Zwolon

Zwolon • Cyprian Kamil Norwid

Zwolon Cyprian Kamil Norwid

Do czytelnika

Ani myśl tej fantazyi, ani pojedyncze charaktery i nazwy ich i dzieła, niemają na celu nic takiego, aby mogło dotyczeć osobistości czyjejkolwiek. Zastrzedz to jednak za powinność dla tego sobie uważamy, ażeby tem prawdziwiej wedle myśli pisarza zrozumiane być mogło pisma jego. Partyi żadnej na celu niemógł mieć, niemający zaszczytu policzenia się w żadnej

Dwa wiersze "zemsta, zemsta na wroga ect" lubo tu użyte w charakterze jakiego wielki pisarz w swojem niedał im dziele; nie powinny służyć jako dowód iż nadużywamy cudzysłowu.

Trudno było, a może niepodobna silniejszej expresyi bolu i oddziałania bólem znaleść i dla tego są wzięte. Resztę dobrej woli czytelnika i pobłażaniu zaleceamy.

C. K. N.

WSTĘP

Różno-głosego dotąd monologu
Na żadnej jeszcze scenie nie widziano
A przeto staję z objaśnieniem w progu
I przepowiadam rzeczy jak się staną.
I głoszę — wszystkim, o tej awenturze
Na dialogu zmienionej ruchomość
Gdzie huczeć będą, jak przelotne burze
Lud, urzędnicy, dwór i Król Jegomość.
A wszystko słowem prędkiem — bo pisano
Przy łunach, które tu i owdzie błysły
W Italii trochę (gdzie jest Ercolano)
Trochę na łodzi, gdzie znów łzy się wcisły
Bardzo słonego morza!... resztę w domu.
Co do Charona podobniejszy promu.
Jest to więc dramat wcale emigrancki
Któryby scenę splamił koturnową
Z marmurów białych, w pierścień elegancki
Zaokrągloną — wewnątrz gradusową.
Jak to się jeszcze, dziś w Tusulum widzi
Gdzie teraz zwiędły, szumiąc liść wawrzynu
Jaszczurkom grywa, gdy bokiem zeń szydzi
Komicznej maski twarz.... poezya gminu!...
Będzie to jednak, ile da się, schludnie,
Lubo moralny sens, nie dosyć świeci;
I romans — (ten-bo znów rozwiały grudnie!)
Ależ wystrzałów za to huk... dla dzieci.
Ktoby zaś płakać lubił, pewna chwila
Ku temu w sposób da się szczególniejszy —
A komu nakształt złotego motyla
Pierzchliwy uśmiech, byłby powabniejszy;
Niebędziem mieli nic przeciwko temu
Bo czemuż nie ma się roześmiać... czemu?
I owszem — wszelki niechaj uczuć promień
Elementarnych zbywszy się poskromień,
Niehamowane spełnia prawo funkcyi.
Nawet i zdięci chłodem doświadczenia
(Którym by mogły robić źle natchnienia)
Znajdą tez żywioł swój: część interpunkcyi.
Jakoż — nie dramat serc, i głosów wielu
Pozaplatanych gałęźmi żywota
Przez które świeci, jasny błękit celu —
Ni monologu, jest to czarna grota
Gdzie myśl jak Kain brnie lub Iskarjota:
Lecz raczej (ucha, niech to nieskaliczy)
Tłum-pustek — ciszy-wrzawa, samotniczej...

OGRÓD NA WAŁACH

(król i zabór — przechadzają się wzdłuż okopu).

KRÓL

Wszechwładztwu memu, którzy są na drodze

Jak kruche zlepki, pod mem berłem zginą

Część miasta wyższą zburzysz — żywej nodze

Ujść nie dasz — dziatwę wymordujesz srodze

I nazwę z ulic zmażesz... Ugolino,

Przezywam odtąd, krwi i zwalisk pole

Bo tam zwaliska, i krew będzie sama

I nic nie będzie nad to...

(po oliwili — pokazując ręką w głąb widoku):

Trzy topole

Ocalisz — w okien wchodząc diorama.

Jakoby sprzętem stały się zamkowym

Zostaną!...

(kiedy król się oddala — na wierzy, trąbkę uderzają.)

ZABÓR
(spogląda w stronę wierzy — potem za królem postępując:)

Goniec —

król (uchodząc):

Jeźli z spiskiem nowym

To jak się wyżej rzekło...

GONIEC

O! Hetmanie

Boskiego — mężu wielki...

ZABÓR

do powieści —

GONIEC

Królewskie roty pierzchły niespodzianie

Przed ludem, który wodzów ma trzydzieści —

Z najodleglejszych przedmieść, grodów, wiosek

Jak tylko okiem sięgnąć można z wierzy

Plebs bieży — każdy że tak powiem kłosek

W chorągiew przewiał i dzidą się jeży

A każde ziarno, rzec by można, w kłosie

W uzbrojonego rnęża zmieniło się...

ZABÓR

Podobne wieści mogąż brudzić usta

Królowi wierne — ? bunt podnosisz słowy

(Słychać bicie zegaru — miecznik wstrzymuje się — i potem)

— Aleć przebaczam — żyj — godzina szósta...

(Do liczby sześciu pociąg mam takowy

Iż trza-by karku z pełniejszym czerepem

Bym o tak rannej dobie, — bił oszczepem).

Jedna stroną zabór zstępuje w głąb tarasu — drugą strażny nadbiega — goniec zostaje.

GONIEC
(widząc strażnego):

Zkąd? — czego — po co?...

STRAŻNY

O! jeden z zamkowych

Pogoni, bardzo nad innymi wzniesion

Straszliwa... wróżba...

GONIEC

Z rzeczy co ludowych?

STRAŻNY

Królewski nagle się obalił jesion

Ów stary, cieciu rzucający strugą

Któremu z dworska dano imie: Tytan.

Precz mi! a jeżli z taką wieścią drugą

Powrócisz kiedy, i znów ani pytasz

Przez naciągnięte zdradziecko uwagi

Będziesz mi starał się dołożyć wagi

Do rzeczy z siebie nie będącej niczem;

To cię zasmagać każę, prochu biczem...

Goniec oddala się, Strażny zostaje pomięszany — aliści Pachole ogrodowe z dzbanem cwałem się przybliża;

PACHOLE

Ogrodów wielkich, wielki słoneczniku!...

STRAŻNY

Co jest?

PACHOLE

Rurami z przedmieść podziemnemi

Do wodotrysków słodkie idą wody...

STRAŻNY
— (nagląc)

Dalej!...

PACHOLE

Ach — Panie ! szedłem owdzie z dzbany

By najjaśniejsze zrosić tulipany

Brrum...

STRAŻNY
— (gniewnie)

Gadaj!...

PACHOLE

— Czarne muszą tam jagody

Na górach tłoczyć — wszystkie w sadzie ścieki

Funtanny wszystkie, krwią żygnęły rudą. —

STRAŻNY

Milcz — podły malcze, jać tu zaraz ćwieki

Założę w język, — i jak czaplę chudą

Na ogrodowym rozepnę parkanie,

Żebyś mi rannych nie truł chwil tyranie.

Strażny oddala się zwolna w gląb ogrodu — Pachole truchlejąc pozostaje — chwila milczenia.

PACHOLE
(zwracając się ku dzbanom).

Przeklęte dzbany! sprawież ja wam łaźnię

(stawia dzbany — polem oddalając się — ku jednemu):

A tobie naprzód, prochu, nędzo, błaźnie —

(do drugiego — potrącając go noga):

I tobie również opieszalcze gruby

Co się odymasz za mną z urąganiem

Tak cię za ucho porwę, i tak w kluby

Raz wezmę, że się nie wywiniesz łganiem —

(porywa jeden dzban za ucho — drugi pędzi przed sobą)

Co wam do rzeczy, się dziejących w górze

Czy krew czy woda jedno — — tulipanom

Jakie mi mędrki!! przecież i ja służę

A milczę — co to rozumować dzbanom ? —

(oddala się — pozostawiając za sobą grunt skopany.)
Drugą strona powoli wchodzi Zwolon w szacie nakształt pielgrzymiego płaszcza zarzuconej — tymczasem z głębi wraca Strażny, spogląda na ścieżkę, a potem przystępując nagle do Zwolona.

STRAŻNY

Cóż to jest? koła kreślisz czarowniku

I nieporządek na pańskim trawniku

Mów...

ZWOLON
(z wielkim spokojem):

Jest to pieczęć, panie urzędniku

STRAŻNY

Jaka? —

ZWOLON

Królewska pieczęć

STRAŻNY

Być nie może.

ZWOLON

Na sprzętach taką kładzie się ogrodnych.

STRAŻNY
(uważając wycisk dzbanów na piasku)

Ha! — wiem, rozumiem...

ZWOLON
— (solennie).

— Tak jak słowo Boże

Przez chóry chórom, płynie aż do godnych

I tam rozognia, niżej rozpłomienia

A niżej cieszy —

A jeszcze niżej rozzielenia;

Tak i inna moc, kamień, tak się głupi spieszy

Po zagonach zniszczenia.

Ale nie rozzielenia ...

Podrzeźniać wszakże prawdzie winien

Krzywych spadów chórem, chórem ryniesz.

(po chwili — w niebo spoglądając)

Znów się na deszcz zabiera...

Do widzenia

— (oddala się)

STRAŻNY
— (po pewnym namyśleniu).

Ten człowiek dziwny wpływ wywiera.

RYNEK NA PRZEDMIEŚCIU

— W głębi kościoł gotycki — opuszczony. Na placu tłumy ludu potrząsającego wszelką bronią, podzielonego na oddziały różnobarwnemi sztandarami Przy każdym sztandarze wódz i mówca — gwar — szczęk — zamęt. Kobiety i dziatwa kończą obraz, Szołom w stroju powstańca tu i owdzie przebiega — każąc głośno.

SZOŁOM
(do niewiast.)

Która z was, syna bitego knutami

Ramiona sine widziała, — niech powie!...

WDOWA

Oh ja... i odtąd, krew stu promieniami

Poprzeciekała drogi me — a mrowie

Na lada rzeczy martwej uderzenie

Przechodzi łono i wstrząsa odzienie.

SZOŁOM
(ku młodzi podbiegając.)

Kto jest, co matki twarz oglądał bladą

Kiedy go w nocy porwano z pościeli?

CHÓR MŁODZIEŃCÓW

Oh ja — ja także — i ja — całe stado

Nas, jako orłów którym las wycięli

Jest tu, i szumi sztandaru piórami,

Dziobami zgrzyta, zemsty szuka okiem.

SZOŁOM
(stając po środku):

A teraz — ? Któż z was szczególnymi snami

Podniecan, albo wczas okryty mrokiem

Kiedy się miasto rozbudzi, — kto mówie

Aniołów zemsty groźne słyszał wycia?

Albo mu wieniec złożyli na głowie

Albo mu starzec, na rozdrożu życia

Poszepnął — godzin zbliża się mistrzyni

Czuj-że, bo w imię ludzkie ona czyni...

BOLEJ

Ja jestem! zemstą przekarmiony głuchą

Któremu dajmon sny nasyła dziwne

Tak, że bezekrwi nudno mi i sucho.

Tak że gałązki trapią mię oliwne

I każdy wywczas staje się torturą

A każdy uśmiech żywem urąganiem.

Zkąd nie ma gromu okrytego chmurą

Żebym go wczesnym nie uczcił witaniem

Ani zarazy, która ciągnie górą

Żebym nie przeczuł jej z uradowaniem.

Ani się pożar, tak z nienacka wśliźnie

Żebym go w wiatru, nie czuł spaleniznie.

Boleści różnych będąc powiernikiem

Gdy z ludźmi nawet, ludzkie gadam rzeczy

To nie raz w duchu się odezwę krzykiem

Ze owdzie chłopca, wiejski pies skaleczy

Albo się gmachu zawalą sklepienia

I — teraz nawet!...

SZOŁOM
(na ramionach Boleja ręce kładąc):

Mężu przeznaczenia!

ZWOLON
(w tłumie):

Nieszczęścia synu!...

SZOŁOM
(do kupiącego się ludu):

Któż z was, pomścić lepiej

Potrafi — ? jeźli nie on człowiek wolny — ?

Za prawdę, przyszłość ramię jego krzepi

Za prawdę nie dość wyrzec o nim: zdolny

Gdyż siłom zdolność przechodzącym sprostał.

Zakryte widzi — bywa, gdzie nie postał...

ZWOLON

O bracia! wybór ten nie dosyć tuszy

O czasów pełni...

JEDNI

Precz z teoretykiem.

DRUDZY

Precz z tym pedantem.

INNI

Go mózg tylko suszy.

SZOŁOM

Co wichrzy, — zgodzić się nie umie z nikiem.

ZWOLON

O! bracia... wszystkim jeżlić wolno szczerze

Dla publicznego wyrzec co obłowu

To niech że w wolność słów, i ja uwierzę

Pozwólcie...

WSZYSCY

Dosyć — dość, a cóż tam znowu.

SIERŻANT

Mów — niech już mówi — gadaj, a nie długo:

ZWOLON
(Boleja pokazując):

Ten młody człowiek, zemstą przekarmiony

Wolności mężem nie jest — sądu sługą wy, i tamci — a zaś rozwiniony

Proporzec, wiecież co u prawdy znaczy — ?

Precz — zdrada — ducha chce osłabić w rzeszy.

ZWOLON

Obywatele! — lecz czegóż? rozpaczy

Albo ojczyzny — nie wiem, każdy spieszy

Na śmierć: żywota któryż szukać zdolny?

Za wolność każdy umrzeć chce z ochotą

Jak gdyby cmentarz tylko zwał się wolny

A lada koniec, jakby był istotą

Nieskończoności?, zemsty, mówie, żądza

Gdy o ojczyzny losach rozporządza

Ojczyzna z zemstą, w związek wchodzą taki

Że kiedy jednej sianie się, to drugiej

Może nie stanie już...

SZOŁOM

Widziałżeś znaki

Niebieskie?

JEDNI

Uchodzi...

DRUDZY

Dość.

(szykują się i potrząsając bronią mają się do marszu).

BOLEJ

Wstęp jest za długi,

Rzecz sama dłuższą być od wstępu może

A zakończenie, tak jak prolog — przeto

Żegnamy...

NIEKTÓRZY

Cha! cha!...

ZWOLON
— (smutno)

Pobłogosław Boże!

SIERŻANT

Czy się nie raczysz bić panie poeto? —

(Słychać piszczałki, krzyki, rżenia — lud się kupi — w oddziały porządkuje — usposabia do marszu — rusza).

CHÓR

Zemsta, zemsta na wroga

Z Bogiem, a choćby mimo Boga!...

ECHO

Zemsta, zemsta.

SIERŻANT do ZWOLONA

Hej druchu,

Dobrym jesteś człowiekiem,

Wróć — siedziałeś w łańcuchu

Pod zakrwawionym ćwiekiem

znów jeźli nas zgniotą

Siedzieć będziesz jak pierwej.

Wróć...

CHÓR 1SZY

Na mury z ochotą

Wpaść — i za mury — a bez przerwy

Siec...

2GI

Siec bez przerwy ciąć zębami

W chude wilków stado się przemienić!

3CI

Jak Delfiny pluskać w krwi tarczami —

Czerwonemi piany grzbiet zrumienić...

w dali.

Hurra! — hurra na wroga

Z Bogiem, a choćby mimo Boga!

(pojedyncze wystrzały — krzyki i chóry giną w dali).

INNA CZĘŚĆ PLACU PRZED KOŚCIOŁEM

Po jednej stronie widać Rynek i wychodzące zeń ulice, po drugiej cmętarz i okopy.

ZWOLON
(sam.)

...Dwa mnie gnały

Płomienie —

Jeden biały,

A drugi w sine, w krwawe, cienie,

Ten co jest w krwawe cienie znika,

Ten co biały, z wnętrza się odmyka

I jak narcyzu gwiazda cicha,

I jak listu obsłoną

Kiedy pieczęć stopiona.

I jak biała postać, kiedy wzdycha

Załamawszy ramiona,

I jak błyskawica rozpłyniona —

Tak się rozjaśnia płomień ów i kielich kwiatu. — A ta osłona rozwinięta,

Ten biały kształt tęschnotą wykradziony światu

Co wyrzucił rączęta

Nad rumieńcem skronie zapalone...

A ta myśl, czyli postać — nie wiem — jedność bytu

A to razem skończone razem nie skończone

Z ziemi k'niebu idące, i z niebios błękitu

Na równiny zielone...

To kolebka — to trumna!

Nie — pokąd milczą, w słupie szumiącego drzewa

Lecz gdy owa odpłacze - a pierwsza odśpiewa

Cało - strona!

Żyłem z niej i w nią żyłem — widzieć teraz wolę

Tak doskonale całą i pełną istoty —

Na narodowym orle — w blasku wielkim — jak pacholę

Drugiego świata... z szumem prowadzącą roty.

I narodowej pieśni wiodącą psałtyrze,

Jakoby hórów cugi — których rytm: w aniole

W orle — w lirze...

I narodowej sławie — od Lecha do Lecha

Przewodniczącą dłońmi w skrzydła przepadłemi

Go z powietrza garną, dziejów echa

Co przeplatać mogą — wieńce ziemi!...

Żylem z niej i w nią żyłem widzieć teraz wolę,

Bo mam woię:

Tyloma łzy — bolami — tylu niewolami,

Z woloną — że nie pytam już czy kto ją da mi

Tylko pytam — kto splami — ?

A splami, każdą trafu grą

Każdą mową — bez słową

Każdym fałszem, siną piekieł skrą...

CHÓR
(w odzaleniu z sczękiem broni)

...myślą, pieśnią ludową

Zemsta — zemsta — zemsta!...

ZWOLON

A narodową pieśnią cóż?

Aniołowie I co jest pieśń narodu,

Czy na korze drzew, ją pisał nóż?

Czy na piersiach kieł głodu?

Aniołowie!... któraż to krynicą

Napawano — ? gdzie ta pieśń i czyja

CHÓR WIELU GŁOSÓW

I GŁOS

Boga Rodzico. Dziewico

II

Bogiem sławiona Marya

III

U twego syna, hospodyna, Matko zwolona Marya,

RAZEM

Ziści nam — spuści nam

Kirie Elejson

Twego Syna Chrzciciela, zbożny czas...

I GŁOS

Usłysz głosy, napełnij myśli człowiecze,

Słysz modlitwę jenże Cię prosiemy...

RAZEM

U twego Syna hospodyna, Matko zwolona Marya

Ziści nam — spuści nam

Twego syna Chrzciciela zbożny czas

Kirie Elejzon.

ZWOLON
(ręce podnosząc, głosem wielkim)

Tworzy się tworzy,

Aż o - twarzy

Pieczęć i grobu dach.

Zemsty nie będzie

Ale wszędzie

Cień zmartwych — wstałej — i strach!

Tym co jak piana

Wy - wścieklana

Bluźnią i burzą — traf.

A zamyślonym

Zaserdecznionym,

Niebieskich moce praw.

I tym co bluźnią

Kluczem a kuźnią,

Gdy zmartwychwstania dzień;

Błogosławienie

I zapomnienie

I zmartwychwstałej cień.

Tworzy się tworzy

Toć o - tworzy:

Wiernym, bo wierny On;

Nie na klucz morze

Zamknął i zorzeŻywot i żwywot — zgon...

DOLNE ZAMKU POKOJE

(Zabór i Stylec).

ZABÓR

Nakoniec deputacyę z przedmieść wyprawili...

STYLEC

Ci co zostali pisać — czy ci co dożyli?

ZABÓR

Ci co zostali

(po chwili) lepiej: co dożyli — bowiem

Jeżeli tylko, co zostali, powiem

To jeszcze król Jegomość, prawdy ztąd nie zgadnie,

Która jest, iż ruchawkę rzezano przykładnie.

A przeto — co dożyli...

STYLEC

Przeto co dożyli

Nakoniec deputacyę z przedmieść wyprawili.

ZABÓR

Przy lej więc, list niniejszy kłaść mam za powinność

Mówiący gdzie, i w jaki sposób zaszła czynność.

Iak wierny Panu rycerz... Panu, P, ogromne

STYLEC
(pisząc):

Ogromne P...

ZABÓR

Jak rycerz — rycerz więc, nie pomnę

Gdzie mi się podział rycerz — rycerz wierny Panu

Jak...

STYLEC
(pisząc):

Wierny Panu rycerz

ZABÓR

Patriota Stanu

P. małe.

STYLEC

małe.

ZABÓR

... Umiał, pod tą naszą wodzą

Nikczemną — wielkich rzeczy dokazywać...

(słychać uderzenie dzwonu — Zabór wstrzymuje się).

STYLEC

Wchodzą...

ZABÓR

Dwa — cztery — ośm, — z dzwonu wnoszę, iż osoby

Szlachetne, czy ministry, więc lepiej byłoby

Ażebyś to jegomość skończył piórem własnem

Odczytał i przepisał — potem znów na czysto

Przepisał...

(ma się ku drzwiom).

ZABÓR
(wracając od drzwi):

W określaniu zwycięztw, nie być ciasnym,

Dać wolny bieg fantazyi, pisarz jest artystą,

Powinien umieć rzeczom, kolor nadać żwawy.

Pisarza myśl jest wolną, — on jak trąba sławy

Grzmi huczy... taką Acpan trąbą stań się prosim

I my i sztuka — (sztuki ile można wznosim

I wolność myśli także) — dawne bohatery

Naprzykład Xerxes, Sylla. znali estetykę,

Chowali Istryonów, zkąd potem Homery,

Kornele i Rasyny: pierwszy retorykę,

Klassykę wznosi drugi: każdy przy swym biórze

Pracuje po swej części, w osobnym mundurze

Rozumiesz Acpan.... gdzie on?

STYLEC
(na boku, z pularesem).

... Sztuka stenografii

Czasowi kradnie, myśli upuszczanych złoto

Spisałem je — gdyż rzadko na skarb się natrafi.

ZABÓR
(kładąc mu rękę na ramieniu).

Pilności tej, nie ganim — Acpana ochotą

Cieszym się, — jest to dowód może nazbyt drobny,

Nie przeto, w stanie służby, znajdzie wiersz osobny.

(Wychodzi).

RYNEK NA PRZEDMIEŚCIU

W głębi kościoł gotycki — podwoje na rozcież otworzone — wnoszą rannych — wynoszą trupy których wiele wkoło wchodów kościoła i na placu spoczywa. Po prawej stronie stos spalenizn i popioły rozwiane — po lewej ulica ku zamkowi. — Różni ludzie przechodzą pojedyńczo.

SZOŁOM
(w stroju podróżnym).

Człowieku wielki! — cóż to nam zdobyli

Krew, wstyd i kieszeń bolesną ruinę.

Błagałem próżno — próżnośmy przeczyli...

Próżno krzyczałem: Bracia! — Jakąż minę

To nie rozsądne, ma, walczenie młodzi ?

Co (że tak powiem) szkodząc, jużci szkodzi!

(Po chwili, za zwolonem idąc, który milczy — i zaglądając mu wciąż w oczy).

Odwagi więcej było w zaprzeczeniu

Niż w nierozsądnem zemsty poduszczeniu.

Przecz — umiejętność, prawiej władnąć może

Niż szable, — wielka dla dziatwy pokusa,

A które cóż są? stal — więc czemuż noże

Kuchenne, sztandar zrobiwszy z obrusa

Pad tryumfalny łuk nie idą z chwałą

Że im się siekać szczęśliwie udało...?

(Chwila milczenia — Szołom krok w krok pośpiesza za Zwolonem zazierając mu pod kapelusz).

Nie prawdaż Panie? ducha, ducha, Panie —

Nie studyowali, i są jak poganie.

Pan to rozumiesz? — ducha! biada, biada,

A wszystko po tem na kark mędrca spada.

(Z wyrazem smutku — zatrzymując Zwolona znakiem ręki.)

Cierpmy — tymczasem żegnam w duchu drucha...

ZWOLON

A jakże godność?

SZOŁOM
— (uchylając się zręcznie).

Szołom — sługa ducha...

(Szołom przepadli w jednej z ulic — Sierżant na szczudle się przybliża)

SIERŻANT

— Człowieku podły — tyś nam zniszczył siły

Kiedy się masy w orszak zgromadziły

I na słów kilka, zaostrzonych chytrze

Wciągnąłeś całą elektryczność rzeszy

I padła — ciesz się — jak się ona cieszy,

Tak samo ciesz się — czy twój laur wytrze

Tę krew? — a mądrość twa, czy taka duża

Jak one trupów błoto, u przedmurza...

(różni ludzie, gromady się w koło nich).

— Jać nie prawiłem — ale patrzno wasze

Gdzie mi się wroga oparły pałasze. —

(Zwolon ku czołu wznosi rękę dla odkrycia głowy - Sierżant porywa się ku niemu)

SIERŻANT

Co?! — jeszcze ramię, będziesz mi zamierzał.

ZWOLON

Z uszanowaniem dla cierpienia...

WSZYSCY

Cha — cha!...

Znamy się — dobrześ Acan w puchu leżał

Kiedy się mury rwały.

SZOŁOM
(w tłumie.)

Tego gacha

Trzeba nauczyć raz —

SIERŻANT

Latarni nie ma I...

KOBIETA

Ale kamienie są — razem czterema!...

(Zwolon uchodzi — za nim tłum).

TŁUM
(goniąc.)

Och! a! — filozof skoczył... bab. ' w kolano

Przyspiesza kroku...

(giną w bocznej ulicy.)
(Kobieta w żałobie — przechodzi przez plac, chłopiec przy niej).

CHŁOPIEC

Marno! — powiedz proszę

Żeby na pana tego nie rzucano

I jak mię łajesz, gdy łabędzie płoszę

Na stawie — rano;

Tak wołaj mamo, by nie rozbijano.

MATKA

Co starszym wolno — to chłopczykom zasię...

CHŁOPIEC
— (rękę podnosząc)

Jak będę duży — poczekajcie! stanę

Tam, po nad wami w górze na tarasie

I obeliski pozwalam ciosane

Na głowy...

MATKA

Kwiatów zbierz tym czasem wianek

Dla siostry —

DZIECIĘ
(za pędzącym tłumem ciągle patrząc.)

Marno I nie —

KĄTKA

To mi szatanek!...

W GŁĘBI ZAMKU DZIEDZINIEC

(Na balkonie szerokim pod baldakinem król, królowa, dwór — urzędnicy rozmaici. Niżej na placu tłumy ludu w około wodotrysków w wieńce sztuczne ubranych — muzyka, wrzawa i wiwaty — niekiedy milczenie krótkie — głuche.)

KRÓL
(z wysoka.)

Skarcona jest nieprawość, prawi nagrodzeni

I potok łaski pańskiej, wylał się szeroko

Ten, z obojętnych rolę opłucze kamieni

Cieszyna się — to powinno wzruszyć was głęboko

A serca ku ochoczej zagrzewając wrzawie

Stary nasz tron otoczyć, pląsy radosnemi

Który acz dosyć mocen, w sobie jest i w prawie

Nic przeto jednak gardzić nie chce poddanymi

Lecz owszem bardzo czule, patrzeć na to lubi

Co w łańcuch się foremny współuczuciem ślubi.

RZESZA

Niech żyje króli.

KTOŚ Z TŁUMU

... I mowca wielki!...

PROFFESÓR

... Wielki mówca:

Co powie — to jak gdyby wyjęto z grobowca,

Styl prawie lapidarny — słowo marmurowe

Szczęśliwy naród!

SZTUKMISTRZ

Słodko jest położyć głowę

W tak pięknie nadpisane z wierzchu sarkofagi

Jak byłem w Rzymie — pomnę widziałem szparagi

Zieleniejące w grobie wielkiego Scypiona.

OBYWATEL

Rad wierzę — słodkie klima — gleba doprawiona.

(Słychać trąby — potem balkon i rzesza się ucisza - królowa wstaje z miejsca swego).

WOŹNI

Teraz królowa Jejmość, — głos zabiera z tronu!

KRÓLOWA

— Królowi sprawiedliwość — nam, czułość udziałem.

Niech przeto ogłoszonem będzie w państwie calom

Iż słodki nasz małżonek — pan, i stróż zakonu

Dozwolił się ubłagać, w sprawie buntowników

RZESZA

Wiwat! — słuchamy

KRÓLOWA

— Miejskich nazwisko pomników

Miało być Ugolino — na pamiątkę kary,

Jaką Opatrzność zsyła, za złamanie wiary;

Lecz ztąd — ten plac bitwy zdobimy w pokorze

Imieniem naszem — odtąd przeto Elwiryno

A nie już Ugolino, mówi się na dworze...

RZESZA

Wiwat królowa!

JEDNI

Jak to...?

DRUDZY

Wiwat —

— Czy być może

Doprawdy Elwiryno? więc nie Ugolino!

HAROLD

Jak byłem w Tebach — pomnę siedząc pod ruiną

Widziałem płaczącego rzewnie krokodyla

Który — (jak Wężyk pisze)(1); rzadko się rozkwila

(Słychać trąby — poczem balkon i rzesza się ucisza).

WOŹNI

Teraz ministrów Prezes mówi z balustrady —

Zważywszy: (czego liczne w dziejach są przykłady)

Że nie ma nic nad szczęście współ-obywatelów,

I że krom obowiązków, w myśl przybocznej rady,

Przezemnie objętego, innych nie znam celów....

RZESZA

Wiwat...!

PREZES

Zważywszy:

RZESZA

Wiwat...!

PREZES

Iż przedmieścia (zwane od dziś dzień Elwiryno) z handlu bardzo znane:

ŻYDZI

Wiwat...!

PREZES

Zważywszy mówię, bez-interesownie,

Potrzeby — będzie wolno sprawiać się stosownie,

(Tamecznie zamieszkałym) do woli królewskiej

I będzie wolno jeszcze: primo: suszyć deski

Na placach — miejsca błotne przesypywać piaskiem

Cieszyć się (co największa) gazu wynalazkiem,

Et cetera — lecz, zważywszy, iż dzieląca rzeka

Stolicę i przedmieścia, dowóz rzeczy zwleka,

Przyzwala się od strony królewskiego portu

Na wsparcie mostów (2) zresztą, ciężary paszportu

Znoszą się i dosyć będzie mieć podrożną kartę

ZESZA

Wiwat...!

KTOŚ Z PRZYTOMNYCH

A cóż on? ...

RZESZA

Wiwat...!

HAROLD

— Gdy zwiedzałem Spartę

Zdarzyło rai się w ręce popaść rozbójników,

Z tych jeden, zdarł mi odzież, lecz pośród drobnostek

Znalazłszy mały objekt, kruczek do guzików

Zapięcia — ten mi oddał — miałem ztąd prognostyk

Że przecież się zachaczać gdzie potrafię w biedzie

I stało się: bo wkrótce słyszę goniec jedzie

A był to straży goniec, wyprawiony przodem

Która tam ze zbójeckim harcuje narodem.

Więc wrzawa, napad, zdala siedząc obnażony

Patrzyłem jak gladiator w widza przemieniony

I koniec końców, sakwy odzyskawszy przecie

Ubrałem się — a kruczek służył tualecie —

Ztąd zaraz sens moralny.

OBYWATEL

— Jak to sens moralny?

HAROLD

Że kruczek do guzików, sprzęt nie princypalny

Może się jednak głównym stać, i najważniejszym.

OBYWATEL

J...

HAROLD

Wreszcie, że należy leż być uważniejszym,

RZESZA

Wiwat...!

KTOŚ Z PRZYTOMNYCH

A cóż on?...

RZESZA

Wiwat...!

HAROLD

Wreszcie, że należy być też uważniejszym.

NOC W PODZIEMIACH

(Spiskowi się w głębokiem milczeniu zgromadzają zajmując miejsca po kolei — światło jest niepewne — urna wielka po-środku — przy niej siedzi prezes towarzystwa).

PREZES

Dość już zemsty rozpaczy

Miłość tylko niech działa

Wszystko będzie inaczej

Rzecz odmienia się cała.

(Szmer zadowolenia).

— Tamta spisku osnowa

Treści miała nie wiele

Teraz będzie rzecz nowa

Nowe siły i cele.

CHÓR

Jakże tedy to będzie?

PREZES

Naprzód, kochać się...

WSZYSCY

Wiwat!...

EDGAR

Więc już przecie w tym względzie

Dość jest ognia!...

PREZES

A prywat

Też zapomnieć, i przysiądz

Że się kochać będziemy

Że ci dawni — to — nie my.

CHÓR

Więc kochajmy się — Wiwat!

Więc zapomńmy już prywat...

(Członkowie nawzajem rzucają się w objęcia — cichość wraca).

KALASANTY

— Bracia! wnoszę ażeby

Każdy serce w pierścieniu

Nosił —

KTOŚ-TAM

Lepiej byłoby

Bez tych oznak.

KALASANTY

... W imieniu

Ziem — zkąd posłem się zowie

Choćby upadł ten wniosek

Nieomylnie go wznowię.

Serca — serca — panowie!

EDGAR

Niech na sercu, trzy głosek.

Złotem będzie wyrytych

T. A. wreszcie K. — przy tych

Głowa trupia i kości.

KTOŚ-TAM

Po cóż one smutności?

SIERŻANT

Że brat gorszy się smutkiem

To mię wcale nie dziwi.

W zeszłym boju. acz krótkim

Gdzież bo byli szczęśliwi — ?

RÓŻNI

Wiwat! — tęgo mu zaciął...

KTOŚ-TAM

Kto tu z moich przyjaciół

Niech mi w pomoc nadbieży!...

SIERŻANT

Kto tu z starych żołnierzy

Niech się za mną ozowie —

(Zaczyna się zgiełk, szamotanie — glosy pojedyncze przepadają).

RÓŻNI

Hura!...

PREZES

Przebóg! — panowie

Straż posłyszy na wieży...

SIERŻANT

A niech by ją!.. tu panie

Nie o fraszki spotkanie

Tu o honor i blizny —

Wiwat! miłość ojczyzny...

(Tu się zamęt ucisza — tam znów wzmaga — nieład ciągły.)

SZOŁOM
(do Maski, która mu schyla się na ramie).

Królu — chwila — a straże

Wraz uderzą, gdy każę...

MASKA

Cyt — nie wątpim, lecz raczym

Poznać rzeczy te z bliska

Co chcą, — gonią się za czem

I w czem środek ogniska.

SZOŁOM

Wszystkie pany i króle

I najwięksi z cesarzów

Szli tak samo pod kule

Wiernych tylko pisarzów,

Albo mając przy sobie Świętej — miłych, osobie —

Wszakże sprosną nie zowię

Ostrożności potrzebnej

I dla tego mam w rowie

Drabów oddział służebny

Ile bowiem wam, panie

Bohaterstwo wrodzonem,

Tyle siebie zaprzanie

Nam i służba za tronem.

MASKA

Milcz! — pochwalam

(Zamięszanie się nieco uspokaja — niektórzy na miejsca powracają.)

PREZES

... Pięć gałek

Jest za sercem w pierścieniu,

Dziesięć przeciw —

OŻÓG

... Ten śmiałek

Przyrwał sprawę w korzeniu!

KALASANTY

— Partyę sklecił na prędce

Trza pomyśleć o wędce...

(Zaczynają się szepty — zgromadzenie na grupy się rozpada).

SZOŁOM

I za prawdę, że warto

Gdyż serdecznych przeparto.

KALASANTY

Ach ! nie wiecie bo druchy

Gdzie tych rzeczy osnowa

Głowa! głowa ! brak skruchy

Filozofia ta nowa

I to serca wyprucie

Zkąd jest wszystko — uczucie!

Więc na dobrą by sprawę,

Głowę trzeba obalić

Wyprowadzić na ławę

Przewotować — i spalić.

Spalić mówię; — jak czyni

Z mumią Arab w pustyni — (3)

WSZYSCY

Wiwat!

KTOŚ-TAM

... Przebóg panowie

Głów nie łamcie i jak głowie

Skręcić głowę?... lecz owszem

Sądem rządźcie się zdrowszym.

Jeźli bowiem sąd miniem

(A ten w głowie się sklepi)

To jak głupi poginiem

To się zgubim, jak ślepi.

JEDNI

Z głowy wszystko — nie z piersi.

DRUDZY

Wszystko z piersi — nie z głowy.

OŻÓG

— Prostsi bądźcie i szczersi

A niech mówię sąd zdrowy

I gminnego ton ducha

Coś wypowie na radzie,

Wiele bowiem jest z brzucha!

WSZYSCY

U! ha!...

W lada przykładzie

Znaleść mógłbym świadectwo.

KALASANTY

Materyalizm!...

OŻÓG

Szlachectwo!...

EDGAR

Wzniosłych rozbój podrzutów

SIERŻANT

Tak — lecz żołnierz bez butów...

PREZES

To finansów jest rzeczą

Temu bracia nie przeczą.

OŻÓG

Więc finanse — wakanse, i awanse jak dawniej —

A gdzież postęp!...

PREZES

Panowie!

Wszyscy, — którzy są sławni

W dziejach — wszyscy wodzowie

Szyk cenili przed wszystkiem.

Wzywam przeto — ażeby

Ze spiskowym tu świstkiem

Każdy stanął...

(Członkowie się zaczynają porządkować — każdy znak swój dobywa. — Szołom z Maską uchodzą).

PREZES

Dobrze-by

Skończyć radę, tak schludnie ty

Jak zaczęła się cudnie...

(Prezes wkłada kapelusz).

GÓRNE ZAMKU POKOJE

(Północ — król, za nim szołom obwinięci płaszczami wchodzą)

KRÓL

Królowo — !

KRÓLOWA

Panie —

KRÓL
(na ramie Szołoma płaszcz zrzucając):

— Kwiatów Wam z, przechadzki

Ni sielankowej nie wnoszę rozmowy.

W jaskini spisku byłem świętokradzkiej.

KRÓLOWA

Przebóg! o Panie...

KRÓL

I cały i zdrowy

I dziwnie wesół, dziwnie wracam rady.

KRÓLOWA

Cóż to jest Panie?..

KRÓL
(z przysadą klassyczna).

— Widziałem szkarady.

Nie, gorzej, płaską widziałem pustotęI takie, głupstwa takiego pokłady,

Że aż mi słodziej deptać tę chołotę,

Że aż mi jaśniej stawa się przed okiem.

A rozpatrzywszy wszystkie dzieła nasze

Przeciwko ludu — głoszę się prorokiem.

Gdzie płaszcz, i wieniec złoty, podać czaszę.

SZOŁOM
(podejmując purpurę i insignia z marmurowego stołu)

O Panie! rzeczy te się gęsto spiszą

I harmoniami rymów dokołyszą

I wielka Epos, z tych wyrośnie czynów

Jak rzeka przez las płynąca wawrzynów;

A późny człowiek bardzo się zadziwi,

Że taki wielki Pan, i tak szczęśliwi,

Poddani kiedyś byli — ci nie żywi!

KRÓL
(obwijając się purpurą — teatralnie)

Łez tych nie ronić, siąść i skreslić czysto

Myśl co mi w oczach gore promienisto.

SZOŁOM
(pochyla się na stół ku pisaniu.)

— Poddani moi! złe co was uwiodło

I na okropne, zaniosło bezdroża

Czyni — iż — miłość bierzemy za godło...

Wspaniałomyślna będzie to obroża

Na podłe niecnych karki buntowników.

Zkąd — znaczę państwa odtąd hieroglifem

W pierścieniu złotym serca dwa z krwawników

Na jednej, z dawnym tarczy wężo-gryfem

A każdy z wiernych uczci, godło nowe

Jako królewskie, — jako narodowe.

Scripsi... niech trębacz jutro tym ukazem

Przy huku kotłów, przy wrzawie rycerzy

Rozbudzi miasto...

SZOŁOM
(uchylając czoła.)

I rozrzewni razem:

Dość jest — Szołomie, wróć...

(Szołom uchodzi).
(Król w purpurze i wieńcu na chwilę zostaje nieruchomy - królowa stoi w głębi sceny i uważnie nań patrzy.)

KRÓL
(podnosząc się z miejsca — do królowej.)

Na szczycie wieży

Wśród nocti-luce blasku, o Elwiro!

Niech bym przeklinał losy w twem objęciu...

KRÓLOWA

Pacholę dawno tam przestawa z lirą

I róże, wonność gotujące księciu...

(Król i królowa — mają się ku drzwiom w głębi sceny)

KRÓL

Elwiro! dziecię to, czy zawsze blade — ?

KRÓLOWA

O! znikające i na wyśpiewieniu.

KRÓL
(z niejakiem wzruszeniem)

Będzież mi gorzko — !

KRÓLOWA

Lekarz złożył radę

Z najuczenszymi, radę o cierpieniu...

KRÓL

I cóż? że stracę mówili, słowika...

KRÓLOWA

Jak Panie.

KRÓL
(posępnie).

Nowa trumna się odmyka.

Już pozwoliłem by matkę widywał:

Po jednym z bitnych, wdowa generałów:

KRÓLOWA

— Pozwól jednakże, że i ten zarywał,

Na chorobliwych, pełnego zapałów —

Tak — ależ bitwy wielkie mi wygrywał.

KRÓLOWA

I równą łatwość, w armii miał władaniu

Jak to pacholę w lutni zażywaniu.

(W drzwiach środkowych znikają.)

NA WIEŻY ZAMKOWEJ

(Po prawej stronie poręcz schodów zstępujących do zamku — po lewej stół — siedzenia, kobiercami okryte — naczyń wiele bogatych — cały taras kwiaty otaczają — w głębi widok na miasto oświecone pełnią księżycową)
— Pacholę pól na ziemi — pol na stopniach kolumny (jakoby we śnie) wsparte — niekiedy, ręką trąca lirę poruszoną opodal.

(Śpiew)

Schnie i blednie, z oczu znika

W trumnie się położy,

I nie będzie tu słowika

Chyba gniew go wstrzyma Boży

Lutni urzędnika!...

Doktorowie tam uczeni

Z królową mówili,

Kupią wkrótce i kamieni

Na monument krotochwili

Pod koniec jesieni!

Ale anioł lepiej mówi

"Dobrze ci z chorobą;"

"Tu być ptaszkiem trzeba lwowi"

"Tu z mgły trzeba być osobą"

"Aż świat się odnowi!"

"Dzieckiem — dzieckiem baw — a potem"

"Zewlecz tę dziecinęI już zaklnij cało-grzmotem"

"Cało-żywot zbierz w godzinę"

"Zapiorunuj grotem!"

DZIECIĘ
(— podnosi się i wyciągając ręce.)

— O aniele niewidzialny.

Jak ci to na imię?...

(powracając głowę do kolumny.)

Judyt — Judyt!...

(Król i królowa do polowy widzialni — o poręcz schodów wsparci.)

KRÓLOWA

... Idealny

Głos — zwłaszcza przy rymie.

KRÓL

Balladę — czy też nowy śpiewa panegiryk.

KRÓLOWA

Tworzy sam — na przed-grobiu...

(Król i królowa na wierzch tarasu występując.)

Szczególniejszy liryk

(zbliżywszy się do dziecka)

Smutno, iest nań poglądać...

KRÓLOWA

— Panie, raz być przecie

(Jak umiesz) dla cierpiących słodkim...

KRÓL
(ze stołu, czaszę podejmując.)

... Biedne dziecię.

WNĘTRZE DOMU MIEJSKIEGO

(Chwila, przed wschodem słońca — lampa na siole dogorywa — niżej kołyska wpół zakrytu u stóp jej Porcja, Waclaw wchodzi.)

WACLAW
(na krzesło się rzucając.)

Porcjo — ! kochałem wszystko, we wszystko wierzyłem

We sny i w jaw, i w siłę mas, i w siły własne

A dziś... zaklinam Ciebie, powiedz mi: marzyłem.

— Z jaskini spisku wracam, takie wszystko ciasne

Szpitalne, nie dostałe, — tak zapalnie-nudne

I suchotniczo wściekłe (może nawet, brudne...)

Żebym już pragnął z ciała, w przepaść jaką ciemną

Wylecieć — Porcjo ! — tylko byś by była ze mną...

PORCJA

Codzienne to wybuchy — przeklinając tworzysz

I trwasz...

WACLAW
(zakrywając twarz rękoma.)

W cudownem kłamstwie — I

PORCJA

O jak ty mnie trwożysz

Wiesławie!...

WACLAW

— A więc mówmy o czem chcesz;

— O niczem...

Bylebym cię z weselszem oglądał obliczem...

(długa chwila milczenia.)

Waclaw wstaje — przechadza się i wraca na toż samo miejsce — i znów siada.

WACLAW

To nocy odpływanie — ta światłość zaranna

Przy lampie, — co czuwaniem wycieńczona mdleje

Bawią mnie — radbym dumał, chwiał się jak dziewanna

Gdy złotym kwiatów deszczem, po nizinach sieje

I drobne kochał rzeczy — życie kochał drobne

Zakryte, — nie przystępne, lecz w obie osobne

I chciałbym... mimo czasów nie prawe owoce,

By dniami dnie zostały, a nocami noce;

Muzyka nie zgrzytaniem, łkaniem i szaleństwem

A nie malarstwem rzeźba — słodycz nie męczeństwem.

Tragedya, nie porwanych ogrysków mozaiką

Prawda prawdą, i bajka raczyłaby być bajką.

Ale to wszystko

(ku żonie rękę wyciągając.)

Porcjo! — czy jesteśmy sami

(błędnie w koło spojrzawszy.)

Ha! jedno jest jak pragnę —

PORCJA

Cóż?

WACŁAW

Że łzy — są łzami.

(Co raz bystrzej przeziera światło w oknie głównem — lampa znika — drzwi się z łoskotem otwierają — wbiega dziecię.)

CHŁOPIEC

Wacławie!...

WACŁAW

Co się stało — ?

PORCJA

Matka gdzie?

CHŁOPIEC
(pochylając się ze znurzenia.)

Nie mogę

W kościele — tam z nią byłem...

PORCJA i WACŁAW
(zbliżając się do dziecka)

— Była tedy z tobą

Lecz teraz...

WACŁAW

Cóż się stało? mów...

DZIECIĘ
(nieprzytomnie.)

Całą podłogę

Kościoła, zasypano kwiatami białemi...

WACŁAW

To nic — konwulsye lekkie — ma je z urodzenia.

DZIECIĘ

Szedł Biskup, potem księży chór — kwiaty na ziemi

Szeptały — chwała — kwiatów język się nie zmienia

Jak język polski, w sercu zawsze jednakowy

Sam przyznasz, — tylko odrzuć myślą cudzy-słowy:

Fijołek mówił chwała, i lilia biała mówiła chwała

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gdzie matka? gdzie, przed chwilą z książką tam klęczała

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zakonnik nowy przybył — były obłuczyny

I to dla lego kościoł w kwiatach, w blasku, w woni.

A wiesz kto ten zakonnik i za jakie winy

I jak się zowie? — Zwolon, ten pan co to oni

Rzucali nań —

(ręką pokazując na Wacława)

Ty mówisz w sercu, że on głupi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gdzie matka, a ja nie wiem gdzie — lud się tak kupi...

(po przestanku)

Rozmurowano ścianę z cegieł za kościołem

On wszedł, i jak umarły stał z żołtawem czołem

Wśród tylu cegieł żółtych, i wapna i żwiru

(znów, po chwili)

Powiedzą umarł — tak jest, — językiem z papieru.

Tak ci powiedzą, ale nie językiem kwiatów,

Co taki jest jak polski — zwiany z aromatów.

Co niema sklepień, aby echem mu odrzekły

Bo czcze są i sklepienia...

(z uśmiechem)

Nieraz mi rozciekły

Nad wyrzuconem oka promieniem, i czułem

Że jako namiot włócznią, parłem je lub prółem

A błękit mi strugami lał się przez sklepienia

Albowiem czcze są...

(podnosząc się jakby był przytomny)

... Śpiewy, kwiaty i kadzenia

Tam matki mojej czoło nad książkę schylone

A tam pomiędzy cegły wpada dym czerwone

I z dymu tego ręka, ku mnie się wyciąga,

Jakoby kłos żółtawa, drżąca tak promiennie

I te mi słowa pisze: Wy! a mówi (dziwno

Że ręka mówi — wszakże przyj miej to odemnie

Bom dziecko ) — owoż ręka polszczyzną przedziwną

To mówi — " weź nazwisko które jest ze świata

I już mi nie potrzebne, i już precz odlata

Weź — ale i Was dodaj wszystkich" — i zniknęła —

(z dziwnym uśmiechem)

Jak Oni to cegłami prędko zasuwająI wapnem jak to oni prędko zarzucają...

(po przestanku)

Z początku plama była, na murze, wilgotna

Jak trumny cień, a potem schnąć zaczęła z boków

I tak się jak osoba zwężała suchotna

I jako runo, szarych na niebie obłoków

I jak przelotny ptaka cień, na ścianie białej

I jako plama w oku patrzącego drżąca

Co nie jest na przedmiocie — ale latająca...

(budząc się)

Gdzie matka? tego niewiem — zbiegiem kościół cały

I nic nie chciałem mówić — nic nie powiedziałem

Bo cóż powiedzieć mogłem...

(Wchodzi Matka — ucisza kroku i wyciągając rękę)

MATKA

Zostawcie go.

CHŁOPIEC

Spałem.

MATKA

Pogrzebu widok, — przy tym tłum i dym i świece.

WACŁAW

Które sprawują duszność.

PORCJA

Perfumy kobiece

MATKA

Cóż tobie? — źle? — ... aniołku.

WACLAW
(podnosząc chłopca)

On tylko żartował

DZIECIE
(do obecnych)

Przepraszam Państwa...

WSZYSCY

Czemu? —

CHLOPIEC

Pewniem tu chorował

E — gdzieżtam —

CHŁOPIEC

Ależ proszę...!

MATKA

Cóż?

CHŁOPIEC

Nieprawdaż Mamo

Mowiłaś raz — że Cezar chorował tak samo.

WACŁAW

Zabawny chłopiec.

PORCJA
(podając czarkę do ust)

Wody, napij się aniele

A tylko pij pomału...

WACŁAW

Chłopcze, pij niewiele.

NA PLACU GŁÓWNYM

(W około ulice drzewami ocienione — w głębi widok na zamek i celniejsze budowle. Wiele ludu świątecznie ubranego przechadza się lub siedzi na zielonych ławkach pod drzewami.)

HAROLD

— Wszystko dziwnie się plecie

W tego państwa tu świecie

A kto rzecz by spisowa!

I połączyć chciał — pewno

Ciąg-by gorzej popsował.

Tak bo oschle i rzewno

Tak wrzaskliwie i głucho

Tak wątpliwie i pewno,

Tak nie wiedzieć jak... słowem

Że nie z dziejów te dzieje

Z ich monarchą treflowym

Ile razy kur pieje

Tyle razy się chwytam

Czy nie znikłem w podróży — ?

I o hotel mój pytam

I o chłopca co służy,

(zajmując miejsce na jednej z law pod drzewem)

Chciałem zacząć tu dramę

Lecz spleen przerwał mi nagle

A więc romans — gdzież! same

Bez krwi twarze, jak żagle

Po fal błądzą otchłani —

Aż mi parno w tej bani...

(do swego Cicerone)

Cóż tam znowu za chałas — ?

CICERONE

Król łaskawie wynalazł

Herb dla miasta i państwa.

HAROLD

A — winszuję — winszuję...

(Artystyczność tyraństwa)

CICERONE

Przy tem...

HAROLD

Jeszcze coś przy tym?

Człowiek ma być zabitym

Knutem — pono spiskowy

Lecz to, sądem ministrów

HAROLD

A — ministrów —

KTOŚ -TAM

Graf Bystroff

Dosyć bywa surowy...

HAROLD

A — surowy — cóż począć

(Harold widząc iż obcy spogląda ze smutkiem no około)

Czy Pan nie chce tu spocząć — ?

KTOŚ-TAM

Chciałbym — ale — gdzie dalej!

(obcy — oddalając się, z westchnieniom)

Ta się ziemia zawali — !

(Bębny dają się słyszeć — potem straż nadciąga i egzekucyjne korowody — środkiem obżałowany postępuje)

HAROLD

Jeszcze bębna też brakło — !

JEDNI

Biedny Wiesław.

DRUDZY

To lice,

Jakże nagle wyblakło...

HAROLD
(szukając jakby wynijść)

— Tam zamknięto ulice

Bagnetowym szeregiem

Tu lud — trzeba być szpiegiem

Żeby cało się ostać...

(do Cicerone)

Czyż tu będą go chłostać — ?

CICERONE

Trzysta knutów — a potem

W minach z taczką i młotem.

HAROLD
(zatrzymując przechodnia).

Proszę wskazać mi drogę,

Wyjść ztąd chciałbym koniecznie —

OBCY

Przejść Pan musisz załogę.

CICERONE

Nie wiem czy to bezpiecznie.

HAROLD

Jak to?

OBCY

Wnosić ztąd mogą,

Że swą lubisz iść drogą.

HAROLD

Mam ten zwyczaj niestety.

OBCY

I że jeszcze coś przy tym

(przeciskając się w tłumie — do Harolda)

Przecudowne kobiety!...

HAROLD

(ciągnąc rozmowę dalej)

Cóż?...

OBCY

Że panu nie miło

Iż knut bywa użytym —

HAROLD

O tem mi się nie śniło.

OBCY

A — to proszę leż ze mną

Będę zaraz mu służył.

HAROLD

Bardzo mi to przyjemno.

OBCY

Mnie — któregoś Pan użył.

HAROLD

O nie panie — mnie raczej

(giną w tłumie.)

DZIECKO
(w tłumie.)

Jeszcze katów nie widać —

KOBIETA

Cóż ta zwłoka dziś znaczy — ?

URZĘDNIK

Pewno raczą co przydać

Do wyroku ministrów —

OBYWATEL

Może zaspał Graf Bystroff.

I DAMA

A — pfe — lampa noc całąI

I dzień cały bywało

W jego świeci balkonie...

II

O — biedaczek...

URZĘDNIK

Na chwilę

Wesprze czasem też skronie...

I zamruży powieki...

RÓŻNE-KOBIETY

Ah!...

KTOŚ-TAM

Bogdajby na wieki.

OBYWATEL

Cóż bo chcecie, — prac tyle...!

(Słychać bębny — tłumy się nieporządnie rozłamują — ruch w głębi placu — polem krzyki.)

RZESZA

O to już w bęben biją, wkrótce przyjdą katy...

WIELE GŁOSÓW ZMIĘSZANYCH

Z drogi! — precz, z drogi!...

JEDNI

Cóż to — ?

DRUDZY

Strzał — !

INNI

— Wystrzał z armaty

(Wrzawa się zwiększa a w głębi placu dym — zamięszanie — strzały ciągle.)

RZESZA

Cóż to za zamęt, w gardle, przeciwnej ulicy

Trębacze na spienionych koniach, i łucznicy,

A przodem — na królewskim rumaku, pachole

I wiele ludu w krzywe zwianego półkóle...

PACHOLĘ
(z konia — rękę wznosząc)

Dość jest — królewski zamek pali się...

Łzy nasze!...

DRUDZY

Krew nasza —

MATRONY
(w tłumie.)

Dzieci naszych jęki na Sybirze — !

I tych, co we wnętrznościach płaczą, już...

STARZEC

— Przepaszę

Biodra — pójdę klęczkami na żwirze

Do Jeruzalem...

GŁOSY ZMIESZANE

Wody.

RZESZA

Siarki.

STARZEC

Niebo pada! —

PORCJA
(w tłumie)

Wacławie — !

WACŁAW

Gdzież są nasi - ?!

KTOŚ-TAM

— Poszła już gromada.

INNI

A wojsko gdzie królewskie — ?

KTOŚ-TAM

Jedni w bok się miotą

A drugich śladem, broni porzuconej snopy,

Co iskrzą się ciepławą pożaru ozłotą...

(Glosy zmięszane — w głębi sceny)

Hurra I...

JEDNI

Wystrzały ciągłe —

DRUDZY
(za sceną)

Zdobyto okopy!

(scena wypróżnia się)

GLOSY
(za sceną)

— Hurra...

(Po niedługim przestanku cały plac jest pusty Harold tylko, oglądając się wkoło, powstaje, a dalej starzec, prawie ślepy, rękami po drzewach drogi szuka — mrok, co raz to gęściejszy.)

STARZEC
(do Harolda się zbliżając)

— Co słyszę — zda się okopy zdobyto...

HAROLD

Nic nie wiem — nie rozumiem, w wulkanu koryto

Jak stary Pliniusz wszedłem z tabliczkami w ręku.

STARZEC
— (poznając cudzoziemca)

A — Pan nie z naszych?

HAROLD

To jest — jak Pan chcesz nibyto

(Harold, podaje starcowi ramię i mają się ze sceny)

STARZEC

— Wam młodym, dobrze czasem posłuchać i jęku

I pobić się, pohulać: niech Bóg błogosławi

Wacpana, — a wnuk kiedyś, niech tak nie zostaw

(Choć dobrze zrobi) — tylko, czy trafi do chaty...

HAROLD
(z atencyą)

Służę mu —

STARZEC

Żeby nie te po dachach granaty

To z moim wzrokiem nie wiem jakbym się obrócił

(Zdaleka, coraz większy dym nadpływa — gdzie niegdzie czerepy granatów padają)

Póki się zamek palił — widniej było nie-co,

Gmach duży — król nieboszczyk miliony w to wrzucił...

(przechodzą)

RZESZA
(przez scenę przebiegając)

Hurra!!...

HAROLD

A teraz, zboczmy —

STARZEC

Z głowniami znów lecą...

KONIEC

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Cyprian Kamil Norwid.