[143]{{#lst:Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/143|H-początek|}} [144]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/144 [145]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/145 [146]Hantle n. przyrząd do ćwiczeń gimnastycznych, składający się z dwóch kul żelaznych lub drewnianych, połączonych z sobą krótką rączką, (zwykle używa się para), ciążki.
Hanza n. dawny związek handlowy północnych miast w Niemczech.
Hanzeatycki, należący do Hanzy.
Haracz tur. danina pieniężna, składana przez państwa chrześcijańskie Turcji, aby się wykupić od napadu; danina składana przez ludy podbite zwyciężone; opłacanie się.
Haranga f. długa, uroczysta mowa, (powitalna, pochwalna) przemówienie do zgromadzenia, do wojsk i t. p.
Harbajtel n. siatka lub woreczek na pomieszczenie warkocza, używany w XVII i XVIII w.
Harc n. utarczka, początek walki; popisywanie się konną jazdą, swywolenie.
Harcap n. warkocz, noszony dawniej przez mężczyzn.
Harem arab. oddzielne mieszkanie kobiet u mahometan; ogół kobiet mahometanina.
Harfa lub arfa, duży instrument muzyczny o strunach metalowych, formy trójkątnej; h. do czyszczenia (arfowania) zboża, żwiru i t. p., narzędzie złożone z ramy i siatki drucianej; h. eolska patrz Eolska.
Harmider n. wrzawa, zgiełk, zamięszanie.
Harmonijny g. zgodny, dźwięczny.
Harmonika g. instrument muzyczny, składający się z czworobocznego miecha, zaopatrzonego po obu stronach w deszczułki z dziurkami i klapami wypuszczającemi głos.
Harmonizować, zgadzać się, być w zupełnej zgodzie; sympatyzować.
Harmonja g. zgodność i dźwięczność tonów; nauka o prawach akordów; właściwy stosunek do siebie części pewnej całości; zgoda, jedność.
Harpagon g. skąpiec, sknera (nazwa wzięta z komedji Molièra).
Harpje g. w mitol. greck. boginie burzy, przedstawiane w postaci ptaków drapieżnych z głowami kobiet, nienasycone i łaknące; przen. człowiek zły, chciwy, czyhający na cudze dobro i zdobywający je niegodziwemi środkami.
Harpun a. dziryt, grot [147]żelazny w kształcie strzały, zaopatrzony w dwa zagięte haki, na sznurze, używany przy połowie wielorybów, fok i t. p.
Hart n. twardość; moc, siła, wytrzymałość, wytrwałość, silny charakter w znaczeniu dodatnim, nie poddawanie się.
Hartful n. drążek do którego przywiązuje się statek po przybiciu do lądu.
Hartować n. robić żelazo twardszem przez rozpalenie i nagłe ostudzenie go w zimnej wodzie; hartować ciało: robić je wytrzymałem, odpornem na wpływy zewnętrzne; hartować się: zaprawiać się do wytrwałości, wytrzymałości.
Haszysz ind. wyciąg z konopi indyjskich, w med. używany jako środek odurzający, kojący ból; na Wschodzie palony jako tytuń w fajkach sprowadza utratę przytomności i halucynacje.
Hatt, Hattiszeryf albo Hatti Humajum tur. reskrypt sułtana, rozkaz własnoręczny sułtana.
Haubica czes. gatunek działa, krótka armata gwintowana, śmigownica.
Hausse f. (os) zwyżka, podnoszenie się kursu papierów wartościowych; à la hausse grać, spekulować na zwyżkę papierów.
Haussier f. (osjé) spekulujący na podniesienie się kursu papierów.
Haust ł. łyk, połknięcie.
Haute-finance f. (ot finans) potęgi finansowe; pierwszorzędni bankierzy.
Haute nouveauté de la saison f. (ot nuwoté dö la sezą) najświeższa nowość sezonowa (o modach).
Haute-volée f. (ot wolé) znakomite, wytworne towarzystwo, arystokracja.
Haut goût f. (ogu) smak, gust, delikatny, wybredny, (mówiąc o stroju, o potrawach).
Haut relief f. (orelief) wypukłość, bryłowatość, plastyczność (o rzeźbie); wypukłe odstawanie od tła (o obrazie).
Havelock a. (hewlok), rodzaj płaszcza bez rękawów z peleryną tylko z przodu.
Hawarja a. Awarja f. uszkodzenie, szkody, straty i koszty, jakie ponosi okręt lub jego ładunek podczas podróży morskiej; ubezpieczenie,ubezpieczenie ładunku okrętowego.
Hazard f. ślepy los, przypadek, traf; próbowanie [148]szczęścia przez czyny nieobliczone lecz zależne od ślepego losu; hazardowna gra: gra losowa, ryzykowna, niepewna.
Hazardować f. odważyć się, stawić na los szczęścia, ryzykować.
Hebe g. w mit grec. bogini młodości i piękności, podczaszyni bogów rozlewająca i roznosząca bogom nektar i ambrozję.
Hebel n. narzędzie stolarskie do strugania i wygładzania drzewa.
Hebes ł. tępa, zakuta głowa, głupiec.
Hedonizm g. system filozoficzny, podług którego rozkosze zmysłowe są celem życia.
Hedżira lub Hegira ar. ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny, r. 622 po n. Chr., od której mahometanie liczą lata; era mahometańska.
Hegemonja g. przewództwo, pierwszeństwo, przewaga jednego państwa nad innemi, zagarnięcie głównego kierunku i wpływu na obrót spraw wspólnych.
Hegzametr ob. Heksametr.
Hejnał a. Hajnał węg. pieśń religijna grana przez trębaczów o wschodzie i zachodzie słońca lub jako sygnał godzin z wież kościelnych.
Hekatomba g. w starożyt. Grecji uroczysta ofiara ze stu wołów na cześć bogów; przen. mordercza walka, rzeź, śmierć wielu osób.
Heksametr g. sześciostopowy wiersz nierymowany, używany w epopejach.
Heksenszus n. nagły i silny ból muskułów krzyża.
Hektar g. francuska miara powierzchni mająca 100 arów (1¾ morgi).
Hektograf g. przyrząd złożony z zastygłej żelatyny, służący do łatwego i szybkiego odbicia w kilkudziesięciu egzemplarzach ręcznego pisma lub rysunku, wykonanego specjalnym atramentem.
Hektolitr g. miara objętości: sto litrów.
Helikon g. góra w Beocji, siedlisko muz u starożytnych.
Helikopter g. rodzaj maszyny latającej, mogącej wznieść się i utrzymać przez jakiś czas w powietrzu za pomocą odpowiedniego motoru i bardzo lekkiej, szybko obracającej się śruby, zaopatrzonej w skrzydła.
Heljocentryczny g. śródsłoneczny; odnoszący się do [149]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/149 [150]używany w farbierstwie i przy badaniach mikroskopowych.
Hematyna g. barwnik czerwony krwi.
Hematyt g. odmiana czerwonej rudy żelaznej.
Hemisfera g. półkula.
Hemoglobina g. substancja białkowata, będąca główną składową częścią czerwonych ciałek krwi.
Hemoptoe g. krwotok płucny.
Hemoroidy g. obrzmienie żył w dolnym ustępie kanału kiszkowego; krwawnice.
Hemorragja g. utrata krwi, krwotok.
Hemostatyczny g. wstrzymujący krwotok.
Hepatika g. środki lekarskie na chorobę wątroby.
Hepatyk g. cierpiący na wątrobę.
Hepatyt g. kamień wątrobiany.
Heptarchja g. panowanie siedmiu władców.
Heraldyk n. uczony znający się na herbach.
Heraldyka g. nauka o herbach.
Herb n. znak, godło stałe i dziedziczne, nadawane jako oznaka szlachectwa; godło państwa, prowincji, miasta i t. p.
Herbarjum ł. zielnik.
Herbarz, dzieło zawierające zbiór i opisy herbów i rodowody rodzin szlacheckich.
Herboryzować ł. zbierać rośliny w celu naukowym.
Heredytalny ł. dziedziczny.
Heretyk g. chrześcijanin odrzucający prawdy, które podaje do wierzenia religja, a wyznający błędną naukę; odszczepieniec, kacerz.
Herezja g. odstąpienie od dogmatów religijnych; odszczepieństwo, kacerstwo; przen. błędne twierdzenie, wygłaszanie zdań niezgodnych ze zdrowym rozsądkiem.
Herezjarcha g. twórca herezji, wódz odszczepieństwa religijnego.
Herkules ł. syn Jowisza, mityczny bohater grecki; człowiek silny i mężny.
Herkulesowa praca, olbrzymia praca, przechodząca siły ludzkie.
Hermafrodyta g. dwupłciowy.
Hermeneutyka g. sztuka wykładania, objaśnienia tekstu a głównie Biblji.
Hermetyczny g. niedopuszczający powietrza, szczelnie, ściśle zamknięty.
Hermetyzm g. ob. Okultyzm.
Hernhuci czyli bracia Morawczycy; sekta pretestanckaprotestancka.
Heroiczny g. bohaterski; wielkiego ducha; silny, [151]energiczny, ale ryzykowny (środek lekarski).
Heroi-komiczny g. bohatersko-śmieszny.
Heroina g. bohaterka.
Heroizm g. bohaterstwo, gotowość poświęcenia się; wielkość duszy.
Herold n. w średnich wiekach sługa, urzędnik królewski ogłaszający publicznie i uroczyście narodowi wolę władcy, wojnę, pokój i t. p.; dozorca nad turniejami; sprawdzający pochodzenie i herby uczestników turnieju.
Heroldja n. władza rozpatrująca dowody szlachectwa.
Herostrat g. grek, który dla wsławienia się podpalił w r. 356 przed Chr. słynną świątynię Djany w Efezie; przen. człowiek szukający sławy ze złych uczynków, niszczyciel pięknych zabytków i dzieł sztuki.
Hesperydy g. w mitol. grec. powabne dziewice w ogrodach bogów, pełnych złotych jabłek, strzeżonych przez smoka.
Hetera g. nierządnica.
Heteredoksja g. obca, błędna nauka lub wiara.
Heteromorfizm g. wielopostaciowość.
Heureka! ob. Eureka.
Heurystyczna metoda g. metoda prowadząca ucznia do wynajdywania samodzielnie prawd i zasad nauki.
Hexametr ob. Heksametr.
Hiatus ł. nieprzyjemny zbieg samogłosek, rozziew.
Hiberna ł. leże zimowe; dawniej podatek na utrzymanie wojska w zimie.
Hic et nunc ł. tu i zaraz; natychmiast.
Hic haeret aqua ł. w tem sęk, to sęk nielada; (dosł. tu zatrzymała się woda).
HaicHic jacet ł. tu leży (napis na nagrobkach).
Hic jacet lepus ł. w tem sęk, w tem rzecz; (dosł. tu leży zając).
Hic mulier ł. kobieta energiczna, herod-baba.
Hic Rhodus, hic salta ł. pokaż, co umiesz (dosł. tu Rodos, tu skacz).
Hidalgo hiszp. szlachcic w Hiszpanji.
Hier liegt der Hund i t. d., ob. Da liegt i t. d.
Highlander a. (Hajlender) strzelcy szkoccy w wojsku angielskim.
High-life a. (haj lajf) wyższe sfery społeczne, arystokracja.
Hipika g. znajomość wszystkiego co dotycze konia.
Hipocentaur g. twór bajeczny: pół konia, pół człowieka.
Hipochondrja g. chorobliwy [152]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/152 [153]Historyka, sztuka pisania dziejów.
Histrjon g. u dawnych Rzymian aktor sceniczny.
Hjalurgja g. fabrykacja szkła.
Hjerarchja g. stopniowanie godności i urzędów kościelnych i świeckich.
Hjeroglify g. pismo znakowe i obrazowe dawnych egipcjan.
Hjeromancja g. wróżbiarstwo z ofiar, szczególnie z wnętrzności zwierząt poświęconych na ofiarę.
Hjetometr albo Hjetoskop g. przyrząd do mierzenia ilości spadłego deszczu.
Hjobowa wieść, smutna, przerażająca, żałobna wiadomość.
Hoch! n. niech żyje!
Hoch deutschHochdeutsch n. dzisiejszy język niemiecki klas wykształconych.
Hoc loco ł. na tem miejscu.
Hodegietyka g. wskazówki sposobu nauczania w wyższych zakładach naukowych, wstęp przygotowawczy do studjów nad daną umiejętnością.
Hodie mihi, cras tibi ł. co dziś mnie, jutro tobie.
Hodometr n. drogomiar, narzędzie do mierzenia przebytej drogi, do liczenia zrobionych kroków.
Hofmana krople ob. Anodyny.
Hokus-pokus, formułka używana przez wykonywujących sztuki magiczne.
Holendernia, gospodarstwo nabiałowe zwane tak od osadników holenderskich.
Holendrować h. zakreślać łyżwami na lodzie linje esowate.
Holendry n. maszyny w papierniach do rozdrabniania i miażdżenia szmat.
Hołd n. objaw czci, szacunku, czołobitności.
Homagjalna przysięga ł. przysięga na wierność tronowi.
Homagjum ł. hołd, hołdownictwo, przysięga wierności składana najwyższej władzy.
Homar n. rak morski.
Home a. (om) własny domek, własne rodzinne ognisko.
Homeopata g. lekarz leczący metodą homeopatyczną.
Homeopatja g. metoda leczenia wynaleziona przez d-ra Hahnemanna, polegająca na używaniu przeciw chorobom takich środków, które mogą wywołać u zdrowych objawy tej samej choroby, i na podawaniu lekarstw w dozach bardzo drobnych.
Home-rule a. (om rul) samorząd Irlandji.
Homeryczny śmiech g. [154]niepowstrzymany, głośny wybuch śmiechu.
Homicidjum ł. zabójstwo, morderstwo.
Homiletyka g. nauka umiejętnego układania i wypowiadania kazań.
Homilja g. kazanie albo nauka duchowna wykładająca tekst Pisma Św.
Homme d’affaires f. (om daffer) człowiek oddany robieniu interesów, umiejący prowadzić interesy; przedsiębiorca, spekulant.
Homme d’esprit f. (om despri) człowiek rozumny, dowcipny.
Homme d’état f. (om deta) mąż stanu, polityk.
Homo ł. człowiek.
Homograficzne wydanie, naśladujące wiernie rękopis, lub stary druk (papier, format i czcionki).
Homo homini lupus ł. człowiek człowiekowi jest wilkiem t. j. człowiek niecierpi człowieka i wyrządza bliźniemu nieraz wiele złego.
Homologiczny g. jednoimienny, zgodny, odpowiedni.
Homologumena g. księgi Nowego Testamentu, których autentyczność została udowodnioną i uznaną.
Homomorficzny g. równokształtny.
Homonimy g. wyrazy jednakowo brzmiące, ale różne znaczeniem.
Homo novus ł. człowiek nowy, osobistość nieznana; parwenjusz, dorobkiewicz, nowicjusz.
Homo proponit, Deus disponit ł. człowiek strzela a Pan Bóg kule nosi.
Homo sum, humani nihil a me alienum puto ł. jestem człowiekiem i nic ludzkiego nie powinno mi być obcem, (zwykle używa się przez skrócenie tylko dwóch pierwszych wyrazów „homo sum“).
Homrulery a. stronnictwo polityczne w parlamencie angielskim, domagające się samorządu dla Irlandji.
Homunculus ł. człowieczek, człeczyna; w Fauście Goethego człowiek wytworzony w sposób chemiczny.
Honeste ł. wspaniale, okazale, godnie, przyzwoicie.
Honnête f. (onet) uczciwy, prawy, zacny.
Honny soit qui mal y pense f. (onni sua ki mal y pa͡ęs) hańba temu, kto o tem źle myśli (dewiza angielskiego orderu Podwiązki).
Honor ł. cześć, dobre imię, godność, zaszczyt.
Honorable f. (onorabl) Honorabilis ł. godzien czci, [155]szacunku, szanowny, czcigodny.
Honorarjum ł. jednorazowe wynagrodzenie pieniężne (lekarza, adwokata, literata i t. p.), czesne.
Honoratiores ł. (honoracjores) osoby wyższe dostojeństwem, członkowie wyższych stanów; znakomitości; ludzie najgodniejsi szacunku.
Honores mutant mores, sed raro in meliores ł. zaszczyty zmieniają obyczaje (człowieka), lecz rzadko na lepsze.
Honoris causa ł. dla zaszczytu.
Honorować ł. składać cześć, otaczać objawami szacunku, uznania.
Honorowanie wekslu, zapłata wekslu przez osobę, na którą został wystawiony.
Honorowy ł. mający poczucie godności osobistej, nieskazitelny, prawy; h. urząd = bezpłatny; tytuł h. = nadany dla okazania czci; członek h. = nierzeczywisty, nieczynny, tytularny.
Honory ł. zaszczyty, dostojeństwa, odznaczenia; oznaki czci; (w kartach) najwyższe karty atutowe; czynić honory domu — umiejętnie wypełniać obowiązki gospodarza domu względem gości; oddawać honory — (o wojsku) prezentować broń, spełniać przepisane oznaki uszanowania.
Honwedzi węg., dosł.: obrońcy kraju; żołnierze piesi i konni, należący do t. zw. obrony krajowej węgierskiej; wojsko wyłącznie węgierskie, nie należące do wspólnej armji austro-węgierskiej.
Horae canonicae ł. stałe godziny, przeznaczone na odmawianie przez kapłanów pewnych przepisanych modlitw; stała godzina powrotu do domu, jedzenia i t. d.
Horda tat. dziki tłum, zgraja, obóz, koczowisko (tatarów), koczujące plemię.
Hornblenda n. rzadziej używana nazwa amfibolu.
Horoskop g. przepowiednia losu człowieka ze stanu gwiazd w chwili przyjścia jego na świat; wróżba przyszłości.
Horrendum ł. rzecz straszna, okropność.
Horribile dictu ł. strach mówić, o zgrozo!
Horror ł. strach; zgroza, okropność!
Horror vacui ł. obawa próżni.
[156]Hors de combat f. (or de kąba) niezdolny do walki.
Hors d’oeuvre f. (ordöwr) przydatek, przystawka; danie na stół nie liczące się do potraw, np. masło, rzodkiewka i t. p.
Hortolog ł. znawca i miłośnik sztuki ogrodniczej.
Hortykultura ł. ogrodnictwo.
Horyzont g. widnokrąg, poziom; zakres wiedzy lub pojęcia.
Horyzontalny g. poziomy.
Hosanna hebr. zawitaj! Panie zbaw nas! wspomóż!
Hospice f. (opis) Hospicjum ł. klasztor w górach, służący za schronienie dla podróżnych, pielgrzymów; dom przytułku dla ubogich, dla starców, schronisko, przytulisko.
Hospodar, pan, tytuł panujących dawniej na Multanach i Wołoszczyźnie.
Hostja ł. Komunikant kapłański, opłatek poświęcony spożywany przy Komunji św.
Hotel garni f. mieszkania do najęcia z urządzeniem domowem i usługą, hotel.
Hotentot, murzyn z południowej Afryki; człowiek dziki bez oświaty.
Howasi, góralski lud, zamieszkujący wnętrze Madagaskaru, do 1895 r. panujący nad całą wyspą.
Hugonoci, wyznawcy nauki Kalwina we Francji w XVI wieku, prześladowani jako inowiercy.
Hukier hol. dwumasztowa łódź rybacka holenderska.
Humaniora ł. nauki wszechstronnie kształcące człowieka, głównie łacina i grecki; sztuka i literatura klasyczna.
Humanista ł. człowiek wykształcony wszechstronnie na podstawie klasycyzmu.
Humanitarny ł. ludzki, łagodny, oparty na oświacie i miłości bliźniego; h. nauki — n. zajmujące się umysłową stroną człowieka.
Humanizm ł. kierunek, przyjmujący nauki, sztukę i literaturę grecko-rzymską jako najlepszy środek kształcący i doskonalący umysłowość ludzką.
Humanizować f. czynić ludzkim, łagodzić, uobyczaić.
Humbug a. szarlatanerja amerykańska, blaga, kłamstwo, oszustwo.
Humerał ł. biała chusta, którą kapłan okrywa szyję i ramiona podczas Mszy SwŚw.
Humor ł. usposobienie, nastrój ducha; wesołe a dowcipne traktowanie ludzkich słabości; humory — [157]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/157 [158]rozpoznawać podziemne położenie wód i wynajdywać źródła.
Hydrografja g. nauka zajmująca się opisem wód na kuli ziemskiej.
Hydrometr g. waga wodna, narzędzie do mierzenia ciężkości, gęstości, szybkości i siły płynów.
Hydropata g. lekarz leczący zimną wodą; zwolennik hydropatyi.
Hydropatja g. metoda leczenia zimną wodą.
Hydrostatyka g. nauka o równowadze cieczy w spoczynku i o ich ciśnieniu.
Hydrotechnika g. budownictwo wodne.
Hydroterapja g. zastosowanie zimnej wody do leczenia chorób.
Hygjea g. bogini zdrowia przedstawiana z czarą w ręce z której wąż pije.
Hygjena g. nauka o zachowaniu zdrowia, o zdrowiu.
Hygrometr g. Hygroskop g. przyrząd do oznaczania wilgotności powietrza.
Hygroskopijna wata, bawełna (wata) chemicznie oczyszczona.
Hygroskopijność, własność niektórych ciał pochłaniania wilgoci powietrza bez łączenia się z nią chemicznie.
Hymen g. u starożyt. Greków bożek małżeństwa wyobrażany w postaci skrzydlatego chłopca z zapaloną pochodnią i zasłoną; małżeństwo.
Hymn g. utwór liryczny odznaczający się wyższym polotem myśli, wzniosły treścią i nastrojem; pieśń sławiąca wielkość i potęgę Boga.
Hymnologja g. nauka o hymnach, historja i literatura śpiewu kościelnego.
Hyperastenja g. zupełna bezsilność, wielkie osłabienie.
Hyperbola g. w retoryce: przesada; w gieom.: linja krzywa, pochodząca z przecięcia stożka płaszczyzną.
Hyperbolicznie g. przesadnie.
Hyperborejczycy g. u starożytnych bajeczni mieszkańcy dalekiej północy, cieszącej się wieczną wiosną.
Hyperemja g. napływ krwi, przekrwienie.
Hyperestezja g. nadmierna wrażliwość nerwów, nadczułość.
Hyperprodukcja g. zbyt obfita wytwórczość, nadmiar.
Hypertrofja g. nienormalny przerost pewnego organu w ciele człowieka.
Hypnotyzer g. wywołujący hypnozę.
[159]{{#lst:Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/159||H-koniec}}
