M. Arcta Słownik Staropolski/Z (całość)

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Antoni Krasnowolski; Władysław Niedźwiedzki
Tytuł	Słownik Staropolski
Data wydania	ok. 1920
Wydawnictwo	M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako:
	Indeks stron

[873]{{#lst:Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0873|Z-początek|}} [874]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0874 [875]zabezpiecza, że oddał, a tamten zaprzecza).

Zabiadać, p. Zabiedać.

Zabić, niedok. zabijać, 1) wbić za co (Z. sobie drzazgę za paznokieć); 2) Z. koniowi za żywe = kując konia, trafić gwoździem w mięso, zagwoździć, zakłóć konia; zabijać komu = zalewać sadła za skórę, doskwierać, dokuczać do żywego; 3) Z. kogo = rznąć, uderzyć, zadać mu raz, cios (zabił go, rznął go przez głowę); 4) sparaliżować, ruszyć (powietrzem, paraliżem zabity); Z. się, np. w nogę = uderzyć się, urazić się).

Zabiedać, zabiadać, zacząć biadać.

Zabiedz, zabiegnąć, niedok. zabiegać, zabiegiwać, 1) Z. kogo = zaskoczyć; wypaść komu (wojna go zabiegła); 2) Z. niedok. czemu, czego = zabiegać, starać się o co; 3) Z. komu, Z. komu w drogę = Z. komu drogę, wybiedz naprzeciw komu; 4) zabiegać złemu, niebezpieczeństwu = zapobiegać.

Zabieglec, ten, co dokąd zabiegł, schronił się, zbieg.

Zabiegły, daleko zapędzony, odległy, daleki (za wschodem gdzieś zabiegłym ostrów się zieleni; sprzągłeś z Meksykiem zabiegłe Japony; na dal swoje zabiegłe posyłamy myśli).

Zabiegłość, rozpasanie, wyuzdanie.

Zabielić, zajaśnieć, zaświtać (czy mu dzień jutro zabieli?).

Zabieliwać, zabielać; Z. się, zabielać się (morza zabieliwają się od flag).

Zabijacz, zabijak, zabijca, zabilca, zabójnik, zabójca, morderca.

Zabijaczka, zabójczyni, morderczyni.

Zabijak, 1) p. Zabijacz; 2) mocarz, bohater.

Zabijarnia, miejsce, gdzie zabijają ludzi.

[876]Zabijatyka, trucizna (miód Z.).

Zabijca, p. Zabijacz.

Zabijstwo, zabilstwo, zabój, zabójnia, zabójstwo.

Zabilca, p. Zabijacz.

Zabilstwo, p. Zabijstwo.

Zabiór, 1) zabór; 2) małe dziecko; mały koniczek.

Zabita śmierć = zabicie, stracenie (zabitą śmiercią zginął, zszedł; o zabitą śmierć przyszedł; zabitą śmierć zasłużył; „zabitą śmierć” = do djabła, do kaduka.

Zabitość: do zabitości = co niemiara (wziął pienięstwa do zabitości).

Zabladnąć, zajść bladością.

Zableszczyć, zabłysnąć (Z. oczy na strony).

Zabłąd, zabłądź, 1) zabłądzenie, zabłąkanie się (kroczyć zabłędem = chodzić błądząc); 2) manowiec, wertep (wiatr go skręca w uboczne zabłądy); 3) zbłądzenie, błąd, wykroczenie, przestępstwo.

Zabłądź, p. Zabłąd.

Zabłysny, który zabłysnął, zabłysły.

Zabobonny, czczony zabobonnie (Gangies Z.).

Zaboboński, zabobonny.

Zaboboństwo, zabobonność.

Zabogacić się, zacząć być bogatym.

Zabolały, zbolały (umysł Z.).

Zaboleć, zachorować.

Zabość, niedok. zabadać, zakłóć (Z. palec tarnią).

Zabój, 1) p. Zabijstwo; 2) drąg, wrzeciądz.

Zabójnia, p. Zabijstwo.

Zabójnica, wybijanie, wyciskanie pieczęci.

Zabójnik, p. Zabijacz.

Zabrać, niedok. zabierać gust, ochotę = nabierać gustu, ochoty; Z. się w co = zawiązać się w co, nabrać czego (krowa w ciało lub w mleko zabiera się).

Zabratać się, pobratać się (lud ze złością się zabratał).

Zabrona, zabronienie, zakaz.

Zabronny, 1) zabroniony, [877]zakazany; 2) zabraniający.

Zabrońca, ten, co zabronił.

Zabruczyć, p. Zabrudzić.

Zabrudzić, zabrukać, zabruczyć, niedok. zabrudzywać, 1) zaćmić, zachmurzyć (morze falą wiatr zabrudził; zabrukał Pan w swym gniewie córkę sjońską; Z. czoło); 2) zarazić, zapaskudzić, zaplugawić (Z. gangreną).

Zabrudzywać, p. Zabrudzić.

Zabrzechać, zabrzechtać, zabrzechotać, zaszczekać.

Zabrzechotać, p. Zabrzechać.

Zabrzechtać, p. Zabrzechać.

Zabrzeg, zabrzeże, miejsce za brzegiem.

Zabrzeże, p. Zabrzeg.

Zabrzeżysty, mający strome brzegi (Dunaj Z.).

Zabrzmieć, niedok. zabrzmiewać, zajść nabrzmiałością.

Zabrzmiewać, p. Zabrzmieć.

Zaburtować, burtując założyć, zawiązać.

Zaburzka, burza, zaburzenie.

Zaburzliwy, skory do zaburzeń (pijaństwo zaburzliwe).

Zaby, czyby, czyliby.

Zabyć, niedok. zabywać, zapomnieć.

Zabystrzyć, zrobić bystrym, zaostrzyć (orle! kto ci oko zabystrzył?).

Zabyt, zapomnienie.

Zabytek, zachowane resztki dobytku (rozdać swój Z.).

Zabywać, 1) p. Zabyć; 2) wściekać się.

Zac, p. Zacz.

Zachacie, miejsce za chatą, za chatami.

Zachałem, zahałem, ogółem, wogóle, wrumel (wszystkich siekł Z.).

Zachciew, zachcianka.

Zachełścić, zaszeleścić, zaszumieć, zaszemrać (woda zachełściła po kamykach).

Zachełzać, p. Zachełznąć.

Zachełznąć, zakiełznąć, niedok. zachełzać, [878]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0878 [879]albo Z. się komu = zjednać sobie jego łaskę, zasłużyć się, przymilić się mu; Z. się, 1) zatrzymać się, poczekać (jeszcze się z tem zachowam); 2) wytrwać, stać przy kim, przy czem wytrwale (Z. się w dobrem); 3) Z. się komu = zjednać sobie jego łaskę; 4) Z. się czem komu = przysłużyć się, przymilić się; 5) wywdzięczyć się; okazać się szczodrym (Z. się komu cudzem, swojem); 6) Z. się czem = opiekować się.

Zachowałość, zachowanie, wzięcie, poważanie.

Zachowały, 1) Z. w cnocie, w dobrem sprawowaniu się i t. p. = trwały, wytrwały, stateczny, doświadczony; 2) wychowany, wykształcony; 3) mający zachowanie u kogo, wzięty, dobrze zasłużony; 4) będący w czyich łaskach, w łasce u kogo.

Zachowanie, 1) Z. z kim = stosunki, zażyłość, obcowanie, przyjaźń; 2) gościnność.

Zachowawać się, zachowywać się.

Zachowca, zachowywaciel, zachowawca, ten, co zachowuje.

Zachowywaciel, p. Zachowca.

Zachowywacielka, zachowawczyni.

Zachowywać i Z. się, p. Zachować się.

Zachód, kloaka, wychodek.

Zachów, zachowanie, ratunek, ochrona.

Zachrabotać, zachrobotać.

Zachrzęsnąć, zachrzęścieć.

Zachuchrać, zagmatwać, sprawić nieład.

Zachwarszczeć, zachrzęścieć.

Zachwastać, zachwastnąć, 1) szastając zarzucić, zamieść; 2) zachlastać, zachlapać, zaszargać.

Zachwastnąć, p. Zachwastać.

Zachwat, letarg, śpiączka.

[880]Zachwichnąć, świsnąć (Z. batem).

Zachwycenie, utrata zmysłów.

Zachynąć, zachylić; Z. się, zawięznąć (Z. się w samołówce).

Zaciąć, niedok. zacinać, 1) zająć ostro (Z. wiosłem wodę); 2) nitkę natarłszy kredą, Z. nią na desce = odbić po ciesielsku; 3) Z. rozumu i t. d. = wysilić, natężyć rozum i t. d., wziąć na rozum; 4) zwinnie, żwawo co odbyć (zacinać w karty = ciąć, rznąć; Z. hołubca = wyciąć); 5) zacinać na kogo, na co = zakrawać, wyglądać (zacinać na szulera); 6) stłumić, zdusić (Z. w sobie jęki).

Zaciąg, zaciąż, 1) zaciąganie, zaciągnięcie; 2) na Z. = nazad pod wodę (płynąć na Z. = na trel); 3) pociągnięcie (za pierwszym pługa zaciągiem); 4) pańszczyzna z bydlęciem (Z. na pańskiem odprawować); 5) ciąg, łańcuch, pasmo (niemasz folgi ni wytchnienia w zaciągu mego cierpienia); 6) zawłoka u bydła, łuszczka na oku; 7) Z. dokąd = wyprawa, ekspedycja; 8) Z. wojska = werbunek (bezpieczny od zaciągu; wojsko cudzoziemskiego zaciągu = autoramentu); 9) Z. o co = zabieg, staranie, zachód; 10) zamysł, przedsięwzięcie; 11) Z. z kim = zajścia, zatargi.

Zaciągać i Z. się, p. Zaciągnąć.

Zaciągiwać i Z. się, p. Zaciągnąć.

Zaciągnąć, niedok. zaciągać, zaciągiwać, 1) Z. kogo dokąd, na co = pociągnąć, skłonić, zniewolić (Z. kogo do stosunku cielesnego ze sobą; Z. czyje serce za sobą; Z. kogo do swej przyjaźni; 2) zasięgnąć (Z. czyjej rady); 3) zaciąga za sobą = ma wziętość u ludzi; 4) Z. co na kogo, na co = ściągnąć, [881]sprowadzić (Z. gniew na kogo, pomstę na miasto); 5) Z. komu = ciągnąc zabiedz komu drogę, zastąpić komu w drodze (Z. z wojskiem nieprzyjacielowi); 6) zacisnąć (Z. prasę); 7) zawrzeć, zawiązać, zabrać (Z. związek, przyjaźń); 8) zawiązać kogo w co = zawikłać, wciągnąć, wplątać; 9) Z. na co = powziąć chętkę, powziąć chrapkę. Z. się, 1) wdać się, zawikłać się (Z. się w daremne kłótnie); 2) ciągnąc zapędzić się, spracować się (wiosłem napycha, kędy zaciągał się z pługi; chrapi w gardle szkapie, gdy się ku górze zaciągnie); 3) Z. się w bieg = zapędzić się, rozpędzić się; 4) Z. się w daleki wiek = zajść; 5) Z. się na co = zanieść się na co długiego (Z. się na deszcz, na wojnę).

Zaciąż, p. Zaciąg.

Zaciążnik, zaciężnik, żołnierz zaciężny.

Zaciążny, werbunkowy, zaciągowy.

Zacich, p. Zacisz.

Zaciec, niedok. zaciekać, 1) zaciekać komu oczy = zacimiać (zazdrość zacieka oczy); 2) Z. komu = zabiedz, zaskoczyć mu; 3) albo Z. się dokąd = zapędzić się, zapuścić się; Zaciekać się, odsadzić się, rozpędzić się do skoku.

Zaciecz, zalew.

Zacieczca, pies zaciekający się w polowaniu.

Zaciek, 1) zapęd, rozpęd, rozmach (w zacieku hufce na się uderzyły; z zacieku, zaciekiem skoczyćskoczyć); 2) zaciekanie się nad czem.

Zaciekać i Z. się, p. Zaciec.

Zaciemek, miejsce zaciemnione.

Zaciemnieć, zajść ciemnością, zaćmić się.

Zacieniać, p. Zacienić.

Zacienić, niedok. zacieniać, 1) kłopotem sobie głowę Z. = zasępić, zafrasować; 2) zasłonić, [882]obronić (Bóg cię zacieni).

Zacierpieć, zacirpieć, ścierpieć, znieść.

Zacięcie, zarys, linja, rys (pierwsze zacięcia w marmurze = zaciosania; zacięcia profilu twarzy).

Zaciężnik, p. Zaciążnik.

Zacimiacz, ten, co zacimia (Z. prawdy).

Zacinać, p. Zaciąć.

Zacirpieć, p. Zacierpieć.

Zaciskać, p. Zacisnąć.

Zacisnąć, niedok. zaciskać, cisnąć aby zaleciało dokąd (Z. kamieniem; drzewo precz od siebie zacisnąłzacisnął).

Zacisz, zacich, zaciszek, zacisze.

Zaciszek, p. Zacich.

Zacnorodny, z zacnego rodu pochodzący, dobrze urodzony, pański.

Zacność: w zacności mieć = w poważaniu mieć.

Zacny, cenny, szacowny, szanowny, czcigodny, przedni (zacna pamięć jego; zacne imię u poddanych; wszędzie zacne święte imię Twoje; zacnej nauki człowiek; miasta wielkie i zacne budował = znaczne, znakomite).

Zacofnąć, niedok. zacofywać, cofnąwszy zatrzymać, zahamować (Z. krok swój).

Zacofywać, p. Zacofnąć.

Zacuchnąć komu = zalecieć go, zapachnieć mu. Z. się, zaśmiardnąć się.

Zacucić, wzniecić, wywołać (smród mór zacuci).

Zacugować, zaciągnąć, zadzierzgnąć, zawiązać.

Zacukrować, zaprawić cukrem.

Zacz, zac, za co ni przecz, ni Z. = nie wiedzieć dlaczego, bez przyczyny; mieć kogo Z. = poważać, cenić, szanować go.

Zaczajny, dotyczący zaczajenia się (wiedział przeskoki i zaczajne znaki).

Zaczapić, zacapić.

Zacząć, niedok. zaczynać, zaśpiewać [883]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0883 [884]Zaćmienie w mieszku, w kieszeni = pustki.

Zaćmiwać, p. Zaćmiać.

Zaćpać, zapchać, zamulić (pęcherz mułem piaszczystym zaćpany; zaćpanie śledzionej i wątroby ziele to otwiera).

Zaćwierdzać, p. Zaćwierdzić.

Zaćwierdzić, niedok. zaćwierdzać, zatwierdzić; zatwardzić.

Zad, 1) na Z., po Z., w Z. = w tył, w tyle, z tyłu (włożył przód na Z.; posłali z nią wiele sług na przód i na Z.; koń na przód kowany, na Z. bosy; rozstawia po Z. siebie przewodniki, aby za nim prowadzili hetmana; kamienie w Z. przez głowy ciskali); 2) w Z. = nazad, napowrót; 3) po zadzie, na zadzie = w tyle; 4) z zadu = z tyłu.

Zadać, niedok. zadawać, 1) dać zadatek; 2) zawiesić, zaczepić (szaflik zadany za ucho na gwóźdź); 3) zadają sobie i t. d. = idą o pierwszeństwo (zadają sobie w trąbieniu, popisują się trąbieniem jeden nad drugiego; zadawać sobie wzajemnie słowa nieuczciwe); 4) niechby uderzył moje dziecko, oj, zadałbym ja mu! = dałbym, pokazałbym mu, poczułby mnie)mnie; 5) udać, zmyślić (Z. sobie chorobę); 6) Z. ciastu = zakwasić ciasto)ciasto; 7) oddać, posłać (Z. syna do szkoły).

Zadar, darmo.

Zadatny, tyczący się zadania czego, np. trucizny (przyprawy zadatne).

Zadawnić, zatrzeć wskutek dawności, przedawnić (czas zadawnił hańbę).

Zadawność, przedawnienie.

Zadawny, przedawniony, zadawniony.

Zadąć, niedok. zadymać, 1) księżyc zadęty = zachmurzony, zadymką zakryty; 2) Z. na sowę, Z. sowę = spuścić z [885]tonu, spuścić nos na kwintę, smutnie się odezwać.

Zadebić, zabić, zatłuc kogo.

Zadechnąć, niedok. zadychać, zamrzeć.

Zadeczny, zadkowy, tyczący się zadka, pośladkowy.

Zadem, zadma, zadęcie, zawiew (ZZ. żagiel pędzi).

Zademek, zadymek, zademka, zadymka.

Zademka p. Zademek.

Zaderewisty, szybki, wartki (koń, łuk Z.).

Zadłabać, p. Zadłabić.

Zadłabić, zadłabać, zadławić, zadusić.

Zadmuchnąć, niedok. zadmuchywać, zadmuchować, 1) wdmuchnąwszy zapełnić (oczy proszkiem zadmuchywać); 2) wdmuchnąć, zapędzić dmuchnięciem (proch w nos Z.); 3) jako śmiesz figurami Starego Testamentu alegować, wszakżeś je zadmuchnął precz = odrzuciłeś, obaliłeś.

Zadmuchować, p. Zadmuchnąć.

Zadmuchywać, p. Zadmuchnąć.

Zadnica, tyłek, zadek.

Zadnie, wtyle, ztyłu.

Zadny, tyczący się zadu, zadka (półdupki, policzki zadne).

Zadowolność, zadowolenie.

Zadowolny, zadowolony.

Zadrali, zadarli.

Zadrał, zadarł.

Zadrap, zadrapanie, zadrapanie się.

Zadrewnić, zadrzewić (Z. w lasach).

Zadrętwieć, zatrętwieć, zdrętwieć, zamrzeć.

Zadrobić, drobiąc zapuścić; zdrobnić.

Zadrobnieć, niedok. zadrobniewać, zacząć drobnieć, maleć; skarłowacieć (Leszek choć zadrobniały, ale mężny).

Zadrygnąć, zadrgnąć.

Zadrzeć, niedok. zadzierać, 1) zadzierać w śpiewaniu, w graniu = fałszować, drapać uszy; 2) zadzierać na co = zarywać czego.

[886]Zaduch, zaduszność, dychawica, duszność, dychawiczność.

Zadum, zaduma.

Zaduma, melancholja.

Zadumały, p. Zadumiały.

Zadumiały, zadumały, zadumiany, zadumny, zdumiały, zdziwiony.

Zadumiany, p. Zadumiały.

Zadumieć, niedok. zadumiewać, wprawić w zadumę, zdumieć, zastanowić, zadziwić. Z. się, zadumać się.

Zadumiewać i Z. się p. Zadumieć.

Zadumny, p. Zadumiały.

Zadurzeć, odurzeć.

Zadusisty, p. Zaduszny.

Zaduszliwy, p Zaduszny.

Zaduszny, zaduszliwy, zadusisty, 1) pełen zaduchu, zaduszony (miejsce zaduszne); 2) mający duszność, dychawiczny; 3) obiad Z. = stypa po umarłym.

Zadworny, zadworski, 1) zewnątrz od dworu będący, zewnętrzny (obrona zadworna); 2) sądy zadworne = za dworem królewskim idące (kanclerskie sądy mają nazwisko zadwornych, że się na dworze królewskim odprawiają; juryzdykcja królewska sejmowa i nadworna).

Zadworować z kogo = zadrwić dwornie.

Zadworski, p. Zadworny (pozew Z.).

Zadybać, zdybać; dybiąc załapać (orda zadybana, nie mogła uwieść obłowu).

Zadychać, p. Zadechnąć.

Zadylować, zagrodzić, zasłonić dylami (hetman swoich zadylował = zakrył).

Zadymać, p. Zadąć.

Zadymek, p. Zademek.

Zadyszały, który się zadyszał, zadyszany.

Zadziać, niedok. zadziewać, 1) zarzucić co na siebie, wdziać (Z. but, rękaw, żałobę); 2) Z. otwór = zarobić, zasłonić, załatać; 3) zacząć dziać drzewo bartne, wyrabiać barć na drzewie.

Zadziad, prapradziad.

Zadział, 1) zadziałanie, [887]zadziaływanie; 2) udział dany komu.

Zadziałać, zadziełać, niedok. zadziaływać, zadzielać, zadzieliwać, 1) p. Zaczynić, (kara, jaką uczynek jego zadziałał = na jaką zasłużył; temu, kto mu łaski zadziałał, jest wdzięczen); 2) Z. co złego = zbroić, popełnić; 3) zapłacić działaniem, odwetować, odsłużyć, odwdzięczyć Zodwdzięczyć (Z. łaski, dobrodziejstwa; Z. tym, co nam co dobrego uczynili); 4) Z. ciasto = zarobić, zaczynić.

Zadziałek, barć rozpoczęta na drzewie i nie skończona.

Zadziaływać, p. Zadziałać.

Zadziczeć, zacząć dziczeć.

Zadzieckować, zająć komu mienie, zafantować.

Zadziedziczały, odziedziczony.

Zadziedziczyć, odziedziczyć.

Zadzielać, p. Zadziałać.

Zadzieliwać, p. Zadziałać.

Zadziełać, p. Zadziałać.

Zadzier, p. Zadzior.

Zadzierać, p. Zadrzeć.

Zadzierek, p. Zadzior.

Zadzierga, zapora, zawada, uwięź (piorun wydarty z zadziergi).

Zadzierk, p. Zadzior.

Zadzierżać, p. Zadzierżeć.

Zadzierżawać, p. ZadzierżećZadzierżeć.

Zadzierżeć, niedok. zadzierżać, zadzierżawać, zadzierżywać, 1) zatrzymać; 2) utrzymać (Z. kogo w skromności); 3) Z. komu grzechy = nie rozgrzeszyć go.

Zadzierżyciel, zadzierżywacz, ten, co zatrzymał albo co zatrzymuje.

Zadzierżywacz, p. Zadzierżyciel.

Zadzierżywać, p. Zadzierżeć.

Zadziewać, p. Zadziać.

Zadzior, zadzier, zadzierek, zadzierk, zadra.

Zadziw, zadziwienie, podziw.

[888]Zadzwonić: zadzwonią komu uszy = zadzwoni mu w uszach.

Zadżdżyć się, zanieść się na deszcz, rozdeszczyć się.

Zadźwignąć, dźwigając zatrzymać, podźwignąć, podnieść (Z. upadłego).

Zafantować: osoba zafantowana = zakładnik.

Zafasować, zawalić, zatarasować (Z. bramę kamieniami, ziemią).

Zafrymarczyć, frymarcząc zamienić.

Zagad, zagadnięcie, odezwanie się, przemówienie.

Zagadka, omówienie, alegorja.

Zagadliwy, 1) zagadkowy; 2) zawierający zagadkę, podobny do zagadki.

Zagadnąć, zagadkę zadać do rozwiązania (zagadnę wam gadkę)gadkę).

Zagadzać, p. Zagodzić.

Zagaisko, miejsce zagajone.

Zagar od węgli = czad.

Zagardlić, zagarlić, zagardłować, 1) zadusić; 2) zarobić z narażeniem gardła = życia; 3) zwęzić ku górze, zaostrzyć (Z. rurę; trąba psa zagardlona).

Zagardłować, p. Zagardlić.

Zagarlić, p. Zagardlić.

Zagarnywać, zagarniać.

Zagaszczać i Z. się, p. Zagościć.

Zagaszywać, zagaszać.

Zagata, łata drewniana zasłaniająca dziurę w ścianie chałupy.

Zagąszczać i Z. się, p. Zagęścić.

Zagąść, zagędnąć, zagędzić, zagrać.

Zagębować statek = za gębę uchwycić, zawiązać.

Zagędnąć, p. Zagąść.

Zagędzić, p. Zagąść.

Zagęstnić i Z. się, p. ZagęścićZagęścić.

Zagęstnieć, p. Zagęścić.

Zagęstwić, p. Zagęścić.

Zagęstwieć, p. Zagęścić.

Zagęszczywać i Z. się, p. Zagęścić.

Zagęścić, zagęstnić, zagęstwić, zagęszczać, zagęszczywać, zagąszczać, [889] zagęstwiać, 1) Z. czem = zatkać, zapchać (tłumy zagęściły bramy; strzały zagęściły powietrze; Z. mowę niepotrzebnemi słowami); 2) Z. monetę = rozpowszechnić, obficie puścić w kurs; Z. się, zagęścieć, zagęstnieć, zagęstwieć, rozpowszechnić się, rozmnożyć się.

Zagęścieć, p. Zagęścić.

Zagląd, zaglądanie, zajrzenie.

Zagładzać, p. Zagładzić.

Zagładzić, niedok. zagładzać, 1) wygładzić (Z. zmarszczki); 2) wygładzić, wytępić, znieść (Z. wojska wroga); 3) Z. z pamięci = wygluzować.

Zagłaskać, niedok. zagłaskiwać, zarównać głaskaniem (Z. sobie zjeżoną czuprynę); Z. się, załagodzić się, rozerwać się, uspokoić się (przerażone oczy zagłaskały się rozrywką).

Zagłaskiwać i Z. się, p. Zagłaskać.

Zagłobić, niedok. zagłabiać, 1) zaprawić (szczelinę), zaklinować, zanitować, zatkać, spoić; 2) zabić, zagwoździć, zamknąć, zawrzeć (Z. ciało w grobie).

Zagłabiać, p. Zagłobić.

Zagłodnieć, poczuć głód, zgłodnieć.

Zagłówczany, tyczący się zagłówka (poduszka zagłowczanazagłówczana).

Zagłówek, poduszka pod głowę.

Zagłówna, p. Zagłówne.

Zagłówne, zagłówna, zapłata, kara za głowę, za zabójstwo.

Zagłupić, zrobić głupim, wystrychnąć na głupca.

Zagłuszać, p. Zagłuszyć.

Zagłuszyć, niedok. zagłuszać, 1) ogłuszyć (zaślepić kogo i Z.); 2) odurzyć (trunek zagłusza); 3) zatrzeć, zamazać (zagłuszyli złotem swą zbrodnię).

Zagmatwać, zamatwać, 1) zarzucić, zawieruszyć (symbolum św. Atanazego w książnicy długo [890]zagmatwane było); 2) zapchać, zatkać, zapełnić.

Zagnać, wygnać, wypędzić.

Zagnanie, wygnanie, jasyr, niewola (wrócił z zagnania).

Zagnąbić, zagnębić.

Zagnić, niedok. zagniwać, zagnijać, zacząć gnić, zajść zgnilizną.

Zagnijać, p. Zagnić.

Zagniłek, zagniłka, rzecz zagniła.

Zagniłka, p. Zagniłek.

Zagniotek, rzecz zagnieciona (Z. u palca, zadzierk, zanokieć).

Zagniwać, p. Zagnić.

Zagnoić się, zagnić.

Zagnuśnieć, zgnuśnieć.

Zagodny, łagodzący (w próżny żołądek nie ostre, lecz chłodne wpuszczać potrzeba rzeczy, i trunki zagodne).

Zagodzić, niedok. zagadzać, załagodzić, załatwić (Z. spór; Z. urazę pojedynkiem).

Zagolić, zagolnąć, zamachnąć.

Zagolnąć, p. Zagolić.

Zagon, 1) szereg, rząd na szachownicy; 2) wyprawa wojenna, ekspedycja; 3) Z. za kim = pogoń.

Zagonić się, goniąc zapędzić się dokąd.

Zagończy, tyczący się zagonu wojennego (wrzawa zagończa).

Zagorewać i Z. się p. Zagorzeć.

Zagorszyć, pogorszyć.

Zagorywać i Z. się, p. Zagorzeć.

Zagorzałość, p. Zagorzel.

Zagorzeć, zagorywać, zagorewać, zagorzeć się, zagorywać się zagorewać się, 1) zapalić się, zająć się ogniem (gdy się zagore, dzwonią; dom się zagorzał); 2) zwiędnąć, uschnąć (zboże, drzewa zagorzałe).

Zagorzel, zagorzelina, zagorzelizna, zagorzałość, zagorzenie, zaczadzenie.

Zagorzelina, p. Zagorzel.

Zagorzelizna, p. Zagorzel.

Zagościć, niedok. zagościać, zagaszczać kogo = [891]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0891 [892]zawarować (Z. prawem); 3) Z. szkodę = wynagrodzić.

Zagrodzie, p. Zamieście.

Zagromadzić, do zbytku nagromadzić.

Zagromiać, p. Zagromić.

Zagromić, niedok. zagramiać, zagromiać, niby gromem uderzyć, gromić (jednym wzrokiem zagramia go, strach ucina mu słów resztę).

Zagrytać, p. Zagrzytać.

Zagrytnąć, p. Zagrzytać.

Zagrzebiony, zagrzebany.

Zagrzebny, zagrzebany (kruszec w kopalni Z.).

Zagrzewacielka, ta, co zagrzewa.

Zagrzytać, zagrzytnąć, zagrytnąć, zagrytać, zazgrzytać.

Zagrzytnąć, p. Zagrzytać.

Zagubca, zagubiciel.

Zagubiać, p. Zagubić.

Zagubić, niedok. zagubiać, zatracić, zniweczyć, zagładzić (czas wieżę zagubił; Z. pamięć na co).

Zagubny, tyczący się zaguby, zgubny.

Zaguzikować, zapiąć na guziki.

Zagwindować, zawindować.

Zagzić, zapalić, zakorcić, pobudzić, pokusić (zagziła Nerona żądza przebić cieśninę; czy mię pożar zagził rymopłody?).

Zahaftować, zahawtować, zaszyć przez haftowanie (Z. ranę).

Zahalzować, u flisaków: zapiąć linę.

Zahałem, p. Zachałem.

Zahamować, 1) Z. kogo = przytrzymać, zaaresztować; 2) zachować, utrzymać (ceremonja z zahamowaniem dostojeństw majestatu królewskiego).

Zahańbiać, p. Zahańbić.

Zahańbić, niedok. zahańbiać, zawstydzić, okryć wstydem (Z. oblicza czyje).

Zahawtować, 1) zahaftować; 2) p. Zahaftować.

Zahołdować, niedok. zahołdowywać, zrobić hołdowniczym, podbić.

Zahołdowywać, p. Zahołdować.

[893]Zahorować, zaharować, zapracować ciężko.

Zaigrać, zagrać.

Zaimać, zajmować.

Zaimienność, własność zastępowania imienia.

Zaimię, zaimek.

Zaimek, zajęcie, zainteresowanie.

Zainteresować, zająć interesami, zatrudnić.

Zaiskrzyć, zaskrzyć, niedok. zaiskrzywać co = zasypać iskrami albo jakby iskrami, roziskrzyć.

Zaiskrzywać, p. Zaiskrzyć.

Zaistny, istotny, rzeczywisty, prawdziwy.

Zajachać, zajechać.

Zajadać i Z. się, p. Zajeść.

Zajadki, zajedki, zajady, pryszczyki w kątach ust, skwarki.

Zajadliwy, zajadły, zawzięty wściekle.

Zajałowieć, stać się jałowym.

Zajaśniać, p. Zajaśnić.

Zajaśnić, niedok. zajaśniać, rozjaśnić, wyjaśnić.

Zający, zajęczy.

Zająć się, niedok. zajmować się, zaimać się, 1) zacząć się (granica zajęła się od...); 2) zawiązać się, wszcząć się, zalęgnąć się (z gruntu zajmuje się i wzrasta; miłość, zapał zajmuje się w nich; ród ten w obfitsze gałęzie się zajmuje = rozrasta się; zajęły się w nim złości = zagnieździły się, zakorzeniły się); 3) wino na kwas się zajmuje i t. p. = zachwytuje kwasu, zaczyna trącić kwasem.

Zająkała, zajękacz, ten, co się zająkuje, jąkała.

Zająkawy, zająkający się.

Zajątrywać, zajątrzać.

Zajdowy, flisak siedzący przy zyzie.

Zajechały, który zajechał.

Zajedki, p. Zajadki.

Zajednać, niedok. zajednywać, załagodzić (Z. wojnę).

Zajedź, choroba pyska końskiego połączona z [894]nabrzmieniem dziąseł (wyrzynać zajedzie).

Zajem, 1) zajmowanie, zajęcie (Z. bydła w szkodzie); 2) zachwyt, zachwycenie; 3) pożyczenie jakiej rzeczy z warunkiem oddania takiejże rzeczy.

Zajemny, wzajemny.

Zajeść, niedok. zajadać, ukąsiwszy zabić; ugryźć śmiertelnie (dziecię zajadłe jaszczurka); 2) zagryźć (bydlę od zwierza zajedzone); Z. się, wpaść w zajadłość, zażreć się, zawziąć się.

Zajęczego szukać, trwożyć się.

Zajędurzyć, zaindyczyć, rozjątrzyć.

Zajękać, zajękiwać, zaczynać jęczeć.

Zajękiwać, p. Zajękać.

Zajękiwać się, zająkać się.

Zajmacz, zajmiciel, ten, co zajmuje (Z., złodziej bydlęcy).

Zajmiciel, p. Zajmacz.

Zajmować się, p. Zająć się.

Zajrzeć, zajzrzeć, zajźrzeć, zaźrzeć, niedok. zazierać, 1) Z. kogo = ogarnąć wzrokiem, spojrzeć na kogo (to uroki, zapewne cię baba na czczo złym okiem zajrzała); 2) zoczyć, zobaczyć, spostrzedz, dojrzeć; 3) wyrzucić na oczy, zrobić zarzut (własne sumienie mu w tem Z. musi); 4) Z. komu = pozazdrościć.

Zajść, niedok. zachodzić, 1) przyjść ku schyłkowi, ustać, zwątleć (wzrok jego już zaszedł; zaszło co dawnością = uległo przedawnieniu); 2) zabrnąć, wdać się (Z. w dług, w rozmowę; Z. w słowa = pokłócić się); 3) pokłócić się (lada o co zachodzą); 4) Z. w głowę = zwarjować; 5) Z. do kogo, do czego = napaść, najść kogo, co; 6) zejść, zaskoczyć, napaść (sen ciało strudzone zachodzi); 7) rozciągnąć się na kogo, na co, dojść, spotkać kogo, co (chrzest św. zachodzi nie tylko [895]obecnych, ale i potomne pokolenia; od wschodu nas dobro chrześcijańskie zaszło); 8) zachodzić kogo = obchodzić, interesować kogo, nie być mu obojętnym; 9) zachodzić, wchodzić w grę, iść o co (zachodzi tu sława, życie); 10) zaszły kogo wody = zalały, przecięły mu drogę, zaskoczyły go)go; 11) trudno temu co rzec, gdzie ręka a pieczęć królewska zaszła = gdzie nastąpiło przyłożenie pieczęci i podpisanie przez króla)króla; Z. się, 1) Z. się od śmiechu = zanieść się od śmiechu; 2) zachodzić się = krzątać się, uwijać się, zajmować się (o wieczerzy żonka się zachodzi).

Zajurzyć, zapalić jurnością, rozjurzyć; Z. się, zapalić się jurnością, rozjurzyć się.

Zajusza, zajuszenie, rozbestwienie, rozłakomienie na krew.

Zajuszać i Z. się, p. Zajuszyć.

Zajuszyć, niedok. zajuszać, rozbestwić; skosztowaną krwią zajątrzyć (skusiwszy krwi, pragnie jej zajuszona paszcza zwierza; Z. psa, ptaka = wprawić do krwi zwierząt; Z. się, 1) zaprawić się na krew; 2) rozwścieczyć się, rozbestwić się, rozeżreć się (gdy się w bitwie zajuszy, sam się już pohamować nie może; wobec jej oporu jeszcze się więcej zajuszazajusza).

Zajutrek, p. Zajutrz (czekali zajutrka).

Zajutro, p. Zajutrz.

Zajutrz, zajutrze, zajutrzek, zajutrek, zajutro, dzień nazajutrz (uciekł Z.).

Zajutrze, p. Zajutrz.

Zajutrzejszy, zajutrzny, jutrzejszy, nazajutrz przypadający (dzień Z).

Zajutrzek, p. Zajutrz (bierzcie, aby nic nie zostało do zajutrzka).

Zajutrzny, p. Zajutrzejszy.

Zajutrzyć, odłożyć na jutro.

[896]Zajzdrościć, zazdrościć.

Zajzdrość, zazdrość.

Zajzrzeć, p. Zajrzeć.

Zajźrzeć, p. Zajrzeć.

Zak, p. Żak.

Zakalić, zrobić zakalistym.

Zakalisty, pełen zakalców, zakalcowaty (chleb Z.).

Zakał, zakała, 1) plugastwo zaległe (lekarstwo to lipkości i zakały z pęcherza wypędza); 2) zarodek, zawiązek czego niedobrego (Z. grzechu; Z. w sercu nosi); 3) gniew, zawiść, chrapka; 4) przywara, skaza, wada, plama (obywatel bez zakały); 5) plamaplama, hańba, wstyd (Z. dla całej familji; Z. imienia; nie warta tylko hańby i zakały); 6) zachmurzenie, zasmucenie.

Zakała, p. Zakał.

Zakamialszy, więcej zakamieniały niż drugi.

Zakamiały, zakamioniały, zakamieniały, zatwardziały (ZZ. grzesznik, lichwiarz; zakamiała nienawiść = zastarzała, zawzięta).

Zakamieć, zakamienieć, zatwardzieć (Z. na bicie; zakamiało serce Faraona).

Zakamienić, zakamić, zamienić w kamień, zatwardzić.

Zakamienować, zakamionować, zabić kamieniami, ukamienować.

Zakamioniały, p. Zakamiały.

Zakamionować, p. Zakamienować.

Zakapać, niedok. zakapywać, zakropić (Z. ranę = zapuścić w nią krople).

Zakapywać, p. Zakapać.

Zakarmić, zabić zbytniem karmieniem, zapaść.

Zakarować, 1) karując zawieść; 2) Z. armatę = odwróciwszy ją ogonem naprzód, zamocować do wózka w podróż.

Zakarpować, zakarczować.

Zakasać się, z usilnością zabrać się do czego.

[897]Zakaszubić się, zakopać się na partykularzu, w zakątku.

Zakaz, 1) zaloty, umizgi (sama się w zakazy miała do niego); 2) zameldowanie, deklaracja, zapowiedź, zawiadomienie, oznajmienie (stawion przed sądem przez Z. hospodara; usprawiedliwszy się przed zakazem abo i po zakazie urzędowym).

Zakazać, niedok. zakazywać, zakazować, 1) zapowiedzieć, uprzedzić (zakazał, aby mu znać dali, gdyby kto...); 2) Z. kartę w grze = zadać, wyświęcić (zakazał na tuzy); Z. się, 1) zalecić się, popisać się (Z. się z swą dzielnością); 2) dać się poznać, okazać zadatek swej przyszłości (z młodu ostrożnością się swoją zaraz zakazuje); 3) niedok. Z. się komu = narzucać się, ofiarować się, zalecać się (zakazywać się komu z przyjaźnią, z miłością; zakazywać się pannie).

Zakazny, zakazany, zabroniony.

Zakazować i Z. się, p. Zakazać.

Zakazywać i Z. się, p. Zakazać.

Zakącie, zakąt, zakątek, ustronie, zacisze, partykularz.

Zakąt, p. Zakącie.

Zakątny, tyczący się zakąta; skryty, tajemniczy (zakątne serca skrytości).

Zakchnąć, zaknąć, zatknąć; Z. się, zatknąć się.

Zakchnęły, p. Zatchnęły.

Zakcieć, zakwitnąć.

Zakiełznąć, p. Zachełznąć.

Zakinąć, skinąć (ręka nie zakinie).

Zakirzyć się, zaciągnąć się kirem; zachmurzyć się, zaciemnić się (niebo zakirzone).

Zakląć, niedok. zaklinać kogo = rzucić nań klątwę, wykląć, przekląć go.

Zaklęczeć, paść na kolana.

Zaklęknąć, zakląknąć, zaklęsnąć.

[898]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0898 [899]koło (Z. tęczy; wąż toczy się zakołem; Z. uczynił z tyłu i napadł na nieprzyjaciela); 2) gatunek jazu.

Zakoła, obwód, okrąg, obrąb (Wielkiej i Małej Polski Z.).

Zakołowrocić się, (o koniach) dostać zawrotu, kołowacizny.

Zakomorka, komórka zakątna.

Zakon, 1) prawo, ustawa, przepis prawny (tym zakonem = z tym warunkiem, pod tym warunkiem; pozwolił synod, tym jednak zakonem, by...); 3) religja, wyznanie, wiara; 4) Z. Boży wykładali = słowo Boże, Pismo św.; 5) prawość, sumienność (Bóg w sercach naszych patrzy zakonu; więcej ważyć mamy Z. niżeli przyjscielstwoprzyjacielstwo); 6) obowiązek prawny, moralny (żona, póki mąż żyw, obowiązana jest zakonowi; gdy mąż umrze, wyzwolona jest od zakonuzakonu); 7) stan, powołanie (Z. wdowi, małżeński, panieński; Z. dworzanina niech będzie rycerskie rzemiosło).

Zakonniczka, zakonnica.

Zakonniczy, zakonny.

Zakonnik, uczony, biegły w zakonie, to jest w Piśmie św.

Zakonny, 1) tyczący się zakonu, to jest prawa Bożego (żona zakonna = prawa, legalna; w post jeść mięsa nie chciał i na tym Z., a w innych rzeczach był niezakonny); 2) tyczący się starego zakonu (starozakonny); 3) biegły, doświadczony w zakonie (w starodawnym prawie Z.).

Zakonoborca, p. Zakonokaźca.

Zakonochrońca, stróż prawa, przestrzegacz prawa.

Zakonodawca, zakonudawca, 1) prawodawca; 2) założyciel zakonu religijnego.

Zakonokaźca, zakonoborca, ten, co łamie prawo.

[900]Zakononośca, prawodawca, legislator.

Zakonoprzestępca, przestępca zakonu.

Zakonoprzestępny, występny wobec prawa; bluźnierczy (słowo zakonoprzestępne).

Zakonoprzestępstwo, przestąpienie prawa.

Zakonudawca, p. Zakonodawca.

Zakop, szaniec.

Zakordonować, zająć w kordon (Z. prowincję).

Zakorzeniałość, to, co się zakorzeniło; zakorzenienie.

Zakorzenić, zaprawić korzeniami.

Zakościć, zapokostować.

Zakować, p. Zakuć.

Zakówka, sztyfcik na końcu zenkla u sznurówki.

Zakracać, p. Zakracić.

Zakracić, niedok. zakracać, zakratować (Z. okno).

Zakraczać, p. Zakroczyć.

Zakrady, zakradanie się, zakradzenie się (żeby tu nie weszła przez jakie Z.).

Zakrajny, tyczący się zakrajania.

Zakrapiać, p. Zakropić.

Zakrasić, zaprawić okrasą, okrasić.

Zakrata, 1) więzienie, ciemnica; 2) albo zakracie, miejsce za kratą (z zakraty = z za kratek sądowych).

Zakrawać, p. Zakroić.

Zakrawek, zakrawka, 1) zakrojenie, zakrawanie; 2) kawał zakrojony.

Zakrawka, p. Zakrawek.

Zakrącać się, p. Zakręcić.

Zakrącić się, p. Zakręcić.

Zakres, 1) kresa zacięta, karb (Z. od cięcia pałasza); 2) obwód, powiat, dystrykt.

Zakresać, p. Zakresić.

Zakresić, zakrzesić, zakrześlić, niedok. zakresać, zakrzesać, zakrześlać, zakreślić.

Zakręcić się, zakrącić się, niedok. zakręcać się, zakrącać się, zakręcywać się do czego = nagiąć się, nałamać się (musiała się [901]polszczyzna Z. do własności języka obcego).

Zakręcywać, zakręcać.

Zakręcywać się, p. Zakręcić się.

Zakręt, zakręta, 1) Z. prawny = wykręt, wybieg, kruczek; 2) zawrócenie z powrotem, ucieczka; 3) Z. koło czego = krętanina, zabieg, zachód, kłopot; 4) Z. głowy = zawrót, kołowacizna.

Zakręta, p. Zakręt.

Zakrętek: ciąć zakrętkiem = zakręciwszy pałaszem, szablą wkoło.

Zakrętny, 1) pełen zakrętów, wężykowaty (rzeka, droga zakrętna; Z. labirynt); 2) wykrętny, podstępny, chytry (Z. sposób mówieniamówienia); 3) zawracający głowę, zawrotny (filozofja zakrętna).

Zakroczyć, niedok. zakraczać, 1) zastąpić, zająć co (czoło mgły zakroczyły; granicę im zakroczył; ostrów Wisłę ci zakroczy); 2) zaskoczyć, zajść, stanąć na przeszkodzie (chciał wojować, ale traktaty zakroczyły; chorobą zakroczony, nie mógł...; wrócili do dawnych praktyk, których im wojny zakroczyły = nie dopuściły); 3) zabiedz, zapobiedz (złemu jak najprędzej trzeba Z.).

Zakroić, niedok. zakrawać, 1) Z. na co = kasować się, zagiąć parol (zakrawa na otrzymanie tego urzędu); 2) Z. rozumu = postąpić rozumnie; 3) wieleś zakroił na dziecięcia, tego u nas i starzy nie wiedzą = dokazałeś, zamierzyłeś; 4) zakrawać kogo, czego = zarywać; być podobnym do kogo, do czego (zakrawa Włocha, Żyda, włoszczyzny = pachnie Włochem, Żydem; zakrawać pańskiego, dworzańskiego, boskiej natury; ojcowskiego zakroił = po ojcowsku postąpił).

Zakropić, niedok. [902]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0902 [903]pokrywka, płaszczyk, pozór, pretekst (zrobić co pod zakrywką czego).

Zakryzmolić, zagryzmolić.

Zakrzemieniać, p. Zakrzemienić.

Zakrzemienić, niedok. zakrzemieniać, zakamienić, zatwardzić.

Zakrzesać, p. Zakresić.

Zakrzesić, p. Zakresić.

Zakrześlać, p. Zakresić.

Zakrześlić, p. Zakresić.

Zakrzew, p. Zakrzewie.

Zakrzewie, zakrzew, zarośl, miejsce zakrzewione.

Zakrzęt, zabiegi, krzątanie się, skrzętność.

Zakrzosać, zakrzesać.

Zakrzywdzić komu = zawinić krzywdząc go.

Zakrzywiać, p. Zakrzywić.

Zakrzywić, niedok. zakrzywiać gębę = wykrzywiać.

Zakrzyżować, ukrzyżować.

Zaksyknąć, zakszyknąć, syknąć, zasyczeć (smok zaksyknął; Z. na kogo).

Zakszyknąć, p. Zaksyknąć.

Zakuć, zakować, 1) skuć, tęgo zewrzeć (oczy snem zakute; ziemia, jak stal zakowana); 2) okuć (oszczep zakowany grotem).

Zakup, zakupno, zakupne, zaliczka dana najemnikowi (Z. żołnierzowi, rekrutowi).

Zakupiciel, p. Zakupień.

Zakupić, niedok. zakupować, 1) zapewnić sobie dawszy zakup = zaliczkę (zakupiony = najęty na co); 2) Z. dobra pospolite: cła, góry kruszcowe, młyny = nająć, zadzierżawić; 3) wziąć w zastaw, zapłaciwszy; 4) Z. kogo = przekupić, podkupić.

Zakupieniec, niewolnik kupny.

Zakupień, zakupnik, 1) ten, co przed innemi wykupuje co, przekupień; 2) Z. dóbr pospolitych = dzierżawca; 3) albo zakupiciel, ten, co kogo przekupuje (Z. sędziów).

Zakupieństwo, zakupność, możność [904]zakupienia, zapewnienia przez kupno (nabywa ziemi przez Z.).

Zakupne, p. Zakup.

Zakupnik, p. Zakupień.

Zakupno, p. Zakup.

Zakupny, 1) który można zakupić, dostać za pieniądze; 2) przekupny, przedajny (sędzia Z.); 3) emfiteutyczny (dobra zakupne; prawo zakupne = prawo feudalne).

Zakupować, p. Zakupić.

Zakurzyć, zakadzić, zasmrodzić (Z. komu pod nosem; zakurzyłeś mi czosnkiem = zaleciał mię czosnek od ciebie); Z. się, 1) zawichrzyć się (niepogoda się zakurzy); 2) zapalić się, zająć się (wojna się zakurzy; stamtąd się nieszczęsna schizma zakurzyła).

Zakusić, niedok. zakuszać, 1) zakąsić, przejeść (Z. jabłka); 2) spróbować, skosztować (Z. smaku w panowaniu; Z. Boga w swem sercu; Z. kielicha); 3) Z. nauki jakiej, sztuki, rzemiosła = liznąć.

Zakuszać, p. Zakusić.

Zakwas, 1) zakwaszenie; to, co zakwaszono lub czem zakwaszono (znać piwo po zakwasie = po zakwaśniałości, po drożdżach, po occie); przydać zakwasu; 2) zaród zepsucia, ferment (Z. faryzejski).

Zakwasić, niedok. zakwaszać, zakwasować, zagryźć, zaszczypać (dym zakwasił mu oczy).

Zakwasować, 1) zakwaszać; 2) p. Zakwasić.

Zakwcie, zakwitnie.

Zakwiść, zakwitnąć.

Zalatać, p. Zalecieć.

Zalatować, p. Zalecieć.

Zaląg, zalężenie się.

Zalecacz, p. Zaleciciel.

Zalecać co = szczycić się, chełpić się, popisywać się czem (żołnierz rycerstwo swoje ranami zaleca; jakie urodzenie zaleca cię przed światem?); Z. się, chełpić się, przechwalać się, popisywać się.

[905]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0905 [906]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0906 [907]Zalota, p. Zaleta.

Zalotka, p. Zaleta.

Zalotliwy, p. Zaletny.

Zalotować, p. Zaletować.

Zaloty, zalecanie kogo, czego, rekomendacja przychylna.

Zalśnąć, 1) albo zalśknąć, zaśklnąć, zaszklnąć, zalśknić się, zaśklnić się, zabłysnąć (mignęło co w oczach, Z. go ledwie = zauważyć); 2) olśnąć, oślepnąć; 3) uledz zaślepieniu (Z. miłością, gniewem).

Zalśknąć, p. Zalśnąć.

Zalśknić się, p. Zalśnąć.

Zalżbanty, pewien strój kobiecy.

Załafta, p. Załata.

Załatka, p. Załata.

Załamać, załomić, niedok. załamywać, załamować, załamawać, ukrócić, przemógszy zahamować (Z. konia musztukiem; Z. w sobie żądze wędzidłem).

Załamawać, p. Załamać.

Załamiony, załamany.

Załamować, p. Załamać.

Załamywać, p. Załamać.

Załapić, zachwycić, zagrabić.

Załata, załawta, załafta, 1) plaster ranę ściągający; 2) załatanie; 3) łata zakrywająca dziurę; 4) płachta do obwijania ciała.

Załawiać, p. Załowić.

Załawta, p. Załata.

Załeb, załebek, załebki, wodzenie się za łby, bijatyka.

Załebek, p. Załeb.

Załebki, p. Załeb.

Załeszny, kłamliwy, łgarski.

Załęże, sapisko, mokradło nizko położone.

Załknąć się, zachłysnąć się.

Załoga, założka, załuska, 1) klapa, okład (Z. na żołądek; Z. otulająca piersi); 2) klapka, zapora w kiszce, która nic nie puszcza nazad; 3) Z. wód = zator, zalew; 4) eskorta, konwój (Z. dana posłowi dla bezpieczeństwa); 5) żołnierz z konwoju, z eskorty czyjej; 6) Z. na kogo = zasadzka [908](zasadzić na kogo załogę; zasadzić się gdzie na załodze); 7) zasadzka, sidła, zdrada, spisek; 8) skład, magazyn; 9) nakład, wydatek, koszt; 10) zapomoga, zaliczka.

Załom, załomek, 1) załamanie się (Z. lodu); 2) wybieg (dokądże krętemi załomami wybaczasz?).

Załomić, p. Załamać.

Załomisko, urwisko załamane.

Załomisty, pełen załamów.

Załomny, grożący załamaniem się (lód Z.).

Załowić, niedok. załawiać, 1) Z. na kogo, na co = dybać, czyhać, czatować, stawić sidła; 2) załawiać na co = zadzierać, szukać czego, przeć ku czemu, zakrawać na co (załawia na zwadę; awanturnicy na niepokój załawiali).

Założenie, 1) fundament; 2) zasadzka.

Założka, p. Załoga.

Założnica, nałożnica.

Założnictwo, nałożnictwo.

Założniczy, nałożniczy.

Założnik, cudzołózca.

Założyć, niedok. zakładać, 1) zakładać sobie = zamierzać, obiecywać sobie, rachować na co (jeńców bada, gdzie nieprzyjaciel zmierza i zakłada = obiera cel; ojciec synowi stan założył = obrał, obmyślił; na prywatę wszystkę radę założyli; ten zamiar spraw swoich założył); 2) Z. co czem = zapełnić, zapchać kładąc (Z. podołek kwiatami); 3) zasłonić, zakryć (Z. pierś puklerzem); 4) Z. co, Z. się czem = wymówić się, zastawić się, usprawiedliwić się (sam słabe założywszy zdrowie, wyprawił brata; założył się chorobą); 5) zakładać psami na zająca = wypuszczać psa na zająca, aby mu zaskoczył drogę; 6) Z. karę na kogo = nałożyć, wyznaczyć, wymierzyć; 7) [909] Z. ogień = rozłożyć; 8) Z. ubogiego = wesprzeć, wspomódz; 9) Z. twierdzenie, materję jaką = przedsięwziąć jej dowodzenie, podać temat (dowodzić założonej propozycji); 10) ustanowić (Z. święto); 11) otworzyć, zagaić, złożyć (Z. sejm); Z. się, zasadzić się, zrobić zasadzkę.

Załtarz, psałterz.

Załuska, p. Załoga.

Zamacać, pomacać.

Zamachnąć, zamachnąć się.

Zamagać i Z. się, p. Zamódz.

Zamagazynować, umieścić w magazynie.

Zamalować, niedok. zamalowywać, 1) odnowić malowanie, pomalować nanowo; 2) zakreślić, ograniczyć (Z. kres swej potędze).

Zamar, płód klaczy lub oślicy z bykiem albo krowy z ogierem (Z. ma głowę i ogon wołowy, resztę ciała końską).

Zamarszczać i Z. się, p. Zamarszczyć.

Zamarszczki, srogość oblicza.

Zamarszczyć, niedok. zamarszczać, zmarszczyć (Z. twarz); Z. się, zmarszczyć się, nachmurzyć się, postawić kozła.

Zamartwieć, zdrętwieć, obumrzeć (dotknął ręką zamartwiałą).

Zamarznąć: zamarzło w piecu hutniczym = kruszec roztopiony w nim stężał.

Zamaszczać, p. Zamaścić.

Zamaszny, 1) zamaszysty; 2) p. Zamaszysty.

Zamaszysty, zamaszny, 1) z zamachem rzucony (pocisk Z.); 2) potężny, sążnisty, wielki, gruby, ciężki (księga zamaszysta; drwinki zamaszyste); 3) Z. płaszcz (i t. p.) = kolisty, obszerny, szeroki, do obwinięcia się.

Zamaścić, niedok. zamaszczać, tłuszczem, maścią zasmarować.

Zamatorzały, zamotrzały, [910] zamotorzały, zastarzały.

Zamatwać, p. Zagmatwać.

Zamawiać, p. Zamówić.

Zamącić, zamęcić, niedok. zamącywać, 1) Z. kogo w co = uderzywszy go w co, zamroczyć (siłą w łeb go zamąciłzamącił); 2) zmącić, zakłócić (Z. radość smutkiem); 3) Z. komu szyki = pomieszać, zmylić; 4) wzburzyć (gdy opętany ujrzał Jezusa, duch nim zamącił i rzucił go na ziemię); 5) zasmucić, strapić, zaturbować.

Zamącywać, p. Zamącić.

Zamąt, strapienie, smutek, turbacja.

Zamątlić, p. Zamiętlić.

Zamczyć, p. Zamknąć.

Zamczysty, 1) opatrzony zamkiem (pudło zamczyste; gmach Z.); 2) pełen zamków (kraj Z.).

Zamecznik, zamkarz, ślusarz.

Zameczny, zamkowy.

Zamek w pompie = klapa w rurze pompy.

Zamesz, zamsza, zamsz, skóra miękko wyprawna.

Zamesznictwo, garbarstwo zamszowe.

Zamesznik, garbarz wyrabiający zamsze.

Zameszny, zamszowy.

Zamęcić, p. Zamącić.

Zamęć, zamętek, zamęt.

Zamęt, zamętek, smutek, strapienie.

Zamętek, 1) p. Zamęć; 2) p. Zamęt.

Zamętlić, p. Zamiętlić.

Zamężny: panna zamężna zdolna do zamążpójścia, na wydaniu będąca.

Zamężyć się, wyjść mąż.

Zamiana słów = zamiennia, metonimja.

Zamianek, zamiana.

Zamiankowy, tyczący się zamiany (zapis Z. = akt zamiany zaregiestrowany w sądzie).

Zamianny, tyczący się zamiany (karta zamianna = weksel).

Zamiar, 1) zakres, granice (do pożądanej wprowadzić pory, co wyszło z słuszności granic zamiaru); 2) na Z., nad [911] Z., = nadmiernie, zbyt, nader (na Z. jest tego; o przykra nad Z. nowino!).

Zamiara, zamierzona, oznaczona praca dzienna.

Zamiarkować, zmiarkować.

Zamiasto, zamiast.

Zamiat, p. Zamiot.

Zamiatać, p. Zamieść.

Zamiatywać, p. Zamieść.

Zamiąć, niedok. zaminać, mnąc zagnieść.

Zamieć, zamiot, zamiota, wir morski.

Zamienieć, zaniemieć.

Zamiennik, 1) zdrajca; 2) ten, co zamienia, zamieniacz.

Zamierać, p. Zamrzeć.

Zamierzać, p. Zamierzyć.

Zamierzch, zamierzk, 1) zmierzch, mrok zapadający; 2) Z. w oczu = choroba oczu, gdy się w oczach robi ciemno.

Zamierzchnąć, zamierzknąć, 1) zapaść mrokiem, zmierzchnąć się; 2) zamierzchło mi w oczach = zrobiło mi się ciemno w oczach; 3) Z. gdzie = zostać zaskoczonym przez mrok, przez noc (zamierzchła w pustyni).

Zamierzk, p. Zamierzch.

Zamierzkać, zaciemniać, zamraczać (zamierzkanie = mroczki w oczach).

Zamierzknąć, p. Zamierzchnąć.

Zamierznąć, obmierznąć.

Zamierzyć, niedok. zamierzać, 1) zakreślić miarą, ograniczyć (Bóg ujął wodę brzegami zamierzonemi; stawić się na zamierzoną godzinę = na wyznaczoną godzinę); 2) pomylić się w mierzeniu (zamierzył łokieć jeden).

Zamiesz, zamieszenie, zaczyn do ciasta.

Zamieszacz, p. Zamięsiciel.

Zamieszaczka, zamącicielka, zaburzycielka.

Zamieszać, zamięszać, niedok. zamieszawać, zamieszywać, zmącić, pomieszać (człowiek zamieszanego rozumu = [912]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0912 [913]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0913 [914]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0914 [915]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0915 [916]mówieniu, zagadać się; 3) omylić się w mówieniu, powiedzieć jedno za drugie; 4) wymówić się.

Zamówka, p. Zamowa.

Zamraczać, p. Zamroczyć.

Zamrażać, p. Zamrozić.

Zamrocze, p. Zamrok.

Zamroczyć, niedok. zamraczać, zacienić, zasłonić (w gaju kochankowie kwilą zamroczeni).

Zamrok, zamroka, zamrocze, mrok zapadający, zmierzch, zaciemnienie.

Zamroka, p. Zamrok.

Zamrozić, niedok. zamrażać piec hutniczy = wystudzićwystudzić.

Zamrówić się, zagęścić się, rozmnożyć się jak mrowie (lud ten zamrówił się gęsto).

Zamróz, 1) zamarzanie, pierwszy mróz, początek marznięcia; 2) odmrożenie, mróz wewnętrzny (wyciąga to Z. albo zaziębłość z nóg; Z. szedł po jej ciele = zimno śmiertelne).

Zamrukać, p. Zamruknąć.

Zamrukawać, p. Zamruknąć.

Zamruknąć, niedok. zamrukać, zamrukawać, zamruczeć, mruknąć nagle.

Zamrzeć, niedok. zamierać, 1) obumrzeć, omdleć, osłabnąć (żołądek zamarł od głodu; płód w żywocie matki zamarł, nie mając słusznej żywności; deszcz zrosił zamarłe zagony); 2) zacząć mrzeć (pusty żołądek zamarł głód).

Zamsik, p. Zamścik.

Zamsza, p. Zamesz.

Zamszysty, omszony, zarosły w mech.

Zamścik, zamsik, mieszczuch, łyk (lada szot i Z. z miasta dziś w pierze porasta).

Zamtuski, zantuski, tyczący się zamtuza, burdelowy.

Zamtuz, zantuz, santuz, dom publiczny, burdel.

Zamtuzka, nierządnica, kobieta publiczna.

Zamtuźnik, nierządnik.

Zamudzić, zmudziwszy [917]zabawić, zaniedbać (nic nie omieszkał, nic nie zamudził; utarczka owa dzień im zamudziła).

Zamulać, p. Zamulić.

Zamulić, niedok. zamulać, 1) zachwaścić, zanieczyścić, zakąkolić (sekta prawdziwą wiarę zamuliła); 2) zanieczyścić, skazić, zarazić (serce zazdrością zamulił); 3) zaniedbać, zniszczyć, opuścić (kościół już zamulony do dawnej świetności powrócił).

Zamulisko, miejsce zamulone.

Zamuł, muł zalepiający co, szlam (Z. na rudzie będący; kopr ogrodny mocz z głębokich zamułów z pęcherza wywodzi).

Zamurowy, zamurny, po za murem będący; z tamtej strony muru będący.

Zamuskać, niedok. zamuskiwać, 1) muskając pogłaskać, zagładzić (mżące czarowną laską zamuskuje oczy); 2) zasmarować, zalepić (Z. szczeliny gliną).

Zamuskiwać, p. Zamuskać.

Zamusnąć łeb = upić się.

Zamutek, zamącenie, zamęt, zakłócenie, niepokój, zakłopotanie, smutek (wino burakowe tym jest użyteczne, którzy są krwi obciężałej, serca chorego, albowiem miłość a Z. oddala; rodzice przez zuchwalstwo dzieci ku zamutkowi przychodzą).

Zamycać, p. Zamycić.

Zamycić, niedok. zamycać, zapłacić myto, zaclić.

Zamykać i Z. się, p. Zamknąć.

Zamylać, p. Zamylić.

Zamylić, niedok. zamylać, zatrzeć dla zmylenia (Z. swe ślady).

Zamysł, zamyślenie, zaduma.

Zamyślać i Z. się, p. Zamyślić.

Zamyślawać i Z. się, p. Zamyślić.

Zamyślić, niedok. zamyślać, zamyślawać, zamyśliwać, zmyślić, udać co (połóż się a zamyśl chorobę); Z. się, [918]zastanowić się, pomyśleć (wprzód się zamyśl, a potem działaj).

Zamyśliwać i Z. się, p. Zamyślić.

Zamżyć oczy = zamrużyć oczy.

Zanadra, licz. mnoga od zanadrze, zanadrza.

Zanadrzany, tyczący się zanadrza.

Zanadrzysty, mający szerokie zanadrza.

Zanarzać, 1) zanurzać; 2) p. Zanurzyć.

Zanaszać się, p. Zanieść się.

Zanęcić, niedok. zanęcać, nęcąc zachęcić.

Zanędznieć, znędznieć (bydlę z młodu zanędzniałe).

Zanęta, zachęta nęcąca, ponęta (Z. do pracy).

Zaniecać, p. Zaniecić.

Zaniechać, niedok. zaniechawać, zaniechywać, 1) zaniechaj, patrzajmy jeśli przyjdzie = daj pokój, uważaj, czekaj; 2) Z. kogo = zostawić go w pokoju, porzucić go, dać mu spokój, nie przeszkodzić mu (czemuś mnie nie zaniechał, ale kazałeś mię wskrzesić?; zaniechajcie dziatek ani im zabraniajcie przychodzić do mnie).

Zaniechawać, p. Zaniechać.

Zaniechywać, p. Zaniechać.

Zaniecić, niedokniedok. zaniecać, wzniecić, zapalić; Z. kogo gniewem = zapalić, wzburzyć.

Zanieczcić, sprofanować, zbezcześcić.

Zanieczyściać, zanieczyszczać.

Zaniedbalec, ten, co zaniedbał albo co zaniedbał się, niedbalec.

Zaniedbalstwo, zaniedbałość, niedbalstwo.

Zaniedbałość, p. Zaniedbalstwo.

Zaniedbały, niedbały.

Zaniedbawać, zaniedbywać.

Zaniemiać, p. Zaniemić.

Zaniemić, niedok. zaniemiać, zrobić niemym, niemowąniemową.

Zanieprażniać, p. Zaniepróżnić.

Zaniepróżnić, niedok. [919] zanieprażniać, nie zostawić próżnym, zapełnić, zaprzątnąć, zająć (świegot tylko uszy drugim zaniepróżnia; zaniepróżniony sprawami).

Zanierychło, zapóźno, nie rychło już.

Zanieść się, niedok. zanosić się, zanaszać się, 1) zabrać się, mieć się ku czemu, szykować się (zaniosła się czerpać wodę; Z. się na rzecz niepodobną); 2) Z. się na kogo ręką = zamierzyć się, podnieść na niego rękę, targnąć się; 3) zapędzić się, zabrnąć, dać się unieść czemu (Z. się w rozpuście); 4) zanosić się do kogo, do czego = odnosić się, tyczyć się, ściągać się (cześć obrazu zanosi się do tego, kogo on przedstawia).

Zaniszczać, p. Zaniszczyć.

Zaniszczeć, pójść w niwecz, zniszczeć.

Zaniszczyć, niedok. zaniszczać, niszcząc zagładzić, zatrzeć (Z. wiarę, prawdę).

Zankiel, zenkiel, zaponka, klamra.

Zanklarz, zenklarz, rzemieślnik robiący zankle.

Zanorzyć, zanurzyć; Z. się, zanurzyć się; utonąć.

Zanosić się, p. Zanieść się.

Zanośny, mogący być zaniesionym.

Zantuski, p. Zamtuski.

Zantuz, p. Zamtuz.

Zanurzyć, zanorzyć, niedok. zanurzać, zanarzać kogo = zanurzyć, zatopić, pogrążyć np. w myślach, w nierządzie, w księgach.

Zaoblatować, zapisać do akt, zaregiestrować.

Zaobłoczyć, zakryć, zaciągnąć, zaciemnić obłokiem.

Zaobozować, zaciągnąć do obozu, zakwaterować w obozie (Z. wojsko).

Zaogniać, p. Zaognić.

Zaognić, niedok. zaogniać, zapalić (dom od błyskawicy zda się [920]zaogniony; Z. zapalnik w bombie).

Zaokręglić, zaokrąglić.

Zaostrzać, p. Zaostrzyć.

Zaostrzyć, niedok. zaostrzać, 1) Z. kogo na kogo = zajątrzyć, poduszczyć, podbechtać; 2) zachęcić, zagrzać, zapalić (Z. synów do dzieł rycerskich).

Zapachać, p. Zapachnąć.

Zapachnąć, zapachać, zaorać.

Zapad, 1) zapadanie, zapadnięcie; 2) miejsce, gdzie co zapada, gdzie co zapadło; 3) Z. słońca = zachód słońca.

Zapadać, p. Zapaść.

Zapadlina, miejsce zapadłe, rozpadlina, rysa, szczelina.

Zapadni, zapadowy, tyczący się zapadu, zachodni (wiatr Z.).

Zapadnienie, zatracenie, potępienie.

Zapadowy, p. Zapadni.

Zapaktować, niedok. zapaktowywać, zaarendować, zadzierżawić.

Zapaktowywać, p. Zapaktować.

Zapalacz, podpalacz (sprawca pożaru).

Zapalać się, p. Zapalić się.

Zapalczawie, zapalczywie.

Zapalczawy, p. Zapalczywy.

Zapalczysty, p. Zapalisty.

Zapalczywy, zapalczawy, zapaliczliwy, zapaliściwy, zapalisty, pełen zapału, zapalony, żarliwy, gorący (zaloty zapalczywe; kochanek Z.; modlitwa zapalczywa).

Zapaliczliwie, zapalczywie.

Zapaliczliwy, p. Zapalczywy.

Zapalić się, niedok. zapalać się, 1) zboże się zapala = dostaje koloru ognistego, płowieje; 2) dostać zapalenia, zaognić się (wrzód się zapala); 3) zarumienić się, zapłonąć wstydem.

Zapalisty, 1) łatwy do zapalenia, zapalny (ofiara zapalista); 2) albo zapalczysty, zapalający (strzała zapalista; zapalista podnieta = [921]podburzająca); 3) p. Zapalczywy; 4) barwy ognistej, ognisty, płowy (pszenica farby zapalistej).

Zapaliściwie, zapalczywie.

Zapaliściwy, p. Zapalczywy.

Zapalniczek, brantka u fuzji, na którą się nakłada kapiszon.

Zapalny, przeznaczony do zapalania (ofiara zapalna).

Zapał, 1) zapalenie, zapalenie się, pożar, zajęcie się ogniem; 2) ofiara palona na ołtarzu, całopalenie.

Zapała, żagiew, podnieta (Z. nienawiści; Z. rozdwojenia kościelnego).

Zapamiętać, niedok. zapamiętywać, zapamiętawać, zapomnieć.

Zapamiętalec, człowiek zapamiętały, szaleniec.

Zapamiętawać, 1) zapamiętywać; 2) p. Zapamiętać.

Zapamiętliwy, łatwo zapominający.

Zapamiętny, nie pomny czego.

Zapamiętywać, p. Zapamiętać.

Zapar, para skąd wychodząca, wyziew.

Zaparcieć, zaginąć przez parcienie (roje zaparciały).

Zaparstek, zapartek, jaje zalęgłe i zepsute, zbuk.

Zapartek, p. Zaparstek.

Zaparzysko, zaśniad, zaśniat, ześniad, płód nie donoszony.

Zapasić się, niedok. zapaszać się, zaopatrywać się w zapasy.

Zapaski, 1) nauka zapaśnicza, zapaśnictwo; 2) albo zapasowanie, zapasy, walka zapaśnicza.

Zapasny, zapasowy.

Zapasować, zajmować, zagradzać, zamykać pasem albo jakby pasem, opasywać (Indje Gangies zapasuje).

Zapasować, zapaszować, 1) wstrzymać się od gry, powiedzieć: pas!; 2) pójść z kwitkiem.

Zapasowanie, p. Zapaski.

[922]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0922 [923]nie wyrosnąć, zmarnieć.

Zapiać, zaśpiewać.

Zapiąć, zamknąć.

Zapić, niedok. zapijać, zadłużyć się za picie, przepić (zapił tak wiele).

Zapiec się, niedok. zapiekać się, cierpieć zapieczenie w żywocie, mieć trudny stolec.

Zapiecnik, ten, co za piecem wyleguje się, leniwiec, legart, domator.

Zapiekać się, p. Zapiec się.

Zapieklina, zapieczenie krwi, żywota.

Zapieniać, p. Zapienić.

Zapienić, niedok. zapieniać, zarobić w pocie czołaczoła.

Zapienieć, zapienić się, spienić się (potok zapieniały).

Zapierzyć, niedok. zapierzać, 1) obsadzić piórami (Z. hełm); 2) zagrodzić ścianą, przepierzeniem.

Zapinanie, zapona.

Zapijać, p. Zapić.

Zapiły, zapity, opity, pijany.

Zapis, 1) albo zapisa, rewers, skrypt, oblig (pożyczył mu pod zapisem albo na oblig); 2) napis na domu wskazujący komu gospodę; 3) adres (Z. listu).

Zapisać, niedok. zapisywać, zapisować, 1) Z. co komu = przeznaczyć na piśmie (Z. komu gospodę); 2) Z. co do kogo = zaadresować (Z. pakiet do kogo); 3) Z. kogo, co skąd = sprowadzić za pośrednictwem pisma (Z. towar, guwernera z Paryża); Z. się, 1) Z. się komu = zobowiązać się piśmiennie (zapisuję się żenie na majętność); 2) Z. się przeciw komu = zaprotestować.

Zapisne, opłata od zapisu.

Zapisny, zapisowy, tyczący się zapisu: list Z. = oblig, rewers; dług Z. = zapisany na nieruchomości dłużnika, zahipotekowany.

[924]Zapisować i Z. się, p. Zapisać.

Zapisowy, p. Zapisny (legatarjusz albo dziedzic Z.; dobra zapisowe = obciążone zapisem).

Zapisywać i Z. się, p. Zapisać.

Zapity, p. Zapiły.

Zapiżmować, zaperfumować piżmem.

Zaplaskły, zapadły, zaklęsły (boki zaplasłe).

Zaplatać, p. Zapleść.

Zaplatywać, p. Zapleść.

Zaplądz się, zaplątać się, zabłąkać się, zakraść się.

Zaplecznik, z tyłu, po kim idący, następca czyj (Z. swego poprzednika).

Zaplemieniać, p. Zaplemienić.

Zaplemienić, niedok. zaplemieniać, zaludnić plemieniem (kraina zaplemieniona ludu dziwnego odnogą).

Zaplenić, 1) zabrać gwałtem (spali domy wasze i zapleni je); 2) zabrać do niewoli.

Zapleszczeć w ręce = zaklaskać.

Zapleść, niedok. zaplatać, zapletać, zapletawać, zaplatywać, zawikłać, zagmatwać, zaplątać.

Zapleśniać, p. Zapleśnić.

Zapleśnić, niedok. zapleśniać, pokryć pleśnią.

Zapletać, p. Zapleść.

Zapletawać, p. Zapleść.

Zaplewiać, p. Zaplewić.

Zaplewić, niedok. zaplewiać, zapełnić plewami, zachwaścić, zakąkolić, zanieczyścić (Z. rolę; Z. prawdziwą naukę Chrystusa swemi błędami).

Zaplociny, p. Zaplot.

Zaplot, zaplotek, zaplotka, zapłotka, zaplociny, zapłociny, coś zaplecionego, splot (Z. włosów = warkocz; Z. węża = pierścień, zwój, kłąb).

Zaplotek, p. Zaplot.

Zaplotka, p. Zaplot.

Zaplotki, zapłotki, zagrody zaplecione, płoty.

[925]Zapluskać, p. Zaplusnąć.

Zapluskawać, p. Zaplusnąć.

Zapluskiwać, p. Zaplusnąć.

Zaplusnąć, zapluskać, zapluszczyć, niedok. zapluskawać, zapluskiwać, 1) zabryzgać, zachlapać (Z. wapnem, błotem); 2) Z. komu oczy = a) zamydlić, omamić, otumanić, zaślepić go (Z. komu oczy datkiem); b) bluznąć komu w oczy, wyrzucić mu co sromotnego na oczy.

Zapluszczyć, p. Zaplusnąć.

Zapłacać, płacić.

Zapłakać kogo = zapłakać nad kim, opłakać go (użalenia godny, kamień by go zapłakał).

Zapłasknąć, zapłaszczeć, zapaść na płask, zaklęsnąć.

Zapłaszczeć, p. Zapłasknąć.

Zapłatać, załatać.

Zapłatka, zapłata.

Zapłatny, godzien zapłaty, nagrody.

Zapław, zalew (Z. Wisły).

Zapławiać, p. Zapławić.

Zapławić, niedok. zapławiać, zalać.

Zapłociny, p. Zaplot.

Zapłonęły, zapłoniony.

Zapłoszyć, przepłoszyć, wypłoszyć, wypędzić.

Zapłotka, p. Zaplot.

Zapłotki, p. Zaplotki.

Zapływ, zapłynięcie, zapływanie.

Zapocząć, niedok. zapoczynać, zacząć, rozpocząć, zapoczątkować (Z. rym swój; zapoczął zbywać twardości; nową wiarę zapoczął).

Zapoczynać, p. Zapocząć.

Zapohańczyć, zrobić pohańcem.

Zapokojna, ofiara składana w celu uproszenia spokoju.

Zapołucz, bawełna farbowana na czerwono lub na sino.

Zapomin, zapomnienie.

Zapomniały, zapomniony, zapamiętały, który odszedł od siebie; wściekły, szalony (gniew go zapomniałym uczynił; [926]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0926 [927]zapowiedzią obrzędów kościelnych spętane było; rozgrzeszyć Z. = znieść klątwę); 4) miejsce w lesie, gdzie wrąb zakazany (las podzielony na 3 zapowiedzi); 5) sądowa Z. na rzeczy = areszt.

Zapozew, zapozwanie, pozew, wezwanie.

Zaprawa, 1) zaprawienie kogo do czego, wprawa, ćwiczenie, próba dla wprawy; 2) naprawa, podbechtanie, nastrojenie, poduszczenie (z jego zaprawy to uczynił); 3) zatyczka, zakładka.

Zaprawdę, doprawdy, naprawdę; zaś (mężnieś się powinna leczeniu poddawać, narzekanie Z. i krzyki na stronę odrzuć).

Zaprawiać i Z. się, p. Zaprawić.

Zaprawić, niedokniedok. zaprawiać, zaprawować, 1) zachęcić, zaostrzyć gust do czego (Z. kogo do cnót nagrodą; zaprawieni zdobyciem Szląska, chcieli całą Polskę opanować); 2) Z. kogo w co = włożyć, wprawić, przyzwyczaić do czego (dziecię Z. do niewygód; Z. pisklę do latania; Z. psa na myśliwstwo; obyczaje z młodu dobrze zaprawione = kształcone w dobrym kierunku; Z. syna w nauki; na to jeszcze zaprawi, z czego przyjdzie zło = zbałamuci, znarowi); 3) Z. dziurę = zarobić, załatać, zatkać; 4) Z. kogo na kogo = podbechtać, nasadzić, źle usposobić; Z. się, odbyć pierwszą próbę, rozochocić się (zaprawiwszy się na Prusakach, wtargnął do Inflant).

Zaprawny w co = otrzaskany, obyty w czem zgrubsza, ale jeszcze niewprawny.

Zaprawować i Z. się, p. Zaprawić.

Zaprażać, p. Zaprażyć.

Zaprażyć, niedok. zaprażać, prażąc zasuszyć (piersi mamki [928]zaprażone = w których mleko zginęło i przyschło).

Zaprocować, p. Zakarować.

Zaprowadzać, p. Zaprowadzić.

Zaprowadziciel, 1) ten, co zaprowadził albo co zaprowadza (Z. opery = założyciel); 2) ten, co zaprowadza kogo, przewodnik.

Zaprowadzić, niedok. zaprowadzać głosem = zanucić, zaintonować.

Zapróżniać, p. Zapróżnić.

Zapróżnić, niedok. zapróżniać, zawalić miejsce daremnie, zaprzątnąć niepotrzebnie (rola zielskiem zapróżniona; Z. głowę głupstwami).

Zaprza, zapieranie się, zaparcie się, zaprzeczenie.

Zaprząga, zaprzęga, zaprzęża, zaprząg.

Zaprzątać, p. Zaprzątnąć.

Zaprzątnąć, niedok. zaprzątać, zaprzątywać, 1) zająć, zatrudnić kogo; 2) sprzątając zawieruszyć.

Zaprzątywać, p. Zaprzątnąć.

Zaprzeć, niedok. zapierać, 1) zamknąć, zawrzeć (Z. drzwi; Z. kogo gdzie, w więzieniu); 2) weprzeć, zapędzić (Z. kogo w ciasny kąt); 3) Z. co czem = podeprzeć, podważyć, wesprzeć; 4) Z. siebie = zaprzeć się siebie, wyrzec się wszystkiego, wyprzeć się (niech samego siebie zaprzy a weźmie krzyż swój); Z się, 1) oprzeć się, wesprzeć się, podeprzeć się (Z. się oszczepem); 2) Z. się na czem = trzymać się czego uparcie (zaparli się na swych dowodach); 3) Z. się komu = oprzeć się, zaoponować, zaprotestować.

Zaprzedać, niedok. zaprzedawać, zastawić, sprzedać niezupełnie, z prawem zwrotu (Z. co na rok).

[929]Zaprzedawać, p. Zaprzedać.

Zaprzednik, przodownik, przewodnik (Z. żniwiarzy).

Zaprzęga, p. Zaprząga.

Zaprzęgły, zaprzężony.

Zaprzęża, p. Zaprząga.

Zapsować i Z. się, p. Zapsuć.

Zapsowywać i Z. się, p. Zapsuć.

Zapsuć, zapsować, niedok. zapsowywać, zacząć psuć, nadpsuć, zakazić, zarazić zepsuciem (zapsowany melancholją); Z. się, zacząć się psuć, nadpsuć się (choroba z zapsowania pokarmów; Z. suknię tłustością = uszkodzić przez splamienie).

Zapun, żupan.

Zapust, gaj zapuszczony, las nie rąbany, dziewiczy.

Zapustek, rzecz zapuszczona, zostawiona samej sobie; drzewko młodociane zostawione w lesie na odrost; zarośl, gęstwina.

Zapuszczać, p. Zapuścić.

Zapuszyć co czem = natchnąć, zaprawić (Z. sprawę miłością).

Zapuścić, niedok. zapuszczać, 1) założyć jako fundament (w pajęczynie jedne nici zapuszczone miasto gruntu, drugie w krążki plecione); 2) Z. co czem = zakryć, zasłonić, zapełnić (Z. błonia drzewiną, twarz kwefem, lice rumieńcem); 2) zapustować, zakończać zapusty, aby zacząć pościć; 3) Z. na płód = być niepłodną, nie donosić płodu (które z przyrodzenia na płód zapuszczały, były wzgardzone); Z. się na co = zabrać się na dobre, zaprządz się (zapuścił się do tej pracy).

Zapyrzyć się, p. Zaperzyć się.

Zapysznieć, wzbić się w pychę.

Zarachować się, pomylić się w rachunku, przerachować się.

[930]Zarada, zaradzenie, środek zaradczy.

Zaradzać, p. Zarodzić.

Zaranek, p. Zarań.

Zaraniać, p. Zaronić.

Zaranić, poranić.

Zarankowy, zaranny, poranny.

Zarań, zaranek, zaranie, poranek.

Zarastać, p. Zarosnąć.

Zarastywać, p. Zarosnąć.

Zaraszczać, p. Zarościć.

Zaratować, ratując zapobiedz, zapomódz ratując (Z. kogo).

Zaratunek, zaratowanie, ratunek, zapomoga.

Zaraz, zarazą, zarazem, jednocześnie (Chrystusowi cześć oddawał, bogom też Z. pogańskim służył; z Czechami i z WegramiWęgrami Z. miał wojnę = naraz).

Zarazą, p. Zaraz.

Zarazem, zaraz, od razu, w tej chwili.

Zarazić, niedok. zarażać, razić, ruszyć (Z. paraliżem); Z. się, doznać szkody na zdrowiu, zachorować (krowa cielna zaraża się paszą niezwyczajną; roślina ta zaraża się smrodem).

Zarazisty, zaraźny, 1) zaraźliwy; 2) albo zaraźliwy, gorszący, demoralizujący, szkodliwy (człowiek Z.; pieśń zarazista).

Zarazka, zaraza.

Zaraźliwy, p. Zarazisty.

Zaraźny, p. Zarazisty.

Zarażać i Z. się, p. Zarazić.

Zarąb, obrąb, obrąbek (Z. chustki, sukni).

Zarąbać, zarąbić, niedok. zarąbywać, zarębować, 1) rąbaniem rozebrać na kawałki, poćwiertować, pokrajać (Z. wołu do kuchni; Z. na obiad, dla gości); 2) zbudować budowlę drewnianą (Z. zamek); 3) obrąbić (Z. suknię); 4) zagrodzić drzewem zrąbanem, zrobić zasiek (Z. komu drogę); 5) niedok. zarywać (Jezuici sami na antychrysta zarębują).

Zarąbić, p. Zarąbać.

Zarąbywać, p. Zarąbać.

Zaręba, zasiek.

[931]Zarębacz, 1) ten, co zarębuje, rębacz, junak; 2) rzeźnik.

Zarębla, przerębla.

Zarębować, p. Zarąbać.

Zaręczać i Z. się, p. Zaręczyć.

Zaręczalnik, p. Zaręcznik.

Zaręcznik, zaręczalnik, poręczyciel.

Zaręczny, 1) tyczący się poręczenia (suma zaręczna); 2) list Z. = nakaz piśmienny, aby uporny właściciel usunął się z swych dóbr, wygranych sądownie przez kogo innego; nakaz piśmienny, aby ktoś zamierzonego gwałtu nie dokonywał i grożący nieposłusznemu karą.

Zaręczyć, niedok. zaręczać kogo, co = ręczyć za kogo, za co; Z. się kim = dać kogo, jako poręczyciela za siebie.

Zarękować komu za żonę córkę i t. d. = obiecać ją komu za żonę.

Zarobnik, ten, co zarabia, wyrobnik.

Zarobny, 1) zarobiony, uprawny (pole zarobne); 2) na którym można zarobić, zyskowny (towar Z.).

Zarodzić, niedok. zaradzać, obrodzić (sad zarodził); Z. się, zalądz się.

Zaronić, niedok. zaraniać, zapodziać, zawieruszyć.

Zarosł, zarosły, zaroślina, zarośle, gęstwina.

Zarosłość, to, co zarosło, zarost (Z. kozia = broda kozia).

Zarosły, p. Zarosł.

Zarosnąć, niedok. zarastać, zarastywać, mieć zarost, obrosnąć, pokryć się włosami, dostać włosów (Bolesław był przystojny, czarno zarastał; zarosł rzadko, kędzierzawo; wiek dziecinny, młodzieńczy, zarastający).

Zarostę, zarosnę.

Zarościć, niedok. zaraszczać, 1) dać zarosnąć, przyczynić się do zarośnięcia; 2) Z. ciasto, słód = zaprawić, aby rosło; Z. się: zarościło się [932]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0932 [933]Zarzezać, niedok. zarzezywać, zarznąć.

Zarzezywać, p. Zarzezać.

Zarzucać, p. Zarzucić.

Zarzucić, niedok. zarzucać, 1) cisnąć z pogardą, odrzucić, porzucić (Mojżesz, rozgniewany, zarzucił tablice); 2) ściany w słupy zarzucone = ściany z balów wpuszczanych w słupy na czopy.

Zarzucka, p. Zarzuta.

Zarzuta, zarzucka, zarzucanie, zarzucenie.

Zarzutelny, p. Zarzutny.

Zarzutki, rzeczy zarzucone, zawieruszone.

Zarzutliwy, skłonny do robienia zarzutów.

Zarzutny, 1) albo zarzutelny, łatwy do zarzucenia, do zagubienia; 2) wart zarzucenia, porzucenia (ziemskie rzeczy zarzutne); 3) zasługujący na zarzuty, na wyrzuty, na naganę.

Zarzwać, jęknąć.

Zarzynać czego = zakrawać na co; zatrącać, zarywać czego (Z. po włosku; Z. włoskiego, pańskiego).

Zarżać, zarżeć (koń zarża).

Zasacka, p. Zasadka.

Zasad, zasadzenie, zasadzanie.

Zasada, 1) osada, kolonja założona (Tarent, Lacedemończyków Z.); 2) zasadzka, podstęp.

Zasadca, 1) p. Zasadziciel; 2) ten, co robi na kogo zasadzkę.

Zasadka, zasacka, zasadzenie, zasadzka.

Zasadliwy, zasadzkowy, pełen zasadzek, sideł, zdradliwy.

Zasadowić, usadowić.

Zasadzać i Z. się, p. Zasadzić.

Zasadzca, 1) p. Zasadziciel; 2) pies zjadający myśliwym w zasadzce zwierzynę upolowaną.

Zasadzenie, p. Zasadka.

Zasadziciel, zasadzca, zasadca, założyciel (Z. miasta, państwa).

Zasadzić, niedok. zasadzać, 1) osadzić (Z. gdzie wojsko); 2) obsadzić kim jakie miejsce [934]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0934 [935]się gdzie, zasiedziałość.

Zasiadywać, p. Zasiąść.

Zasiądz, p. Zasięgnąć.

Zasiąść, niedok. zasiadać, zasiadywać, 1) usiadłszy zająć (próg zasiadła; ptaki jajka zasiadują = wysiadują na nich; Z. krzesło senatorskie = zająć, objąć, otrzymać; Z. wieżę = udać się do więzienia dla odsiedzenia kary; z szaj kąszajką swą drogi publiczne zasiadał = obsadziwszy je, rozbijał, napadał; zasiadł mu gębę wrzód = zaległ, zatkał, rozsiadł się na gębie); 2) rozsiąść się, rozłożyć się gdzie przeszkadzając, wstrzymując (zasiadł im na moście; Leonid zasiadł u Termopil = zrobił zasadzkę); 3) Z. na kogo = zrobić zasadzkę, zaczaić się; 4) Z. kogo = nasiąść, natrzeć na niego; 5) Z. na czem = przysiąść fałdów nad czem, dulcząc nad czem siedząc; 6) Z. na czem = zasadzać się, polegać, opierać się na czem (uczy, na czem wola ludzka zasiadła).

Zasiec, niedok. zasiekać las = zrobić zasiek w lesie (ZZ. las od nieprzyjaciela).

Zasiecz, zasiek (Z. w lesie przeciwko Tatarom).

Zasiedzenie, p. Zasiada.

Zasiedzieć, niedok. zasiadać, 1) Z. co = przez długie siedzenie przyswoić sobie, wysiedzieć (dobra zasiedziane i zasłużone); 2) kura zasiedziała jaje = wysiedziała; 3) zatrzymać siedzeniem (Z. wiatry w sobie); 4) zaniedbać.

Zasiekać, p. Zasiec.

Zasiewek, zasiew, zarodek.

Zasiewny, tyczący się zasiewu, do zasiewania przeznaczony (pole zasiewne).

Zasiędzenie, p. Zasiada.

Zasię, 1) albo zaś = a) nazad, z powrotem (wemknąwszy się w dziurę, nie mogła Z. wyleźć; dał i Z. wziął); b) [936]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0936 [937]Zaskórni, zaskórny.

Zaskórnica, guz zaskórny.

Zaskórnik, robak zaskórny.

Zaskórzyć, przeskrobać, zawinić.

Zaskrzyć, p. Zaiskrzyć.

Zaskulić, p. Zaskolić.

Zaskwarczeć, zaskwierczeć.

Zaskwarzać, p. Zaskwarzyć.

Zaskwarzyć, niedok. zaskwarzać, 1) zasklepić, zastrupić przez skwarzenie (Z. łojem ranę); 2) zapiec (Z. koniowi żyłę rozpalonym żelazem; krew w ranie zaskwarzona).

Zasłacać, p. Zasłocić.

Zasłać, niedok. zasyłać kogo = wysłać na wygnanie, deportować.

Zasładzać, p. Zasłodzić.

Zasłaniać, p. Zasłonić.

Zasłaniec, ten, którego wywieziono na karne miejsce pobytu.

Zasłocić, niedok. zasłacać, zalać słotą (Z. dzień; Z. oczy = zalać łzami).

Zasłodnieć, p. Zasłodzieć.

Zasłodzić, niedok. zasładzać, 1) osłodzić; 2) Z. sobie co = zasmakować w czem, rozłakomić się na co.

Zasłodzieć, zasłodnieć, 1) przejść słodyczą; 2) Z. komu = przypaść do smaku.

Zasłoneczny: pas Z., kraje zasłoneczne = umiarkowane, leżące między zwrotnikami i kołami biegunowemi.

Zasłonić, niedok. zasłaniać, zaćmić (rzekł anioł do Marji: duch zstąpi w cię, a moc Najwyższego zasłoni ci).

Zasłuch, zasłych, zasłyszenie (wiem to z zasłuchu).

Zasłuchiwać, p. Zasłychnąć.

Zasługiwać, p. Zasłużyć.

Zasługować, p. Zasłużyć.

Zasłużny, tyczący się zasługi; zasłużony (zapłata zasłużna; honor Z.).

Zasłużone, to, co zasłużono, zasługi.

Zasłużyć, niedok. [938] zasługiwać, zasługować, 1) Z. co = służeniem zarobić, wysłużyć (Z. sobie sto złotych; Z. łaskę czyją = Z. na łaskę czyją; Z. gardło = Z. na karę śmierciśmierci); 2) Z. komu co = zjednać w nagrodę zasług (rzecz ta zasłużyła mu sławę); 3) Z. komu co = odsłużyć (Z. dług); 4) Z. komu = zasłużyć się komu.

Zasłych, p. Zasłuch.

Zasłychnąć, 1) zasłuchiwać, zasłyszeć; 2) Z. kogo = dać komu posłuch.

Zasłyszeć co = błędnie co usłyszeć, przesłyszeć się co do czego.

Zasmaczyć, p. Zasmakować.

Zasmak, zasmakowanie, upodobanie, pociąg.

Zasmakować, zasmaczyć, 1) Z. co = zasmakować w czem; 2) Z. komu co = wzbudzić w kim upodobanie, apetyt do czego, zachwalić mu co.

Zasmącić, zasmęcić, zasmucić.

Zasmęcić, p. Zasmącić.

Zasmradzać, p. Zasmrodzić.

Zasmrodzić, niedok. zasmradzać, zapełnić kałem, zafajdać (Z. pełen urynał).

Zasmród, smród zalatujący, zasmrodzenie.

Zasmurzać, zasmucać.

Zasnęły, zaśniony, zaśniący, zaspały, który zasnął (obudzić zasnęłego).

Zasobić się, zaopatrzyć się (w co).

Zasobnica, 1) popleczniczka czyja; 2) tyłek, zadek.

Zasobnik czyj = poplecznik.

Zasobny, którego kto ma za sobą, zadni, tylny (rana zasobna, a nie przedsobna).

Zasolonka, peklowina, pekeflejsz.

Zaspać, zasnąć.

Zaspały, p. Zasnęły.

Zaspaniec, człowiek zaspany.

Zasparzyć ptaszka = zatrzymać w potrzasku.

Zaspokajać, p. Zaspokoić.

[939]Zaspokoić, niedok. zaspokajać sprawę, interes = załatwić.

Zaspokojca, ten, co zaspokaja.

Zasreszyć się, przelęknąć się, wzdrygnąć się.

Zasromocić, napełnić sromotą (zasromocenie i potępienie grzeszników).

Zasromować, zawstydzać.

Zasrożeć, rozsrożyć się (Z. na swe własne grzechy).

Zastać, niedok. zastawać, 1) Z. co = trafiać na co (cudze obiady zastawa); 2) Z. kogo = zaskoczyć, złapać (deszcz mię zastał).

Zastały, który się zatrzymał, stanął (koło zastałe).

Zastanowienie, zawieszenie broni, rozejm.

Zastawa, 1) załoga, garnizon (Z. zamku); 2) zastaw, zadatek, zakład (Z. dana wierzycielowi); 3) albo zastawnik, zakładnik.

Zastawać, p. Zastać.

Zastawca, p. Zastawnik.

Zastawić, niedok. zastawiać, zastawować, 1) zasłonić, ochronić (liście zastawiają go od słońca); 2) Z. kogo za siebie = postawić go zamiast siebie (nie mogąc sam przybyć, zastawił za siebie); Z. się, 1) stanąć w miejscu, zatrzymać się (wody w jednej kupie się zastawią; słońce zastawiło się Jozuemu; zastawił się Balaam); 2) Z. się komu = wystąpić przeciw komu, oprzeć, postawić, sprzeciwić mu się; 3) Z. się za kogo, za co = stanąć w jego obronie, upomnieć się, wstawić się za nim.

Zastawidło, p. Zastawka.

Zastawisko, miejsce, gdzie zastawiono sieci.

Zastawka, zastawidło, zastawnik wody = stawidło, szluza.

Zastawnik, 1) p. Zastawa; 2) wierzyciel biorący zastaw; 3) albo zastawca, ten, co zaciągając dług, daje zastaw; 4) p. Zastawka.

Zastawny, zastawiony [940]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0940 [941]Zastrzelawać, p. Zastrzelić.

Zastrzelić, niedok. zastrzelać, zastrzeliwać, zastrzelawać, zastrzelować, 1) strzelić za kim, za czem (zastrzelował strzały za uciekającym); 2) Z. kogo słowy = zagabnąć, zaskoczyć go.

Zastrzeliwać, p. Zastrzelić.

Zastrzelować, p. Zastrzelić.

Zastrzydz, niedok. zastrzygać, strzygąc zaciąć (Z. włosy dziecku przy chrzcie).

Zastrzygać, p. Zastrzydz.

Zastydnąć, zastygnąć.

Zasuć, zasypać.

Zasuwny, zrobiony tak, żeby się mógł zasuwać, zasuwany.

Zaswajać, p. Zaswoić.

Zaswoić, niedok. zaswajać, 1) zabrać jak swoje, przywłaszczyć sobie (złoto po tobie kto inszy zaswoi; szatan go zaswoi); 2) Z. wdziękiem urody i t. p. = zniewolić, pociągnąć, ująć)ująć; 3) żałosne serce chce Z. = oswoić, ukoić, zaspokoić.

Zasychać, p. Zaschnąć.

Zasyłać, p. Zasłać.

Zasyp, p. Zasep.

Zasyt, zasycenie, sytość; zadowolenie (bez ciebie nudne mi są zasyty).

Zaszadzić, zaszedzić, oszronić.

Zaszańc, szaniec zewnętrzny.

Zaszczęsny, nader szczęśliwy.

Zaszczep, 1) to, co zaszczepiono; 2) p. Zaszczepca.

Zaszczepca, zaszczep, zaszczepiciel, założyciel, fundator, inicjator (Z. dynastji, nowej wiary).

Zaszczerbieć, wyszczerbić się.

Zaszczerzeć, zaciągnąć, zasklepić cokolwiek (gangrena czyni w członkach wydubniałości nie otworzone, tylko zaszczerzałe).

Zaszczycać, p. Zaszczycić.

Zaszczycić, niedok. [942] zaszczycać, zasłonić, zabezpieczyć, obronić.

Zaszczypiony, uszczypnięty.

Zaszczyt, 1) to, co zasłania, broni od złego razu; 2) wał obronny, przedpiersień, parapet (sypać Z.); 3) Z. od biedy i t. p. = ratunek, pomoc; 4) Z. przyjacielski = sukurs, posiłki wojenne; 5) protektorat, opieka (będą hospodarami pod zaszczytem monarchów rosyjskich); 6) pozór, asumpt, pretekst (pod pokrywką wypokaniawykonania dekretów Z. brał do ciemiężenia).

Zaszczytca, p. Zaszczytciel.

Zaszczytciel, zaszczytca, obrońca, protektor.

Zaszczytny, zaszczycony czym.

Zaszedzieć, p. Zasędzieć.

Zaszędzieć, p. Zasędzieć.

Zaszkadzać, przeszkadzać; szkodzić.

Zaszarłacić, zafarbować na kolor szkarłatny, zaczerwienić.

Zaszklnąć, p. Zalśnąć.

Zaszkoda, zaszkodzenie; to, co szkodzi; szkodliwość (Z. pokarmu dla kiszek; prawa uprzątają wszelkie zaszkody).

Zaszkodca, ten, co szkodzi, przeszkadza.

Zaszkodny, 1) mogący zaszkodzić, szkodliwy; 2) bagażowy, obłogowy (wozy zaszkodne; żołnierze i ludzie zaszkodni).

Zaszkolić, p. Zaskolić.

Zaszlejfować, zaszlifować.

Zaszłapić, zaśłapić, niedok. zaszłapywać, zaśłapywać (o koniu) 1) przestąpić sznur, rzemień w uprzęży; 2) zawadzić w biegu tylnemi nogami o przednie; 3) zatratować (nie rośnie tam trawa, gdzie raz konnica turecka zaszłapi = zatratuje, zawadzizawadzi); Z. się, poszkapić się, zawikłać się, zamotać się.

Zaszłapywać i Z. się, p. Zaszłapić.

Zaszły, 1) upadły (znędzony i Z. stan Rzpltej); 2) wiek Z. = podeszły, [943]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0943 [944]Zaścigać, p. Zaścignąć.

Zaścignąć, niedok. zaścigać, doścignąwszy zastać; zaskoczyć (noc go zaścigła).

Zaśklnąć, p. Zalśnąć.

Zaśklnić się, p. Zalśnąć.

Zaślep, zaślepienie.

Zaśliwić, wzdąć, odąć.

Zaśliznąć, stać się nieco ślizkim, zajść śliskością.

Zaśliźnić, zająć śliskością.

Zaślub, p. Zaślubki.

Zaślubiać, p. Zaślubić.

Zaślubić, niedok. zaślubiać, zaślubować, obiecać uroczyście, ślubować, przyrzec (zaślubił, że ma jeńców puścić).

Zaślubki, zaślub, zaślubiny; zaręczyny.

Zaślubny, tyczący się zaślubin (hymn, układ ZZ.).

Zaśłapić i Z. się, p. Zaszłapić.

Zaśłapywać i Z. się, p. Zaszłapić.

Zaśmiardać, p. Zaśmierdzieć.

Zaśmiedzić, zaśniedzić.

Zaśmiedzieć, zaśniedzieć.

Zaśmielać, p. Zaśmielić.

Zaśmielić, niedok. zaśmielać, zachęcić do śmiałości.

Zaśmierzyć, zaśmirzyć, zaspokoić.

Zaśmierdzieć, niedok. zaśmiardać, zaśmiardnąć się.

Zaśmieszyć, rozśmieszyć, zabawić śmieszeniem.

Zaśniad, p. Zaparzysko.

Zaśniałość, p. Zasiniałość.

Zaśniały, p. Zasiniały^[1].

Zaśniat, p. Zaparzysko.

Zaśniący, p. Zasnęły.

Zaśniecać i Z. się, p. Zaśniecić.

Zaśniecić, niedok. zaśniecać, 1) zarazić śniecią; 2) zarazić, zepsuć, obałamucić (głowa nową wiarką zaśniecona); Z. się, stać się niepłodną.

Zaśnieć, zasinieć.

Zaśniony, p. Zasnęły.

Zaśrzedni, zewnątrz środka będący (koło wpółśrzednie i zaśrzednie).

Zaśrzenić, zaszrenić, zaszronić.

Zaśrzenieć, zaszronieć.

[945]Zaśrzeszyć, zaszreszyć, zająć śrzezią, krą.

Zaświatny, zaświatowy.

Zaświecać się, p. Zaświecić.

Zaświecić się, niedok. zaświecać się, zacząć świecić, zajaśnieć (księżyc, gwiazdy zaświeciły się).

Zaświęcać, p. Zaświęcić.

Zaświęcić, niedok. zaświęcać, 1) Z. kogo = uznać za świętego, kanonizować; 2) ogłosić za świąteczny (dzień św. Elżbiety papież zaświęcił).

Zaświtać, p. Zaświtnąć.

Zaświtnąć, niedok. zaświtać, zajaśnieć, rozwidnić się (dzień zaświtnął; już zaświta = robi się dzień).

Zataczać, p. Zatoczyć.

Zataczawać, p. Zatoczyć.

Zataczywać, p. Zatoczyć.

Zatajny, zatajony, tajny.

Zatarać się, p. Zatarzać się.

Zatarczka, p. Zatarga.

Zatarga, zatargnienie, zatarczka, zatarszka, zatarzka, zatarg.

Zatargać, p. Zatargnąć.

Zatargnąć, niedok. zatargać, targnąć, zarwać (Z. liną drzewo podcięte).

Zatargnienie, p. Zatarga.

Zatarszka, p. Zatarga.

Zatarzać się, zatarać się, zataczać się (zatarza się pijany).

Zatarzka, p. Zatarga.

Zataszlować, skryć, zatrzeć ślady kogo, czego.

Zatąpać, tupnąć, zatupać.

Zatchły, który się zatęchł, stęchły.

Zatchnąć, zaknąć, niedok. zatychać, zatchniewać, zatknąć, zatkać; Z. się, zatęchnąć.

Zatchnęły, zakchnęły, zaknęły, który się zatkał, zatkany (słuch Z.).

Zatchniewać i Z. się, p. Zatchnąć.

Zatęchlina, zatęchłość, zajście stęchlizną.

Zatęchłość, p. Zatęchlina.

Zatępiać, p. Zatępić.

Zatępić, niedok. zatępiać, przytępić (Z. umysł).

[946]Zatępieć, przytępieć.

Zatęsknić kogo = nabawić tęsknoty.

Zatężać, p. Zatężyć.

Zatężyć, niedok. zatężać, zaprawić na tęgo, stężyć (Z. bieliznę krochmalem).

Zatkanka, zastawka, zasuwka, zapadka nie pozwalająca się czemu cofnąć.

Zatłaczać, p. Zatłoczyć.

Zatłoczyć, niedok. zatłaczać, tłocząc zadusić (mamka dziecię zatłoczyła).

Zatłuc, niedok. zatłukać kogo dokąd = zaprowadzić z biedą, zawlec (Z. kogo w zapadłe krainy); Z. się, kołacząc się, tłukąc się zawlec się dokąd.

Zatłukać p. Zatłuc.

Zatłumiać, p. Zatłumić.

Zatłumić, niedok. zatłumiać, 1) Z. drogę = zawalić, zaprzątnąć; 2) Z. pieniądze czyje = zagrabić szachrajstwem, nieznacznie.

Zatłuścić, 1) zaprawić tłustością (Z. pole = zagnoić); 2) Z. komu łapę = posmarować mu łapę, dać mu łapówkę.

Zatoczny, zatoczysty, zatoczony, toczący się, kręty (bałwan Z.; zatoczna grzywa).

Zatoczyć, niedok. zataczać, zataczywać, 1) Z. taniec = puścić się w koło taneczne; 2) Z. beczkę i t. p. = zacząć z niej płyn toczyć; 3) tocząc zaostrzyć (Z. grot).

Zatoczysty, p. Zatoczny.

Zatok, zatoka, 1) zakręt, zakoł, skręt, zwój, zaokrąglenie, krąg (zatoki wężowe; Z. zawoju tureckiego; Dedalowe zatoki = labirynt); 2) zatoka, odnoga wodna.

Zatoka, p. Zatok.

Zatonęły, który zatonął.

Zatrafnować, p. Zatrefnować.

Zatratny, przynoszący zatratę, zgubny.

Zatrawa, zatrawianie, zatrawienie.

Zatrawiać, p. Zatrawić.

Zatrawić, niedok. [947]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0947 [948]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0948 [949]Zatworzyć, niedok. zatwierać, zatwarzać, zamknąć, zawrzeć, zacisnąć (Z. księgę, ul, oczy, pory w ciele).

Zatworzysty, opatrzony zatworą, zamczysty, zamykany (naczynie zatworzyste = z pokrywką, z wiekiem).

Zatychać i Z. się, p. Zatchnąć.

Zatyczać, p. Zatyczyć.

Zatyczka niewieścia = welon, kwef.

Zatyczyć, niedok. zatyczać, tykami zasadzić, zatknąć tyki (Z. chmielnik).

Zatyć: nie mówcie zatyłą szyją = krnąbnie, hardo; zatyło ich serce = zatwardziało, zakamieniało.

Zatyk, p. Zatyka.

Zatyka, zatyk, zatyczka, czop.

Zatykalny, który można zatykać.

Zatyle, miejsce z tyłu, strona tylna czego.

Zatył, zatyłek, tylna część czego, zadnia strona czego (zatyłki nieprzyjaciół = straż tylna, arjergarda; Z. głowy = tył głowy, potylica; w Z., po Z. = w tył: włosy jej położyły się w Z.).

Zatyłek, p. Zatył.

Zatywać, zacząć tyć.

Zaułatwić, załatwić.

Zaumyślny, rozmyślny, umyślny.

Zauszek, zauszniczek, zausznik.

Zauszka, zauszniczka, 1) nausznica, kolczyk; 2) zausznica (kobieta).

Zauszniczka, p. Zauszka.

Zauszny, uszny, do ucha szepczący (spowiedź zauszna; powiadacz Z. = zausznik.

Zauzdać, niedok. zauzdywać, obuzdać, zakiełznać, założyć uzdę; Z. się, wziąć na kieł, rozhukać się, uzuchwalić się.

Zauzdywać i Z. się, p. Zauzdać.

Zawabiać, p. Zawabić.

Zawabić, niedok. zawabiać, wabiąc zawieść (Z. na puszczę).

Zawada, 1) wada przeszkadzająca, [950]uszkodzenie, skaza (Z. zbytniem zimnem korzeniowi uczyniona); 2) albo zawadja, spór, zawada; 3) albo zawadja, zawadca, zawadzca, zawadjaka, awanturnik.

Zawadca, p. Zawada.

Zawadja, p. Zawada.

Zawadzać, p. Zawadzić.

Zawadzca, p. Zawada.

Zawadzić, niedok. zawadzać, 1) Z. co o co, za co = zahaczyć, zapiąć, zaczepić (Z. za pętlicę); 2) Z. o co, za co = wbić, zasadzić, zatknąć (Z. miecz końcem o ścianę i naprostować go); 3) założyć, zaczepić (Z. stryczek do sęku); Z. czem co, w co = zapuścić, zatopić, zagłębić (Z. pługiem rolę; Z. mieczem w wroga; zawadzą w wodę i machają wiosłami = uderzą); Zawadzać się, trafiać się, pojawiać się między innemi, występować sporadycznie, zdarzać się, przebijać się z pośród innych (zawadziło się już w Mezopotamji bałwochwalstwo; niezgody między niemi zawadzają się; na świecie siła głupich się zawadza; zawadza się białością między czerwonem).

Zawadzisty, pełen zawad (miejsce zawadziste dla przejazdu).

Zawalina, p. Zawał.

Zawaliny, ruiny, rumowiska, zwaliska budowlibudowli, skały.

Zawalisko, p. Zawał.

Zawalitarz, p. Zechweltarz.

Zawalny, stanowiący zawałę, zawalający.

Zawaltarz, p. Zechweltarz.

Zawał, 1) zawalenie się czego; 2) albo zawałek, zawałka, zawalisko, zawalina, zawała, przeszkoda, bryła czego na drodze leżąca (Z. na moście podłożony; uprzątnąć Z.); 3) przeszkoda, zawada, szkopuł, trudność (Z. handlowi naszemu); 4) miejsce zawalone, z przeszkodami (zawały [951]ucha głos przetrzymują.

Zawałek, p. Zawał.

Zawałka, p. Zawał.

Zawaniać, p. Zawonieć.

Zawaniawać, p. Zawonieć.

Zawarcie, treść, sens, osnowa (Z. listu).

Zawarować: Boże zawaruj = Boże zachowaj, broń Boże.

Zawartka, 1) albo zawiartka, zawiertka, zawierka, zawierucha, wicher, burza; 2) zapora, zawora; 3) zawartość, treść; 4) rozruch.

Zawarty, zamknięty w sobie, skryty.

Zawaśniać, p. Zawaśnić.

Zawaśnić, niedok. zawaśniać, zachęcić do waśni.

Zaważać1. Zaważać, zawozić.

Zaważać2. Zaważać, p. Zaważyć.

Zaważe, sykl, drachma, waga (złota tysiąc zaważy).

Zaważyć, niedok. zaważać dokąd = zamierzyć, godzić (do tej zaważył, która już zaręczona była = uderzył).

Zawątpić, niedok. zawątpiewać co = podać w wątpliwość.

Zawątpiewać, p. Zawątpić.

Zawążać, p. Zawążyć.

Zawążyć, zawężyć, zawążać, zwęzić.

Zawciąg, p. Zawściąg.

Zawciągać, p. Zawściągnąć.

Zawciągnąć, p. Zawściągnąć.

Zawdziać, zawzdziać, niedok. zawdziewać, wdziewając założyć (Z. suknię, powróz na szyję).

Zawdziewać, p. Zawdziać.

Zawdzięk, zawdzięczenie (w Z. odpłaty ofiarować co).

Zawet, odwet, powetowanie.

Zawetować, zapłacić wet za wet.

Zawężyć, p. Zawążyć.

Zawiadacz, zawiadowca.

Zawiadać, zawiedać, niedok. zawiadować czem, o czem = zawiadywać czem.

Zawiadować, p. Zawiadać.

Zawiartka, p. Zawartka

[952]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0952 [953]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0953 [954]Zawierzchny, zewnętrzny, zwierzchny.

Zawierzchszyć, p. Zawierszyć.

Zawierzucha, zawroch, zawierucha.

Zawiesa, p. Zawias.

Zawiesić, niedok. zawieszać, 1) Z. co czem = zasłonić czem wiszącem (Z. okno płótnem); 2) zwiesić, spuścić (Z. głowę); 3) zasadzić, oprzeć (Z. na kim, na czem nadzieję; na słowie swem i na wierze go zawiesił = kazał mu zaufać słowu swemu, wierze); 4) zatrzymać, wstrzymać (zawiesił na sobie napadających; Z. myśl, aby się dorozumiewano; niektóre brzmienia francuskie zawieszają się w nosie = przetrzymują się; Z. na czem umysł = zatrzymać uwagę, zastanowić się; Z. kogo od przyjmowania sakramentów; 5) Z. sprawę = wprowadzić do sądu, oddać do sądu; Z. się, 1) stanąć murem, wesprzeć się, spiętrzyć się (woda się rozstąpiła i po obu stronach zawiesiła się); 2) zawisnąć, zasadzić się, polegać (w przykazaniu miłości Boga i bliźniego zawiesił się wszystek zakon).

Zawiesidło, nić lub pręt, na którym utrzymuje się ciało zawieszone u punktu stałego (np. wahadło).

Zawiesisty, 1) zwieszający się, zwisły (skała zawiesista; nos Z.); 2) pies Z. = mający duże uszy obwisłe, kłapouchy; wół Z. = z wiszącem podgardłem; 3) do zawieszania służący (lichtarz Z.); 4) p. Zawiasowy (liczba zawiesista = kardynalna; raz, dwa, trzy są liczby zawiesiste; cnoty zawiesiste).

Zawieszczać, p. Zawieścić.

Zawieszenie, 1) wotum, ofiara zawieszona w kościele; 2) ozdoba, którą się zawiesza; 3) Z. ślubne = podarek [955]ślubny; 4) amulet, talizman; 5) pieczęć wisząca u dokumentu.

Zawieścić, niedok. zawieszczać, wieszcząc zapowiedzieć; przepowiedzieć.

Zawieść, niedok. zawodzić, 1) Z. w co = zaplątać, wprowadzić, uwikłać (Z. kogo w kłopoty, w trudności); 2) zwieść, uwieść, zadaleko zaprowadzić; 3) obdłużyć, obciążyć (Z. dobra długami, hipotekami, zapisami); 4) wyprowadzić, zaprowadzić (Z. konie w skok = wprawić; Z. minę, straże = zaciągnąć); 5) Z. co w co = założyć, wciągnąć (Z. haczyki w pętlice); 6) Z. pienie = zacząć; zaintonować; Z. się, 1) zbłądzić, poszkapić się (w tem, co pisał, nigdy się nie zawiódł); 2) rozpędzić się do skoku; zamachnąć się, zamierzyć się (zawiódłszy się procą, ugodził Goljata); 3) Z. się na co = oddać się czemu, zabrnąć w co (Z. się na zbytki, utraty); 4) zawodzić się = rozwodzić się, szeroko co rozwijać.

Zawiewka, 1) zawiew, zawiewanie; 2) zadymka, zamieć.

Zawiędły, zawędzony (szynki zawiędłe).

Zawięzać, p. Zawiązać.

Zawięzić, zawięźbić, niedok. zawięźbiać, sprawić, że co gdzie zawięźnie, uwięzić (Z. krew w żyłach, młodzieńca na rozkoszach).

Zawięzować, p. Zawiązać.

Zawięzywać, p. Zawiązać.

Zawięźbiać, p. Zawięzić.

Zawięźbić, p. Zawięzić.

Zawijać i Z. się, p. Zawinąć.

Zawijanki, rzeczy zawinięte.

Zawikłale, p. Zawikłanie.

Zawikłały, zawikłany, zawiły.

Zawikłanie, zawikłale, zawiło.

Zawikłować, zawikływać.

Zawiłować, zacząć szaleć, błaznować.

[956]Zawiły: Głowa zawiła = głowa z bujnym włosem grzywiastym.

Zawinąć dziewczynę = oczepić.

Zawiniony, 1) który zawinił, winny; 2) zawinięty.

Zawioza, p. Zawias.

Zawisnąć, niedok. zawisać, 1) Z. od kogo = zależeć; 2) Z. w czem = zamykać się, zawierać się w czem (odwaga w sprawach, nie w słowach zawisła); 3) Z. na kim = zostać, utknąć, skrupić się, zatrzymać się na kim.

Zawisny, 1) zawisły, wiszący; 2) p. Zawiśny.

Zawistość, zawiśnienie, zazdrość.

Zawiśnienie, 1) p. Zawistość; 2) zawiść, nienawiść.

Zawiśnik, zawiśń, 1) zawistnik; 2) nieprzyjaciel; 3) rywal, współzawodnik.

Zawiśny, zawisny, zawiściwy, zawidliwy, 1) zazdrosny; 2) godzien zazdrości, do pozazdroszczenia; 3) rywalizujący, współubiegający się; 4) gorliwy, żarliwy.

Zawiśń, p. Zawiśnik.

Zawitalec, przychodzień, przybysz.

Zawitek, tok śrubowy.

Zawitro, rano.

Zawitrzny, ranny.

Zawity termin = na który strona pozwana musiała koniecznie stawić się w sądzie, prekluzyjny.

Zawlec, niedok. zawlekać, zawłóczyć, zawłaczać nitkę, igłę, tasiemkę igliczką = nawlec, zaciągnąć.

Zawlekać, p. Zawlec.

Zawłaczać, p. Zawlec.

Zawłoczny, tyczący się zawłoki (iglica zawłoczna).

Zawłoski, targanie za włosy, za łebki.

Zawłóczyć, p. Zawlec.

Zawnętrzny, zewnętrzny.

Zawnuk, syn prawnuka.

Zawodniczy, nadzorca wyścigów albo toru wyścigowego.

Zawodnić, zalać wodą.

Zawodnik, 1) ten, co [957]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0957 [958]wyścigowy; 4) zachód, staranie się (daremny Z. leczyć starość); 5) jednym zawodem = jednym ciągiem, od jednego razu (jednym zawodem wszyscy trzej poumierali).

Zawódca, zawódzca, zawodziciel, zawiedzieniec, 1) ten, co czyni komu zawód, który zawodzi czyją nadzieję; 2) Z. procesu = powód, iściec; 3) ten, co zaciągnął dług; właściciel pierwotny, od którego kto nabył własność jego.

Zawódczy, zawódzczy, tyczący się zawódcy (rejestra zawódcze albo uciążcze).

Zawódzca, p. Zawódca.

Zawódzczy, p. Zawódczy.

Zawój, 1) część kapitelu, woluta; 2) zawiązka, binda (zawojem rękę obwinął); 3) gatunek muślinu; 4) zawojowanie, zabór.

Zawóz, zawózka, zawiezienie, zawożenie.

Zawózka, p. Zawóz.

Zawracać oczy = przewracać oczy.

Zawrąbić, niedok. zawrębować, zakończyć wrębem wywiniętym (słoik szklany zawrąbiony).

Zawrewać, zagotowywać się, zaczynać wrzeć.

Zawrębować, p. Zawrąbić.

Zawroch, p. Zawierzucha.

Zawróć, p. Zawrót.

Zawrót, zawróć, 1) skręt, zakręt (Z. drogi, rzeki); 2) schyłek (Z. dnia, roku, życia); 3) zwrot, obrot, zawikłanie (dziwne zawroty świata tego); 4) wir wodny, odmęt.

Zawrzask, zawrzeszczenie, wrzask nagły.

Zawrzaskać, zaczynać wrzeszczeć.

Zawrzeć, niedok. zawierać, 1) zamknąć; 2) Z. w myśli, Z. myślą = zakonkludować, wywnioskować, udeterminować; Z. się, zapędzić się, zawikłać się w co (w srogą i długą wojnę się zawarł; gwałtownie [959]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0959 [960]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0960 [961]Zazieleniwać, zazieleniać.

Zazięblina, p. Zaziębłość.

Zaziębłość, zazięblina, zaziębienie (w ciele ludzkiem Z. abo zamróz z nóg wyciąga).

Zaziębły, zaziębiony, ostygły, ochłodły.

Zaziębnąć, p. Zaziąbnąć.

Zazimować, zachować, zaopatrzyć na zimę, przezimować (Z. bydło sianem).

Zazionąć, ozionąć, ozionieniem zająć (zazionęły go jędze).

Zazmudzić, zaplugawić, zapaskudzić.

Zaznać, niedok. zaznawać kogo z kim = zaznajomić.

Zaznawać, p. Zaznać.

Zazrość, zazdrość.

Zazuć, niedok. zazuwać, wzuwając (obuwie) zaciągnąć z tyłu na piętę.

Zazuty trzewik = z wysokim napiętkiem.

Zazuwać, p. Zazuć.

Zazwać, niedok. zazywać, 1) zawołać, zawezwać (Z. lekarza); 2) powołać kogo.

Zazwany żołnierz = wysłużony, który jednak wrócił do służby dla dobra ojczyzny.

Zazwierzchni, powierzchowny.

Zazywać, p. Zazwać.

Zazżedz, niedok. zażogać, zażedz, zapalić.

Zaźrebić, zapłodnić klacz; Z. się, oźrebić się.

Zaźrywy, p. Zazdrościw.

Zaźrzeć, p. Zajrzeć.

Zaźrzewać, zaźrzywać, zazdrościć.

Zaźrzywać, p. Zaźrzewać.

Zaźrzywy, p. Zazdrościw.

Zaż, czyż.

Zażalić, zapełnić żalem, rozżalić.

Zażałować czego = pożałować czego.

Zażarłość, zażartość, zaciekłość.

Zażarły, zażarty.

Zażąć, zażdżąć, zażdżmąć, niedok. zażymać, 1) zacisnąć; 2) Z. kogo = wycisnąć, wydusić co z kogo (w jakiejkolwiek sumie Z. ich); [962]3) Z. nauki = zachwycić, liznąć; 4) Z. komu serce = ścisnąć, ledz mu ciężarem na sercu; 5) zaciągnąć się, zabliźnić się, zagoić się (rany, guzy zażęły); 6) zahaczyć, zawadzić, potrącić (Z. co nogą).

Zażąć, niedok. zażynać, zaczepić przez werznięcie się (Z. kotwicę).

Zażdżąć, p. Zażąć.

Zażdżmąć, p. Zażąć.

Zażdżony, zadeszczowy, dżdżysty.

Zażega, p. Zażoga.

Zażenie, p. Zażżenie.

Zażgę, zapalę.

Zażoga, zażega, zażożka, 1) zapalenie, podpalenie; 2) ogień namiętności, rozognienie (przyszedł k siebie z okrutnej zażogi); 3) żagiew, podpał; 4) podnieta, pobudka, bodziec.

Zażogać, p. Zazżedz.

Zażożka, p. Zażoga.

Zażółciwać, zażółcać.

Zażyć, niedok. zażywać, 1) Z. czego = używać (jednej szaty tylko zażywał; nie zażywał muzyki; Z. próśb i zalotów); 2) spróbować, doświadczyć (Z. sposobu jakiego, trudności; zażyjcie męstwa!); 3) zażywać czego = posiadać co, korzystać, użytkować z czego (zażywać władzy; Z. konia = użyć go należycie, pokierować nim; Z. kogo = zrobić z nim co się podoba: jak chcąc można go Z., dobry człowiek); 4) jeść, pić (Z. mięsa; raz na dzień piersi matczynej zażywał); 5) zagoić się (rana zażyła); Z. się z kim = zżyć się.

Zażymać, p. Zażąć.

Zażywiać, p. Zażywić.

Zażywić, niedok. zażywiać, zasilić żywnością, pożywić (bydło zażywiło się żołędzią na zimę).

Zażywny, 1) którego można użyć na pokarm, jadalny; 2) szturmowy (drabina zażywna).

Zażyzniać, p. Zażyznić.

Zażyznić, niedok. zażyzniać, użyznić.

[963]Zażżenie, zażenie, zapalenie.

Ząb do orzechów = dziadek, orzechołom.

Ząbal, zębal, człowiek o wielkich zębach.

Ząbczasty, zębaty, ząbkowany (koło ząbczaste).

Ząbr, albo w lmn. ząbry, albo zbior. ząbrze, chorobliwe obrośnięcie zębów i dziąseł końskich skorupą mięsistą, chropowatą, zajedź (zdjąć koniowi ząbry).

Ząbry, p. Ząbr.

Ząbrze, p. Ząbr.

Ząbrzyna, mięso z żubra.

Zbabić, zrobić babą, zrobić zniewieściałym.

Zbadło mi się = sprzykrzyło mi się.

Zbać się, zlęknąć się.

Zbakać kogo = złajać.

Zban, dzban.

Zbanuszek, dzbanuszek.

Zbarać, p. Zbróć.

Zbasować, złajać, zbuzować, zbesztać.

Zbawczyna, zbawczyni.

Zbawiać, p. Zbawić.

Zbawicielów, zbawicielski, tyczący się zbawiciela, zbawicielowy.

Zbawicielski, p. Zbawicielów.

Zbawić, niedok. zbawiać kogo czego = pozbawić (Z. życia).

Zbawienny, zbawiony.

Zbawitelny, zbawienny, zbawczy.

Zbestwiałość, zbestwiłość, rozbestwienie, cielesność, jurność.

Zbestwiłość, p. Zbestwiałość.

Zbezbożnić, zrobić bezbożnym.

Zbezeczcić, zbezcześcić.

Zbezpieczać, p. Zbezpieczyć.

Zbezpiecznieć, nabrać serca, pewności siebie.

Zbezpieczyć, niedok. zbezpieczać, zabezpieczyć, ubezpieczyć.

Zbić, niedok. zbijać, 1) Z. komu co z głowy = wybić komu co z głowy; 2) wybić, pozabijać (zbili tego dnia 300 mężów); 3) zbijać = trudnić się rozbojem, rozbijać (zbijać po drogach); 4) Z. w [964]stępie, w moździerzu = utłuc.

Zbiedz, niedok. zbiegać, zbiegiwać, zbiegawać kogo nagle = zejść, zdybać go gdzie, na czem.

Zbieg, 1) zbieżenie się, zbieganie się (Z. ludzi); 2) Z. wierzycieli = konkurs.

Zbiegać, 1) bieganiem zmęczyć, spędzić (Z. konia); 32) przewertować (Z. całą Biblję); Z. się, rozbiegać się (konie zbiegały się).

Zbiegały, zbieżały, który się zbiegał, zmordowany biegiem.

Zbiegawać, p. Zbiedz.

Zbiegiwać, p. Zbiedz.

Zbieglec, zbiegun, zbieg, uciekinier.

Zbiegun, p. Zbieglec.

Zbier, zbir, łapacz (zbiera piekielnego skruszyła głowę = czarta).

Zbieranka, zgłoska.

Zbierca, 1) zbieracz; 2) kompilator (Z. dziejów).

Zbierostwo, zbirostwo, stan zbira.

Zbierowód, ocean.

Zbieżały, p. Zbiegały.

Zbijać, p. Zbić.

Zbijalnia, miejsce, gdzie zabijają.

Zbik, zdeb’, żbik, kot leśny.

Zbiór, 1) zebranie, treść, kwintesencja (w chrzcie wiary chrześcijańskiej Z.); 2) kupa, gromada (zbiory pieszych, jezdnych stały); 3) klasa, kategorja, stan (różnego zbioru ludzie); 4) albo zbiórka, związek, stadło, pobranie się, węzły małżeńskie (rozerwać zbiórkę córki z oblubieńcem).

Zbiórka, 1) p. Zbiór; 2) zebranie się, zbiór szczeg. wody, cysterna (krew toczy się, jako ze zbiórki; Z. łez = potok).

Zbirostwo, p. Zbierostwo.

Zbitować, rozdzielić.

Zblachować, zblakować, zblaknąć, spłowieć.

Zblakować, p. Zblachować.

Zblesieć, zgłupieć, postradać rozum.

[965]Zbluć, niedok. zbluwać, blująć zrzucić, zrzygać.

Zbluwać, p. Zbluć.

Zbłagać, zmiękczyć błaganiem, ubłagać.

Zbłaźnić, zbałamucić.

Zbło, źdźbło.

Zbłogosławić, pobłogosławić.

Zboczny, zbaczający, uboczny, postronny (dowodzenie zboczne albo przez niepodobność).

Zboczyć się z kim = przyłączyć się do niego spotkawszy go.

Zbodny, którego można zbość.

Zbogacieć, p. Zbogatnieć.

Zbogatnieć, zbogacieć, zbogacić się.

Zbogomówca, ten, co z Bogiem rozmawiał.

Zboisko, boisko, gumienczyskogumienczysko.

Zbojować, wojując zbić; zwalczyć (Z. kogo; Z. kraj = zawojować).

Zboleć, doświadczyć bólu na całem ciele.

Zborgować się, zadłużyć się.

Zboropisca, soboropisca, historyk soborów.

Zborownik, członek albo przełożony zboru.

Zborowy, 1) powszechny, katolicki (kościół Z.); 2) zbiorowy, wspólny (list Z. do papieża).

Zborzyć, zburzyć, zniszczyć.

Zborzysko, p. Zborzyszcze.

Zborzyszcze, zborzysko, soborzyszcze, soborzysko, sobór fałszywy, koncyljum nielegalne.

Zbość, niedok. zbadać, 1) zabość na śmierć, zakłóć; 2) zepchnąć, poniżyć (Z. hardego); 3) wyprzeć, zepchnąć, wyparować (Z. z prawej drogi); 4) zbić, zwalczyć, pokonać (Z. kogo w dyspucie); 5) znieść, ścierpieć (smrodliwych Z. nie mogła).

Zbożany, p. Zbożny.

Zboże, 1) ochwat żytni, obroczny u koni; 2) majątek, mienie; 3) szczęśliwość.

Zbożny, 1) pobożny; 2) albo zbożany, zbożowy.

[966]Zbożopławny, spławiający zboże (Wisła zbożopławna.zbożopławna).

Zbożorodny, rodzący zboże (ziemia zbożorodna).

Zbożosiejny, służący pod zasiew zboża (niwa zbożosiejna).

Zbożysko, pole zbożowe.

Zbój, zbójectwo, rozbój.

Zbójcokryty, w którym się kryją zbójcy (las Z ).

Zbójcomorski, tyczący się zbójców morskich, korsarski (wojna zbójcomorska).

Zbójnik, zbójca.

Zbór, 1) zebranie, zgromadzenie; 2) sobór, koncyljum; 3) Z. chrześcijański = kościół; społeczeństwo chrześcijan; 4) dom Boży, kościół, przybytek Pański.

Zbóstwić, ubóstwić.

Zbracić, zbratać.

Zbraczać, broczyć.

Zbradzać, p. Zbrodzić.

Zbramować, obramować.

Zbraniać i Z. się, p. Zbronić.

Zbroczały, zbroczony.

Zbroczeć, zostać zbroczonym.

Zbrodliwy, p. Zbrodny.

Zbrodnisty, p. Zbrodny.

Zbrodniarski, p. Zbrodny.

Zbrodnik, zbrodniarz.

Zbrodny, zbrodliwy, zbrodnisty, zbrodniarski, tyczący się zbrodniarza, zbrodniczy.

Zbrodzić, niedok. zbradzać, 1) zgłębić, zgruntować (Z. sądy boskie); 2) do gruntu wyniszczyć; znurtować (morowe powietrze zbrodziło Polskę); 3) zbroić, źle zrobić.

Zbrodzień, zbrodnia.

Zbroja, uzbrojenie, oręż, broń.

Zbrojnica, zbrojownia, arsenał.

Zbrojnik, p. Zbrojownik.

Zbrojny, tyczący się zbroi, należący do niej.

Zbrojownik, 1) albo zbrojnik, żołnierz w zbroi, rycerz; 2) albo zbrojowy, ten, co robi zbroje, płatnerz.

Zbrojowy, p. Zbrojownik.

Zbronić, niedok. [967] zbraniać, 1) obronić; 2) wzbronić; Z. się, obronić się; 3) zbraniać się czego = wzbraniać się.

Zbróć, niedok. zbarać, zmódz, pokonać.

Zbrój, zbroja.

Zbrójka, zdrob. od zbroja.

Zbruczyć, zbrukać.

Zbrzechać, zełgać, skłamać podle.

Zbrzeżny, brzeżny, nadbrzeżny, pobrzeżny.

Zbujać się, rozbujać się, rozhukać się (gdy się chłop zbuja, niemasz miary).

Zbujały, rozhukany (zbujałe namiętności).

Zburkować, zabrukować.

Zburzka, burzka, zaburzenie.

Zbutlować, zbutelkować.

Zbyć, niedok. zbywać, 1) Z. czego = postrać, zgubić, stracić (kamień twardości zbywał; Z. mowy, żywota; więcej zbędzie, niż nabędzie); 2) oddalić się, usunąć się, zejść z oczu (brali się Z. z domu; zbyłam napastnikom między leśne cienie); 3) Z. w co = przemienić się, przedzierzgnąć się; 4) Z. gdzie = wybyć (nie zbędą w ulu, kiedy się wiele pszczół narodzi); 5) Z. kogo skąd = wypędzić, wyrugować.

Zbyt, zbytek, 1) to, co zbywa, reszta, pozostałość (kosz zbytu ułomków chleba; Z. dnia na wytchnienie odłożono; na trzy zbyty = do zbytku); 2) to, co jest już niepotrzebne, co jest nadto (gałązki odcinają, zbytki obrzezując).

Zbytecznik, zbytnik, człowiek oddany zbytkom.

Zbyteczny p. Zbytni.

Zbytek, p. Zbyt.

Zbytki, zbytni.

Zbytkość, zbyteczność.

Zbytkować, 1) mieć czego do zbytku, opływać w co (miasto zbytkuje w pałacach; Francuzi zbytkują z modnych szat i potraw); 2) Z. albo Z. się z kim, nad kim = wydziwiać, znęcać się, pastwić się (jeszcze nad nim kat [968]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0968 [969]rachunku; słowo jest zdawcą rozumu = tłómaczem).

Zdawniały, przestarzały, staroświecki (krój Z.).

Zdawnić, 1) zadawnić, zakorzenić; 2) przedawnić, pozbawić ważności z powodu dawności.

Zdążyć, zdężyć, wystarczyć (Z. na wydatki).

Zdbło, zbło, zdebło, źdźbło.

Zdeb’ p. Zbik.

Zdebka, zdepka, izdebka.

Zdebło, p. Zdbło.

Zdech, 1) zdechnięcie (komu do śmiechu, drugiemu do zdechu); 2) do zdechu, na Z. = do upadłego, na zabój (za światem ugania się do zdechu; mści się do zdechu; śmiać się do zdechu (zdechu = do rozpuku; kradnie na Z.).

Zdechlina, zdechlizna, 1) padlina; 2) trup, cherlak, chuchrak (choć to ZZ., pyta go, czy nie chce strzelać?).

Zdechlizna, p. Zdechlina.

Zdechnąć na co = umierać, przepadać za czem (zdechł na pieniądze, na łakocie, na nowiny).

Zdejmać, p. Zdjąć.

Zdejmować, p. Zdjąć.

Zdemoljować, zburzyć (Z. dom).

Zdepka, izdebka.

Zdeszyć, p. Zdyszeć.

Zdężyć, 1) p. Zdążyć; 2) zdążyć, nadążyć.

Zdjąć, niedok. zdejmować, zdejmać, zymać, sejmować kogo ze świata (o Bogu) = zebrać, zabrać; Z. się, 1) przybrać, wezbrać, podnieść się (rzeka zdejmuje się); 2) Z. się za kogo, za coco, o kogo, o co = ująć się, upomnieć się.

Zdłabić, zdławić, udusić.

Zdoba, ozdoba.

Zdobić sobie kogo, co = upodobać sobie.

Zdobny, nadobny, piękny (cnoty zdobne).

Zdobradziwów, samo prze się (łańcuchy Z. opadły).

Zdobrzeć, udobruchać się.

Zdobyciel, zdobywca.

[970]Zdobytek, to, co zdobyto, zdobycz (Ruś, starożytny królów polskich mieczem Z.).

Zdobywstwo, zdobywanie, zdobycze, rola zdobywcy (naród zdobywstwem sławny).

Zdoić, niedok. zdajać, wydoić (Z. owce).

Zdole, zdoła.

Zdołać, zdałać, niedok. zdoływać, 1) Z. komu, czemu = podołać, dać radę; 2) wydać, uwydatnić, wyrazić (twarz coś boskiego w sobie zdoła); 3) Z. kogo = zwyciężyć, przemódz; 4) uczynić zadość, zadowolić.

Zdoływać, p. Zdołać.

Zdostatczyć, wystarczyć.

Zdrada, zasadzka (zasadzić się na zdradzie).

Zdradca, p. Zdradnik.

Zdradnik, zdradca, zdradzca, zdradziec, zdrajca.

Zdradzca, p. Zdradnik. (nabrał darów u zdradziec).

Zdradziec, p. Zdradnik.

Zdradzieckie, zdradziecko.

Zdradziectwo, postępek zdradziecki.

Zdrajczy, zdradziecki.

Zdrajczyna, zdrajczyni.

Zdrapać, niedok. zdrapywać, zdrapować, 1) poszarpać, rozerwać, obdrapać (suknia wytarta i zdrapana; pijacy list zdrapali); 2) unieważnić, usunąć.

Zdrapować, p. Zdrapać.

Zdrapywać, p. Zdrapać.

Zdrażać się, wzdragać się, wzbraniać się.

Zdrąb, zrąb.

Zdrąchnąć, zgnić.

Zdręczyć, dręcząc zmordować, zgnębić.

Zdrojewisko, zdrojowisko, miejsce, gdzie zdroje wytryskują.

Zdrojowisko, p. Zdrojewisko.

Zdrowić kogo, 1) uzdrawiać; 2) pozdrawiać, witać.

Zdrowie, 1) toast (zaczęły się zdrowia; bodajeś się udawił tem zdrowiem); 2) ocalenie, całość, bezpieczeństwo (wysiadłszy na ląd, dziękowali Bogu za Z.; [971]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0971 [972]który się zdrzymał (ledwo był Z., aż śni mu się...).

Zdubiechany, zmieszany, roztargniony, nieprzytomny (myślą zdubiechana).

Zdudkować, zbaranieć, zgłupieć ze strachu.

Zdumiejący, p. Zdumliwy.

Zdumliwy, zdumiejący, zdumiały.

Zduńczyk, 1) chłopiec od zduna; czeladnik zduński; 2) syn zduna.

Zdużać, 1) zdołać, być w stanie, dać radę komu czemu, sprostać; 2) Z. kogo = zwyciężyć, zwalczyć, przemódz.

Zdworaczeć, zdworzeć, stać się dworakiem, przejąć się dworactwem.

Zdworzeć, p. Zdworaczeć.

Zdybacz, ten, co zdybuje.

Zdybać, zdybnąć, niedok. zdybywać, spotkać kogo, zejść się z kim; Z. się, spotkać się, zejść się.

Zdybnąć i Z. się, p. Zdybać.

Zdybywać i Z. się, p. Zdybać.

Zdychać, p. Zdechnąć.

Zdychawiczeć, zdychwicznieć, stać się dychawicznym.

Zdychawicznieć, p. Zdychawiczeć.

Zdyszeć, zdeszyć, wyzionąć ducha, umrzeć.

Zdziać komu = nadać mu imię.

Zdziałać kogo = wycieńczyć, zmordować, wyniszczyć, zmódz.

Zdziarstwo, piasek gruby, żwir.

Zdzieblisty, zdzieblnisty, zawierający w sobie zdziebła.

Zdzieblny, tyczący się zdziebła.

Zdziebłko, p. Źbło.

Zdziobło, p. Źbło.

Zdzier, zdzierstwo, zdzieranie.

Zdzierać się, 1) Z. się z czego = wymawiać się, wyłamywać się; 2) wzdragać się, wzbraniać się (Z. się od przyjęcia dostojeństwa); 3) wykręcać się (Z. się od zapłacenia myta).

[973]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0973 [974]towarzystwo, konfraternia, zrzeszenie (zakonnik zebrania Jezusowego); 2) sobór, koncyljum (Z. trydenckie); 3) rzesza, kompanja (i t. p.) czyja (błogosławieństwo nad domem i nad zebraniem jego = nad domem = rodziną, rodem, plemieniem jego; rozstąpiła się ziemia i przysuła Z. Abironowe).

Zechcyk czego = kopa czego.

Zechweltarz, zalwartarz, zawaltarz, zawalitarz, stróż kopalniany, dozorca narzędzi kopalnianych.

Zecknąć, zecknić sobie co = obmierzić, obrzydzić sobie co; zecknąć się komu = obmierznąć, uprzykrzyć się.

Zecknić, p. Zecknąć.

Zedel, zedelek, zydla, prosty stołek drewniany; ławka do siedzenia.

Zedelek, p. Zedel.

Zedrany, zdarty.

Zedrgnąć się, wzdrygnąć się, zadrżeć.

Zedrwieć, stracić głowę, przerazić się.

Zega, żega, piłka do rznięcia.

Zegar morski = kompas, busola.

Zegarmistrzyk, czeladnik zegarmistrzowski.

Zegielgarn, zygielgarn, gatunek szpagatu.

Zegzić, gżąc zhukać.

Zejma, zachwycenie, zachwyt.

Zejmać i Z. się, p. ZjaćZjąć.

Zejmować i Z. się, p. Zjąć.

Zejrzeć i Z. się, p. Zeźrzeć.

Zejść, znijść, niedok. schodzić, schadzać, 1) wino, któremu schodzi z roku dziewiątego = kończy mu się rok dziewiąty; 2) osłabnąć, podupaść, zwątleć (Z. dla starości; oczy schodzące); 3) Z. na czem = cierpieć uszczerbek, ubytek (Z. na zdrowiu, na wzroku, na skarbie, na rozumie); 4) Z. na czem = zabraknąć czego (dziś tylko niedok.) (na męstwie mu nie zeszło; jeśli zginę, [975]małoć na tem zejdzie = mała szkoda, strata); 5) wygasnąć, ustać, skończyć się (ród na nim zszedł); 6) umknąć się, ujść, usunąć się (Z. deszczowi pod dach czyj); 7) zajść (Z. materją, krwią); 8) Z. na kogo = zrobić zasadzkę na niego; 9) zniszczyć, zużyć (Z. szaty, trzewiki; Z. lata na czem = strawić, spędzić); Z. się, 1) Z. się cieleśnie = odbyć sprawę cielesną z kobietą; 2) Z. się na co, do czego = zdać się, przydać się na co; 3) zejdzie się komu = przystoi mu, ujdzie, stosowne jest dla niego (gonitwy tylko młodym się zejdą); 4) zejdzie co komu = wolno mu (panom wszystko zejdzie).

Zekrwawić, zlać krwią, zbroczyć.

Zelgać, p. Zelgnąć.

Zelgnąć, zglnąć, niedok. zelgać, zlepić się.

Zelować, gorliwie obstawać (Z. o chwałę krzyża).

Zelozja, 1) zazdrość w miłości; 2) p. Zelus.

Zelśnąć, oślepnąć.

Zelus, zelozja, żarliwość, gorliwość (Z. o krzywdę Bożą).

Zelża, zelżenie, obelga.

Zelżyć, niedok. zelżywać, 1) zrobić lżejszym, ulżyć, złagodzić (Z. podatków); 2) Z. kobietę = zgwałcić.

Zelżywy, hańbiący, haniebny, sromotny, obelżywy (zdjęli Chrystusa z drzewa zelżywego; słowa zelżywe).

Zełgać: strzelba zełgała = pstrzyknęła, spaliła na panewce.

Zełknąć, połknąć.

Zemdliwać, zemgliwać, 1) zwątlać; 2) pobudzać do wymiotów.

Zemdliwość, mdłość, osłabienie, niemoc.

Zemdły, zemdlały, osłabły.

Zemgliwać, p. Zemdliwać.

Zemgnąć, zmrużyć, stulić (Z. oczy).

Zemknąć, zemsknąć, smyknąć, niedok. zmykać, smykać, 1) Z. kogo [976]dokąd = pchnąć, wypuścić; 2) Z. co na co = wemknąć, wsunąć (Z. rybę na wędkę); 3) wygnieść, wycisnąć (Z. wymiona); 4) Z. co skąd = usunąć gładko (jutrzenka gwiazdy z niebios smyka); 5) połknąć, wciągnąć w siebie (bocian węże smyka); 6) ściągnąć, ukraść; 7) Z. co na swą rzecz = przeciągnąć na swą stronę; zmykać się, 1) uwijać się, kręcić się (noga wesoło po ziemi się zmyka); 2) pełzać, czołgać się.

Zemniony, zmięty.

Zemsknąć i Z. się, p. Zemknąć.

Zengować, p. Zingować.

Zenkiel, p. Zankiel.

Zenklarz, p. Zanklarz.

Zepchnąć co na kogo = zwalić, zmówiać co na kogo.

Zeplwać, opluć, oplwać.

Zeprzeć, niedok. spierać, 1) Z. dowodami = zbić (Z. błędy czyje); 2) Z. kogo z czego = wyprzeć (Z. kogo z majątku; Z. kogo z przedsięwzięcia = odwieść od przedsięwzięcia; Z. kogo z jakiego mniemania = wywieść).

Zepsować, 1) zepsuć; 2) Z. kogo złotem = skorumpować, zdemoralizować; 3) Z. co = skasować, znieść, odwołać.

Zepsutość, zepsucie, upadek, zguba (grąznąć w Z.).

Zerki, zwiady, zazieranie.

Zerwa, 1) zerwanie; 2) albo zerwisko, urwisko (skacze z zerwy na zerwę).

Zerwać, niedok. zrywać, 1) Z. co = zarwać, zachwycić czego (węchem już apetyt zrywa); 2) zyskać, skubnąć, oberwać (Z. na czem pieniądze).

Zerwisko, p. Zerwa.

Zes, p. Zez.

Zeschnąć, niedok. zsychać, uschnąć, zniszczeć (zeschło słowo Boże, jak ziarno na kamieniu).

Zesłonąć, stać się słonym.

[977]Zestrudz, zestrugać.

Zesypować, zsypywać.

Zeszczekiwać, zeszczykować, zeszczykiwać, zrywać.

Zeszczykować, p. Zeszczekiwać.

Zeszkleć, p. Ześkleć.

Zeszłość, starość; słabość wskutek starości.

Zeszły, 1) zesłabły, wycieńczony, zniedołężniały; 2) zmarły; 3) podeszły, zgrzybiały, późny.

Zeszpotawić, skoślawić (Z. trzewiki).

Ześciana blacha = biała blacha.

Zeście, 1) zejście; 2) stosunek cielesny z kim; 3) zebranie, zgromadzenie.

Ześkleć, zeszkleć, ześklić się, stać się szkłem lub szklanym.

Ześklić się, p. Ześkleć.

Ześniad, p. Zaparzysko.

Ześniały, zsiniały.

Ześniecić się, zśniecić się, zarazić się śniecią, dostać śnieci (pszenica się zśnieci).

Ześnieć, 1) ześniedzieć, stać się śniadym; 2) zsinieć.

Ześniedzieć, p. Ześnieć.

Ześpiewać co = wykonać śpiewem, odśpiewać, wyśpiewać.

Ześrzenieć, p. Ześrzonieć.

Ześrzonieć, ześrzenieć, ściąć się w szron.

Zetkać się z kim, 1) spotkać się; 2) zetrzeć się nieprzyjacielsko.

Zetkanie, 1) spotkanie się; 2) starcie się, potyczka.

Zetrwać, przetrwać, wytrzymać, wybyć (Z. rok na urzędzie; Z. krótki czas na modlitwie; śliwki i w zimnym klimacie zetrwają = utrzymają się); 2) zaczekać, zostać, pobyć, zatrzymać się (zetrwaj tu, póki nie wrócę).

Zetrwożyć, strwożyć.

Zetrzeć, niedok. ścierać, 1) ścierać oskominę = łykać ślinkę na co; 2) Z. czas na czem = spędzić, zużyć na co (lata na naukach Z.).

Zewlikać, zwlekać (Z. odzież).

[978]Zewłok, p. Zwłok.

Zewłoka, zwłoka.

Zewreć się, zewrzeć się, niedok. zwierać się, 1) wrąc wzburzyć się; 2) zwarzyć się (śmietanka się zwarła).

Zewrzeć, niedok. zwierać, 1) mróz wszystko zwiera = ścina, ściska; 2) zamknąć, zawrzeć (Z. okno); Z. się, p. Zewreć.

Zewschodni, ze wschodu idący, wschodni (wiatr).

Zez, 1) albo zes, zyz, zys, sześć oczek na kostce do grania; 2) zyz, albo zezek (patrzeć zezem); 3) stawić sobie kogo na zyzie = stawić na celu, na sztych.

Zeza, zęza, zyza, 1) ściek na spodzie okrętu koło masztu, gdzie spływają płyny, nieczystości; 2) wpaść w zyzy = w matnie, w sidła, w biedę, w błoto; 3) siedzieć jak na zyzie goły = osiąść na koszu.

Zezek, p. Zez.

Zeznać, niedok. zeznawać, uznać.

Zeznawać p. Zeznać.

Zezrżać, zarżeć.

Zezwalać i Z. się, p. Zwolić.

Zezwolić i Z. się, p. Zwolić.

Zeźrać się, p. Zeźrzeć.

Zeźrzeć, zeźrać się, zejrzeć się, obejrzeć się, baczyć na co.

Zeżwać, zżuć.

Zeżżedz, spalić.

Zębacz, 1) człowiek kłócący się ząb za ząb; 2) wykałaczka do zębów.

Zębaty człowiek = kłócący się ząb za ząb, uparty do upadłego, wyszczekany.

Zębiaty, zębiasty, zębisty, zębaty.

Zębiasty, p. Zębiaty.

Zębisty, p. Zębiaty.

Zębodłub, piórko do zębów, dłubaczka, wykałaczka.

Zębołom, p. Zęborwacz.

Zęborwacz, zębołom, ten, co rwie, wyłamuje zęby.

Zębogadacz, człowiek mówiący przez zęby.

Zębować, ząbkować, dostawać zębów, chorować na zęby.

Zęza, p. Zeza.

[979]Zgadać się z kim = zetrzeć się na słowa.

Zgadnąć kogo = poznać z domysłu (Z. kogo w tłumie).

Zgadzać i Z. się, p. Zgodzić.

Zgałęzieć, zostać gałęzią.

Zganiać, p. Zgonić.

Zganić, 1) Z. wyrok = nie uznawszy wyroku za słuszny, zaapelować; 2) Z. monetę = wycofać z obiegu.

Zganny, naganny (czyn Z.).

Zgańbić, zhańbić.

Zgardzać, p. Zgardzić.

Zgardzić, niedok. zgardzać, wzgardzić.

Zgarlecić, ściąć w galaretę.

Zgarnąć winę na kogo = zwalić.

Zgartać, zgartywać, zgarniać.

Zgartywać, p. Zgartać.

Zgaszać, gasić.

Zgęba, tyle, ile się w gębie zmieści (Z. chleba).

Zgęstać się, zgęszczać się.

Zgęstwić, zgęścić.

Zgęstwieć, zgęścieć.

Zgiąć, niedok. zginać, zgibać, zgnieść, zbić, zgęścić, sprasować (Z. ciało jakie przycisnąwszy je z wierzchu ciężarem).

Zgibacz, ten, co zgina.

Zgibać, p. Zgiąć.

Zginać, p. Zgiąć.

Zginęły, który zginął, stracony.

Zginieńszy, więcej rozpaczliwy, zgubniejszy (stan nasz Z. teraz, niż...).

Zglądnąć, spojrzeć, wejrzeć.

Zglinić, zwalać gliną; unurzać, zbłocić.

Zgluzować, zatrzeć.

Zgłada, zgładzenie, zagłada.

Zgładca, zgładzca, zgładziciel.

Zgładzca, p. Zgładca.

Zgładzisty, możliwy do zgładzenia.

Zgłąbić, zgłębić.

Zgłąbsz: w Z. = wgłąb.

Zgłoba, 1) zawała, przeszkoda; 2) nieprawość; 3) złość, zajadłość.

Zgłobić, 1) spoić, [980]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0980 [981]Zgorsznieć, zgorzknieć.

Zgorśliwy, p. Zgorszliwy.

Zgorzałość ust = pieczenie, zgaga.

Zgorzelina, zgorzelizna, 1) albo zgorzelisko, pogorzelisko, zgliszcze; 2) stos gorejący; 3) miejsce opalone na ciele, strup z oparzenia; 4) zapał, ogień (Z. miłości); 5) spalenizna w smaku.

Zgorzelisko, p. Zgorzelina.

Zgorzelizna, p. Zgorzelina.

Zgorzysty, palny, łatwy do zgorzenia.

Zgotować, przygotować, naszykować (Z. drogę przed kim).

Zgóraprosty, prostopadły.

Zgóroprost, górprost, linja prostopadła.

Zgrabnąć, zgrabić.

Zgraja, graja, poczet, orszak (Z. panienek).

Zgrajny, tłumny, gromadny.

Zgrązić, pogrążyć.

Zgrodzić, złączyć.

Zgromadność, zgromadzenie liczne, gromada liczna.

Zgromadny, gromadny, tłumny.

Zgromienie, hałas, walka.

Zgrubnąć, zgrubieć.

Zgruchnąć się, zbiedz się hurmem (lud się zgruchnął).

Zgryźliwy, gryzący (dym Z.).

Zgryźny, zgryźliwy (myśl, zazdrość zgryźna).

Zgrzać kogo (o matce) począć, zastąpić kim.

Zgrzeć się, zgrzać się.

Zgrzewa, gorąco, spieka (Z. słoneczna).

Zgrzonąć, zgrzebać.

Zgrzybić, skulić, zmarszczyć jak grzyb.

Zgrzybialec, człowiek zgrzybiały.

Zgrzytliwy, zgrzytny, pełen zgrzytu, zgrzytający (maszt, piorun, Z.).

Zgrzytny, p. Zgrzytliwy.

Zgubca, zgubiciel.

Zgubiel, zguba.

Zgubliwy, zgubny, wielce szkodliwy.

Zgubny, na zgubę przeznaczony, podległy zgubie.

[982]Zgubogroży, grożący zgubą.

Zgubonośny, zguborodny, zgubny, przynoszący, zgubę.

Zguborodny, p. Zgubonośny.

Zgwałt, zgwałcenie.

Zgwałtownik, ten, co zgwałcił.

Zhrubnąć, zgrubieć.

Ziać, 1) rozdziawiać, rozwierać (paszcza, macica ziająca = stojąca otworem); 2) od północy Tatry bardzo wielkie zieją = pokazują się w całym ogromie.

Ziarać, żreć, gryźć.

Ziarniasty, ziernisty, ziarnisty, obfity w ziarno (kłos Z.).

Ziarniaty, p. Ziarnisty.

Ziarnisty, ziarniaty: jabłko ziarniste, ziarniate = jabłko granatowe.

Ziarno, gran (waga).

Ziarnonoszy, ziarnonośny, znoszący ziarna (mrówki ziarnonosze).

Ziarnonośny, p. Ziarnonoszy.

Ziarnozbierny, zbierający ziarna (mrówka ziarnozbierna).

Ziąbić, ziębić.

Ziąbnąć, ziębnąć.

Zichnąć, (z-ichnąć) zgromadzić się, zbiedz się.

Ziebro, ziobro, żobro, żebro.

Ziele: jeszcze co w zielu = jeszcze zielone, niedojrzałe; w zarodku, w zawiązku (stłumić zło w zielu).

Zielenina, zielenienie się, okres zieloności (umarł w pierwszej zieleninie = w wiośnie życia).

Zieleniuczki, zieloniuczki, zieleniutki.

Zieleń w kartach = wino, pik.

Zielina, ziele, trawa, roślina.

Zielinka, roślinka, ziółeczko, trawka.

Zielisty, pełen ziół (pole zieliste.zieliste).

Zielnik, ogród, w którym rosną zioła.

Zieloniuczki, p. Zieleniuczki.

Zielonogórski, bergrynowy.

[983]Ziemak, p. Ziemek.

Ziemek, ziemak, ziomek, rodak.

Ziemiak, ziemak, ziemniak, kartofel.

Ziemianka, piwnica wykopana w ziemi.

Ziemica, część kraju, powiat, kraina.

Ziemiopłez, ziemiopłaz, gad.

Ziemiorodzca, p. Ziemioród.

Ziemioród, ziemiorodzca, człowiek zrodzony z ziemi.

Ziemiowodny, p. Ziemiowody.

Ziemiowody, ziemiowodny, ziemnowodny (zwierzę ziemiowode).

Ziemiowód, zwierzę ziemnowodne.

Ziemka, ziomka, rodaczka.

Ziemny, ziemski.

Ziernisty, p. Ziarniasty.

Ziew, ziewnięcie, ziewanie.

Ziewać czem = dyszeć, oddychać, pałać (Z. winną parą; Z. wściekłością).

Ziewnąć duszę = wyzionąć.

Ziewoduchy, dech wyziewający, ziejący.

Ziętaszek, zięciaszek.

Zigrać się, niedok. zigrywać się, zigrawać się, 1) rozigrać się, wzburzyć się (cielę zigrało się; morze zigrało się; 2) Z. się z kim = poigrać z kim.

Zigrawać się, p. Zigrać się.

Zigrywać się, p. Zigrać się.

Zigzag, gzygzak.

Zimać, 1) Z. kogo = pojmać, złapać; 2) i Z. się, p. Zjąć.

Zimbrat, zymbrat, zembrat, belka kanciasta na spodzie statku, po kantach jego dawana.

Zimnica, woda mineralna latem zimna, a w zimie letnia.

Zimniuczki, zimniuchny.

Zimny, zimowy (zimne mieszkanie).

Zimochówka, roślina, którą trzeba przechowywać na zimę.

Zimoląg, zmarźlak, piecuch.

Zimostradki, owoce późno [984]pod zimę dojrzewające.

Zimostradny, zimoźrzały, późno dojrzewający (owies Z.; gruszka zimostradna).

Zimowla, p. Zimówka.

Zimowlina, zima dokuczliwa.

Zimoźrzały, p. Zimostradny.

Zimówka, zimowla, 1) zimowanie gdzie; 2) zimowisko, miejsce zimowania, leże zimowe.

Zinaczyć, zinakszyć, przeinaczyć; Z. się, przeinaczyć się (rozum mu się zinaczył = pomieszał się).

Zinakszyć i Z. się, p. Zinaczyć.

Zinąd, z innej strony, skąd inąd.

Zindra, p. Zyndra.

Zingować, uje, ował, zyngować, zengować, pomazać, posmarować (Z. pieczyste masłem, jajkami, miodem)miodem).

Ziobro, p. Ziebro

Ziobrowy, żebrowy.

Ziołopis, botanik.

Ziołopiski, botaniczny.

Ziomak, mieszkaniec ziemi, ziemianin.

Zionąć, ziewnąć.

Ziółciowy, żółciowy.

Ziółć, żółć.

Ziółknąć, żółknąć.

Ziskować (z-iskować) poszukiwać.

Ziście, zejście.

Ziść, zejść; Z. się, zejść się.

Zjachać, 1) p. Zjechać; 2) zjechać.

Zjadki, resztki jedzenia, niedojadki.

Zjadły, 1) jadalny, spożywczy; 2) zjadliwy, zajadły.

Zjadowiczyć, p. Zjadowić.

Zjadowić, 1) albo zjadowiczyć, zarazić jadem; 2) rozjątrzyć, rozwścieczyć.

Zjarać, uśmiechać się.

Zjastrzębieć, niedok. zjastrzębiać się, zmienić się w jastrzębia; upodobnić się do jastrzębia (kiedy sowa zjastrzębieje...).

Zjaśniać, pp. Zjaśnić.

Zjaśnić, niedok. zjaśniać, rozjaśnić, wyjaśnić.

Zjaśnieć, 1) wyjaśnić się, [985]zrobić się jasnym; 2) zajaśnieć, zabłysnąć.

Zjaw, zjawa, zjawiny, zjawienie się, objaw, zjawisko.

Zjawa, p. Zjaw.

Zjawić, objawić.

Zjawiennictwo, wizjonerstwo.

Zjawiennik, wizjoner.

Zjawienny, tyczący się zjawienia (widzenie zjawienne).

Zjawiny, p. Zjaw.

Zjazdowy sąd = sąd zjeżdżający na grunt.

Zjąć, zimać, niedok. zejmować, zyjmować, zejmać, zyjmać, 1) zdjąć (Z. pierścień z palca); 2) złączyć, zebrać w kupę (Z. co gwoźdźmi; ostrym tarniem głowa zjęta); 3) Z. z kim przyjaźń, małżeństwo = zawrzeć; 4) zdjąć, ogarnąć, objąć (noc nas ciemnością zejmie; sen, strach go zejmie); Z. się, 1) złączyć się cieleśnie (samiec z samicą zejmie się); 2) za kogo = ująć się, upomnieć się.

Zjechać, zjachać, uciec, pojechawszy zemknąć.

Zjednać, niedok. zjednywać, zjednawać, 1) pojednać, pogodzić; 2) osiągnąć, ustanowić (pokój tak zjednali, żeby dań dawał; Z. miłość, przyjaźń); 3) Z. gościa w dom swój = uprosić aby wstąpił do domu; 4) Z. kogo = zgodzić, nająć; Z. się, pojednać się, pogodzić się, złączyć się (zjednał się z Bogiem, z aniołem).

Zjednanie, zrządzenie.

Zjednawać i Z. się, p. Zjednać.

Zjednieć, zjednoczyć się.

Zjednywać i Z. się, p. Zjednać.

Zjeść, 1) jeden drugiego zjadł = podobni do siebie, jak wykapani; 2) zjadłby krzyż za nim = dałby się zań ukrzyżować, powiesić.

Zjeźdź, ogryzki, niedojadki.

Zjutra, nazajutrz.

Zlabować, dogodzić sobie, pozwolić sobie, użyć sobie.

[986]Zlać co = ulać co.

Zlecać, p. Zlecić.

Zlecić, niedok. zlecać, zlecywać, zalecić, polecić, przedstawić (Z. kogo na urząd).

Zlecić, zletnić (Z. piwo, wodę).

Zlecywać, p. Zlecić.

Zleczać, p. Zleczyć.

Zleczny, leczący, pomocny na co.

Zleczyć, zlekować, niedok. zleczać, uleczyć, wyleczyć, zgoić (Z. ranę, głowę).

Zleczysty, uleczalny.

Zledz, zlegnąć, niedok. zlegać, 1) uledz się, sklęsnąć; 2) uleżeć się, zbić się w kupę (rola tęga, zległa); 3) zlegać się, pokładać się; trząść się, drżeć (zlega od śmiechu; zlegają się z tego głosu lasy i góry).

Zlegać i Z. się, p. Zledz.

Zlegać się, p. Zleżeć się.

Zlegnąć, p. Zledz.

Zlegować kogo = ująć sobie przymilaniem się.

Zlekować, p. Zleczyć.

Zleniałość, zleniwienie, lenistwo.

Zlenieć, zleniwieć.

Zlepiać, p. Zlepić.

Zlepić, niedok. zlepiać, zrobić lepieniem, ulepić (człowiek z gliny zlepiony).

Zlepnąć, zlepić się (oczy zlepłe).

Zlepszać, p. Zlepszyć.

Zlepszyć, niedok. zlepszać, zrobić lepszym, poprawić, zbudować moralnie.

Zlewa, zlanie, zlewanie (Z. zarzutów = grad zarzutów).

Zlewarnia, topielnia, gisernia.

Zlewek czego na kogo = przelanie, cesja.

Zleżeć się, niedok. zlegać się, 1) przyjść do należytego stanu przez leżenie; 2) stać się zleżałym, zepsuć się przez leżenie.

Zlękany, zlękniony, przelękły.

Zlękniony, p. Zlękany.

Zlężenie, połóg, zlegnięcie (żona była na zlężeniu).

[987]Zlgnąć, p. Zelgnąć.

Zlichocenie, lichota, nędza, ubóstwo.

Zlicina, zlewek, rzecz ulana.

Zliczny, zliczysty, przeliczony, policzony, wiadomy co do liczby (zliczne dni moje).

Zliczysty, p. Zliczny.

Zlić, zlać.

Zlipnąć, niedok. zlipać się, zlepić się.

Zlisić, zrobić lichym, lichszym, zepsuć; Z. się, zliszyć się, zliszajeć, stać się lichszym, zepsuć się.

Zlisieć, zostać zjedzonym przez liszki.

Zliszajeć, p. Zlisić.

Zliszyć się, p. Zlisieć.

Zlodzieć, zmienić się w lód.

Zlotnić, przemienić w gaz.

Zluba, upodobanie.

Zlubić, 1) polubić; 2) Z. sobie = upodobać sobie (zlubił sobie tę krainę); Z. się, spodobać się (tak się widać Bogu zlubiło).

Zlutować się, zlitować się.

Zlutowanie, litość, miłosierdzie.

Zlutowany, zdjęty litością.

Złacnieć, stać się łaknącym.

Złaja, gromada psów szczekających albo wilków.

Złamnik, złajnik, pies ze złai, kundel.

Złączenie księżyca = zaćmienie.

Złechtać, łechcąc skusić.

Złęczyć, złączyć.

Złocik, pieniądz złoty.

Złoczyński, złoczyńczy.

Złoczyństwo, źleczyństwo, postępek złoczyńcy, zbrodnia.

Złodziejarnia, więzienie kryminalne, kryminał.

Złodziejskie, po złodziejsku.

Złog, zlegnięcie kobiety, połóg.

Złomek, ułamek, odłamek, fragment.

Złomić, złamać.

Złomiślub, 1) złamanie ślubu, wiarołomstwo; 2) ten, co łamie ślub, wiarołomca.

Złomotać, złamać z łoskotem.

[988]Złomówca, potwarca, oszczerca.

Złonaślednictwo, naśladownictwo złego.

Złonaślednik, naśladowca złego.

Złorzeczliwy, złorzeczny, złorzeczący, potwarczy.

Złorzeczny, p. Złorzeczliwy.

Złosny, p. Złostny.

Złostnik, złośnik.

Złostny, 1) p. Złościwy; 2) albo złosny, zły, nieprawy, niesprawiedliwy.

Złościwy, złośny, złostny, złośliwy, pełen złości.

Złośniczy, złośnikowy, właściwy złośnikowi.

Złośnik, 1) ten, co się dopuszcza złego; 2) czart; wróg, przeciwnik.

Złośnikowy, p. Złośniczy.

Złośny, p. Złościwy.

Złotarnia, warsztat lub sklep złotniczy.

Złotarz, złotnik.

Złotnicki, złotniczy.

Złotociekły, p. Złotonury.

Złotodziej, alchemik.

Złotonury, złotopławny, złotociekły, złototoczny, mający złoto w swych nurtach, płynący złotem.

Złotopławny, p. Złotonury.

Złotoprzędstwo, przędzenie nici złotych.

Złotoruchy, mający złoty ogon (tren) lub złote osłony.

Złotoszyj, haftarz wyszywający złotem.

Złototkawski, tkany złotem, złotogłowy.

Złototoczny, p. Złotonury.

Złotoważny, cenny na wagę złota.

Złotowy, złoty (Z. talar, tron).

Złoty, 1) Z. rycerz = kawaler orła białego; rycerz pasowany w czasie koronacji monarchy; 2) reguła złota = reguła trzech (w arytmetyce).

Złowiarek, złowiernik, heretyk, niedowiarek, odszczepieniec.

Złowiernik, p. Złowiarek.

Złożenie, 1) skład; 2) siedziba, siedlisko, [989]mieszkanie; 3) namiot, szałas, legowisko, miejsce tymczasowego pobytu; 4) depozyt; 5) treść, układ, plan; 6) składka, ofiara; 7) choroba.

Złożyć, skłaść, niedok. składać, 1) Z. dzień na co = ustanowić, wyznaczyć; 2) odrzucić, porzucić (Z. pychę z serca; Z. myśl ucieczki; Z. sumienie = porzucić skrupuły; składa serce = traci serce; 3) Z. z pychy, z srogości = spuścić; 4) Z. komu albo Z. = ustąpić, uledz; sfolgować, dać za wygraną (nic mu nie złożył ani słowa dobrego nie dał; wojsko nieprzyjacielowi nie chciało Z.; ci, co się miecą przed bitwą, wnet złożą; złożył wiatr i zamilkł); 5) nakierować, wycelować, skłonić (składam ku komu grot, kopję); 6) składać dokąd = zmierzać, uciekać (ku jaskini kroki swe składa = kieruje); 7) ułożyć, nastroić (ślicznie głos składając, nuci); 8) składać czem = kierować, władać (składać sterem, wiosłem); 9) Z. kogo z kim, co z czem = zestawić, przystosować, przyrównać kogo do kogo, co do czego; 10) Z. bór dłużnika = ocenić, otaksować bór jego. Z. się, 1) Z. się czem = zastawić się, wymówić się, tłómaczyć się (Z. się niewiadomością).

Złótować, zlutować.

Złów, złowienie.

Złup, złupienie, rabunek (dał miasto na Z.).

Złupiwać, złupywać, złupować, łupiąc zdzieraćzdzierać.

Złupować, p. Złupiwać.

Złupywać, p. Złupiwać.

Złża, łza.

Zmacać, 1) namacać; 2) przetrząsnąć, zrewidować; 3) zwiedzieć się, zwąchać (Z. tajniki serca; zmacał, że tego sędziego można przekupić).

Zmagać i Z. się, p. Zmódz.

Zmajętnić, zbogacić, uposażyć (zmajętnił nową plebanję).

[990]Zmalić, zmniejszyć.

Zmarchać, znędznić, zniszczyć (starością zmarchany).

Zmarlina, trup, zwłoki.

Zmarła ryba = śnięta, nieżywa.

Zmarsk, zmarska, zmarszczek, 1) zmarszczka, fałd; 2) szrama, blizna po ranie; 3) wada, skaza, przywara, plama.

Zmarska, p. Zmarsk.

Zmarszczek, p. Zmarsk.

Zmartek, puścizna po zmarłym.

Zmartwewstać, zmartwychwstać.

Zmartwy, 1) podległy śmierci, śmiertelny; 2) zmartwychwstały.

Zmartwychwzbudzony, zmartwychwstały.

Zmarzać, p. Zmorzyć.

Zmarzłość, miejsce zmarzłe (Z. murowa odtaje).

Zmastykować, 1) zgryźć, zżuć; 2) rozważyć, przetrawić w duszy.

Zmatać, 1) splątać, zwikłać; 2) skręcić, skłamać, zełgać (Z. na głowę swoję); Z. się z kim, z czem = wdać się, splątać się, związać się.

Zmatczyć, pozbawić matki (Z. ul).

Zmawiać i Z. się, p. Zmówić.

Zmaza, 1) Z. dobrowolna = onanizm; 2) monstrum, potwór.

Zmącić się, zmieszać się (nagłym napadem zmąceni).

Zmędrować, dokazać mniemaną mądrością.

Zmęt, zmącenie, zamęt (w takim zmęcie rzeź, krzyki).

Zmężyły, zmężniały.

Zmiarkować, załagodzić (Z. spór).

Zmiatać i Z. się, p. Zmieść.

Zmiądlić, zmiędlić.

Zmiedzieć, zmienić się w miedź.

Zmienda, p. Żminda.

Zmiendactwo, żmindactwo.

Zmieniać, wzmiankować.

Zmienienie oczu = omamienie wzroku.

Zmiennica, kobieta wiarołomna, odstępczyni.

Zmiennik, p. Zmieńca.

Zmienny, zdradziecki, [991]oszukańczy (baba zmienna czarowała go = kuglarka, oszustka).

Zmieńca, zmiennik, wiarołomca, odstępca, perekińczyk.

Zmierać, zamierać, obumierać, drętwieć (Z. na samo wspomnienie).

Zmierzk, zmirk, zmierzch.

Zmierznąć, obmierznąć.

Zmieszkać, niedok. zmieszkiwać, 1) spóźnić się, zbałamucić, ociągnąć się (dziś nie wczas, jeśliś zmieszkał wczoraj); 2) zatrzymać się, zabawić się, zastanowić się (chcąc sprawiedliwie osądzić, trzeba nad tem Z.); 3) wytrwać, wymieszkać, utrzymać się (ani zmieszkają niesprawiedliwi przed oczami twemi); 4) wybyć, przebyć, przeżyć (30 lat zmieszkawszy na świecie, umarł); 5) Z. co = ociągając się opóźnić.

Zmieszkałość, zaniedbanie.

Zmieszkiwać, p. Zmieszkać.

Zmieszyć, zmieszać.

Zmieść, niedok. zmiatać, 1) zrzucić (Z. suknię z siebie; Z. kogo z urzędu = złożyć; koń zęby zmiata; Z. z siebie zarzut = oczyścić się z niego); 2) Z. dane słowo, Z. się z danego słowa = zrzucić się z niego, cofnąć je.

Zmiędzy, zpomiędzy.

Zmigrosz, kutwa, liczykrupa.

Zmijać, p. Zminąć.

Zmilczawać i Z. się, p. Zmilczeć.

Zmilczeć, niedok. zmilczewać, zmilczywać, zmilczawać co = przemilczeć, zataić; Z. się, zmilknąć, zamilknąć.

Zmilczewać i Z. się, p. Zmilczeć.

Zmilczywać i Z. się, p. Zmilczeć.

Zmilknąć, zmartwieć, zdrętwieć (żyły, siły zmilkłe; głowa zmilkła = odurzona; roślina zmilkła = zwiędła).

Zminąć, niedok. zmijać, 1) Z. co = pominąć, [992]opuścić; 2) Z. kogo = chybić, nie trafić go.

Zminka, wzmianka.

Zmiot, to, co zrzucono; rzygowiny.

Zmirk, p. ZmirzkZmierzk.

Zmirzyć się z kim = sprzymierzyć się.

Zmnożyć, pomnożyć.

Zmocnić się komu = wziąć nad nim górę, stać mu się groźnym.

Zmoga, możność (pracuje wedle zmogi = według sił).

Zmogły, zmordowany, wysilony.

Zmoić się, stać się moim.

Zmołwić, zmówić.

Zmora, mrowie, ciarki, mory (wspomniawszy na to, idzie przez mnie Z.).

Zmordować, zabić, zamordować.

Zmorzyć, niedok. zmarzać, wycieńczyć, wyniszczyć, zdusić (chłód kwiat zmorzył; konie nam w drodze zmorzyły się).

Zmowa, 1) umowa, zgoda (Z. z robotnikami); 2) panna już w zmowie = już po słowie, po deklaracji małżeńskiej.

Zmódz, 1) módz, być w stanie, zdołać; 2) Z. komu, kogo, co = dać radę, przemódz go, zwyciężyć, sprostać; 3) wzmocnić; Z. się, wzmódz się, wzmocnić się.

Zmówca, pośrednik, negocjant, rzecznik (Mojżesz, Z. między Bogiem a Izraelitami).

Zmówić, niedok. zmawiać, 1) zamówić, zgodzić, nająć (Z. robotników); 2) Z. pannę, kobietę = skłonić ją do dania sobie słowa (że zostanie żoną zmawiającego ją); 3) wymówić, wyrzec; Z. się, rozmówić się, porozumieć się (umiał się Z. różnemi językami).

Zmównie, w porozumieniu, za wspólną zgodą (rada Z. z hetmanami postanowi).

Zmówny, 1) umówiony (siadła pod zmównym drzewem); 2) będący z [993]kim w zmowie; 3) zaręczynowy (dar Z.).

Zmrugiwać się, p. Zmrugnąć się.

Zmrugnąć się, niedok. zmrugiwać się z kim = porozumieć się oczami.

Zmrużek, żmurek, gra dziecięca: ślepa babka, ciuciu babka.

Zmrużny, zmrużający się, zmrużony (zmrużne oczy).

Zmuda, mantyka, ciemięga, nudziarz.

Zmulisko, miejsce zamulone.

Zmurzyć, zaczernić.

Zmusić, niedok. zmuszać, 1) zgwałcić (Z. kobietę); 2) zmorzyć (snem zmuszony).

Zmycić, przeszwarcować, przemycić.

Zmyć, niedok. zmywać, zmyjać kogo = sprawić mu mydło, sprawić mu łaźnię; puścić kogo z kwitkiem, zmyć mu głowę.

Zmyjać, p. Zmyć.

Zmykły, smykły, mknący, pomykający, posuwisty (sanie zmykłe).

Zmylać, p. Zmylić.

Zmylić, zmelić, niedok. zmylać, chybić, spudłować, nie trafić.

Zmysł, smysł, 1) zmyślność, rozum, pojęcie; 2) sens, myśl, treść, znaczenie.

Zmysłowność, zmysłowość.

Zmyślać i Z. się, p. Zmyślić.

Zmyślaniec, zmyślnik, zmyślacz, łgarz.

Zmyślenie, zmyślnie, sposobem zmyślonym, fikcyjnie.

Zmyślić, niedok. zmyślać, zmyśliwać, 1) zmyślać sobie głowę = łamać, suszyć sobie głowę; 2) powziąć myśl, umyślić; Z. się, zamyślić się, zadumać się; 2) Z. się kim = udać kogo.

Zmyśliwać i Z. się, p. Zmyślić.

Zmyśliwy, mający skłonność zmyślania, kłamliwy.

Zmyślnie, 1) p. Zmyślenie; 2) umyślnie, rozmyślnie (Z. wrócił do domu).

[994]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0994 [995]czuć się (jak się znajdujesz?).

Znajdziony, znaleziony.

Znajmić, oznajmiać.

Znajmować, 1) przekupić kogo; 2) oznajmiać.

Znajom, znajomy.

Znajomca, znajomek, biegły, znawca.

Znajomek, p. Znajomca.

Znajomiec, znajomek, znaniec, znajomy czyj.

Znajomka, znajoma czyja.

Znajomy, znany (Z. z czego).

Znajść, p. Znaleźć.

Znak, 1) tylko dla znaku = tylko na pozór, dla oka; 2) Z. w książce = paragraf; 3) do znaku = do cna, do szczętu, ze wszystkiem.

Znakomicie, uroczyście, formalnie, publicznie (pozwał go do sądu Z.).

Znakomitnik, ten, co znaczy, pieczętuje.

Znakomity komu = znajomy czyj.

Znakować, 1) znakami oznaczać, cechować, piętnować (przypłodek należy Z.); 2) wyrażać znakiem (Z. mowę; malarz cynobrem znakuje krew); Z. się, 1) orjentować się ze znaków (po bocianach ludzie się znakują, jaki będzie urodzaj); 2) Z. się jakim herbem = pieczętować się jakim herbem, używać herbu.

Znakowy, symboliczny, figuryczny.

Znalezicielka, znalazczyni.

Znaleźca, znalazca.

Znaleźć, znaiść, znajść, orzec (Z. zdanie, wyrok).

Znaleźny, możliwy do znalezienia.

Znalny, którego można poznać.

Znałogować, zepsuć, znarowić nałogami.

Znamić, odznaczyć, zrobić znakomitym.

Znamienić i Z. się, p. Znamionować.

Znamienity, osławiony, wierutny (łotr Z.).

Znamienować i Z. się, p. Znamionować.

Znamię, znamiono, znak [996](Judasz dał Z. Żydom = hasło; znamiona po ospie = ślady, dzioby; znamiona graniczne; słońce wstępuje w Z. koziorożca; znamiona pisarskie).

Znamionać, p. Znamionować.

Znamiono, p. Znamię.

Znamionować, znamionać, znamienować, znamionować, 1) oznaczać, naznaczać; 2) zapowiadać (kometa znamionuje nieszczęście); 3) znaczyć, wyrażać, przedstawiać (słowo to znamionuje...; człowiek bez sukni swadziebnej znamionuje wiarę bez miłości); Z. się po czem = kierować się jakiemi znakami (zbłądziwszy, znamionował się po słońcu).

Znanie, wiadomość.

Znaniec, p. Znajomiec.

Znaszać i Z. się, p. Znieść.

Znawać i Z. się, p. Znać.

Znęcać, p. Znęcić.

Znęcić, niedokniedok. znęcać, zwabić.

Znędzieć, znędznieć.

Zniadły, jadalny, spożywczy.

Zniczemnieć, znikczemnieć.

Znić, zejść.

Znidę, znijdę, zejdę.

Zniemódz, zwątleć, opaść z sił, zniszczeć.

Znienadzka, znieobaczka, 1) znienacka; 2) albo znienagła, niepostrzeżenie, zwolna.

Znienagła, p. Znienadzka.

Znieobaczka, p.Znienadzka.

Zniepowaga, zniewaga.

Zniepoważać, p. Zniepoważyć.

Zniepoważyć, niedok. zniepoważać, znieważyć.

Zniepożytecznieć, stać się niepożytecznym.

Znieść, niedok. znosić, znaszać, 1) Z. co z czym = zestawić, porównać; 2) Z. co z kogo = zdjąć (Z. z kogo jarzmo); 3) udźwignąć, unieść; 4) znosić kogo = wyglądać cierpliwie, wyczekiwać; 5) Z. kres = dojść do kresu; [997]6) podołać, wydołać (co możność czyja zniesie); 7) zniesie li czas = czy czas pozwoli na to; Z. się, 1) skupić się, zbiedz się, zjednoczyć się; 2) unieść się, zapędzić się, zabiedz.

Znieważca, znieważyciel.

Znieważnić, unieważnić, zniweczyć.

Zniewczasować, strudzić niewczasem, zmęczyć.

Zniewidzić, zrobić niewidzialnym.

Zniewierzyć się, sprzeniewierzyć się.

Zniewolić, pozbawić wolności, ujarzmić; Z. się, 1) Z. się komu = poddać mu się całkowicie; 2) Z. się wdzięcznością dla kogo = przejąć się; zaciągnąć dług wdzięczności.

Zniezbożnieć, zbezbożnieć.

Znik, zniknięcie.

Znikać, p. Zniknąć.

Znikczemnić, 1) zrobić nikczemnym; 2) unicestwić.

Znikliwy, niestały, lotny (rtęć jest znikliwa).

Zniknąć, niedok. znikać, 1) Z. czego, czemu = uniknąć, ujść, uchronić się czego; 2) Z. skąd, dokąd = przeniknąć, przemknąć się.

Znikomy, 1) nietrwały, ulegający zniszczeniu (sprzęt wygodny ale Z.); 2) mogący znikać dla oka, stawać się niewidzialnym; 3) niewidzialny.

Zniosek, zniesienie się, znoszenie się, stosunek, konszachty (tajemne znioski z wrogami).

Zniosły, wzniosły.

Zniskąd, znikąd.

Zniść się, zdarzyć się, złożyć się tak lub owak.

Zniżenie, uniżenie, pokornie.

Znorowić, znarowić.

Znosić i Z. się, p. Znieść.

Znośliwszy, znośniejszy.

Znotować, znucić, spuścić z tonu, spuścić nos na kwintę, spasować.

Znowić, wznowić.

Znucić, p. Znotować.

Znurcić się, złączyć się swojemi nurtami.

[998]Znużnić, znużyć.

Znużnieć, znużyć się.

Zob, zobia, zubia, ziarno na pokarm dla ptaków.

Zobaczywać się, miarkować się, opamiętywać się.

Zobać, zubać, dziobać, zbierać dziobem.

Zobia, p. Zob.

Zobijać, poobijać (Z. kobiercami ścianę).

Zobki, 1) potrawa w Z. = którą trzeba dziobać, jeść po ziarnku, po odrobinie; 2) czytać w Z. = po łebkach, piąte przez dziesiąte, dorywczo.

Zobrębać, p. Zobrębować.

Zobrębować, zobrębać, poobrąbywać.

Zochocić, rozochocić.

Zoczny, 1) widzialny; 2) bystrooki.

Zoczyć się komu, 1) pokazać się na oczy; 2) usunąć się z oczu.

Zodjatyczny, zodjakowy.

Zofista, sofista, mędrek.

Zoglądać, zobaczyć, zoczyć.

Zognieć, rozognić się, rozżarzyć się.

Zokrąglić, zaokrąglić.

Zoł, zoła, popiół pozostały z ługu, łużyny.

Zoła, p. Zoł.

Zołdat, żołdat, żołnierz.

Zołowina, gatunek gleby, próchnica.

Zołtarz, 1) psałterz; 2) fundacja śpiewania psalmów; 3) Z. Panny Marji = różaniec; 4) instrument podobny do lutni.

Zołzować, cierpieć na zołzy.

Zołzy, 1) skrofuły; 2) wole pod gardłem.

Zonąd, z onego miejsca, stamtąd.

Zonować, trzymać, grzać na słońcu.

Zopaczny, opaczny.

Zopaczyć, zopakować, przewrócić, zmienić na opak; Z. się, pójść na opak, popsuć się.

Zopakować i Z. się, p. Zopaczyć.

Zopuścić, spustoszyć.

Zopytać, zapytać, spytać.

Zor, zór, wejrzenie, władza widzenia, wzrok.

Zostać, niedok. zostawać, [999]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0999 [1000]niedok. zrąbywać, związać (drzewo) w zrąb (Z. belki); 2) albo zrąbkować, obrąbić.

Zrąbisty, zrębisty, 1) zbudowany po ciesielsku; 2) szczelny.

Zrąbnąć, p. Zrąbić.

Zrąbkować, p. Zrąbić.

Zrąbywać, p. Zrąbić.

Zrącz, w ręku.

Zrechtać, p. Zrzektać.

Zregiestrować, zrejestrować, spisać sposobem regiestru (Z. wszystkie rzeczy swoje).

Zrejestrować, p. Zregiestrować.

Zrejomy, zrzejomy, źrzejomy, zrzemy, zrzetelny, widomy, widoczny, oczywisty.

Zretelnie, rzetelnie.

Zręb, zrąb.

Zrębić, p. Zrąbić.

Zrębisty, p. Zrąbisty.

Zrębnąć, p. Zrąbić.

Zrębować, p. Zrąbić.

Zręczny, dogodny, pomyślny, w sam raz przybywający (zręczna okoliczność).

Zręczyć, p. Zrękować.

Zręczyny, zaręczyny.

Zrękować, zręczyć komu pannę, kobietę = zaręczyć ją z nim.

Zrękowinny, zaręczynowy.

Zrobić, strudzić, spracować, zmordować.

Zroczenie, odroczenie.

Zroczyć się z kim, 1) zmówić się; 2) spotkać się (Z. się z nieprzyjacielem).

Zroczysty, przezroczysty.

Zrodek czyj = ten, co został zrodzony przez kogo.

Zrodzić, niedok. zradzać, odrodzić, odmłodzić.

Zrok, 1) miejsce umówionej schadzki, czas umówionego zebrania, rendez-vous (dali sobie Z.); 2) wzrok.

Zronić, zrzucić, zgubić.

Zrosnąć, zrość, niedok. zrostać, zrastać, zrostawać, urosnąć, wyrosnąć; Z. się czem = porosnąć czem.

Zrostać, p. Zrosnąć.

Zrostawać, p. Zrosnąć.

Zrościć, niedok. zraszczać, zrastać, zrobić, że co zrośnie.

[1001]Zrość, p. Zrosnąć.

Zroznosić, poroznosić.

Zrozumialny, zrozumny, zrozumiany, zrozumitelny, który można zrozumieć.

Zrozumiały, pojętny, bystry.

Zrozumieć, niedok. zrozumiewać, 1) rozważyć rozumem, wyrozumieć (zrozumiewać sprawę); 2) Z. co od kogo = wywiedzieć się o czem od niego; wymacać; 3) Z. komu = okazać się wyrozumiałym, wejść w jego położenie; Z. się z czem = połapać się, zorjentować się.

Zrozumiewać i Z. się, p. Zrozumieć.

Zrozumny, p. Zrozumialny.

Zrównać, niedok. zrównawać, zrównywać, 1) urownać, wyrównać (Z. ścianę); 2) Z. co z czem = porównać, skonfrontować (Z. świadectwa); 3) Z. komu, z kim = dorównać, sprostać.

Zrównawać, p. Zrównać.

Zrównywać, p. Zrównać.

Zruszać, pp. Zruszyć.

Zruszyć, niedok. zruszać, 1) Z. co = wyruszyć co z miejsca, obruszać; 2) Z. kogo = wzruszyć; 3) Z. kogo = zgniewać, obruszyć; 4) Z. co = naruszyć, uszkodzić.

Zruta, 1) p. Zrzut; 2) p. Zrzuta.

Zrywać, p. Zerwać.

Zrzasnąć się, zrzosnąć się, przerazić się, zatrwożyć się.

Zrzaz, 1) p. Zraz; 2) zraz.

Zrzazać, p. Zrzezać.

Zrzazować, p. Zrzezać.

Zrząd, sposób, porządek.

Zrządza, rządność, gospodarność.

Zrządzać, p. Zrządzić.

Zrządzić, niedok. zrządzać, 1) przyrządzić, przygotować (już mary zrządzono); 2) Z. kogo na co = użyć go do czego, nastroić go do czego; 3) przeznaczyć (Z. dzień do pracy; doktór takie lekarstwo zrządził = zaordynował); 4) Z. komu męża, żonę = obrać, upatrzyć; 5) Z. [1002]kogo z kim = połączyć węzłem małżeńskim; 6) urządzić, uplanować; 7) Z. co = załatwić się, obrządzić się z czem.

Zrzągać się z kim = kłócić się.

Zrzebię, p. Źrzebię.

Zrzec, niedok. zrzekać, urzec, oczarować.

Zrzechtać, p. Zrzektać.

Zrzeć, patrzeć.

Zrzejomy, p. Zrejomy.

Zrzek, zgłoska, sylaba.

Zrzektać, zrzechtać, zrechtać, zmęczyć trajkotaniem, zgiełkiem.

Zrzemy, p. Zrejomy.

Zrzesić, przerazić, zatrwożyć.

Zrześć, spotkać się, spotkać kogo, zajść drogę komu.

Zrzetelny, 1) p. Zrejomy; 2) rzetelny.

Zrzezać, zrzazać, niedok. zrzazować, zerznąć; Z. się, zniszczyć się, ponieść stratę.

Zrzędać, p. Zrzędzić.

Zrzędny, troskliwie gospodarny, rządny.

Zrzędy, zrzędzenie.

Zrzędzić, zrzędać, 1) Z. czem, nad czem = dokazywać, wydziwiać; 2) rządzić pieczołowicie, gospodarzyć skrupulatnie; 3) wyrządzić, zrządzić (Z. kogo na straż = wyznaczyć).

Zrzędzioch, zrzęda, człowiek zrzędny.

Zrzęsić, zlać, skropić rzęsiście.

Zrzucać i Z. się, p. Zrzucić.

Zrzucić, niedok. zrzucać co = naruszyć, nadwerężyć, złamać (Z. siły, przyjaźń z kim); Z. się na co = złożyć się (Z. się na pogrzeb biedaka).

Zrzut, zrzuta, zrzutek, zruta, 1) zrzucenie, odrzucenie; 2) rzygowiny.

Zrzuta, 1) p. Zrzut; 2) albo zruta, upadek, zguba, niebezpieczeństwo.

Zrzutek, p. Zrzut.

Zrżać, zrżeć, zarżeć.

Zrżeć, p. Zrżać.

Zsadzać, p. Zsadzić.

Zsadzić, niedok. zsadzać, 1) Z. kogo z urzędu = zrzucić, zepchnąć, [1003]złożyć; 2) Z. kogo z siebie = nie dać po sobie jeździć, postawić mu się.

Zsep, zsyp, zsypka, 1) zsypanie, zsypywanie; 2) danina w zbożu.

Zsiadać i Z. się, p. Zsieść.

Zsiąść i Z. się, p. Zsieść.

Zsieść, zsiąść, niedok. zsiadać, zsiadywać z urzędu = ustąpić, usunąć się z urzędu; Z. się, 1) osiąść, opaść (na wysepce morskiej sól zsiada się); 2) stwardnieć, zeskorupieć, zdrętwieć (paznogcie od tej pracy zsiadają się).

Zskapieć, skapieć.

Zsłowiańczyć, przerobić na słowiańskie, przetłómaczyć na słowiańskie.

Zsobna, zosobna, osobno.

Zstać, zstanąć, niedok. zstawać, 1) wystarczać (zstaje mi czasu); 2) zstaje mię na co = stać mię na co, zdołam; 3) Z. czego = odstać od czego, zaniechać czego; Z. się, 1) dojrzeć, dostać się (owoc zstał się); 2) stać się czem, zrobić się czem.

Zstarzeć, zestarzeć się.

Zstaw, staw w ciele, przegub między członkami.

Zstawać i Z. się, p. Zstać.

Zstawić, zestawić.

Zstąpić, zstępić, niedok. zstępować, 1) pokolenie zstępujące = linja zstępna członków rodu; 2) pójść na dół, spaść w cenie (żyto zstępuje); 3) zejść, zboczyć (Z. z gościńca; Z. do kogo = wstąpić po drodze; Z. komu z drogi = ustąpić, usunąć się).

Zstert, zstyrt, zstyrta, sterta.

Zstępić, p. Zstąpić.

Zstępki, umowy.

Zstępować, p. Zstąpić; Z. się, łączyć się.

Zstyrt, p. Zstert.

Zstyrta, p. Zstert.

Zsuć, zsypać, posypać gęsto.

Zsychać, p. Zeschnąć.

Zsyłać się, porozumiewać się.

Zsypować, zsypywać.

[1004]Zszczypać, p. Zszczypnąć.

Zszczypnąć, zszczypać, niedok. zszczypować, uszczknąć od wierzchu.

Zszczypować, p. Zszczypnąć.

Zszepnąć się, zszeptać się, niedok. zszeptywać się, zmówić się szeptem.

Zszeptać się, p. Zszepnąć się.

Zszeptywać się, p. Zszeptać się.

Zszlakować, wyśledzić, wytropić.

Zścigać, p. Zścignąć.

Zścignąć, zścigać, doścignąć, dogonić.

Zślubić, złączyć ślubem, poślubić.

Zśniały, zsiniały.

Zśniecić się, p. Ześniecić się.

Zśrzódzbieżny, odśrodkowy (siła zśrzódzbieżna).

Zubać, p. Zobać.

Zubia, p. Zob.

Zubiec, rosocha, kolec.

Zubierać, poubierać.

Zuchter, zuch.

Zuchterstwo, zuchowatość.

Zuchwalca, p. Zuchwał.

Zuchwalny, zufalny, zufały, zuchwały.

Zuchwał, 1) albo zuchwała, zufał, zuchwalstwo; 2) albo zuchwalca, zuchwałka, zuchwała, zuchwałek, zufalec, zufalca, zuchwalec.

Zuchwała, p. Zuchwał.

Zuchwałek, p. Zuchwał.

Zuchwałka, p. Zuchwał.

Zuciekać, pouciekać.

Zuczać i Z. się, p. Zuczyć.

Zuczyć, wyuczyć, przyuczyć, przyzwyczaić; Z. się, wyuczyć się, przywyknąć, przyzwyczaić się (Z. się w szkole; Z. się wymyślać sługom).

Zuć, wyzuć.

Zufać, zaufać.

Zufalca, p. Zuchwał.

Zufale, zuchwale.

Zufalec, p. Zuchwał.

Zufalny, p. Zuchwalny.

Zufał, p. Zuchwał.

Zufały, p. Zuchwalny.

Zufan, łyżka metalowa durszlakowa.

Zufka, 1) mała łyżka durszlakowa; 2) albo zuwka, zupka.

[1005]Zugorzyć pole = zostawić odłogiem.

Zuja, pakuły do zatykania szczelin w promach.

Zujmować, poujmować.

Zumiały, zdumiały.

Zumieć się, niedok. zumiewać się, zdumieć się.

Zumiar, nadto, nadmiernie.

Zumiewać i Z. się, p. Zumieć.

Zumieć, niedok. zumiewać, zdumieć; Z. się, zdumieć się.

Zumysłowy, umyślny, z umysłu pochodzący.

Zupadać, poupadać.

Zupełność, dojrzałość, pełnoletniość.

Zupełny, 1) cały (kochać zupełnem sercem; zupełną sprawę odłożono; ofiara zupełna = całopalenie); 2) masywny, lity, nie dęty; 3) pełny, jędrny (ciało zupełne); 4) pełnoletni, dojrzały; 5) liczba zupełna = od której odejmujemy (w odejmowaniu).

Zuwka, p. Zufka.

Zuzanista, kobieciarz.

Zwab, 1) zwabienie; 2) powab, ponęta.

Zwadca, zwadzca, zwajca, zwadnik, zwadziciel, zwadziec, kłótnik, człowiek zwadliwy.

Zwadka, zwada.

Zwadnica, zwadzicielka, kobieta zwadliwa, kłótnica.

Zwadnik, p. Zwadca.

Zwadny, zwadliwy.

Zwadzca, p. Zwadca.

Zwadziciel, p. Zwadca.

Zwadzicielka, p. Zwadnica.

Zwadziec, p. Zwadca.

Zwachać, rozbujać, żeby się wahało.

Zwajca, p. Zwadca.

Zwalać i Z. się, p. Zwolić.

Zwalczywać, zwalczać.

Zwalisty, łatwy do zwalenia, stoczysty, potoczysty; 2) niezgrabnie toczący się (niedźwiedź Z.); 3) grubo zwieszający się (kudły zwaliste).

Zwanie, powołanie, zawód, profesja.

Zwara, zwarka, zwarzenie, war.

[1006]Zwarka, p. Zwara.

Zwartokąt, kąt ostry.

Zwartować, przewertować, przetrząsnąć.

Zwarzyć żelazo = spoić na gorąco kawałki żelaza.

Zwaśnić się na kogo = powziąć do kogo niechęć, nienawiść.

Zważyć co = zrównoważyć, wykazać swą równą z czem innem wagę.

Zwążyć, zwęzić.

Zwetować, odwetować, odpłacić.

Zwęchnąć, zwęszyć.

Zwężeć, zwęzić się.

Zwiadować, dowiedzieć się.

Związ, p. Związka.

Związa, p. Związka.

Związać, zwięzać, niedok. związywać, zwięzywać kogo; 1) dowodząc przekonać, skonwinkować; 2) zobowiązać, zobligować; 3) uchwycić, złapać (sokół zająca związał); Z. się, zawiązać się, zrodzić się, ugruntować się (wierność się w nim związała).

Związanie gwiazd = konstelacja, gwiazdozbiór.

Związany: niewiasta związana = żywota zamkniętego, niepłodna.

Związek, 1) p. Związka; 2) zawiązek, zaród.

Związka, związa, związ, związek, 1) zawiązka, wiązadło (Z. do włosów; Z. członków w ciele); 2) związek (Z. małżeńska); 3) wiązka, pęk, snop; 4) więzy (Z. języka niemowy).

Związły, zwięzły.

Związywać, p. Związać.

Zwiczary, Szwajcary.

Zwiedca, p. Zwiedzca.

Zwiedliwy, zwodniczy.

Zwiedzca, zwiedca, ten, co poznał, znawca (Z. serc ludzkich).

Zwiedzieć, poznać, dowiedzieć się (zwiesz, żeciem ja pan).

Zwieliczenie, wspaniałość.

Zwieńczać, p. Zwieńczyć.

Zwieńczyć, zwinszować, niedok. zwieńczać, zwińczać kogo z kim = połączyć związkiem małżeńskim.

[1007]Zwierać, p. Zewrzeć, Z. się, 1) p. Zewreć; 2) Z. psy = brać na smycz.

Zwierciadlnica, zwierciedlnica, zwierciedlniczka, ta, co robi lub sprzedaje zwierciadła.

Zwierciadlnik, zwierciedlnik, ten, co robi lub sprzedaje zwierciadła.

Zwierciadlny, zwierciedlny, zwierciadlany.

Zwierciadłko, zwierciadełko.

Zwierciadło, p. Zwierzciadło.

Zwiercieć, niedok. zwiercać, 1) podziurawić wierceniem; 2) zetrzeć wierceniem, uwiercić.

Zwierciedlnica, p. Zwierciadlnica.

Zwierciedlniczka, p. Zwierciadlniczka.

Zwierciedlnik, p. Zwierciadlnik.

Zwierciedlny, p. Zwierciadlny.

Zwierek, p. Zwiorek.

Zwiernia, skrytka, schowanka, skarbiec.

Zwierściadło, p. Zwierzciadło.

Zwierzać i Z. się, p. Zwierzyć.

Zwierzch, zwierzk, wierzchołek, wierzch.

Zwierzchnica, zwierzchność, zwirzchność, część wierzchnia, powierzchnia.

Zwierzchność, zwirzchność, 1) p. Zwierzchnica, 2) powierzchowność, pozór, strona zewnętrzna; 3) przewaga, pierwszeństwo, góra na kim.

Zwierzchny, zwierzchowny, 1) zwierzchni; 2) zewnętrzny, powierzchowny.

Zwierzchować, zwirzchować, doskonalić.

Zwierzchowany, zwirzchowany, doskonały, najwyższy.

Zwierzchowność, zwierzchność.

Zwierzchowny, zewnętrzny, zwierzchni.

Zwierzciadło, zwierściadło, zwirzciadło, wierzciadło, 1) zwierciadło; 2) albo zwierciadło: chłop złodziej wyrzyna na łąkach plastry [1008]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/1008 [1009]skupiony, zbity (miasta zwięzłe i rozciągnione; kibić zwięzła = krępa, przysadzista); 2) ścisły (przyjaźń zwięzła).

Zwięzny, p. Zwięzły.

Zwięzywać, p. Związać.

Zwięźliwy, p. Zwięzły.

Zwiężyciel, ten, co związuje.

Zwijać i Z. się, p. Zwinąć.

Zwiłość, rozpacz, wściekłość.

Zwiłować, postąpić po błazeńsku, jak szaleniec.

Zwinąć, niedok. zwijać, 1) zwichnąć (Z. nogę); 2) Z. czego = pozbyć się, zbyć czego (Z. strachu); 3) albo Z. się, wykręcić się, wywinąć się z czego, uniknąć czego, umknąć (Z. się od zguby; zwija z placu boju); Z. się, 1) zwija mi się = niedobrze mi, mdli mię, mam nudności; 2) (o nodze, kroku) podwinąć się, poślizgnąć się.

Zwiniątko, zawiniątko.

Zwinszować, p. Zwieńczyć.

Zwińczać, p. Zwieńczyć.

Zwiorek, zwierek, zwierzątko.

Zwiozły, zmieniony gwałtownie (w płacz zwiozło wesele).

Zwirz, źwirz, zwierz.

wirzciadłoZwirzciadło, p. Zwierzciadło.

Zwirzchnie, zwierzchu, zewnętrznie.

Zwirzchność, p. Zwierzchność.

Zwirzchować, p. Zwierzchować.

Zwirzchowany, p. Zwierzchowany.

Zwisko, nazwisko, przezwisko, miano.

Zwlec, niedok. zwlekać, zwłóczyć, zwłóczać, zwłaczać kogo = przetrzymać go na słowie, kazać mu czekać na ostateczną decyzję.

Zwlekać, p. Zwlec.

Zwłaczać, p. Zwlec.

Zwładać, p. Zwładnąć.

Zwładnąć, zwładać, 1) owładnąć, powściągnąć (Z. konie rozbiegane); 2) Z. komu = sprostać, dać radę.

Zwłaczać, p. Zwlec. [1010]Zwłaszcza, osobno, oddzielnie, pojedyńczo.

Zwłoczny, 1) tyczący się zwłok (kości zwłoczne); 2) albo zwłokliwy, zwlekający, ociągający się.

Zwłok, zewłok, 1) zwleczenie, zdjęcie (Z. płaszcza z kogo); 2) zdobycz, łup (z nieprzyjaciół zdobyto zwłoki); 2) zwłoki, ciało po umarłym.

Zwłokliwy, p. Zwłoczny.

Zwłóczać, p. Zwlec.

Zwłóczyć, 1) zmęczyć, starzać włóczeniem (koń go zwłóczył); 2) p. Zwlec.

Zwnątrz, zewnątrz.

Zwnętrzny, zewnętrzny.

Zwodca, p. Zwodnik.

Zwodek, p. Zwód.

Zwiedliwy, zwodniczy, zdradziecki.

Zwodnica, zwodniczka, zwodnicielka, kobieta zwodząca, bałamutka (nie dba o żonę, pieszcząc się z zwodnicą).

Zwodnicielka, p. Zwodnica.

Zwodnictwo, zwodzenie, sztuka zwodzenia, mamieniemamienie, obłuda.

Zwodniczka, p. Zwodnica.

Zwodnik, zwodzca, zwodca, zwojca, zwodzic, 1) ten, co zwodzi, uwodzi, bałamut (nierządnica i Z.); 2) ten, co mami drugiego, oszust (wąż, (Z.wąż = Z. Ewy; Jezusa, jako zwodnika ludu krzyżowali).

Zwodzca, p. Zwodnik.

Zwodzic, p. Zwodnik.

Zwodzić i Z. się, p. Zwieść.

Zwojca, p. Zwodnik.

Zwolenniczek, zdrob. od zwolennik.

Zwoleniec, zwolenik, uczeń czyj, zwolennik.

Zwolenik, 1) p. Zwoleniec; 2) wybraniec.

Zwolenny, wyzwolony, uwolniony.

Zwoleny, p. Zwolony.

Zwoleństwo, 1) zezwolenie, pozwolenie, wolność; 2) przywilej, wolność.

Zwolić, zezwolić, niedok. zwalać, zezwalać, 1) zezwolić, przystać na co; 2) obrać, wybrać; 3) Z. komu co = zesłać łaskawie (bogowie [1011]zwolili mi zwycięstwo); Z. się, zgodzić się, zmówić się na jedno (zwoliwszy się, obrali go).

Zwolony, zwoleny, 1) imiesłów od zwolić; 2) przekonany, przeświadczony; 3) syn Z. = przybrany, adoptowany.

Zwołowacieć, stać się ociężałym jak wół.

Zwon, dzwon.

Zwonić, dzwonić.

Zwono, dzwono koła, ryby.

Zwońcy, cymbały.

Zwora dla psów = swora.

Zwiotszeć, zestarzeć się.

Zwoźba, zwóz, zwózka.

Zwoźny, zgnojony nawozem (rola zwoźna).^[2]

Zwód, 1) albo zwodek, most zwodzony; 2) wykazanie w sądzie swej niewinności przez wskazanie rzeczywistego winowajcy; 3) związek, konfederacja.

Zwrot, 1) zwrócenie (Z. oczu na co); 2) skręt, zakręt (na zwrocie ulicy); 3) odwrot, odbitka, odskok, kierunek wsteczny (zło zwrotem się zlało na tych, od których poszło).

Zwrotny, obrotny, zwinny.

Zwrzasnąć, zwrzeszczeć, wrzasnąć.

Zwrzedzieć, zwrzodowieć, stać się wrzodowatym.

Zwrzeszczeć, p. Zwrzasnąć.

Zwrzodowieć, p. Zwrzedzieć.

Zwycięstwo, kapliczka nad grobem ludzi świątobliwych i męczenników w pierwszym wieku po Chrystusie.

Zwyciężać, p. Zwyciężyć.

Zwyciężczyna, 1) ta, co odniosła zwycięstwo; 2) albo zwyciężczyzna, zdobycz zwyciężców.

Zwyciężczyzna, p. Zwyciężczyna.

Zwyciężeniec, człowiek zwyciężony.

Zwyciężny, zwyciężysty, tyczący się zwycięstwa, zwycięski.

Zwyciężyć, niedok. zwyciężać, zwyciężywać, 1) Z. kogo prawem = przekonać, pokonać go prawem; 2) Z. kogo w [1012]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/1012 [1013]Zwyższyć, p. Zwyszyć.

Zwyżyć się nad kim = wznieść się nad kogo.

Zycer, zecer.

Zycerski, zecerski.

Zydla, p. Zedel.

Zygar, zegar.

Zygielgarn, p. Zegielgarn.

Zylarz, powroźnik.

Zymać, p. Zdjąć.

Zymbrat, p. Zimbrat.

Zyndra, zindra, zendra.

Zynek, zynk, zynk.

Zyngować, p. Zingować.

Zynk, p. Zynek.

Zynkować, wsadzać w ziemię ablegry.

Zys, p. Zez.

Zysk, 1) Z. w sądzie = to, co na skazanym zasądzono wyrokiem; wyegzekwowanie wyroku; 2) lichwa, procent (dawać na Z.); 3) zajęcie, proceder, szukanie zysku.

Zyskać, niedok. zyskiwać, Z. bitwę = wygrać, odnieść zwycięstwo; 2) Z. co prawem = wygrać w sądzie, mieć przysądzone wyrokiem.

Zyskiwać, p. Zyskać.

Zyskowny, chciwy zysku, interesowany.

Zyszka, zyzka, zyzek, zez, człowiek zezowaty.

Zyść, zejść.

Zyz, p. Zez.

Zyza, p. Zeza.

Zyzek, p. Zyszka.

Zyzka, p. Zyszka.

Zzbawić czego = pozbawić.

Zzacniać, p. Zzacnić.

Zzacnić, niedok. zzaniać, uzacnić.

Zziąbić, zziębić, przeziębić, zaziębić.

Zziębić, p. Zziąbić.

Zzobać, zdziobać.

Zzowić, zezwać.

Zzucholić, zźwiekać, zżuć.

Zzuwacz, wyzuwacz, łupiezca, zdzierca, rabuś.

Zzuwalnia, miejsce do rozbierania się w łaźni; miejsce przy szrankach szermierskich, gdzie się szermierze przed walką rozbierali.

Zźwiekać, p. Zzucholić.

Zżasnąć się, przerazić się, zatrwożyć się.

Zżąć, niedok. zżymać, zdżymać, 1) ścisnąć, zmiąć, zgnieść.

Zżedz, spalić.

[1014]{{#lst:Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/1014||Z-koniec}}

Przypisy

↑ Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
↑ Zobacz też słowo Zwoźny w M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autorów: Władysław Niedźwiedzki, Antoni Krasnowolski.

[1] Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.

[2] Zobacz też słowo Zwoźny w M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego.

[1]

[2]

M. Arcta Słownik Staropolski/Z (całość)

Przypisy

Menu nawigacyjne

Szukaj

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Antoni Krasnowolski Władysław Niedźwiedzki
Tytuł	Słownik Staropolski
Data wydania	ok. 1920
Wydawnictwo	M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako:
Indeks stron