty, płatać figle, swawolić, dokazywać.

 Psora, gr., zaraźliwa choroba skóry liszajowata, połączona ze swędzeniem, łuszczyca.

 Psota, figiel, psikus, pustota; zrobienie komu szkody.

 Psotliwy — p. Psotny.

 Psotnica, ta, co płata figle, figlarka, swawolnica.

 Psotnik, ten, który płata, wyrządza psoty, figle, figlarz, swawolnik; ten, co psuje wszystko, szkodnik.

 Psotniś, zdr. od Psotnik.

 Psotny, Psotliwy, figlarny, płatający figle, swawolny; rozpustny, sprośny, lubieżny; lubiący wszystko psuć, szkodny.

 Pst! Psyt! wykrz. oznaczający przywoływanie kogoś; zalecający milczenie.

 Pstrawy, trochę pstry.

 Pstrąg, ryba brzuchopłetwa, łososiowata, bzdręga (fig.).

 Pstrągarnia, zakład, gdzie hodują pstrągi.

 Pstrągowaty kolor, zbliżony do koloru pstrąga.

 Pstrągówka, odmiana gruszy.

 Pstrążeń, gatunek ryby brzuchopłetwej.

 Pstręk! Pstryk! wykrz., oznaczający gwałtowny skok, ruch nagły, chlust! szust!

[469] Pstro, różnokolorowo, różnobarwnie; p. ma w głowie, p. w głowie = niemądry, brak mu zdrowej go rozsądku; mniej więcej, około; lekko rachując, co najmniej.

 Pstrobarwny, pstrokaty, różnobarwny.

 Pstrocentkowany, mający na sobie pstre centki.

 Pstrocina, Pstrocizna, namieszanie barw różnorodnych i jaskrawych na czym; jaskrawość w barwach, ozdobach, ubraniu i t. p.; przen., p. w głowie = kiepski rozum, głupota, lekkomyślność.

 Pstroczka, owad dwuskrzydły, much o waty.

 Pstrokacić, czynić pstrokatym, pstrzyć, malować na pstro.

 Pstrokacz, młody sokół.

 Pstrokato, przysł., pstro, różnobarwnie.

 Pstrokaty, różnobarwny, pstry, pstrej maści, srokaty.

 Pstrolistny, mający pstre liście.

 Pstrolotek, roślina z rodziny motylkowatych.

 Pstroskrzydły, mający pstre skrzydła.

 Pstrosz, koń pstrokatej maści, srokacz.

 Pstrozłocisty, złotem nakrapiany.

 Pstry, mający po sobie różnobarwne plamy nie zharmonizowane, różnobarwny, srokaty; przeładowany ozdobami, zwłaszcza o barwach jaskrawych; łaska pańska na p-ym koniu jeździ = jest niestała; w myśl., p-e pole = na którym śnieg stopniał częściowo.

 Pstrygnać, strzepnąć palcami.

 Pstryk! — p. Pstręk!

 Pstrykać, dok. Pstryknąć; strzykać, rozbryzgiwać płyn, sikać.

 Pstrzyca, gatunek owada dwuskrzydłego, krótkorogiego.

 Pstrzyć, barwić w różne plamy, centki, pasy, pstrym robić; robić na czym drobne plamki odmiennego koloru; muchy, pająki p-ą meble, firanki, bieliznę = walają, paskudzą; p. mowę łaciną = używać wyrazów łacińskich w mowie polskiej; p. ś., stroić ś. z przesadą, jaskrawię; pstro odbijać, mienić ś., pstrzeć; palić ś. drobnym ognikiem, migotać, pełgać.

 Psubrat, łotr, niegodziwiec, nicpoń, gałgan.

 Psuć, niszczyć co, czynić niezdatnym do użytku, uszkadzać; tracić, marnować, niweczyć, trwonić, tracić napróżno; p. komu plany, szyki = niweczyć, krzyżować; p. komu spokój, szczęście = niszczyć; p. komu krew = gniewać go; p. sobie krew = irytować ś. napróżno; p. komu humor = martwić go, irytować, drażnić; p. sobie żołądek = dostawać niestrawności; p. komu w głowie = przewracać mu w głowie; p. sobie głowę nad czym = trapić ś., wysilać umysł; p. komu serce = trwożyć go; p. czas = marnować; p. komu handel = przeszkadzać w robieniu dobrych interesów, np. przez obniżkę cen; przen., niszczyć, burzyć, rujnować, unieważniać, znosić; przen., tępić, wyniszczać, wygubiać, wytracać, wytępiać; przen., demoralizować, bałamucić; rozbestwiać, gorszyć, narowić; p. ś., ulegać zepsuciu, gorszym ś. stawać, stawać ś. nieużytecznym; uszkadzać ś., marnieć; rozkładać ś., fermentować, gnić; przen., demoralizować ś., deprawować ś., gorszyć ś.; rodzić przedwcześnie, ronić płód (o kobiecie, o samicy).

 Psuj, Psuja, psotnik, szkodnik.

 Psychagogika, gr., środki cucące przy zemdleniu lub przy śmierci pozornej.

 Psyche, gr., dusza, duch; w mitologii greckiej uosobienie duszy: ludzkiej, jako oblubienicy Erosa, i wyobrażanej w postaci pięknego I dziewczęcia ze skrzydłami [470]motylemi; motyl, jako symbol nieśmiertelności.

 Psychiczny, gr., duchowy, tyczący ś. ducha i objawów życia: duchowego, nie podpadający pod zmysły.

 Psychika, gr., ogół cech duchowych jednostki a. narodu.

 Psychizm, gr., nauka o duszy.

 Psychjatra, gr., lekarz chorób umysłowych..

 Psychjatrja, gr., część medycyny, zajmująca ś. badaniem i leczeniem chorób umysłowych.

 Psychofizjolog, gr., uczony, zajmujący ś. psychofizjologją.

 Psychofizjologia, gr., nauka, badająca związek, zachodzący między zjawiskami psychicznemi a temi ze zjawisk fizjologicznych, które stale towarzyszą różnym objawom życia duchowego.

 Psychofizyk, gr., uczony, zajmujący ś. psychofizyką.

 Psychofizyka, gr., nauka, zajmująca ś. stopniem i rodzajem zależności życia duchowego człowieka od otaczających zjawisk zmysłowych i stosunkiem naszych wrażeń do wywołujących je podniet.

 Psychogieneza, gr., rozwój stopniowy władz duszy u człowieka.

 Psychognozja, gr., badanie duszy.

 Psychografja, gr., opisanie duszy.

 Psycholog, gr., uczony, zajmujący ś. psychologją, badacz i znawca duszy ludzkiej.

 Psychologiczny, gr., tyczący ś. psychologji, oparty na jej zasadach i wynikach.

 Psychologja, gr., nauka o duszy, o objawach psychicznych i prawach życia duchowego.

 Psychomancja, gr., wywoływanie duchów.

 Psychometrja, gr., mierzenie trwałości i natężenia siły duchowej.

 Psychomotoryczny, gr., poruszający duszę (mózg).

 Psychopata, gr., chory umysłowo.

 Psychopatja, Psychoza, gr., choroba psychiczna, nienormalny stan umysłowy.

 Psychopatogienja, gr., badanie przyczyn powstawania chorób umysłowych.

 Psychopatolog, gr., uczony, zajmujący ś. psychopatologją.

 Psychopatologja, gr., nauka o zmianach czynnościowych a. anatomicznych tkanki nerwowej z zaburzeniami inteligiencji; psychjatrja.

 Psychoza, gr., choroba umysłowa, obłąkanie.

 Psychrometr, gr., narzędzie do mierzenia wilgoci w powietrzu, hygrometr (f.).

 Psykać, dok. Psyknąć; wydawać głos syczący, syczeć, wołać: ps! pst!

 Psyknąć — p. nied. Psykać.

 Psyt! — p. Pst!

 Pszczelarka, kobieta, zajmująca ś. hodowlą pszczół.

 Pszczelarski, dotyczący pszczelarza a. pszczelnictwa.

 Pszczelarz, Pszczolarz, hodowca pszczół, pasiecznik, właściciel pasieki, znawca pszczół i ich życia.

 Pszczeli — p. Pszczelny.

 Pszczelnictwo, hodowla pszczół, nauka prowadzenia pasieki.

 Pszczelnik, miejsce, gdzie ule stoją, pasieka; pszczelarz; roślina z rodziny wargowatych, pszczolnik.

 Pszczelny, Pszczeli, Pszczoli, Pszczolny, właściwy pszczołom: ul p.; chleb p. = miód z woszczynami; rzecz., dozorca p. = dozorca pasieki, pasiecznik; w bot., róża p-a — p. Czystek.

 Pszczolarski — p. Pszczelarski.

[471] Pszczolarz — p. Pszczelarz.

 Pszczolinka, owad błonkoskrzydły, pszczołowaty.

 Pszczoła, owad żądłowy, błonkoskrzydły, żyjący w licznym towarzystwie (fig.).

 Pszczołojad, ptak z rzędu sokołowatych, z rodziny sokołów, podrodziny kań, trzmielojad, kobuz pszczołokrad (fig.).

 Pszczołołupca, złodziej pszczelny.

 Pszczołowiec, gatunek chrząszcza pięcioczłonkowego.

 Pszczółka, zdr. od Pszczoła; rodzaj dawnej gry w karty; przen., człowiek pracowity, skrzętny.

 Pszenica, roślina z rodziny traw (fig.): p. turecka, p. kukurydza.

 Pszenicorodny, rodzący pszenicę.

 Pszeniczny, Pszenny, dotyczący pszenicy, właściwy pszenicy, zrobiony z pszenicy: pszenna mąka, kasza, bułka.

 Pszeniczysko, ściernisko po pszenicy.

 Pszeniec, roślina z rodziny trędownikowatych, psiennik, dzwoniec (fig.).

 Pszennik, kołacz, pierog pszeniczny, a. prosiany.

 Pszennotatarczany, zrobiony z pszenicy i tatarki; trudniący ś. uprawą pszenicy i tatarki; grunt p. = rodzący pszenicę i tatarkę.

 Pszenny — p. Pszeniczny.

 Pszonak, roślina z rodziny krzyżowych, gorycznik.

 Pszono, proso wymłócone.

 Ptak, zwierzę kręgowe ciepłokrwiste, jajorodne, porosłe pierzem, oddychające płucami, opatrzone dziobem z powłoką rogową i dwiema parami kończyn, z których przednie przekształcone są w skrzydła (fig.); p. rajski — p. Latawiec; rzadki ptak = rzadki gość; każdy p. według nosa swego śpiewa = każdy stosować ś. musi do swych właściwości wrodzonych; znać p-a po pierza, po głosie = poznać charakter czyjś po powierzchowności; zły to p. co swe gniazdo kala a. plugawi = niegodziwy to człowiek, który szkaluje własną rodzinę, ojczyznę; p-iem przelecieć, lotem p-a = bardzo szybko; czerwone p-i puścić = podpalić budynki; p. niebieski = próżniak, darmozjad.

 Ptakowróżbita, wróżący z przelotu ptaków, augur.

 Ptakoznawca — p. Ornitolog.

 Ptakoznawstwo — p. Ornitologja.

 Ptakozwierz, stworzenie, będące w połowie czworonogiem, a w połowie ptakiem.

 Ptak-ryba, Ptako-ryba, stworzenie, będące w połowie ptakiem, a. w połowie rybą.

 Ptasi, właściwy ptakowi, odnoszący ś. do ptaka, podobny do ptaka: p-a głowa = z nosem, w kształcie dzioba ptasiego; p. mózg = głupi; brak tu tylko chyba p-ego mleka = opływa w dostatki; p. raj = gaik, w którym gnieżdżą ś. ptaki, napełniając go swemi głosami; p-a pierś = wypukłośpiczasta.

 Ptastwo, Ptactwo, zbior., ptaki dzikie a. domowe, drób.

 Ptaszarnia, miejsce a. budynek, gdzie hodują ptaki, ptaszyniec; kojec, klatka na ptaki.

 Ptaszątko — p. Ptaszę.

 Ptaszek, zdr. od Ptak; przen., człowiek szkodliwy i przebiegły, wogóle znany ze swoich przywar; [472]rodzaj zabawy towarzyskiej dla dzieci z towarzyszeniem śpiewu; ranny p. = człowiek, lubiący wstawać rano; słówko p-iem wyleci, a powróci wołem = plotka rośnie, przechodząc z ust do ust.

 Ptaszę, Ptaszątko, małe ptaszka, pisklę.

 Ptaszęcy, właściwy ptaszęciu, odnoszący ś. do ptaszęcia.

 Ptaszkarnia — p. Ptaszarnia.

 Ptasznica, strzelba na ptaki; owad dwuskrzydły poczwarkorodny; forma ż. od Ptasznik.

 Ptasznictwo, polowanie na ptaki, myśliwstwo ptaszę, łowienie ptaków; hodowla ptaków, gospodarstwo ptaszę; handel ptakami.

 Ptasznik, myśliwiec ptaszy; dozorca ptastwa; hodowca drobiu; handlarz ptaków; olbrzymi pająk czteropłucny (fig.).

 Ptaszowieszczba, wieszczenie z przelotu ptaków, auspicje.

 Ptaszy — p. Ptasi.

 Ptaszyna, ptak mały, godny pożałowania; miły, ukochany ptak.

 Ptaszyniec, roślina z rodziny motylkowatych, ptasinóg, ptasia stopa; roztocz pasorzytny, napadający ptastwo domowe — p. Ptaszarnia.

 Ptaszynka — p. Ptaszyna; strzelba małego kalibru na ptaki.

 Pterodaktylus, gr., przedpotopowy zaginiony gad latający (fig.).

 Pterosaurus, gr., jaszczur latający; wielki gad kopalny o szczękach uzębionych, cienkiej długiej szyi i ogonie.

 Ptjalina — p. Ptyjalina.

 Ptomainy, gr., alkaloidy tworzące ś. jako produkty gnicia ciał białkowych w psującym ś. mięsie, w padlinie, także w przewodzie pokarmowym żywego organizmu w chorobach zakaźnych, silna trucizna organiczna, powodująca t. zw. zatrucie trupie.

 Ptru-u-u — p. Prr.

 Ptyjalina, gr., ferment, zawarty w ślinie, który działa na pokarmy roślinne, przemieniając nierozpuszczalny krochmal w glukozę, wskutek czego ma wielkie znaczenie w procesie trawienia.

 Ptyś, ciastko parzone nadymane.

 Publicysta, literat, dziennikarz, piszący w sprawach współczesnych, w kwestjach na dobie, zwłaszcza natury politycznej, społecznej lub ekonomicznej; autor prac z zakresu prawa państwowego.

 Publicystyka, działalność publicystów; piśmiennictwo publicystyczne.

 Publicznie, łć., jawnie, otwarcie, wobec wszystkich, z wiadomością o wszystkich.

 Publiczność, Publika, łć., większe zgromadzenie osób, zebrane w jakim określonym celu (wspólnej zabawy, korzystania z jakiego widowiska i t. p.), widzowie, słuchacze; ogół; prawo p-ści = za przywilejem rządowym.

 Publiczny, łć., powszechny, ogólny, tyczący się wszystkich, wspólny wszystkim, otwarty, jawny; dla ogółu przeznaczony; ogród p., zakład p. = ogród, zakład, do którego każdy ma wstęp; testament p. a. urzędowy = ostatnia wola, podyktowana dwom notarjuszom w obecności dwu świadków, a. jednemu notarjuszowi w obecności czterech świadków; dom p. = dom schadzek, dom nierządu; kobieta p-a = nierządnica.

 Publika — p. Publiczność.

 Publikacja, łć., ogłaszanie, obwieszczanie, wydanie na widok publiczny świeżo wydrukowanego dzieła lub pisma, wydawnictwo.

[473] Publikanin, łć., u starożytnych Rzymian dzierżawca dochodów publicznych; przen., zdzierca, poborca.

 Publikować, łć., ogłaszać drukiem, wydawać drukiem utwory piśmienne; p. ś., pokazywać ś. publicznie, zwracając na siebie uwagę publiczności, afiszować ś.

 Publikum, łć. — p. Publika.

 Puc, lice, policzek, twarz, usta; człowiek o wydatnych policzkach, pyza; kawał duży, nieforemny: p. chleba = glon; p. muru, błota, gliny = pecyna.

 Puc! wykrz., oznaczający upadek ciała ciężkiego na płask, pęc!, bęc!, chlap!, plask!

 Puca, twarz tłusta o wydatnych policzkach.

 Pucaty — p. Pucołowaty.

 Pucek — p. Puc; p. u owocu = miejsce, gdzie był kwiat.

 Pucer, nm., ten, co czyści co, np. buty; p. metali — p. Polerownik.

 Puch, u ptaka: drobne, miękkie, krótkie piórka, tuż przy skórze rosnące, dodające mu ciepła, meszek; posłanie puchowe, pierzyna, bety; rozbić w p. = rozbić doszczętnie, w perzynę: powietrze zepsute w kopalni, zaduch.

 Pucha, twarz nabrzmiała, odęta gęba; w lm., p-y = pustki.

 Puchlina, wydęcie chorobliwe, nabrzmiałość; nagromadzenie się płynu surowiczego w jamie ciała.

 Puchlinowy, Puchlinny, odnoszący ś. do puchliny.

 Puchnąć, wzdymać ś., nabrzmiewać, obrzmiewać, opuchać, dostawać puchliny.

 Puchowaty, podobny do puchu.

 Puchowiec, roślina z rodziny ślazowatych.

 Puchowy, mający puch; zrobiony z puchu; p. kawaler = delikacik, pieszczoszek, gagatek.

 Puchówka, poduszka, pierzyna puchowa.

 Puchurzec, roślina z rodziny wawrzynowatych.

 Pucka, dziewczyna o pucołowatej twarzy; krótki kloc drzewa do ubijania ziemi, na rękojeści osadzony.

 Pucki (-cek), wyrostki brodawkowate na szyi u kóz i świń, dzwonki; płatki pod dziobem u kogutów i kur.

 Pucolana — p. Puzzolana.

 Pucołowaty, Pucułowaty, mający tłuste policzki, pyzaty.

 Pucować, nm., czyścić, szorować; myć porządnie.

 Pucówka, basy, baty, basarunek.

 Pucybut, uliczny czyściciel butów, fagas.

 Pućka — p. Pójdźka.

 Pućkać, wydawać głos właściwy sowie.

 Pud, ros., waga rosyjska = 40 funtom.

 Puddyng, ang., budyń.

 Pudel, nm., rasa psa o sierści kędzierzawej, maści białej lub czarnej (fig.).

 Pudełczarka, nm., kobieta, trudniąca ś. wyrobem pudełek.

 Pudełeczko, nm., zdr. od Pudło.

 Pudełkarstwo, nm., wyrób pudełek.

 Pudełkarz, nm., człowiek, trudniący ś. wyrobem pudełek.

 Pudełko, Pudełeczko, nm., zdr. od Pudło; taka ilość przedmiotów, towaru, jaka mieści ś. w pudełku: p. zapałek, stalek.

 Pudełkowaty, nm., z kształtu podobny do pudełka.

 Puder, fr., mąka ryżowa, zaperfumowana pachnidłem, używana jako bielidło do twarzy i do posypywania włosów, zwłaszcza peruk; miałko sproszkowany cukier.

 Puderklozet, nm., klozet z urządzeniem do zasypywania [474]nieczystości proszkiem torfowym odwaniającym.

 Pudermantel, Puderman, obszerny kaftan damski, używany dawniej przy czesaniu się, podwłośnik, peniuar (fig.).

 Pudlarz, nm. hodowca pudli, miłośnik pudli; robotnik w pudlingarni; nieumiejętny strzelec, chybiający do zwierzyny.

 Pudlica, samica pudla.

 Pudling, Pudlingarnia, Pudlingowy, ang., piec = dość wielki piec, w którym surowiec z zendrą praży ś., mieszany ciągle, a tracąc nadmiar węgla, zamienia ś. na żelazo kute czyli sztabowe.

 Pudlingować, ang., oczyszczać w odpowiednim piecu surowiec (żelazo) z węgla i otrzymywać tym sposobem żelazo kute czyli sztabowe.

 Pudło, nm., skrzynka, paczka czworograniasta, owalna, okrągła, z tektury, z drzewa, z blachy i t. p., na towary i różne przed’ mioty; wierzch kryty czego, kadłub, mieszczący w sobie urządzenia wewnętrzne: p. powozu, samochodu, fortepianu, pianina; iść do p-a = iść w kąt, iść w pogardę, zostać zlekceważonym; stare p. = kobieta stara i brzydka, a wiele mniemająca o swej urodzie; spać, jak mysz na p-le = w trwodze, w niepokoju ciągłym; jak w p. uderzył = rozległo ś., jakby kto uderzył w pustą beczkę; strzał a. rzut chybiony.

 Pudłować, strzelając do zwierzyny, chybiać.

 Pudłowaty, mający kształt pudła.

 Pudowy, ros., ważący pud.

 Pudreta, fr., nawóz sproszkowany, wyrabiany z ludzkich odchodów.

 Pudrować, fr., posypywać pudrem.

 Puf, ang., kłamstwo, umyślnie puszczone w obieg, bąk, blaga; rodzaj gry w kości; sute upięcie; rodzaj nizkiego wyściełanego taboretu (fig.).

 Pugilares, Pulares, łć., rodzaj teczki z kieszonkami na banknoty i papiery (fig.).

 Pugilat, łć., walka na pięści.

 Pugilista, łć., w starożytnym Rzymie: szermierz, walczący na pięści.

 Puginał, wł., długi obosieczny nóż, noszony u pasa, sztylet (fig.).

 Puha, tur., bizun, knut, u kańczug, bas.

 Puhacz, rodzaj rewolwerowej pukawki, wydającej silny odgłos.

 Puhacz, ptak drapieżny z rzędu kraskowatych, rodziny sów (fig.).

 Puhaczę, Puhaczątko, pisklę puhacza.

 Puhar, nm., duży ozdobny kubek do picia wina, czara, duży kielich, rostruchan (fig.).

 Puharek, nm., zdr. od Puhar.

 Puk!, Puk! Puk!, Stuk! Puk!, wykrz., naśladujący pukanie, stukanie; rzecz., dawna gra w karty.

 Pukać, dok. Puknąć; stukać, kołatać, uderzać zlekka; bić, uderzać mocno: serce p-a; wydawać odgłos, uderzać z łoskotem, strzelać, hukać, grzmocić, walić, trzaskać, łomotać; przen., hałasować, awanturować ś.; wypić co, golnąć, machnąć, p., p. ś., pękać, rozpadać ś. z trzaskiem, rozrywać ś.; rozchylać ś., roztwierać ś. (o pączku rośliny, o owocu); przen., rozwiewać ś., ulatniać ś., niknąć.

[475] Pukadło — p. Plesymetr.

 Pukanina, ciągłe pukanie; strzelanina, kanonada.

 Pukawka, zabawka dziecięca do pukania a. do strzelania; żart., licha strzelba.

 Pukiel, nm., wypukłość, wydętość.

 Pukla, nm., kędzior, część włosów zwinięta wypukło; pierścień włosów; lok wypukły.

 Puklad, daszek, buda na wozie.

 Puklasty, wypukły, baniasty.

 Puklerz, fr., tarcza okrągła z wypukłym środkiem, paiża (fig.).

 Puklerznik, nm., płatnerz, wyrabiający puklerze; zwierzę ssące z rzędu szczerbatych, z rodziny pancerników (fig.).

 Puklić, Puklować, czynić, wypukłym; p. ś. sterczeć wypukło, wystawać.

 Puknąć — p. nied. Pukać.

 Pula, fr., w grach o pieniądze: stawka, ogół stawek; przen., w grze karcianej: partja, umówiona liczba punktów do zgrania.

 Pularda, fr., kura kastrowana, aby nie miała jaj i tuczona.

 Pulares, łć. — p. Pugilares.

 Pulchnić, czynić pulchnym.

 Pulchnieć, stawać ś. pulchnym.

 Pulchny, miękki, uginający ś. pod dotknięciem, delikatny w dotknięciu; gąbczasty.

 Pulcynel, wł. — p. Poliszynel.

 Pulka fr., zdr. od Pula.

 Pulmanowski wagon = duży, długi, urządzony zbytkownie, na specjalnych. resorach.

 Pulment, łć., zaprawa malarska pod złocenie lub srebrzenie.

 Pulpa, łć., miąższ owoców lub korzeni; miazga zębowa.

 Pulpecik, zdr. od Pulpet.

 Pulpet, wł., klusek z bułki moczonej, łoju wołowego, jajka, soli i pieprzu, gotowany na wodzie i następnie wrzucany do zupy, szczególnie do rosołu.

 Pulpit, łć., stolik do pisania z pochyłym blatem; podstawka przenośna z pochyłym blatem, na której kładzie ś. mszał podczas Mszy Św.; rodzaj małych stalug pod nuty, książkę (fig.).

 Pulpitowy łć., odnoszący ś. do pulpitu, podobny do pulpitu: p. dach = jednospadowy.

 Puls, łć., tętno krwi w arterjach, miarowe kurczenie ś. i rozkurczanie ś. tętnic, zależne od skurczów serca; tętnienie; miejsce na ciele, w którym tętnienie daje ś. wyczuć, objaw życia; przen., trzymać rękę na pulsie życia publicznego = śledzić wszelkie jego objawy i drogi, jakiemi ono płynie.

 Pulsacja, łć., bicie tętna, bicie serca; drganie faliste.

 Pulsetka, łć., rękawek, wkładany na rękę poniżej palców i miejsca, gdzie widoczne jest pulsowanie, osłaniający i pięść: rodzaj mitenki.

 Pulsować, łć., o krwi: obiegać w arterjach i żyłach, sprawiając wyczuwalne tętno; przen., o życiu społecznym: dawać oznaki istnienia, postępu.

 Pultynek, nm., napełniona czymś ciężka poduszeczka do igieł; takaż poduszeczka do opierania łokcia przy wdziewaniu rękawiczek; mały pulpit, szczególniej do robótek kobiecych (fig.); mały tłuścioch, dzieciak pulchny.

 Pulwerkar, wóz z prochem.

 Pulwersak, nm., worek skórzany na śrót, na naboje.

 Pulweryzator, łć., rozpylacz, przyrząd do rozbijania płynu na [476]pył drobniutkich kropelek w celu rozprowadzenia go po powietrzu, delikatnego spryskania czego, wdychania go (fig.).

 Pulweryzować, łć., ścierać na proszek, proszkować; rozpylać.

 Pulwinarjum, łć., poduszka pod mszał na ołtarz.

 Pulwy, łąki wilgotne.

 Pułap, sufit z belek i desek, a nad niemi strop, powała; p. ślepy = wypełnienie deskami miejsca w pośrodku między belkami, dla nasypania na to gruzu lub piasku.

 Pułapka, sidła, samotrzask, łapka, samołówka; przen., podstęp, zasadzka, zdrada.

 Pułhak — p. Półhak.

 Pułk, oddział wojska, obejmujący 2 do 4 tysięcy piechoty i 800 do 1000 kawalerji; regiment.

 Pułkownik, dowódca pułku, szef regimentu.

 Pułkownikostwo, ranga pułkownika; zbior., pułkownik z żoną.

 Pułkownikowa, żona pułkownika.

 Pułkownikować, służyć w wojsku w randze pułkownika.

 Puma, czyli Kuguar, duże zwierzę drapieżne amerykańskie z rodzaju kotów.

 Pumeks, łć., minerał, tworzący w pobliżu wulkanów pokłady podobne do zastygłych potoków, białawy lub szary, dziurkowaty, gąbczasty, szorstki w dotknięciu, używany do polerowania marmuru, metali, kamieni litograficznych.

 Pumeksować, łć., nacierać, polerować, gładzić pumeksem.

 Pumpernikel, chleb razowy westfalski, piernik.

 Pundel, waga 25-funtowa.

 Punickie jabłko — p. Granat.

 Punkcik, zdr. od Punkt.

 Punkcja, Punktura, łć., nakłócie w celach chirurgicznych a. dla rozpoznania choroby; — p. Paracenteza.

 Punkt, łć., kropka; miejsce rzeczywiste lub idealne; najdrobniejszy rozmiar; stanowisko; przen., pyłek, atom, rzecz drobniuchna; jednostka rachunku w grze; artykuł prawa; artykuł umowy, warunek; ustęp rozprawy, traktatu; granica, kres; — p. Kulminacyjny p.; kropka, jako znak pisarski na końcu zdania; w muz., kropka, stawiana przy nucie na znak, że należy tę nutę wytrzymać 1½ raza dłużej, niżeli wskazuje jej wartość z p-u, z miejsca, odrazu; w p-cie ś. znaleźć = znaleźć ś. tam, gdzie potrzeba i postąpić tak właśnie, jak potrzeba, doskonale; miara drukarska, według której oznacza ś. wysokość czcionek = 1¹/₁₂ wysokości cycera; p. widzenia, miejsce, z którego jest oglądany widok a. obraz i od którego w części zależy otrzymywane przez widza wrażenie; przen., ogół zasad i dążności właściwych jakiemu człowiekowi i wpływających na jego sąd, modyfikujących jego zapatrywania; okoliczność, wzgląd, stanowisko, z którego ś. kto na co zapatruje; p. oparcia = kąt spokojny, ostoja; p. honoru = to, na czym kto honor swój zakłada; p. sporny = zdanie, zapatrywanie, miejsce, o które spór ś. toczy; przedmiot sporu; p. zwrotny = miejsce a. czas, od którego następuje zmiana kierunku, dążności a. powodzenia; p-y równonocne = dwa punkty na przecięciu ś. płaszczyzn równika niebieskiego i ekliptyki: gdy słońce znajduje się w tych punktach (około 21 marca i 23 września), wtenczas na całej ziemi dzień jest równy nocy; p. odsłoneczny — p. Aphelium; p. przysłoneczny — p. Perihelium.

 Punktacja, łć., stawianie znaków pisarskich; w muz., zmiana i [477]ułatwienie w głosach, szczególniej solowo wokalnych, zastosowane do osobistości wykonawców; szkic umowy z zestawieniem głównych punktów; przedwstępne warunki spisane; w rachunkowości: znaczkowanie.

 Punktator, łć., uczony hebrajski, ustalający tekst Pisma Św.; pomocnik rzeźbiarski.

 Punktować, łć., oznaczać punktami przestrzeń (na papierze, tkaninie, skórze i t. p.), na której ma być wykonana jaka czynność; znaczyć punktami kierunek ściegów a. linji, które mają być wykonane; wogóle robić kropki, stawiać punkty.

 Punktowanie, łć., metoda niektórych hodowców oznaczania liczbami pewnych cech zewnętrznych zwierząt przy ocenianiu ich przydatności do pewnych celów; w językach wschodnich stawianie punktów czyli znaków, zastępujących samogłoski.

 Punktualnie, przysł., ściśle, akuratnie co do zachowania terminu.

 Punktualność, łć., drobiazgowa dokładność, stawienie ś. lub wykonanie czego na czas ściśle oznaczony, ścisłość.

 Punktualny, łć., skrupulatny, co do terminu akuratny; lubiący punktualność.

 Punktura, łć., w maszynie drukarskiej: dwa sztyfty, służące do równego nakładania papieru — p. Punkcja.

 Puntalik, Puntał — p. Pontalik.

 Pupa, Pupcia, dziec., tyłek, zadek.

 Pupek, pępek.

 Pupil, łć., wychowaniec, pozostający pod opieką,

 Pupilarny, łć., odnoszący ś. do sierot i nieletnich.

 Pupilka, łć., wychowanka.

 Pupka, lalka, poczwarka owadu.

 Pur, miara zbożowa, zawierająca 24 garnce.

 Purchać, rechtać, chrząkać.

 Purchatnica, grzyb z gatunku śluzowców.

 Purchaty, gąbczasty, dziurkowaty.

 Purchawiec — p. Pumeks.

 Purchawka, roślina z gromady grzybów, z rodziny purchawkowatych, bedłka kulkowa (fig.), nadęty pyszałek; zarozumialec; człowiek stary; strupieszały, stary grzyb, próchno.

 Purchawkowaty, z kształtu zbliżony do purchawki, kulisty, baniasty; p-e rośliny = rodzina grzybów właściwych.

 Purée, fr., (piure) warzywa lub owoce rozgotowane na gęsto i przetarte przez durszlak.

 Purgacja, łć., przeczyszczenie, rozwolnienie; oczyszczenie ś. z zarzutu, usprawiedliwienie.

 Purgans, łć., rozwolnienie, przeczyszczenie kiszek, lekarstwo przeczyszczające.

 Purgatorium, łć., czyściec.

 Purgatywny, fr., przeczyszczający, rozwalniający.

 Purgen, łć., preparat leczniczy przeczyszczający.

 Purgować, łć., przeczyszczać, sprawiać rozwolnienie; brać na przeczyszczenie.

 Purpura, łć., barwnik, dostarczany przez pewien rodzaj mięczaków śródziemnomorskich, barwa jasno-czerwona, szkarłat; p. wzrokowa: barwnik, znajdujący ś. w siatkówce oka; przen., płaszcz monarszy szkarłatny; wysokie dostojeństwo, godność królewska lub kardynalska.

 Purpurat, łć., dostojnik kościoła, kardynał.

 Purpurorodny, w purpurze urodzony, syn monarchy.

 Purpurować, łć., barwić na szkarłat, przyozdabiać w purpurę.

[478] Purpurowieć, łć., mieć a. przybierać kolor purpurowy.

 Purpurowo, łć., przysł., koloru purpury, szkarłatu.

 Purpurowy, Purpurzany, łć., szkarłatny, krwisto-czerwony.

 Purpurzyć, łć. — p. Purpurować.

 Puryfikacja, łć., oczyszczenie; podczas Mszy św. oczyszczenie kielicha po komunji kapłańskiej.

 Puryfikaterz, łć., ręczniczek płócienny do wytarcia kielicha i rąk kapłańskich podczas Mszy św.

 Puryfikator, łć., narzędzie do oczyszczania (gazów, cieczy i t. p.).

 Puryfikować, łć., oczyszczać.

 Purysta, łć., dbający o poprawność i czystość języka, dążący do wyplenienia wyrazów i zwrotów cudzoziemskich; dbający o czystość obyczajów i moralność.

 Purytanin, łć., w Anglji i Ameryce członek stronnictwa religijnego dążącego do oczyszczenia Kościoła ze wszystkich, dodatków nie opartych na Piśmie św., przen., człowiek zasad surowych i niezachwianych.

 Purytanizm, łć., przesadna surowość obyczajów, ścisłe przestrzeganie czego.

 Purytanka, łć., forma ż. od Purytanin.

 Puryzm, łć., oczyszczanie języków i zwrotów z naleciałości; przesadna czystość w mowie.

 Pusło, Puślisko, rzemień, u którego uwiązane jest strzemię.

 Pusować, łć., pchać naprzód, popierać osobę lub interes wszystkiemi siłami.

 Pustactwo, pustota, płochość, trzpiotowatość.

 Pustaczy, Pustacki, figlarny, wesoły, płochy, swawolny, postrzeleńczy, lekkomyślny.

 Pustak, człowiek pusty, swawolnik, wesoły, płochy; wietrznik, wartogłów, trzpiot, lekkoduch, postrzeleniec.

 Pustelnia, mieszkanie pustelnika; mieszkanie odludka, samotnika.

 Pustelnica, Pustelniczka, kobieta, żyjąca w samotnej ustroni, oddana modlitwie i rozpamiętywaniom pobożnym.

 Pustelnik, człowiek mieszkający w samotnej ustroni, np. w puszczy a. na pustyni, dla pokuty, modlitwy i rozpamiętywań pobożnych, eremita; przen., człowiek, lubiący samotność, odludek, samotnik.

 Pustka, miejsce puste, niczym nie wypełnione, próżnia; miejscowość niezaludniona, pustynia; pole nie obsiane, nieuprawne, gospodarka opuszczona; budowla opuszczona, ruina, zwaliska; puste wnętrze budynku, sali i t. p.; stać p-ą a. p-ami = być próżnym, niezajętym, opuszczonym.

 Pustkowie — p. Pustka.

 Pusto, próżno, bezludnie, opuszczenie; p. w głowie = bezmyślnie; wietrznie, brak rozumu, zastanowienia.

 Pustobrzmiący, niczym nie poparty, gołosłowny, czczy, nie posiadający istotnej treści: frazes p.

 Pustogłów, lekkoduch, wietrznik, trzpiot, pustak, swawolnik.

 Pustorogi, mający rogi wewnątrz puste.

 Pustorożec, w lm. p-ce, zwierzę dwukopytowe przeżuwające o rogach pustych, wół, bawół, owca, koza, antylopa i in.

 Pustosz, pustka, próżnia; ugór, gospodarka opuszczona; budynek zrujnowany.

 Pustoszeć, -eje, -ał; Pustoszyć się, stawać ś. pustym; wyludniać ś.

 Pustoszyciel, człowiek, który pustoszy, niszczyciel.

 Pustoszyć, pustym czynić, zamieniać w pustkowie, niszczyć, dewastować.

 Pustość, miejsce puste, czczość, próżnia.

[479] Pustota, pusta myśl, postępek pusty, swawola, pusty żart, zbytki; trzpiotowatość, lekkomyślność.

 Pustotka, Pustotnica, kobieta lekkomyślna, swawolnica, figlarka; trzpiotka, wietrznica.

 Pustować, bawić ś. swawolnie, figlować, dokazywać, pustką stać, być pustym, niezamieszkanym.

 Pustułka, ptak z rzędu sokołowatych, z rodziny sokołów (fig.).

 Pusty, nie zajęty niczym, niczym nie wypełniony, próżny, czczy; przen., bezpożyteczny, bezcelowy, jałowy, próżny, daremny; marny, pełny próżności, żądny chwały, zarozumiały; lekkomyślny, swawolny; trzpiotowaty, płochy, wietrzny; bezludny, opuszczony, niezamieszkany; nie mający pana, pozbawiony właściciela; śmiech p. = wesoły, lekceważący; z p-ej stodoły wróbel (a. i sowa) nie wyleci = głupia głowa nic mądrego nie wymyśli; z p-ego i Salomon nie naleje = gdy brak czego, niema na to żadnej rady.

 Pustynia, bezludna piaszczysta równina a. skalista, pokryta piaskiem i pozbawiona roślinności; mieszkanie pustelnika, pustelnia.

 Pustynieć, zmieniać ś. w pustynię.

 Pustyniowy, Pustynny, odnoszący ś. do pustyni; podobny do pustyni.

 Pustynnik, ptak z rzędu gołębiowatych, z rodziny stepówek (fig.).

 Puszasty, Puszysty, podobny do puchu, zrobiony jakby z puchu, pulchny, miękki a. nastroszony.

 Puszcza, wielki las odwieczny; miejsce opustoszałe, samotnia, pustka.

 Puszczać, dok. Puścić; pozwalać ujść, pozwalać pójść, odejść, wymknąć ś., nie zatrzymywać, uwalniać; wpuszczać, przepuszczać, dopuszczać, pozwalać; p. z siebie = popuszczać, wydawać: p. urynę, p. jad; p. zęby = ząbkować; p. krew = nacinać żyłę, aby zeszła pewna ilość krwi; łzy ś. puściły = popłynęły, zaczęto płakać; drzewa p-ją = dostają liści i pączków; p. pączki = wypuszczać; zboże p-a = kiełkuje; p. co mimo siebie = pomijać, nie zwracać uwagi, nie dbać o co, lekceważyć co, nie robić sobie nic z czego, patrzeć na co przez palce: p. co w niepamięć, p. w trąbę, p. kantem, p. co mimo oczu, mimo uszu, p. płazem = przebaczać, pozostawiać bezkarnym; rozłazić ś., dawać przejście przez siebie; rozwodzić ś., rozluźniać ś., rozłazić ś., pękać: obręcz p-a, drzwi p-ają; lżejszym stawać ś., mniej dokuczliwym, folgować, słabnąć: mróz p-a; śnieg, lód p-a = taje; ziemia puściła = rozmarzła; rzeka p-a = lód na niej pęka; ustępować komu swoje prawa do czego; oddawać, ustępować: p. majątek w dzierżawę, dom na licytację, zegarek w loterję; p. córce w posagu folwark = dawać; powierzać, polecać komu co; p. samca do samicy = pozwalać mu zaspokoić popęd płciowy; p. sprawę zaocznie = nie stawiać ś. w sądzie, pozwalać, żeby sprawa jakaś została osądzona bez bronienia ś.; p. bańki z mydła = wydymać je; nie wolno pary z ust puścić = nie wolno nic powiedzieć, i ani słówkiem ś. zdradzić; suknia p-ona = luźna w pasie; kolor p-a = traci na intensywności, blaknie; ściana, farba p-a = wala przy dotknięciu; brud, plama p-a = daje ś. wyprać, wywabić; p. włosy = rozpuszczać; wyrzucać, ciskać, miotać, wysyłać, kazać iść, [480]puszczać; porzucać, zaniedbywać; p. wieść = rozgłaszać, rozszerzać, rozpowszechniać; p. w kurs = w obieg; spławiać rzeką; budować, wznosić, prowadzić wzdłuż: p. mur, rów, okopy, kanał, p. kogo z kwitkiem = nic mu nie dawać, nie zadowolić go, pozostawiać go bez wszystkiego; p. kogo z torbami = doprowadzać go do nędzy; p. pieniądze = trwonić; p. ś., być puszczanym; przestawać trzymać ś. czego, odczepiać ś. od czego; wyruszywszy skąd, udać ś., podążać, pomykać: p. ś. w drogę, p. ś. kłusem, galopem, p. ś. w zawody, p. ś. na pełne morze, p. ś. w tropy, w pogoń; przen., odważać ś., narażać ś., ryzykować, hazardować ś.: p. ś. na awantury; p. ś. na domysły = gubić ś. w domysłach, p. ś. na wybiegi; przen., oddawać ś. czemu namiętnie, bez opamiętania; hulać, prowadzić życie niemoralne (zwłaszcza o kobiecie): wyrastając, pokazywać ś., kiełkować, runieć; wytryskać, wylewać ś. strumieniem.

 Puszczadło, narzędzie chirurgiczne de puszczania krwi, lancet.

 Puszczanka, duża wędka z łańcuszkiem, do łowienia szczupaków.

 Puszczański, dotyczący puszczy, mieszkający w puszczy.

 Puszczka, gałązka, latorośl, rózga.

 Puszczyk, ptak z rzędu kraskowatych, z rodziny sów (fig.).

 Puszczysty, obfitujący w puszcze, właściwy puszczy.

 Puszek, pierwsze, delikatne włoski, meszek: kutner, meszek na suknie; barwa na owocach; delikatne futerko, przyrządzik, do pudrowania twarzy, włosów; przen., oznaka niewinności dziewiczej.

 Puszka, nm., naczynie metalowe okrągłe a. kwadratowe, zamykane wiekiem; broń palna, armata, działo.

 Puszkarnia, nm., fabryka dział, wogóle broni palnej, ludwisarnia.

 Puszkarski, nm., odnoszący ś. do puszkarza, właściwy puszkarzowi, rusznikarski.

 Puszkarstwo, sztuka wyrabiania dział, wyrób broni palnej, rusznikarstwo; sztuka robienia fajerwerków, pirotechnika.

 Puszkarz, rzemieślnik, wyrabiający armaty a. wogóle broń palną, ludwisarz, rusznikarz; kanonjer, artylerzysta; ten, który robi ognie sztuczne, pirotechnik.

 Puszkowaty, z kształtu zbliżony do puszki.

 Puszta, węg., step węgierski bezleśny, porosły trawą; folwark stepowy w Węgrzech.

 Puszyć, okrywać puchem, obwodzić puchem; puchem ś. okrywać, puch puszczać; przen, wbijać w pychę, czynić zarozumiałym; zadzierać nosa, napuszać ś.; p. ś., dostawać puchu, pierzem ś. okrywać; obłazić pierzem; rozdymać ś., wydymać ś., pęcznieć; być zarozumiałym, pysznić ś., nosa zadzierać.

 Puszysty, podobny do puchu, okryty jakby puchem; pyszny, zarozumiały, dumny, nadęty.

 Puścić — p. nied. Puszczać.

 Puścieć, stawać ś. pustym, pustoszeć, wyludniać ś.

 Puścina, mieszkanie odludne, na pustkowiu.

 Puściuteńki, Puściutki, Puściusieńki, całkiem pusty.

 Puścizna, majątek, który po śmierci czyjejś zostaje jego spadkobiercom, spadek, dziedzictwo; scheda, ojcowizna, sukcesja; zapis testamentowy; spadek nie mający prawnego następcy, kaduk; przekazany od przodków spadek duchowy, ojcowizna: p. pracy, ideałów; pustki, golizna.

[481] Puślisko — p. Pusło.

 Putacz, marnotrawca, hulaka, rozrzutnik.

 Putać, dok. Putnąć, prowadzić życie wesołe, hulaszcze, puszczać ś., trwonić pieniądze.

 Putersznyt — p. Butrsznyt.

 Putnia, naczynie do noszenia wody na plecach, przy pomocy szelek; ceber, wiadro.

 Putrefakcja, łć., gnicie, but wionie.

 Puzderko, zdr. od Puzdro.

 Puzdro, łć., pudełko z przegródkami a. z wklęsłościami zastosowanemi do przedmiotów tam przechowywanych; futerał, olstro.

 Puzon, nm., instrument muzyczny metalowy dęty, rodzaj trąby, składającej ś. z dwu części, które rozsuwając lub zsuwawajączsuwając, można z nich wydobywać tony różnej wysokości (fig.).

 Puzonista, nm., grający na puzonie.

 Puzyrnik, roślina z rodziny szakłakowatych, prusznik.

 Puzzolana, wł., ziemia gliniasto-żelazista w okolicach wulkanicznych we Włoszech, zarobiona z wapnem, daje wyborny cement.

 Pużyn, roślina z rodziny krzyżownicowatych.

 Puzyna, sam wierzchołek kłosa, ość u kłosa.

 Pycha, przeciwieństwo pokory, pysznienie ś., duma, buta, nadętość; próżność, zarozumiałość.

 Pyemia — p. Pjemja.

 Pyf!, wykrz., którym rozkazuje ś. wyżłowi, aby co przyniósł, przyaportował; szczucie psa, aby ugryzł kogo.

 Pyk!, wykrz., oznaczający pyknięcie.

 Pykać, dok. Pyknąć, palić, kurzyć (fajkę, cygaro, papierosa); wydawać wargami odgłos pyknięcia.

 Pyleniec, roślina z rodziny krzyżowych.

 Pyli! Pyli!, wykrz., służący do przywoływania kur, kurcząt.

 Pylica, choroba płucna, pochodząca z wdychania pyłu.

 Pylić, pyłu napuszczać, pyłem napełniać, zakurzać; zapylać; p. ś., pyłem ś. pokrywać, brudzić ś. kurzem, kurzyć ś.; uczn., mylić ś., nie umieć lekcji.

 Pylinka, pyłek, atom.

 Pylnik, woreczek, uczepiony u szczytu pręcika kwiatowego, zawierający pyłek kwiatowy (fig.).

 Pylony, gr., potężne, czworoboczne, tępościęte wieże, ozdabiające główne wejście świątyń egipskich.

 Pył, proch, unoszący ś. w powietrzu, pochodzący z roztartych minerałów, piasek drobny, kurz.

 Pyłek kwiatowy, komórki zarodcze, umieszczone w pylnikach kwiatowych, gdy upadają na znamię słupka, zapładniają roślinę.

 Pyłgać, suwać ś. po powierzchni, pełzać.

 Pyłki, popędliwy, krewki.

 Pyłkowaty, zawierający pyłek, podobny do pyłku.

 Pypeć, choroba, objawiająca ś. na języku u drobiu domowego, skutkiem czego drób jeść nie może; przen., mieć p-a na języku = nie być wymownym, nie móc ś. wygadać, plątać ś. w mowie; trzeba mu co dać, bo dostał by p-a = trzeba dać mu jeść, bo mu język ucieknie; zdarto mu p-a = upokorzono go, uśmierzono, przytarto mu rogów.

 Pypka, brodawka sutkowa; fajeczka, pipka.

 Pypłać, miąć, walać.

 Pyraki, Pyrzaki, płatki kopciu; resztki słomy, spalonej przy ogrzewaniu pieca chlebowego.

 Pyrć — p. Perć.

[482] Pyrgać, dok. Pyrgnąć; biec, uciekać, pędzie, śpieszyć.

 Pyrka, kartofel.

 Pyrkały, pękaty, przysadzisty.

 Pyro — p. Piro-.

 Pyrologja, gr., nauka o ogniu.

 Pyromanja, gr., manja podpalania.

 Pyrometr, gr., przyrząd do mierzenia wysokich temperatur.

 Pyrrhusowe zwycięstwo, zwycięstwo, odniesione z zupełnym wyczerpaniem sił, po którym już tylko należy klęsk oczekiwać (król Epir u Pyrrhus pobił Rzymian pod Herakleją, ale poniósszy ogromne straty, miał powiedzieć: jeszcze jedno takie zwycięstwo, a pozostanę bez wojska).

 Pyrronizm, łć., nadmierny sceptycyzm, powątpiewanie o wszystkim (nazwa od filozofa greckiego Pyrrona, 318—282 przed Chr.).

 Pyrsz, skradanie się myśliwca ku zwierzowi, podchodzenie.

 Pyrzówka, roślina z rodziny traw, gatunek miętlicy.

 Pysio, zdr. od Pysk; buzia, twarzyczka.

 Pysk, morda, ryj, gęba, paszcza; twarz, usta u człowieka: daj p-a! = ucałujmy ś.; otworzyć na co; wielki p. = rozdziawić usta z podziwieniem; dać komu w p., strzelić kogo w p. = uderzyć go w twarz; dostać w p. = być uderzonym w policzek; stul p.! = zamiklnij!; mocny w p., ma wielki p. = jest pyskaty, zuchwały w gadaniu; wywrzeć na kogo p., wyjechać na kogo z p-iem = zacząć wymyślać; zbić, sprać komu p-i = wyłomotać po policzkach; zmarzły mi p-i = policzki; jakby mi kto dał w p. = zawstydziłem ś., zażenowałem ś. w gwałtowny sposób; ciemno, choć daj w p. = zupełnie ciemno.

 Pyskacz, człowiek kłótliwy, wygadany.

 Pyskać, ryć pyskiem; gmerać, grzebać, przewracać w czym.

 Pyskaty, krnąbrny, hardy, zuchwały; wyszczekany, gadatliwy.

 Pyskować, dużo i zuchwale mówić; odpowiadać hardo.

 Pyszałek, dumny, nadęty, zarozumialec.

 Pyszałkostwo, pycha, zarozumiałość.

 Pyszałkowaty, podobny do pyszałka, czupurny, zarozumiały.

 Pyszczek, zdr. od pysk, buzia, twarzyczka.

 Pyszka, jęczmień otłuczony, używany zamiast krup do potrawy.

 Pyszlin, roślina z rodziny owełkowatych, banksja.

 Pysznić się, być dumnym z czego, wynosić ś. z czego, chlubić ś., chełpić ś., szczycić ś. czym; unosić ś. pychą, zadzierać nosa.

 Pysznie, przysł., wybornie, doskonale, wspaniale, pięknie, świetnie.

 Pysznieć, stawać ś. pysznym, dumnieć.

 Pysznobrzmiący, napuszony, górnolotny.

 Pysznogłówka, roślina z rodziny wargowych.

 Pysznokwiat, Pyszny kwiat — p. Wdziękosława.

 Pysznomówny, mówiący z chełpliwością, zarozumiały; mówiący górnolotnie.

 Pysznopióry, mający piękne, bogato ubarwione pióra.

 Pyszny, nadęty pychą, butny, hardy, zarozumiały, dumny; wspaniały, przepyszny; przedni, doskonały, wyborny; z p-a ś. mieć = źle wyjść na czym.

 Pyta, chustka skręcona, jako narzędzie do bicia w niektórych grach dziecięcych; uderzenie pytą.

 Pytacz, człowiek, który ś. o coś pyta; jeden z dwu drużbów wiejskich, zapraszających na wesele.

 Pytać, Pytać się, zapytywać, zadawać pytanie, dowiadywać ś., dopytywać ś.; czy kpisz, czy o drogę p-asz? = najwyraźniej drwisz [483]ze mnie; kto p-a, nie błądzi = pytać ś. nigdy nie zawadzi; p. ucznia a. uczennicę = wyrywać do lekcji; nie p-aj czego = nie spodziewaj ś., nie szukaj, nie żądaj; troszczyć ś. o co, dbać o co, wiele sobie z czego robić, zwracać na co uwagę, zważać na kogo, na co.

 Pytająco, przysł. w pytający sposób.

 Pytajnik, w gram., znak zapytania (?).

 Pytanie, dopytywanie ś. o co, informowanie ś o czym, dowiadywanie ś. o co; zdanie pytające, frazes pytający; wątpliwość, niepewność, kwestja; zadanie do rozwiązania; zagadnienie, które profesor rzuca uczniowi a. studentowi dla przekonania ś., czy umie przedmiot; p. na egzaminie = kartka z wypisanym numerem zagadnienia, na które egzaminowany musi odpowiedzieć; p. retoryczne = zwrot mowy, polegający na tym, że mówiący niby ś. o coś pyta, nie dlatego, żeby nie wiedział, ale dla obudzenia ciekawości czytelnika lub słuchacza; to wielkie p.! = niewiadomo jeszcze, jak to będzie; p.! = ma się rozumieć.

 Pytel, nm., worek muślinowy ruchomy w młynie, przez który przesiewa ś. mąka zmielona (f.); przez p. co przepuścić = szybko, pośpiesznie zrobić; język na p. puścić = rozgadać ś.; ma język, jak p. = wygadany.

 Pytja, gr., kapłanka w świątyni Apollina w Delfach, z której słów, wygłaszanych w odurzeniu, i kapłani układali przepowiednie przyszłości.

 Pytka, zdr. od Pyta; ogon koński, porośnięty rzadkim włosieniem; wziąć na p-i = na śledztwo, męki, tortury; przesłuchiwanie, indagacja, śledztwo.

 Pytlować, nm., przepuszczać przez pytel: p. mąkę; przen., p. językiem = dużo gadać, trajkotać, gębować.

 Pytlowany, przepuszczony przez pytel: mąka p-a.

 Pytlowiec, nm, chleb pytlowy.

 Pytlownia, Pytlarnia, nm., oddział w młynie, gdzie pytluje ś. mąka.

 Pytlowy, nm., odnoszący ś. do pytla, przyrządzony za pomocą pytla: mąka p-a = przepuszczana przez pytel; chleb p. = wypieczony z mąki pytlowanej.

 Pyton, gr., olbrzymi wąż niejadowity (4 do 9 metrów długi, zależnie od gatunku), z rodziny dusicieli (fig.); w mitol., bajeczny wąż potworny, zabity przez Apollina, zwanego stąd Pytyjskim.

 Pytonissa, gr., wieszczbiarka, wróżka.

 Pytyjskie igrzyska, inaczej Delfickie igrzyska, odbywały ś. w Grecji co cztery lata na cześć boga Apollina.

 Pyza, rodzaj leguminy, budyń; w lm., p-y, kluski; twarz tłusta, pucołowata; człowiek o pucołowatej twarzy, puca.

 Pyzaty, tłusty, pucołowaty.

---

Przypisy

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.