[23]Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0023 [24]
Abychmy, abychom, abyśmy.
Abychowa, abychwa, abyśmy dwaj (dwie, dwoje).
Acan, p. Waćpan.
Acani, p. Waćpani
Acanka, acanna, p. Waćpanna[1].
Acaństwo, p. Waćpaństwo[2].
Achańcza (z węg. akancsa), motłoch.
Acindziej, p. Waćpan.
Acz, aczci, 1) chociaż, aczkolwiek, lubo; 2) czyliż.
Acze, ponieważ, bo.
Aczkoli, aczkole, acz kakole, aczkolwie, aczy, acz, aczkolwiek, choć, jakkolwiek.
Aczli, jeśli.
Aczy, może kto wie, czy nie, azali nie.
Ać, niech, niechże.
Adept, alchemik, człowiek robiący złoto.
Adjustunek, strój, ubiór.
Adra (z niem. Ader), inkrustacja z forniru albo metalu; żyły jaśniejsze albo ciemniejsze na kamieniu albo drzewie.
Adrować, inkrustować wyroby stolarskie drzewem albo metalem.
Adziam, Persja.
Adziamski (z tur.), perski.
Aerya, wolne, świeże powietrze.
Afteleder (z niem. Afterleder), łata przy butach z cholewami.
Agażant, angażant, (z fr. engageante), długa mankietka kobieca; dawniej strój kobiecy na głowę.
Agiendka, notatnik, notesik.
Agnus, wizerunek baranka (bożego); część mszymszy.
Agnusek, agnuszek, baranek wielkanocny.
Ajer, agier, tatarak, szuwar, kalmus.
Ajerówka, wódka ajerowa, kalmusówka.
Ajusterunek, umundurowanie.
Akces (łac.), 1) przystąpienie do czego; 2) przystęp, który kto ma do kogo.
Akcja, w znacz. 1) powództwo, proces; 2) stronnictwo.
Akcydensa (łac.), dochody, łapówki.
Akomodować się komu, dogadzać komu, [25]stosować się do kogo, przypodobywać się, przymilać się, nadskakiwać, zasługiwać się komu, ujmować sobie kogo.
Akwawita, okowita, wódka.
Akwilon, wiatr północny.
Alabard, alabarda, alabart, p. Halabarda.
Alagrek (z franc. à la grecque), taniec, którym u nas dawniej kończono bale.
A akantAlakant, Alikant, wino hiszpańskie czerwone, słodkie lub cierpkie z Alcante.
Alamoda (z fr. à la mode), moda, nowość w ubiorze, modność; modna suknia kobieca.
Alaputra, ciasto zaparzane, suche.
Albarda, p. Halabarda.
Albertki, ciastka deserowe.
Alcbant, p. Halsbant.
Alegować (z łac. allegare), czym składać dowód, dowodzić; przytaczać co na dowód, powoływać się na co, uzasadniać, popierać.
Alemanda, (z fr. allemande), rodzaj tańca.
Ależ, aż, dopóki nie.
Alherunt (arab.), nędza, tkanina z szychu.
Ali, oto, a oto.
Alibo, 1) albo; 2) lubo, choć.
Aligierować, przymieszać, przytopić jednego kruszcu do drugiego.
Alikant, alakant, Alkant, wino hiszpańskie, czerwone alkańskiealkańskie.
Aliż1. Aliż, aż. (Nie będę jeść drzewiej, aliż poselstwo zjednam).
Aliż2. Aliż, aliżści, alić, aliści, aż tu, gdy w tym, aż.
Alkaraza (z hiszp. alcarraza), naczynie z cedzeńca do napojów, dla utrzymania ich w stanie chłodnym.
Alkierz, (z niemiec. Erker), pokoik boczny, bokówka.
Alkoba, alkowa, sypialnia bez okna.
Almakować, ucztować, balować.
Almarja, almarka, olmarja, (z łac. armarium), schowanko, szafa, skrzynia.
Almawiwa, płaszcz [26]hiszpański kolisty bez rękawów.
Almeja, tancerka indyjska, bajadera.
Almucja, futerko popielicowe z kapturkiem.
Alsbant, p. HalsbantHalsbant.
Alsiklecza (węg.), rodzaj suknasukna.
Alszbancik, alszbaniczek, p. Halsbant.
Alsztuch, alsztuk, p. Halsztuk.
Alsztyn (z niem. Halsstein), naszyjnik z drogich kamieni.
Altarysta, altarzysta, ołtarzysta, ksiądz, pomocnik plebana, wikarjusz, utrzymywany z altarjów (dochodów ołtarza).
Alteca (z włosk. altezza), wyniosłość, wystawnośćwystawność, przepych; magnaterja.
Altembas, ałtembas (tur.), tkanina o osnowie jedwabnej a wątku złotym.
Alterkacja (z łac.), spór, sprzeczka.
Alternata (z łac.), kolej, zmiana kolejna.
Alterować, 1) zmieniać, odmieniać; 2) martwić, smucić, trapić.
Altyn, materja przetykana złotem.
Alzbant, halzbant (z niem. Halsband), część ubioru służąca do przyozdobienia szyi.
Ałłachować (arab. Allah, Bóg), ałłakować, hałłakować, wołać: Ałłach!
Amanat (z arab.), zakładnik, wzięty przez nieprzyjaciela dla pewności dotrzymania ugody.
Amanuens (łac.), pisarz podręczny, sekretarz.
Amarykować (z łac. amarus — gorzki), gorzko narzekać, żalić się, utyskiwać, uskarżać się, biadaćbiadać.
Ambaje (z łac. ambages, zakręty), 1) p. Androny; 2) mżonki, urojenia, majaczenia.
Amber, rodzaj drogiego kamienia.
Amelja, Amelka, amelika, 1) puszka, puzderko, torebka, kaleta; 2) rodzaj ładownicy.
Amernia (niem.), kuźnica.
Amidam, rodzaj przyprawy korzennej w dawnej kuchni polskiej.
[27]Ampleks, amplekt (z łac.), uściśnienie, objęcie.
An, a on.
Ana, a ona.
Ancyz, dawna nazwa tańca angleza.
Anczosy (z fr. anchois), rybki podobne do sardeli.
Androny, andrykuły, brednie, banialuki, bzdurstwabzdurstwa.
Androtnik, piekarz andrutów; forma do ich pieczenia.
Andrykuły, p. Androny.
Andziar, andżar, nóż turecki, kindżał.
Anfrakt (z łac. anfractus), skręt, załam.
Angarja (z grec.), obowiązek dawania podwód, wogóle ciężary, także więzienie prywatne dla poddanych i dłużników.
Angaryzacja, ucisk chłopa.
Angieł, angioł, anioł.
Angisterka, flaszeczka, naczyńko.
Ani, a oni.
Animusz (z łac.), duch, serce, odwaga, fantazja, werwa, gniew; wspaniałość.
Animuszny, animuszowaty, pełen animuszu, zuchowaty.
Aniwersarz (z łac.), rocznica; nabożeństwo doroczne za nieboszczyka.
Aniwiem, bowiem nie.
Aniż, aniżli, niż, aniżeli.
Ano, 1) a ono, aż tu, a oto, aż oto, wtedy więc, a to; 2) tak jest; 3) że, iż. (Dobrotliwy, gdy widzi, ano ty się starasz). 4) więc.
Anoby, niechby.
Anszkot, rodzaj materji jedwabnej.
Antolarz, (z fr. entoilage), antularz, antulaż, rodzaj koronek niciowych.
Antrycharz, handrycharz, (z niem. handreichen — pomagać), pomocnik ręczny kopacza w górnictwie.
Antwas, antfas (z niem. Handfass), miednica z dzbanem, umywalnia.
Antwerk, hantwerk, (z n. Handwerk), pompa ręczna do wyciągania wód szybem.
Antykamera, przedpokój, sień, przedsionek.
[28]Antypast (z włosk. antipasta), przekąska albo napój przed obiadem dla zaostrzenia apetytu, przysmaczek, przen. rozkosz, uciecha.
Antypecik, staropolska legumina; pasztecik z mięsa i owoców, w formie wypiekany.
Antypka (z tur. antep — wiśnia), wiśnia, czereśnia turecka; cybuch z czereśni tureckiej.
Aparencja, pozór, blask, okazałość.
Aplauz, okrzyk pochwalny, oklask, pochwała.
Apostoł, nazwa dużego kielicha.
Aprendować, aprehendować, zważać na co, obawiać się, wahać się.
Aprensja, aprehensja, baczność, uwaga, dbałość o co; smutek, rozpacz.
Aprosza (z franc. approche), przykop, rów kopany dla dojścia do wałów fortecy.
Apszlag (z niem.) wyłoga na stroju, obszlega.
Apteczka, szafka z flaszkami, trunkami.
Arald, p. Herold.
Aras, p. Haras.
Arcab, warcab.
Arcap, p. Harcap.
Arcerz, p. Harcerz.
Archa, arka.
Archandrja, archandza, archandja, akandja, okindja, (z tur.), orszak, tłum, gawiedź.
Archiduk, arcyksiążę.
Archistraleg (greckgreck.), arcyhetman, przydomek św. Michała.
Architryklin, 1) główny pokój bawialny w domach staropolskich, salon; 2) gospodarz, rządca, starosta weselny.
Arcybożnik, arcyszkolnik, przełożony bożnicy żydowskiej.
Arcycelnik, przełożony nad celnikami.
Arcycześnik, wielki cześnik, wielki podczaszy.
Arcyociec, patryjarcha.
Ardość, hardość.
Ardziakon, archidjakon.
Argować, udowadniać, argumentami wywodzić.
Argumentulak, człowiek drobiazgowy, pedant, subtelny w dowodzeniu.
[29]Arhara, lichy koń, szkapa.
Arjanieć, stawać się arjaninem.
Arkabuz, arkiebuz, harkabuz, hakownica, broń palna ręczna bez bagnetu, w XV w., strzelba, rusznica.
Arkabuzer, arkabuzyr, arkabuzjer, arkiebuzjer, harkabuzjer, żołnierz, uzbrojony w arkabuz, husarz.
Arkan (z łac.), 1) tajemnica; 2) (z tur.), stryczek z włosia, używany do łowienia dzikich koni, lasso.
Arkas, potrawa na zimno z mleka, śmietany i żółtek.
Arkus (z łac.), brama w kształcie łuku na końcu ulicy ogrodowej.
Armować, harmować, uzbrajać, przygotowywać do wojny.
Artemiza (greck.), szpada.
Arumszmalc, armuszmal, (niem. Eier im Schmalz, jaja w szmalcu), potrawa staropolska z jaj sadzonych.
Arus, harus, rodz. materji.
Arynga (włos.), formuła pisania lub mówienia.
Arzekąc, arzkąc, arzką, mówiąc.
Asan, p. Waćpan.
Asani, p. Waćpani.
Asanna, p. Waćpanna[1].
Asaństwo, p. Waćpaństwo[3].
Asawuła, asauła, asawuł, asauł, esauł, oficer kozacki, adjutant atamana; strażnik, dozorca polowy.
Asenterować (z niem.), pobierać do wojska.
Asenterunek, pobór do wojska, stawienie się do wojska.
Asindziej, asyndziej, asindzi, asyndzi, Asan (Waćpan), dobrodziej.
Asińdźka, asynćka, Waćpani Dobrodziejka.
Askinia, jaskinia.
Aspan, p. Waćpan.
Aspani, p. Waćpani.
Aspanna, p. Waćpanna[1].
Aspaństwo, p. Waćpaństwo[4].
Aspekt (łac.) 1) rozłożenie gwiazd na niebie w czasie narodzenia czyjego; 2) przepowiednia, dobry lub zły znak, który astrologowie z ciał [30]niebieskich tłumaczyli; 2)3) wróżba: oznaka na przyszłość.
Assumpt (łac.), pobudka, pochop do czego.
Assur, Asyryjczyk; Turczyn.
Astrych, jastrych (z niem. Estrich), zaprawa z potłuczonych kamieni, cegły i wapna; podłoga z cegły.
Aść, p. Waszmość[5].
Aśćka, forma żeńs. od Aść.
Atendent, strażnik celny.
Atenijski, ateński.
Atentować (łac.), 1) napastować, 2) pilnować, doglądać.
Atlant, podpora w postaci olbrzymiej figury, dźwigającej belkowanie, karjatydakarjatyda.
Ato, a oto, oto, ot.
Atyla, kaftan węgierski z wylotami, dołman.
August, sierpień.
Augustówka, rodzaj szabli.
Auktorament, Autorament, zaciąg do wojska.
Auster (z łac.), wiatr południowy.
Austerja (włos.), karczma, zajazd, gospoda, oberża.
Austernik, utrzymujący austerję; karczmarz, oberżysta.
Austryga, ostryga.
Auszus, ausus (z niemniem.), towar wybrakowany, wybiórki.
Autocefal (z greck.), biskup, nie uznający nad sobą zwierzchności duchownej.
Auzoński, włoski.
Awa, 1) oto; 2) aza, azali, kto wie; 3) czyż; (awa nie przyjdzie; jakoś poległ mężny wojowniku, awa i królom śmierć nie przepuści).
Awantaż, Awantazja (fr.), zysk, korzyść, pożytek, pierwszeństwo.
Awarja, hawarja (franc.), uszkodzenie okrętu w podróży; straty w towarach na okręcie.
Awerny (z łac.), piekło.
Awers (łac.), główna, czołowa strona monety, z wizerunkiem panującego, albo z herbem.
Awiza (franc.), doniesienie, wiadomość, nowina.
Awizarz, gazeciarz, dziennikarz.
[31]{{#lst:Strona:M. Arcta Słownik Staropolski.djvu/0031||A-koniec}}
Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Wasanna w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
