[312]{{#lst:Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/312|P-początek|}} [313]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/313 [314]pomocnik prawnika; kształcący się na prawnika.
Palet ł. wezwanie o zapłacenie należności skarbowej lub wyznaczające kwaterę dla wojska; kostka lub płaski krążek metalowy, rzucany do oznaczonego celu w grze.
Paleta f. owalna drewniana czasem porcelanowa lub metalowa deseczka, z otworem na wielki palec do trzymania w lewej ręce, służąca do rozrabiania i mieszania farb podczas malowania.
Palimpsest g. stary rękopis na pergaminie, z którego usunięto dawne pismo dla napisania nowego.
Palingieneza g. odrodzenie się, odnawianie się; doskonalenie się obyczajowo-moralne człowieka; przemiany owadów.
Palinodja g. w poezji odwołanie obrażającego, krzywdzącego lub uwłaczającego czyjej czci wiersza; wogóle odwołanie krzywdzących słów; przen. pochwała tego, co się pierwej ganiło.
Palisada f. ogrodzenie z grubych, u góry zaostrzonych palów, służące jako środek dodatkowy do wzmocnienia fortyfikacji, częstokół, ostrokół.
Palisander, drewno z pewnego drzewa południowoamerykańskiego, odznaczające się pięknym ciemnym kolorem, używane na kosztowniejsze wyroby stolarskie, głównie jako fornir.
Paljatywy a. Paljatywne środki ł. środkieśrodki lekarskie, nie usuwające zasadniczo choroby, lecz przynoszące chwilową ulgę, łagodzące cierpienia, półśrodki.
Paljowy kolor f. kolor słomkowy.
Paljusz ł. w kościele katolickim taśma z białej wełny, ozdobiona 6 krzyżykami, wyszytemi czarnym jedwabiem, noszona na szyi przez arcybiskupów w ten sposób, że jeden jej koniec spada na piersi, a drugi na plecy.
Palka ł. kwadratowa przykrywka na kielich do Mszy Św.
Palladium g. posążek bogini Minerwy (Pallady), świętość miasta Troi, którą miała strzec od zdobycia przez nieprzyjaciela; przen. świętość, tarcza, chroniąca od niebezpieczeństwa i nieprzyjaciela, moralny puklerz ochronny.
[315]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/315 [316]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/316 [317]wytwarzany w trzustce, zmieniający ciała białkowate na peptony.
Panneau f. (pano) podłużne wgłębienie w ścianie ujęte w ramę, przyozdobione malowidłem, rzeźbą, stiukiem i t. p.
Panoplia g. pełne uzbrojenie rycerza w średnich wiekach; dziś: całkowity rynsztunek rycerski, rozwieszony na ścianie muzeum, zbrojowni lub jako ozdoba.
Panopticum a. Panoptikon g. zbiór osobliwości wszelkiego rodzaju godnych widzenia.
Panorama g. krajobraz lub sceny z życia, malowane na płótnie, rozpiętem wewnątrz dokoła ścian okrągłego budynku, oświetlonego z góry, z wzniesioną pośrodku platformą dla widza; także szereg obrazów oglądanych przez szkła powiększające; w ogóle rozległy i piękny widok, roztaczający się dokoła pewnego punktu widzenia.
Panotyp g. pierwotny rodzaj fotografji na ceracie lub ciemnem szkle.
Panslawizm g. dążność do połączenia wszystkich słowian w jedną całość.
Panteizm g. pogląd filozoficzny utożsamiający Boga i wszechświat.
Pantelegraf g. rodzaj telegrafu, przy pomocy którego można przesyłać sposobem telegraficznym rysunki, portrety, pismo i t. p.
Panteon g. u starożytnych Greków i Rzymian świątynia poświęcona wszystkim bóstwom; gmach poświęcony czci wielkich ludzi, mieszczący zwłoki mężów sławnych i zasłużonych.
Pantograf g. przyrząd do kopjowania rysunków w dowolnej skali tj. do mechanicznego zmniejszania ich lub powiększania.
Pantometr g. przyrząd gieodetyczny do mierzenia kątów poziomych i pionowych, długości i wysokości.
Pantomima g. (błęd. Pantomina) przedstawienie sceniczne bez słów, czyniące akcję zrozumiałą za pomocą wyrazu twarzy, ruchów i giestów aktorów.
Pantomimika g. sztuka przedstawiania pantomim, wyrażania uczuć i myśli giestami, wyrazem twarzy.
Panurga owce, ludzie [318]naśladujący innych bezmyślnie, owczym pędem.
Papa n. tektura smołowcowa do krycia dachów.
Paperasy f. niepotrzebne zapisane papiery.
Papeterie f. ozdobne pudełko z wykwintnym papierem listowym, kopertami i t. p. przyborami do korespondencji.
Papier maché f. (papje masze) masa ze startego i rozgotowanego papieru z dodaniem klejukleju, kredy lub gipsu, używana do wyrobu lekkich ornamentów, zabawek, masek i drobnych przedmiotów.
Papilot f. zwitek papieru, na który nawija się włosy, aby się kręciły.
Papista stronnik Papieża i władzy papieskiej.
Papryka węg. ususzony i na proszek starty owoc pieprzu tureckiego, czerwonej barwy, palącego smaku, używany jako przyprawa.
Papyrus g. staroegipski rodzaj papieru do pisania, wyrabiany ze rdzenia rośliny papyrusu.
Par f. tytuł członka izby wyższej parlamentu w Anglji, a dawniej i we Francji.
Parabaza g. w komedji starogreckiej przemowa koryfeusza w imieniu autora do publiczności, nie mająca związku z fabułą sztuki.
Parabola g. porównanie, przypowieść w prostem opowiadaniu potocznych zdarzeń, kryjąca głębszą prawdę życiową lub pouczającą naukę moralną; w gieom.: linja krzywa, powstała z przecięcia stożka płaszczyzną równoległą do tworzącej.
Paracenteza g. wypompowanie z jam ciała płynów chorobliwych.
Parada f. popisowe wystąpienie, okazałe i wystawne; uroczyste wystąpienie wojska w pełnym stroju i rynsztunku podczas przeglądu; w fechtunku zasłonięcie się przed ciosem, odbicie pchnięcia lub cięcia.
Paradigma g. wzór, wzorzec.
Paradny f. okazały, strojny: w uroczystej formie; żartobliwie: wybornywyborny.
Paradoks g. zdanie sprzeczne z ogólnem mniemaniem, w rzeczywistości niedorzeczne lub noszące tylko pozory prawdopodobieństwa.
Par adresse f. pod adresem.
Paradyz f. w teatrze najwyższa i najtańsza [319]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/319 [320]ciała niebieskiego do dwu różnych punktów na ziemi, ułatwiający obliczenie odległości tego ciała od środka ziemi.
Paralela g. równoległość; w gieom. linje proste lub płaszczyzny, które się nigdy z sobą nie przetną, jakkolwiek je przedłużymy; w retoryce porównanie, wykazanie podobieństw, zwłaszcza zestawienie z porównania różnych epok lub sławnych ludzi; przekopy oblężnicze równoległe do obleganej twierdzy.
Paralelizm g. równoległość, stosunek wzajemny do siebie rzeczy podobnych.
Paralelizm psychofizyczny g. pogląd filozoficzny, według którego każdemu zjawisku duchowemu odpowiada pewne ściśle oznaczone zjawisko materjalne, i naodwrót.
Paralelogram g. figura gieometryczna, równoległobok.
Paralipomena g. późniejsze dodatki, suplementy; księgi Kronik Starego Testamentu.
Paraliż g. porażenie, bezwład, utrata ruchów dowolnych całego ciała lub częściowa.
Paraliżować g. ubezwładniać, unieruchomiać; przen. pozbawiać dowolności działania, przeciwdziałać, neutralizować, niweczyć czyjeś zamiary lub działalność.
Paralogizm g. wniosek błędny, fałszywy.
Paramenty ł. przy służbie Bożej używane uroczyste szaty liturgiczne duchowieństwa katolickiego, wogóle ozdoby ołtarzy i kościelne.
Parametr g. linja prosta jako miara linji krzywych i służąca do objaśnienia własności stożka.
Paramimja g. niezdolność wyrażania myśli i uczuć wyrazem twarzy lub giestami, występująca przy chorobach umysłowych.
Parapet f. poręcz, mocne ogrodzenie, służące do oparcia się przy patrzeniu z miejsc wyniesionych (okien, tarasów, mostów, pokładu okrętowego i t. p.) w sztuce fortyfikacyjnej: górna część szańca, zasłaniająca wojsko, broniące go; wał ochronny, przedpiersień.
Parapleksja g. częściowy paraliż.
Parawan f. sprzęt, złożony z kilku ruchomych ścianek, obciągniętych [321]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/321 [322]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/322 [323]niektórych zakładach pokój do przyjmowania osób, chcących się widzieć z mieszkającemi w zakładzie.
Parlour a. (parlör) pokój bawialny, salonik.
Parlować f. używać języka francuskiego dla popisu.
Parmezan w. ser zielony wyrabiany w okolicach miasta Parmy.
Parnas g. góra w Grecji poświęcona Apollinowi i muzom; według starożytnych kraina poetyckiego natchnienia, dziedzina poezji i poetów; wejść na Parnas, pisać poezje, być poetą.
Parnasiści f. szkoła poetów francuskich, dążących do najwyższego udoskonalenia formy językowej utworu; stowarzyszenie poetów.
Paroch g. pleban, proboszcz.
Parodja g. naśladowanie poważnego utworu w sposób żartobliwy lub śmieszny, z zachowaniem głównego podobieństwa, zastosowywanie poważnej formy lub nastroju do treści śmiesznej, nie licującej z nim; karykaturalna kopja, przedrzeźniająca oryginał; nieudolne naśladownictwo.
Parodjować, naśladować w sposób ośmieszający; naśladować niezdarnie.
Paroksyzm g. nagłe powtórzenie się napadu choroby, silniejszy atak po okresie łagodnego przebiegu choroby.
Parol f. hasło; zagiąć parol, czyhać na coś, mieć ochotę na co; w grze w karty: podwójna stawka.
Parole d’honneur f. (parol donör) słowo honoru.
Parować f. w fechtunku zastawiać się, odbić, np. cios, cięcie pałasza.
Parricidium (ł.) ojcobójstwo.
Parsimonia ł. oszczędność, skąpstwo.
Parsowie, pierwotni mieszkańcy dawnej Persji, wyznawcy religji Zoroastra, czciciele ognia.
Partenon g. starogrecka świątynia poświęcona bogini mądrości Atenie, zawierała najwspanialsze dzieła starożytnej sztuki greckiej (dziś zniszczona).
Parter f. część dolna domu nad piwnicami, mieszkanie pod pierwszem piętrem; w teatrze miejsca dla widzów, gdzie się mieści najniższa kondygnacja lóż, krzesła i przestrzeń między lożami i krzesłami, bez siedzeń, zw. wyłącznie parterem.
[324]Participium ł. imiesłów.
Partie de plaisir f. (parti de plezir) wycieczka dla rozrywki.
Partie fixe f. (parti fiks) stałe przebywanie w towarzystwie danej osoby podczas zabawy, zebrania, wycieczki; w grze w karty granie przez cały czas z jednym i tym samym partnerem.
PartieParti pris f. (pri) rzecz postanowiona, stały zamiar, niezachwiane postanowienie.
Partja ł. część, oddział; stronnictwo polityczne lub społeczne, połączone dla dążenia do wspólnego celu; w muz. część większej kompozycji, oddzielnie wypisane głosy każdego instrumentu lub każdego śpiewaka; w teatrze rola; korzystne małżeństwo; całość gry.
Partner a. współgrający, uczestnik, biorący udział w grze, w zabawie.
Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus ł. góra porodziła mysz; z wielkiej chmury mały deszcz.
Partycja a. Partytura w. zestawienie w jednej książce i w należytym porządku wszystkich głosów wokalnych i instrumentalnych, do danego utworu muzycznego należących.
Partycypować f. brać udział w czem, uczestniczyć, podzielać co.
Partykularny ł. odnoszący się do jakiejś części, wyłączny, odosobniony; prywatny, nie urzędowy.
Partykularyzm ł. w polityce dążność poszczególnych krajów lub państw, złączonych w całość polityczną, do jak największej samodzielności i niezależności; popieranie osobistych celów, nie uwzględnianie celów ogólnych.
Partykularz ł. miejscowość oddalona od wielkich centrów ruchu umysłowego i cywilizacyjnego, mała mieścina lub wioska, t. zw. kąt zabity deskami od świata.
Partykuła ł. nieodmienna część mowy; cząstka.
Partytura w. patrz: Partycja.
Partyzant f. członek, zwolennik danego stronnictwa; ochotnik walczący w podjazdowej wojnie, należący do t. zw. partji, czyli podjazdowego oddziału.
Partyzantka f. wojna podjazdowa, prowadzona przez małe oddziały na własną rękę.
Parwenjusz f. wzbogacony [325]prostak, używający majątku ze śmieszną pychą, dorobkiewicz.
Pas f. (pa) krok w tańcu; Pas de deux (pa de dö) solowy taniec w balecie, wykonywany przez 2 osoby.
Pasamonictwo f. rzemiosło dostarczające pasmanterji, szmuklerstwo.
Pasaty ł. wiatry zwrotnikowe, stale wiejące w jednym kierunku.
Pasaż f. przejście; w wielkich miastach kryte przejście dla pieszych z jednej ulicy na drugą; rodzaj galerji, w której znajdują się sklepy; rodzaj korytarza w mieszkaniu, łączącego oddzielne części lokalu; w muz. biegnik, szereg tonów szybko po sobie następujących, melodyjne przejście.
Pasażer f. podróżny, który używa publicznych sposobów lokomocji (parowców, kolei żelaznych, poczty, tramwajów i t. p.).
Pascha hebr. u chrześcijan święta Wielkanocne obchodzone na pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa; u Żydów święta obchodzone na pamiątkę wyjścia z Egiptu.
Paschalia g. obliczenie czasu, w którym przypadają święta wielkanocne.
Paschał g. wielka świeca kościelna poświęcana w W. Sobotę, z pięciu otworami, na pamiątkę 5 ran Pana Jezusa.
Paser f. przechowujący rzeczy kradzione.
Pasja ł. historja męki Jezusa Chrystusa, odczytywana według czterech Ewangielistów od kwietniej niedzieli do wielkiego piątku; namiętność; gniew, wściekłość, szalona złość.
Pasjans f. rodzaj jednoosobowej zabawy w karty, polegającej na układaniu kart podług pewnych zasad, aby w końcu uzyskać jako rezultat pewne zamierzone kombinacje.
Pasjonat ł. człowiek gwałtowny, zapalczywy, łatwo wybuchający gniewem, złośnik.
Pasmanterja f. wyroby szmuklerskie, ozdoby do mebli lub ubrania, plecione z nici złotych, jedwabnych lub wełnianych, z taśmy, sznura, paciorków, jako mniej więcej ażurowe wstęgi wązkie lub szerokie, rozety, guziki, kwasty i t.p.
Pasować n. przystawać, przypadać, być odpowiednim, właściwym, zgadzać się [326]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/326 [327]sielankowym, przypominający grę na fujarce, gęśli i t. p. o nastroju pełnym poetycznej sielskiej prostoty.
Pastoralna teologja ł. teologja pasterska czyli nauka o obowiązkach kapłańskich.
Pastoralny ł. w muz. sielski, idyliczny.
Pastorał ł. długa ozdobna laska zakrzywiona u góry, służąca jako znamię godności i władzy biskupiej.
Pastorałki ł. sielskie pieśni nabożne śpiewane w czasie Bożego Narodzenia, kolendy.
Pastourelle f. (pasturel) rodzaj dawnego tańca francuskiego w stylu sielankowym.
Pastylki f. małe, okrągłe, płaskie cukierki, zaprawione aromatem lub środkiem leczniczym.
Pasyjne nabożeństwo, nabożeństwo poobiednie w czasie W. postu, poświęcone rozpamiętywaniu męki Jezusa Chrystusa.
Pasywa ob. Passiva.
Pasza ob. Basza.
Paszalik tur. prowincja zarządzana przez paszę.
Paszkwil w. zjadliwe pisemko potwarcze, obelga piśmiennie lub w inny sposób publicznie rozprzestrzeniana.
Paszport f. urzędowe świadectwo dla podróżujących, opatrzone rysopisem osoby, dla której zostało wydane, dozwalające na swobodny przejazd, zwłaszcza za granicę lub na pobyt w obcej miejscowości przez czas oznaczony.
Pasztet ł. na masę zsiekane i odpowiednio przyprawione mięso lub ryba, zapieczone w powłoce z ciasta lub tłuszczu.
Pat w. w szachach takie położenie partji, w którem nie można zrobić żadnego posunięcia.
Pataty a. Bataty, roślina zwrotnikowa z rodziny powojowatych, uprawiana w krajach gorących dla kłączy bulwiastych, pod względem pożywności zastępujących kartofle.
Patella ł. w anatom. mała kostka okrągława, leżąca przed stawem kolanowym, rzepka.
Patena ł. talerzyk złoty lub wyzłacany, na którym spoczywa Hostja SwŚw. podczas Mszy SwŚw.
Patent ł. pozwolenie rządowe na prowadzenie jakiego procederu; dokument zapewniający wyłączne [328]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/328 [329]fałszywy P. = mowa lub styl napuszony, niesmacznie naśladujący wzniosłość i prawdziwe uczucie.
Patrimonium ł. odziedziczony po ojcu dziedziczny rodowy majątek, ojcowizna.
Patrjarcha g. w Piśmie Św. praojciec pokolenia ludzkiego, także nazwa trzech protoplastów ludu izraelskiego; tytuł przedstawicieli Sanhedrynu; później tytuł biskupów Rzymu, Aleksandrji, Antjochji, Konstantynopola i Jerozolimy; w kościele greckiego obrządku najwyższa godność duchowna; przen. czcigodny starzec, głowa rodu, otoczony liczną rodziną.
Patrjarchalny g. oparty na władzy najstarszego w rodzie, na poszanowaniu starszeństwa, odznaczający się rodzinną zgodą, prostotą i czystością obyczajów.
Patrjarchat ł. władza, godność i obręb władzy patrjarchy.
Patrjota ł. obywatel, kochający ojczyznę, gorliwy o dobro swego kraju.
Patrjotyczny ł. tyczący się patrjotyzmu, oparty na miłości ojczystego kraju.
Patrjotyzm ł. miłość ojczyzny, gorące przywiązanie do rodzinnego kraju.
Patrol f. oddział policji przebiegający ulice miasta jako straż bezpieczeństwa; oddział żołnierzy objeżdżający posterunki wojskowe; mały podjazd wojenny, wysłany na zwiady.
Patrologja g. część teologji historycznej, obejmująca życiorysy, naukę i pisma Ojców Kościoła i znakomitych pisarzów kościelnych.
Patrolować f. pilnować za pomocą patroli; wogóle pilnować, stać na straży.
Patron ł. Święty opiekun, Święty orędownik; Święty, czczony głównie w danym kraju lub mieście.
Patron ł. w starożytnym Rzymie patrycjusz w stosunku do klijentów i wyzwoleńców; obrońca prawny; wzór lub model, według którego robota ma być wykonana; wzór powycinany w desenie, używany przez malarzy pokojowych; ładunek do broni palnej.
Patronat ł. stosunek patrona do klijenta; przywilej przedstawiania biskupowi kandydata na beneficjumbeneficjum.
[330]Patronesa f. dama opiekująca się instytucją dobroczynną, zajmująca się urządzeniem zabawy, balu i t. p. na korzyść biednych.
Patrontasz n. torebka na naboje, ładownica.
Patryca ł.stempel do wytłaczania matrycy; narzędzie do nacinania mutry śrubowej; w galwanoplastyce oryginał, na którym metal osiada w kąpieli.
Patrycjat ł. znakomici miejscy obywatele, rody jedynie uprawnione do zasiadania w radzie miejskiej.
Patrycjusz ł. w starożytnym Rzymie członek starego i znakomitego rodu, posiadający wyłącznie prawa polityczne i przywileje; w miastach członek rodzin zamożnych i piastujących dziedzicznie wysokie godności i urzędy miejskie.
Patrymonjalne sądy, dawniej prawo sądzenia ludzi niewolnych (chłopów poddanych), przywiązane do posiadania dóbr ziemskich, sprawowane przez dziedzica, pana.
Patrymonjalny ł. należący do spadku po ojcu, stanowiący ojcowiznę; ojcowski.
Patrystyka ob. Patrologja.
Pattes d’oie f. (pat dua) dosł. gęsie łapy, drobne zmarszczki w kącikach oczu u ludzi starzejących się.
Patyna ob. Patena.
Patyna f. powłoka brunatno-zielonawa, nalot pokrywający z czasem wskutek wpływów powietrza i wilgoci przedmioty z bronzu i śpiżu.
Patynować f. powlekać patyną, nadawać wygląd starożytnego bronzu, naśladować stare bronzy.
Paulatim summa petuntur ł. powoli dosięgamy celu.
Pauper ł. ubogi chłopiec, dawniej: ubogi uczeń, który utrzymywał się z posług kościelnych i jałmużny.
Pauperyzm ł. zubożenie kraju, ubóstwo wielkich mas ludności.
Pauza ł. przestanek, czasowa przerwa w pewnej czynności; w utworze muzycznym: zamilknięcie głosów w oznaczonem miejscu, także znak, wskazujący miejsce zamilknięcia i długość jego trwania; znak przestankowy.
Pauzować ł. zrobić przerwę, przestanek w czynności, [331]odpoczywać; w muz. nie grać w miejscu oznaczonem w nutach znakiem pauzy.
Pavane w. starowłoski taniec w poważnem tempie.
Pawilon f. środkowa część lub boczne skrzydło domu; lekki mały budynek ze szpiczastym dachem zwłaszcza w parku lub ogrodzie; na placach wystaw ozdobny budynek obejmujący jakiś dział wystawianych przedmiotów; chorągiew o barwach narodowych, flaga okrętowa.
Pawiment f. różnobarwne taflowanie podłogi, posadzka mozajkowa.
Pax ł. pokój; bogini pokoju.
Pax vobiscum ł. pokój z wami, pozdrowienie wiernych przez kapłana.
Paź f. młody chłopiec rodu szlacheckiego na usługach książąt; w średnich wiekach giermek rycerza.
P. compl. = par complaisance f. przez grzeczność.
Pean g. u starożytnych Greków uroczysta pieśń na cześć bogów, a zwłaszcza Apollina, pieśń zwycięstwa, dziękczynna lub pochwalna.
Pech n. brak szczęścia, brak powodzenia.
Pecunia ł. pieniądze.
Pecuniae obedient omnia ł. złotu ulega wszystko.
Pedagog g. wychowawca, nauczyciel; uczony, pracujący nad ulepszeniem metody wychowania i nauczania.
Pedagogiczny g. zgodny z zasadami pedagogiki.
Pedagogika g. nauka o wychowaniu, teorja racjonalnego wychowywania młodego pokolenia, podająca i uzasadniająca środki do tego celu wiodące.
Pedał ł. w organach: klawiatura dolna poruszana nogą; w fortepianie: przyrząd służący do wzmacniania lub tłumienia tonów; w harfie — do zmiany tonu przez skracanie struny; przycisk nożny w maszynach do szycia, w kołowrotku, tokarni i t. p.; pedały, żartobliwie: nogi.
Pedant f. człowiek trzymający się z drobiazgową ścisłością z góry ułożonych prawideł bez względu na zmianę okoliczności, zważający więcej na formę niż na istotę rzeczy; uczony nudziarz.
Pedanterja a. Pedantyzm f. przesadne dbanie o drobnostkową dokładność, trzymanie się ślepe pewnych formułek, szkolarstwo.
[332]Pedatrofja g. uwiąd dziecinny, tuberkuliczne wycieńczenie organizmu dziecięcego.
Pedel ob. Bedel.
Pederastja g. pociąg lubieżny mężczyzny do mężczyzny.
Pedestralny posąg, posąg w postawie stojącej (w przeciwstawieniu do konnego).
Pedestrjanizm ł. sport pieszy, piesza wędrówka, podróżowanie piechotą dla przyjemności.
Pedjatra g. lekarz chorób dziecięcych.
Pedjatrja g. nauka leczenia chorób dziecięcych.
Pedometr g. przyrząd do mierzenia przebytej pieszo drogi, automatycznie notujący liczbę zrobionych kroków.
Pedro Ximenes hiszp. białe wino hiszpańskie z okolic Grenady.
Peer a. (piir) par. (ob).
Pegaz g. w greckich podaniach mitologicznych skrzydlaty rumak muz, symbol polotu poetyckiego; nazwa gwiazdozbioru; dosiadać pegaza: probobowaćprobować sił na polu poezji.
Pegmatyt gruboziarnista odmiana granitu.
Pehlewi pers. stary język piśmienniczy perski z czasów Sassanidów.
Peignoir f. (peniuar) długi ranny kaftan damski używany przy czesaniu.
Peintre graveur f. (pętr grawör) dosł. malarz rytownik; artysta miedziorytnik, zwłaszcza akwaforcista.
Peinture mate f. (pętiur mat) sposób malowania terpentynowemi farbami na niegruntowanem płótnie, wynaleziony i rozpowszechniony przez belgijskiego malarza Wiertz’a.
Pejzaż f. krajobraz.
Pejzażysta f. malarz malujący widoki, pejzaże.
Pekeflajsz n. mięso konserwowane w soli, z dodatkiem saletry, pieprzu i korzeni.
Peklowanie n. sposób konserwowania mięsa, polegający na przesypywaniu go warstwami soli, saletry, pieprzu i korzeni, ułożeniu bardzo ścisłem w beczułkach i szczelnem zamknięciu dnem.
Pektoralny ł. piersiowy.
Pektorał ł. krzyż, który wyższe duchowieństwo katolickie nosi na piersiach.
Pekunjarny ł. pieniężny.
Pela f. nieskręcane nitki bardzo cienkiego jedwabiu, używane do haftu [333]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/333 [334]Penny a. (peni) lub pence (pens) drobna moneta angielska, 12 część szylinga = 4 kop.
Penny a liner a. (e lajner) wzgardliwa nazwa reportera dziennikarskiego nadawana ze względu na normę wynagrodzenia (1 penny za wiersz).
Pensée f. (pa͡ęse) bratek, także kolor fijołkowy z odcieniem brunatno-czerwonym.
Pensja f. stała płaca; zakład naukowy prywatny, zwłaszcza dla dziewcząt.
Pensjonarka, uczennica pensji prywatnej.
Pensjonarz f. wychowaniec pensjonatu; osobnik otrzymujący całe utrzymanie w jakiejś instytucji dobroczynnej.
Pensjonat f. prywatny zakład wychowawczy, gdzie uczniowie oprócz nauki otrzymują mieszkanie i życie; zakład, wynajmujący mieszkanie z całodziennem utrzymaniem, zwłaszcza w miejscowościach kąpielowych.
Pensjonowany f. ob. Emeryt.
Pensum ł. zadanie, ćwiczenie, praca wyznaczona uczniom w szkole lub do odrobienia w domu, także zadanie dane za pokutę.
Pentaedr g. pięciościan; bryła gieometryczna, ograniczona pięciu ścianami.
Pentagram g. znak mistyczny w kształcie pięcioboku z umieszczonemi na bokach trójkątami równoramiennemi; w średnich wiekach używany jako znak czarodziejski przeciw złym duchom.
Pentametr g. wiersz pięciostopowy daktyliczny.
Pentateuch g. pięcioksiąg Mojżesza w Starym Testamencie, u Żydów Thorah.
Peonja, piwonja, ozdobna roślina ogrodowa, hodowana dla wielkich czerwonych lub białych kwiatów.
Peota w. rodzaj weneckiej gondoli, lekka szalupaszalupa.
Pepinjera f. szkółka drzewek; przen. zakład, kraj, dostarczający ludzi uzdolnionych w pewnym kierunku.
Pepinjerka f. pełniąca obowiązki nauczycielki w zakładzie naukowym za poprzednią bezpłatną naukę.
Peplum a. Peplos g. w starożytności, wełniana, fałdzista szata kobiet greckich, spięta na ramionach.
Pepsyna g. najważniejsza [335]część składowa soku żołądkowego, rozpuszczająca ciała białkowate.
Peptica ł. środki pobudzające trawienie.
Peptony g. substancje wytwarzane z ciał białkowatych i kleistych w czasie trawienia, pod wpływem działania soków żołądkowych (głównie pepsyny).
Per ł. przez, za.
Pera, dzielnica zamieszkana przez europejczyków w Konstantynopolu.
Per abusum ł. dzięki nadużyciu.
Per accidens ł. przez przypadek.
Per acquit f. (akki) kwituję z odbioru.
Per adresse ob. Par adresse.
Per angusta ad augusta ł. przez cieśnie do wyżyn, przez twarde próby dochodzi się do powodzenia.
Per aspera ad astra ł. dosł. twardą ścieżką do gwiazd; przez ciernie do sławy, przez walkę do zwycięstwa.
Per cassa ł. za opłatą, za gotówkę.
Percepcja ł. dostrzeganie; uświadomione wrażenie.
Percepta ł. dochód, wpływ pieniędzy.
Perceptować ł. wpisywać wpływy pieniężne.
Per comptant f. (per kąta͡ę) za gotowe pieniądze.
Per dominum pstrum: byle jak, wyrażenie makaroniczne, oznaczające niedbalstwo lub lekceważenie czynności jakiejś lub osoby.
Pereat! ł. niech zginie, niech przepada, precz z nim!
Pereat mundus fiat justitia ł. niech świat zaginie, byle stało się zadość sprawiedliwości.
Peregrynować ł. wędrować, podróżować, pielgrzymować.
Peremptorycznie ł. stanowczo, nieodwołalnie, niezwłocznie.
Per expressum ł. przez umyślnego posłańca.
Per fas et nefas ł. wszelkiemi środkami, godziwemi i niegodziwemi.
Perfectum ł. w gram. czas przeszły dokonany.
Perfekcja ł. doskonałość.
Perfidja ł. wiarołomstwo, zdrada, przewrotność.
Perforacja ł. przedziurawienie, prześwidrowanie, w medyc. przebicie, przewiercenie, chirurgiczne otwarcie jam ciała; maszynowe przebicie papieru drobnemi dziurkami dla łatwiejszego oddzierania.
Perfumy f. substancje [336]przyjemnie pachnące, używane do zapachniania ubrań i rozmaitych przedmiotów; pachnidła.
Pergamin ł. starannie wyprawiona i dobrze wygładzona, niegarbowana skóra barania, używana dawniej jako materjał do pisania, dziś służy do spisywania dyplomów, aktów uroczystych, do oprawiania książek.
Peri pers. w podaniach perskich nazwa nadziemskich istot, cudnej piękności, dobrych wieszczek, dobroczynnych gienjuszków.
Pericarditis ł. zapalenie osierdzia.
Periculum in mora ł. niebezpieczeństwo we zwłoce, hasło alarmujące, wyrażające potrzebę szybkiej pomocy, ratunku.
Perigeum g. w astr. w czasie obiegu planety najbliższy punkt jej stanowiska względem ziemi.
Perihelium g. w astr. w czasie obiegu planety najbliższy punkt jej stanowiska względem słońca, punkt przysłoneczny.
Per interim ł. tymczasowo.
Peritonitis ł. zapalenie otrzewnej.
Peritus ł. świadomy, biegły.
Perjod g. przeciąg czasu, okres, epoka; czas ograniczający powrót zjawiska, powtarzającego się w regularnych odstępach; w astr. czas obiegu planety t. j. czas jakiego potrzebuje, aby wyszedłszy z danego miejsca, do tegoż miejsca powróciła; w mat. grupa cyfr dziesiętnych ułamka dziesiętnego, ciągle w tym samym porządku powracająca; w gram. ustęp stylowy, zawierający pełną i zamkniętą myśl, wyrażoną zdaniem głównem wraz z podrzędnemi lub kilku współrzędnemi wzajem się dopełniającemi, okres; w fizjol. comiesięczne czyszczenie u kobiety, miesiączka, menstruacja.
Perjodyczny g. powtarzający się regularnie co pewien przeciąg czasu.
Perkal pers. gładka, gęsta tkanina bawełniana, podobna do płótna.
Perkusja ł. uderzanie, ostukiwanie; w med. sposób badania narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej przez opukiwanie ciała wprost ręką lub za pomocą cienkiej kościanej płytki i młoteczka.
Perkusyjna broń, broń zapalająca się przez uderzenie kurka w piston.
[337]Perkusyjne instrumenty, w których dźwięk lub rytm otrzymuje się za pomocą uderzenia, np. bęben, fortepjan.
Permanencja ł. ciągłość trwania, stałość, trwałość (jakiegoś stanu rzeczy, instytucji i t. p.).
Permanentny ł. stały, ustawiczny; nieprzerwanie trwający.
Per mille ł. za tysiąc sztuk.
Permska formacja, w gieologji pokłady przejściowe między pierwszorzędowym a drugorzędowym okresem tworzenia się pokładów skorupy ziemskiej.
Permutacja ł. przemiana, zamiana, przestawienie.
Per nefas ł. nieprawnie.
Per non sunt ł. uważać za niebyłe, nieistniejące.
Peron f. miejsce podwyższone przed dworcem kolejowym do wsiadania lub wysiadania z wagonów.
Peronnelle f. niemądra i gadatliwa kobieta; młode niedowarzone, pstro w głowie mające stworzenie.
Perora ł. długa i uroczysta przemowa, zakończająca wykład; rozwlekłe i nudne napomnienie.
Perorować ł. długo, szeroko i z pewną emfazą przemawiać w jakiejś kwestji.
Per pedes ł. pieszo.
Per pedes apostolorum ł. podróżować na wzór apostołów t. j. pieszo.
Perpendykularny ł. prostopadły, pionowy.
Perpendykuł ł. wahadło zegarowe, pion.
Perpetuum mobile ł. maszyna wiecznie poruszająca się, nazwa idealnej maszyny, któraby spełniała pracę nieustannie, siłą pierwszego nadanego pędu bez zasilania jej następnie jakąkolwiek energją; zadanie niemożliwe do urzeczywistnienia.
Per procura w. w zastępstwie, z pełnomocnictwa.
Per risum multum debes cognoscere stultum ł. poznać głupiego po śmiechu jego.
Per saldo w. do wyrównania, pozostałość z ostatniego obrachunku.
Per se ł. samo z siebie, samo przez się.
Perseidy g. rój meteorytów sierpniowych, które zdają się promieniować ze środka gwiazdozbioru Perseusza.
Persekucja ł. prześladowanie.
Persewerancja ł. wytrwałość, stałość.
Persienne f. (persjen) rodzaj zewnętrznej zasłony [338]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/338 [339]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/339 [340]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/340 [341]Pianista f. grający koncertowo na fortepjanie.
Piano ł. w muz. lekko, cicho.
Piassava hiszp. włókno pewnego gatunku palmy, używane do wyrobu szczotek.
Piastr w. moneta włoska, hiszpańska i turecka rozmaitej wartości.
Piazza w. (pjaca) plac, rynek.
Piazzetta w. mały plac, placyk.
Pic f. (pik) wyniosły szczyt górski, ostro zakończony, skalisty i samotnie wznoszący się.
Picadores ob. Pikador.
Piccolo w. (pikolo) mały; moneta zdawkowa włoska.
Piccolo flauto ob. Pikulina.
Pick pocket a. (pik poket) rzezimieszek, złodziej kieszonkowy.
Pidgin-English a. Pigeon-English a. (pidż’n inglisz) angielsko-chiński żargon, złożony z poprzekręcanych wyrazów angielskich, używany w Chinach.
Pièce f. (pjes) kawałek, część; sztuka (teatralna, utwór muzyczny, literacki); pokój, każda oddzielna składowa część mieszkania.
Pièce à tiroirs f. sztuka teatralna t. zw. szufladkowa, w której sceny luźno połączone, nie wiążą się z sobą konsekwentnie i logicznie na siebie wzajemnie nie wpływają.
Pied à terre f. (pje ta ter) mieszkanie, które zajmuje się rzadko, w przejeździe, urządzone w tym celu, aby zawsze było gdzie zajechać i zatrzymać się.
Piedestał f. podstawa kolumny, pomnika lub posągu; wywyższenie.
Pielgrzym pątnik, wędrownik odbywający podróż do miejsc świętych.
Piemia g. zakażenie krwi.
Pierrot f. (pjero) komiczna osoba francuskiej pantomimy, nosząca szerokie białe ubranie z wielkiemi guzami i biały szpiczasty kapelusz; osoba przywdziewająca srójstrój P-a podczas zabawy kostjumowej.
Piezometr g.g. przyrząd do mierzenia stopnia ściśliwości płynów.
Pifferaro w. włoski kobziarz wędrowny.
Pigmejczyk g. karzełek, malutki człowieczek.
Pigment ł. barwnik we krwi, nadający kolor skórze i włosom ludzi i zwierząt.
Pijarzy ł. zakon pod nazwą Zgromadzenia szkół pobożnych, który wziął za [342]zadanie kształcenie młodzieży i podnoszenie oświaty krajowej.
Pik f. jeden z czterech kolorów w kartach do gry.
Pika f. broń ręczna, złożona z długiego drzewca, zakończonego ostrym żelaznym grotem, włócznia, dzida.
Pikador hiszp. w hiszpańskich walkach byków uczestnik, walczący konno z włócznią (piką) w ręku.
Pikantny f. korzenny, pieprzny, ostry, szczypiący; zaostrzający ciekawość; drastyczny, lubieżny.
Pikelhauba n. kask noszony przez wojsko pruskie; zakończony na szczycie ostrym grotem.
Pikieta f. mały oddział żołnierzy, stojący na czatach lub w pobliżu straży, aby ją wzmocnić w razie potrzeby, placówka; rodzaj gry w karty.
Pikle a. młode jarzynki zamarynowane w occie z korzeniamikorzeniami.
Piknik f. uczta, wycieczka, zabawa składkowa.
Pikować f. kłuć, draźnićdraźnić, dojmować, docinać; wzorzysto przeszywać materjał.
Piktografja g. pismo obrazowe.
Pikulina w. flecik wyższy o oktawę od zwykłego fletu.
Pilastr ł. czworograniasty słup, wpuszczony połową lub większą częścią w mur z którego wystaje, dla wzmocnienia tego muru lub jako ozdoba.
Pilokarpina g. alkaloid z liści Jaborandi, krzaku rosnącego w Brazylji, używany jako środek leczniczy.
Pilot f. sternik wprowadzający okręt do portu.
Pilot-charts a. (pajlot czarts) karty ze spisanemi na nich wynikami spostrzeżeń meteorologicznych na morzu, na podstawie których pewniej można kierować statkiem.
Pilotowanie f. wbijanie za pomocą kafaru pali, zaostrzonych na jednym końcu, w grunt mokry lub niestały, aby uzyskać trwałą podstawę.
Pilaw a. Pilaf tur. ulubiona wschodnia potrawa, złożona z tłustej baraniny gotowanej z ryżem.
Piment f. drzewo wysp antylskich, którego niedojrzałe suszone jagody znane są pod nazwą pieprzu angielskiego, a liście p. n. ziela angielskiego.
Pinacle f. (pinakl) w [343]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/343 [344]piramidy lub ostrosłupa; przen. ogromny, olbrzymi.
Pirat f. rozbójnik morski, korsarz.
Piraterja f. rozbójnictwo morskie, korsarstwo.
Piroga hiszp. wązkie czółno, wydrążone w pniu drzewa lub wyrobione z kory, używane przez Indjan płd. Ameryki i dzikich wyspiarzy oceanu Wielkiego.
Piroksylina g. bawełna strzelnicza, oczyszczona bawełna, nasycona mieszaniną kwasu siarczanego z dymiącym kwasem azotnym, używana jako materjał wybuchowy, (rozpuszczona w eterze lub alkoholu ma zastosowanie w medycynie i fotografji jako kolodjum).
Pirometr, Piroskop g. przyrząd do oznaczania bardzo wysokich temperatur, których termometr rtęciowy wskazać nie może.
Pirotechnika g. sztuka przygotowywania ogni sztucznych.
Piruet f. szybkie okręcenie się w miejscu wkoło na jednej nodze, opartej na końcach palców.
Piryty g. iskrzyki, związki naturalne siarki z metalami.
Piscem natare doces ł. uczysz rybę pływać? (mówi się o zarozumiałych dających rady rozumniejszym, lub lepiej się znającym na danym przedmiocieprzedmiocie).
Piscyna ł. miejsce w zakrystji do zlewania wody, w której myto naczynia święte i prano bieliznę kościelną; naczynie, w którem starożytni przechowywali żywe ryby.
Pistacja f. drzewko, rosnące w Syrji i Persji, dostarczające owocu, którego nasienie oleiste, zwane zielonym migdałem, używane bywa w cukiernictwie.
Pistol w. złota moneta różnej wartości, używana dawniej w Hiszpanji, Włoszech, Francji, Szwajcarji, Niemczech i Danji.
Pistolet f. krótka ręczna broń palna.
Piston f. w broni palnej: przyrządzik metalowy z masą zapalną wewnątrz, nakładany na sztyft z otworkiem prowadzącym do naboju; klapa czyli wentyl u trąbki.
Piu w. (w muz.) więcejwięcej.
Pium desiderum ł. ob. Pia desideria.
Piunezka f. sztyfcik, którym przytwierdza się papier do deski, pluskiewka.
[345]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/345 [346]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/346 [347]żelazną; planty, plantacje: nasypy; sztucznie urządzodzoneurządzone miejsca do przechadzek, obsadzone drzewami i krzewami.
Plantacja ł. obszar gruntu użyty pod uprawę roślin przemysłowych; sadzenie i uprawa tychże roślin.
Plantator ł. uprawiający na większą skalę rośliny przemysłowe; właściciel plantacji (zwłaszcza w Ameryce).
Plantować ł. wyrównywać powierzchnię gruntu, niwelować teren, aby przedstawiał równą płaszczyznę, sadzić rośliny.
Plaque f. wyroby platerowane ob. Platerowanie.
Plasować f. umieszczać.
Plasma g. minerał, drogi kamień, ciemno-zielona odmiana chalcedonu.
Plaster n. lek do zewnętrznego użytku w postaci masy, rozsmarowanej na tkaninie do przykładania na stłuczenia, rany, owrzodzenia i t. p.
Plastron f. w zbroi blacha kirysu osłaniająca piersi; skórzany, miękko wysłany napierśnik dla ochrony od ciosu rapirem przy nauce fechtunku; płaskie przybranie ubioru na piersiach; przen. iron. osoba, towarzysząca komu dla opieki, przyzwoitości; nudny a nieunikniony towarzysz.
Plastyczne g. sztuki te ze sztuk pięknych, które obejmują dzieła, przedstawiające się oczom w kształtach bryłowatych (architektura, rzeźba, snycerstwo).
Plastyczność g. wypukłość, bryłowatość; zdolność przyjmowania i zachowywania nadawanych kształtów (taką właściwość ma np. glina); zaleta rysunku, malowidła, w którem przedmioty bryłowato odskakują od tła, mają naturalną wypukłość; w utworze literackim barwność stylu, dająca obrazy, odznaczające się wielką prawdą życiową, które niemal widzimy oczami.
Plastyczny g. dający się urabiać w dowolne kształty; wypukły, bryłowaty; obrazowy, barwny.
Plastyka g. sztuka tworzenia z materjałów miękkich (glina, wosk) lub twardych (marmur) przedmiotów w ich kształtach naturalnych lub zmniejszonych albo powiększonych, uwydatnianie, wyrazistość.
Platan, piękne duże drzewo [348]amerykańskie o liściach szerokich, spodem omszonych, podobne do jaworu.
Plattdeutsch n. djalekt ludowy używany w północnych Niemczech.
Platerowanie f. powlekanie wyrobów miedzianych warstwą srebra lub złota; pokrywanie płyty jakiego metalu blaszką innego metalu, aby obie tworzyły jakby jedną masę.
Platforma f. dach płaski; miejsce sztucznie podwyższone i wyrównane; łoże działa; podwyższony pomost przed dworcem kolejowym, to samo co peron; otwarta część wagonu osobowego; wagon towarowy nie przykryty; rodzaj wozu z szeroką płaską płytą do stawiania lub kładzenia na nią ciężarów.
Platoniczna miłość g. miłość idealna, duchowa, pełna czci, wolna od zmysłowości.
Platonizm g. filozofja Platona, której podstawą jest świat idei.
Platyna hiszp. najciężsszynajcięższy ze szlachetnych metali, koloru biało-szarawegoszarawego.
Plaudite cives ł. bijcie oklaski obywatele! słowa wygłaszane po zakończeniu przedstawienia w teatrach rzymskich.
Plazma g. ciało białkowate, półpłynne, stanowiące pierwiastkową materję składową tworów organicznych, to samo co protoplazma; płynne osocze krwi żółtawo bezbarwne.
Plaża f. morskie wybrzeże płaskie i otwarte, z łagodną spadzistością ku morzu.
Plebejusz ł. w starożytnym Rzymie człowiek z gminu, z ludu, nie posiadający praw obywatelskich.
Plebiscyt ł. w starożytnym Rzymie uchwała zapadła na zgromadzeniu plebsu, któremu przewodniczył trybun; uchwała narodowa wynikła z głosowania powszechnego.
Plebs ł. lud, gmin.
Pled a. rodzaj płaszcza górali szkockich z grubej wełnianej kraciastej tkaniny; szal wełniany gruby w szkocką kratę.
Plein air (plę ner) kierunek nowszej szkoły malarzy, polegający na przedstawianiu przedmiotów w pełnem świetle, unikając ostrych kontrastów światła i cieniów, efekt kolorystyczny oddający [349]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/349 [350]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/350 [351]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/351 [352]senatorów, posłów zagranicznych, westalek; pomost podwyższony dla łatwiejszego widzenia, co się wokoło odbywa, lub podwyższona platforma, skąd patrzeć można (np. w panoramie).
Podminować f. zrobić podkop, podłożyć miny; zachwiać w podstawach; przen. podkopać w opinji publicznej.
Poemat g. większy utwór poetyczny.
Poeta ł. człowiek niezwykle odczuwający estetyczne wrażenia i podniosłe nastroje ducha, obdarzony talentem wypowiadania ich pięknie i wywoływania w innych podobnych obrazów i uczuć, wieszcz, rymotwórca; przen. marzyciel gardzący prozą życia.
Poetyczny ł. pełen poezji, idealny, wzniosły, budzący wrażenia piękne i stany duszy wzniosłe; obrazowy, ubarwiony przenośniami.
Poetyka g. wykład i teorja poezji.
Poetyzować ł. marzyć, idealizować.
Poezja g. sztuka wywoływania słowami podniosłych uczuć i wysokich nastrojów duszy, malowania harmonijnym językiem pięknych obrazów i budzenia estetycznych wrażeń; utwór wierszowany; iron. mrzonka, nie dająca zastosować się w życiu praktycznem.
Poganizm ł. bałwochwalstwo.
Poi w. potem; e poi la coda, a potem zakończenie.
Point f. (puę) koronka niciana, ręcznie robiona.
Point d’argent, point de Suisse f. (puę darża͡ę, puę de siuis) dosł. niema pieniędzy, niema Szwajcara; przen. wyrażenie używane w znaczeniu, że darmo nic otrzymać nie można; pochodzi z czasów gdy Szwajcarowie służyli jako najemne wojska.
Point de vue f. (puę de wiu) punkt widzenia, zapatrywania.
Point d’honneur f. (puę donör) punkt honoru.
Pointe f. (puęt) ostro zakończony szczyt; słówko dowcipne ostre a wytworne.
Polarna gwiazda łł. gwiazda biegunowa północna.
Polarność ł. własność magnesu zwracania się ku biegunowi północnemu.
Polarny ł. biegunowy, podbiegunowy.
Polaryzacja ł. zmiana [353]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/353 [354]Polimeryczne g. ciała, ciała złożone z jednakowych pierwiastków chemicznych, różniące się atoli ilością składowych atomów.
Polimorficzne gg. ciała, mające jednakowy skład chemiczny, ale tworzące kryształy odmiennego kształtu.
Polimorfizm g. wielokształtność, zjawisko polegające na tem, że jeden i ten sam utwór (związek chemiczny, roślina, zwierzę) może istnieć w kliku różnych, ale zawsze stałych, jemu tylko właściwych formach.
Polip g. żyjątko morskie, należące do typu jamochłonnych, o ciele galaretowatem i wielu ramionach, otaczających otwór ustny, zwierzokrzew; chorobliwa narośl, rozwijająca się na błonie śluzowej różnych narządów i jam ciała.
Polisa f. dowód asekuracyjny towarzystwa ubezpieczeń.
Poliskop g. szkło o wielu ścianach, przedstawiające jeden przedmiot w licznych odbiciach.
Polispast g. blok złożony do podnoszenia wielkich ciężarów.
Poliszynel f. charakterystyczno-komiczna postać farsy ludowej; marjonetka z garbem z przodu i z tyłu, pajac.
Politechnika g. ogół wyższych nauk i wiadomości potrzebnych w sztukach i przemyśle; wyższa szkoła techniczna.
Politeizm g. wiara w wielu bogów, wielobóstwo.
Politura f. gładkość i połysk, nadawane sztucznie wyrobom z drzewa; przen. ogłada.
Polityczna ekonomja, nauka gospodarstwa społecznego, rozpatrująca gospodarczą działalność człowieka i podająca środki podniesienia ogólnego dobrobytu.
Polityczny g. odnoszący się do polityki, mający związek z polityką; przen. ostrożny, zręczny, grzeczny, układny.
Polityk g. mąż stanu; zajmujący się polityką.
Polityka g. sztuka rządzenia państwem i utrzymania stosunków z obcemi państwami; grzeczność, przebiegłość.
Politykować g. rozprawiać o polityce; udawać, być nieszczerym.
Politypja g. wykonywanie wielu odbitek drukowych; druk ozdób, np. winjet.
Polnische Wirtschaft n. (polnisze wirtszaft) polska [355]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/355 [356]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/356 [357]miki, połączonych cementem niekrystalicznym, licząca wiele odmian, z których najpiękniejsze są: czerwona i zielona.
Pornografja g. pisma i obrazy treści lubieżnej.
Pororoca, fala morska wsteczna, wchodząca głęboko w ujście rzeki i tamująca jej bieg, zjawisko dające się zaobserwować przy ujściu Amazonki.
Porowatość g. własność ciał posiadania porów, dziurkowatość i gąbczastość.
Port ł. większa przystań morska odpowiednio urządzona, aby okręty w każdej chwili mogły do niej wpływać, dająca im bezpieczne schronienie podczas burzy i chroniąca je od fal tamami; przen. spokojne i bezpieczne schronienie; po burzach życiowych cicha i spokojna egzystencja, odpoczynek.
Portal ł. ozdobne, rzeźbami okryte główne wejście kościoła, pałacu, w ogóle wspaniałej budowli.
Portamento w. (w muzyce) przejście umiejętne od jednej nuty do drugiej, zwykle od górnej do dolnej.
Porta Ottomańska a. Wysoka Porta, rząd turecki, państwo tureckie.
Portatyl ł. ołtarzyk przenośny w kształcie kamiennej tablicy z relikwjami SwŚw., zastępujący stały ołtarz kamienny lub kładziony na ołtarzach nie poświęconych przez biskupa.
Porte-bonheur f. (port bonör) dosł. przynoszący szczęście, rodzaj amuletu jakoby sprowadzającego szczęście; bransoletka w kształcie gładkiego paska złotego lub srebrnego.
Porte-cigarres f. (portsigar) pugilares na cygara, cygarnica.
Porte-crayon f. (port kreją) obsada; w którą wkłada się ołówek.
Portefeuille f. i Portofolio w. patrz: Portfel.
Porte lettres f. (port letr) teczka na listy.
Porte-montre f. (port mątr) podstawka do zegarka.
Porter a. czarne angielskie piwo.
Portfel f. teka do listów lub na papiery; teka z aktami, dokumentami; papiery bankowe, listy zastawne, weksle; przen. godność ministerjalna.
Portjer f. odźwierny, szwajcar.
Portjera f. zasłonauzasłona u drzwi [358]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/358 [359]zauważonych wypadków wcześniejszy jest koniecznie przyczyną późniejszego.
Post numerando ł. wypłata po ukończeniu roboty, z dołu.
Post pisces vinum misces ł. po rybie pij wino.
Postscriptum ł. skróc. P. S. dopisek do listu, dodany na końcu po podpisiepodpisie.
Postulacja ł. żądanie, wymaganie.
Postulat ł. właściwie wymaganie; w nauce zdanie, nie ulegające zaprzeczeniu, zasada konieczna, twierdzenie, od którego zależy szereg innych twierdzeń, którego nie można ani dowieść ani obalić.
Postument ł. podstawa pod figurę, pod pomnik, pod jakiś przedmiot.
Postura ł. postawa.
Postylla ł. wykład Ewangielji na niedziele i święta.
Posybilistyczny ł. możliwy, mogący być uskutecznionym, urzeczywistnionym.
Potas ł. pierwiastek chemiczny, metal lekki, miękki, srebrnej barwy, chciwie łączący się z tlenem, w stanie wolnym w naturze nie spotykany, ale w związkach występujący w wielkiej obfitości.
Pot au feu f. (po to fö) mięso przeznaczone na rosół i sztuka mięsa.
Potaż n. węglan potasu, biała sól łatwo rozpuszczalna, dająca roztwór gryzący, używana do szorowania, fabrykacji mydeł i do wyrobu niektórych gatunków szkieł.
Pot de vin f. (po dö wę) porękawiczne, suma wypłacona po za umówioną ceną przy zawarciu tranzakcji handlowej.
Potencja ł. siła, potęga; silne i wielkie państwo; w mat. potęga, iloczyn jednakowych czynników.
Potencjalna energja, ilość siły, energja zużyta do podniesienia ciała ciężkiego do pewnej wysokości i utrzymania go na niej, utajona zdolność wykonania pracy, gdy przeszkoda zostanie usunięta.
Potencjalny ł. posiadający siłę ukrytą, występującą dopiero przy sposobności.
Potentat ł. mocarz.
Potfisz, Potwal, Kaszalot, Olbrotowiec, zwierzę ssące z rzędu wielorybów, z którego otrzymuje się olbrot cz. spermacet i ambra.
Potpourri f. (popuri) rodzaj bigosu z rozmaitych [360]gatunków mięsa; w muz. utwór składający się z wyjątków z jednej lub kilku oper, wiązanka melodji powszechnie znanych i lubionych.
Poult de soie f. (pu de sua) ciężka francuska tkanina jedwabna, prążkowana, ze słabym połyskiem.
Pour acquit f. (pur akki) kwituję z odbioru (pokwitowanie).
Pourboire f. (purbuar) napiwek, datek udzielany poza płacą należną woźnicom, posłańcom, usługującym i t. p.
Pour la bonne bouche f. (pur la bon busz) na deser.
Pour le mérite f. (pour lö merit) order zasługi.
Pour le roi de Prusse f. (pur lö rua de Prius) dosł. dla króla pruskiego, wyrażenie używane dla określenia trudu poniesionego daremnie, napróżno, bez skutku lub nagrody.
Pourparler f. (purparle) układy, umawianie się, porozumiewanie się.
Pour passer le temps f. (pur passe lö ta͡ę), dla przepędzenia czasu.
Poza f. postawa; układ postaci, mina.
Pozer f. fotograf nadający układ postaci osoby przed zdjęciem fotograficznem; chcący się wydać innym, niż jest w rzeczywistości.
Pozować f. przybierać pewną postawę lub minę; służyć za model; udawać coś.
Pozycja ł. położenie, miejsce, stanowisko; postawa, ułożenie; stan; w rachunkach: szczegółowe cyfry, działy.
Pozytura ł. postawa, to samo co postura.
Pozytyw ł. odbitka z kliszy fotograficznej, gdzie miejsca ciemne i jasne są rozmieszczone tak jak w naturze, t. j. dające obraz rzeczywisty przedmiotu; w potocznej mowie: fotografja.
Pozytywizm ł. kierunek filozoficzny opierający się wyłącznie na ustalonych wynikach nauki, na doświadczeniu.
Pozytywka, rodzaj małej katarynki, umieszczonej w pudełeczkach, zegarach, sprzętach, samogrającej po nakręceniu lub przy pomocy obracania korbą.
Pozytywny ł. twierdzący, dodatni (w przeciwstawieństwioprzeciwstawieństwie do negatywny); rzeczywisty, uzasadniony, namacalny; pewny, stanowczy.
[361]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/361 [362]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/362 [363]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/363 [364]Premedytacja ł. rozmysł, obmyślanie czego naprzód, z góry obmyślana celowość środków wiodących do czynu, układanie planu, przedsięwzięcia, ze spokojnym rozmysłem.
Premissa ł. przesłanka, w syllogizmie zdanie, z którego drogą rozumowania wyprowadzamy wnioski, jedna z szeregu prawd ogólnych (lub szczególnych), wiodących drogą wnioskowania do pewnej prawdy szczególnej (lub ogólnej) jako wyniku.
Premja ob. Premjum.
Premjer f. naczelnik gabinetu, prezes ministrów.
Premjera f. pierwsze przedstawienie sztuki teatralnej.
Premjować ł. wynagrodzić, przyznać nagrodę.
Premjowa pożyczka, pożyczka państwowa, z którą połączona jest możność wygrania większych lub mniejszych sum, umarzająca się przez losowanie.
Premjum ł. odznaczenie; dodatkowa nagroda za szczególne zalety wyrobu lub lepszą od innych pracę; opłata składana przez ubezpieczonego instytucji ubezpieczającej; rycina lub album otrzymywane bezpłatnie w końcu roku przez członków towarz. sztuk pięknych; bezpłatne dodatki dawane prenumeratorom pism, jako zachęta do prenumeraty.
Premonstratensi a. Norbertanie, zakonnicy reguły Św. Norberta.
Prenotacja ł. notata, uwaga; tymczasowe zwolnienie od użycia stempla.
Prenumerando ł. sposobem przedpłaty, płacąc z góry.
Prenumerata ł. przedpłata z góry na pismo lub dzieło.
Preopinant ł. pierwszy występujący z wnioskiem podczas obrad nad pewną kwestją.
Preparacja ł. przygotowanie.
Preparat ł. przetwór, rzecz, ciało, substancja, nie znajdująca się jako taka w naturze, lecz przygotowana przez człowieka sztucznie, w określonym celu.
Preparat anatomiczny, odpowiednio przygotowane ciało ludzkie lub zwierzęce, służące do doświadczeń w celach naukowych.
Preparat chemiczny, ciała, związki, przygotowane jako materjał do badań chemicznych.
Preparat farmaceutyczny, [365]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/365 [366]Presuponować ł. z góry przypuszczać.
Pretekst ł. pozór, nieprawdziwy powód, zmyślona pobudka.
Pretendent ł. roszczący sobie prawa do czegoś, ubiegający się o coś.
Pretendować ł. domagać się, rościć prawa do czego, ubiegać się o co.
Pretensja ł. uroszczenie, prawo, które ktoś posiada lub niesłusznie sobie rości; żal słuszny lub niesłuszny za niespełnione wymaganie, żądanie; P-e = wymuszoność, niesmaczna przesada w stroju i zachowaniu.
Pretensjonalność ł. przesadne i niesmaczne ubieganie się o wyjątkową strojność ubrania, wymuszone, nienaturalne ułożenie i ruchy.
Pretium affectionis ł. cena amatorska, wyższa nad koszty materjału i roboty, płacona za przedmioty pamiątkowe, lub rzadkie.
Pretium fisci ł. najwyższa cena postąpiona na licytacji.
Pretium liciti ł. cena licytacyjna, cena, od której zaczyna się licytacja.
Pretor ł. w starożytnej rzeczyposp. rzyms. najwyższy urzędnik sądowy, w ww którego ręku spoczywał wymiar sprawiedliwości.
Pretorjanie ł. gwardja przyboczna dawnych cesarzów rzymskich, która doszła do wielkiej władzy i wpływała na sprawy państwa i obiór cesarzów, zniesiona przez Konstantyna W.
Prewencyjna cenzura ł. władza przeglądająca rękopisy przed ich wydrukowaniem.
Prewencyjny ł. zapobiegający; uprzedni.
Prezencja ł. okazały wygląd zewnętrzny, wytworna i imponująca powierzchowność, piękna postawa.
Prezent f. podarunek.
Prezenta ł. przedstawienie biskupowi kapłana do zatwierdzenia na wakujące beneficjum.
Prezentacja ł. przedstawienie jednej osoby drugiej, zapoznanie, zaznajomienie.
Prezentata ł. data wejścia dokumentu do biura.
Prezentować ł. przedstawiać jedną osobę drugiej, zaznajamiać; P. broń = trzymać broń przed sobą w sposób przepisany dla wojska jako oddanie honorów wojskowych; P. [367]weksel = przedstawić weksel w celu aby go zapłacono lub do przyjęcia go.
Prezerwatywa ł. środek zapobiegający, ochronny.
Prezerwować ł. ochraniać.
Prezes ł. tytuł urzędnika stojącego na czele stowarzyszenia, instytucji, zgromadzenia lub ciała politycznego, przewodniczący.
Prezesura, stanowisko prezesa.
Prezumować ł. przypuszczać, wnosić, wnioskować, mniemać, dorozumiewać się.
Prezumpcja ł. przypuszczenie, domniemanie.
Prezydent ł. przewodniczący; naczelnik rzeczypospolitej; burmistrz miasta.
Prezydentura, stanowisko prezydenta.
Prezydować ł. przewodniczyć na posiedzeniu.
Prezydjalny ł. dotyczący władzy prezesa.
Prezydjum ł. grono osób przewodniczących w pewnem stowarzyszeniu, instytucji i t. p.
Prima ł. pierwsza np. klasa (w szkołach pruskich najwyższa); w fechtunku: pierwsza postawa, cięcie z góry w głowę; pierwszy głos w chórze; pierwszy ton gamy muzycznej; najlepszy gatunek.
Prima aprilis ł. tradycyjne zwodzenie się w dniu pierwszym kwietnia.
Prima ballerina w. najpierwsza najlepsza tancerka baletu.
Prima charitas ab ego ł. pierwsza miłość od siebie.
Primadonna w. pierwsza śpiewaczka opery.
Prima nota w. pierwsze notatki, bruljon, szkic; memorjał.
Prima vista w. grać z nut biegle, odrazu, bez przygotowania.
Prima volta w. (w muzmuz.) pierwszy raz.
Prima weksel, pierwszy egzemplarz wekslu, którego było albo może być wystawionych kilka egzemplarzy.
Primo ł. lub pro primo, po pierwsze.
Primogenitura ł. pierworodztwo, prawo pierwszeństwa najstarszych synów, wogóle najstarszych potomków męskich w linji prostej, do dziedziczenia następstwa tronu, majoratu i t. p.
Primo gradu ł. pierwszego rzędu.
Primo impetu ł. za pierwszym popędem.
Primo voto ł. pierwszego ślubu.
[368]Primula a. Primula veris ł. pierwiosnek.
Primus inter pares ł. pierwszy miedzymiędzy równemi (definicja władzy królewskiej w wiekach średnichśrednich).
Principjum ł. zasada główna.
Priorytety ł. papiery procentowe wypuszczone przez towarzystwa akcyjne z przyznaniem pierwszeństwa procentowi od nich przed procentem od innych akcji i przed dywidendą.
Privatim ł. poufnie.
Prix fixe f. (pri fiks) cena stała.
Pr. M. skróc. pro mille, ‰ od tysiąca.
Pro anno ł. na rok, rocznie.
Pro aris et focis ł. za ołtarze i ogniska domowe (walczyć).
Probabilizm ł. metoda filozoficzna, podług której niema zupełnego osiągnięcia prawdy lecz tylko prawdopodobieństwo.
Probacja ł. próba klasztorna, nowicjat.
Probatum est ł. dowiedzione, wypróbowane.
Probiernia n. władza oznaczająca próbę złota i srebra.
Problemat g. zadanie, zagadnienie do rozwiązania.
Problematyczny g. zagadkowy, wątpliwy, niepewny.
Procedencja ł. pochodzenie, rodowód.
Proceder ł. zajęcie, rzemiosło, fach.
Procederzysta ł. zajmujący się jakim przemysłem lub prowadzący handel.
Procedura ł. przepisane postępowanie w prowadzeniu spraw sądowych.
Procent ł. ilość części przypadająca na każde sto części danej całości; odsetki wyrażone znakiem %; dochód lub zysk otrzymany od włożonego w przedsiębiorstwo kapitału; wynagrodzenie za kapitał wypożyczony na czas pewien.
Procentowa stopa, procent wymagany lub oznaczony, wysokość dochodu od stu jednostek kapitału zwykle za przeciąg jednego roku.
Procentować ł. przynosić zysk, dochód.
Proces ł. postępowy rozwój kolejnych stanów, przez które przechodzi dane ciało, szereg kolejnych zmian, będących z sobą w przyczynowym związku, którym podlega dane ciało; szereg następujących po sobie reakcji chemicznych, zachodzących wśród jednych i tych samych, [369]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/369 [370]skapującą z świecy stearynę, wosk i t. d.
Profitować f. zyskiwać, korzystać.
Pro forma ł. dla formy, dla prostej grzeczności; dla pozoru, dla przyzwoitości.
Proforma ł. w dawnej Polsce początkowa szkoła męska.
Progienitura g. potomstwo.
Progimnazjum g. szkoła przygotowawcza do gimnazjum, przygotowawcze gimnazjum czteroklasowe.
Prognat g. człowiek o wystających szczękach, skośnozębny (termin antropologiczny).
Prognatyzm g. kształt twarzy z mocno wysunietemiwysuniętemi naprzód szczękami, szczękoskośność.
Prognostyk g. znak, oznaka, przepowiednia, wróżba.
Prognoza g. w medycynie przepowiednia co do prawdopodobnego dalszego przebiegu i zakończenia choroby.
Program g. wyszczególnienie kolejnego następstwa części składowych koncertu, widowiska, uroczystości, zabawy; wyłożenie zasad politycznych i zapowiedź przyszłej działalności nowego ministerjum, męża stanu, partji politycznej; wyszczególnienie przedmiotów i zakresu w jakim są wykładane w każdym oddziale zakładu naukowego.
Progres ł. postęp.
Progresiści ł. postępowcy, nazwa stronnictw postępowych w parlamentach.
Progresja ł. stopniowe wzrastanie, wzmaganie się, postęp; w mat. szeregi uporządkowane według potęg dodatnich pewnej wielkości zasadniczej.
Progresyjny a. Progresywny ł. postępowy; stopniowo wzmagający się, wzrastający, rosnący.
Prohibicja ł. zakaz, wzbronienie.
Prohibicyjny system ł. system rządowy ekonomiczny, polegający na obłożeniu wysokiemi cłami ochronnemi towarów zagranicznych, w celu uniemożliwienia przywozu ich do kraju; system zakazowy, zabraniający wstępu do kraju pewnym przedmiotom, towarom.
Prohibity ł. przedmioty, których wprowadzanie do kraju z zagranicy jest wzbronione.
Pro honore domus ł. dla honoru domu.
[371]Pro informatione ł. dla wiadomości.
Projekcja ł. rzut; w gieom. obraz linji prostej, powstający na innej prostej lub na płaszczyźnie, gdy z końcowych punktów pierwszej prostej rzucamy na drugą prostopadłe; ogólniej, przedstawienie na płaszczyźnie obrazu linji lub w bryły przestrzeni tak, aby obraz dawał pojęcie o ich kształcie, położeniu i stosunkowych wymiarach. P. a. projekcyjny przyrząd, przyrząd optyczny do rzucania na ekran powiększonego obrazu jakiego przedmiotu (laterna magica).
Projekt ł. pomysł wykonania pewnego przedmiotu lub czynności, wypowiedziany, napisany, skreślony i t. p.; pierwszy zarys, szkic; zamiar powzięty; wniosek rzucony w jakiejś sprawie.
Projektować ł. układać plany, obmyślać, zamierzać.
Proklamacja ł. uroczyste publiczne ogłoszenie, obwieszczenie, odezwa monarchy do narodu, dowódcy do armji; drukowana i szeroko rozpowszechniona odezwa do ogółu, mająca na celu wywarcie wpływu na usposobienie i postanowienia szerszych mas w danej sprawie.
Proklamować ł. ogłaszać, oznajmiać, obwieszczać.
Proklityka g. wyraz nieakcentowany zwykle jednozgłoskowy, łączący się pod względem tonicznym z wyrazem następującym.
Prokonsul ł. w starożytnym Rzymie konsul, który po upływie swego urzędowania otrzymywał do zarządzenia prowincję; wielkorządca prowincji rzymsk.
Prokrustes g. według mitologji greckiej zbój, który kładł pochwycone ofiary na żelaznem łożu i albo obcinał im członki, gdy łoże było za krótkie, lub wyciągał je dotąd w męczarniach, aż stały się dosyć długie.
Prokrustowe łoże przen. męczące położenie pełne cierpień; w liter. mierzenie czegoś niewłaściwą miarą, wtłaczanie w niewłaściwe formy.
Prokseneta g. faktor, pośrednik, rajfur.
Prokura ł. w kupiectwie piśmienne pełnomocnictwo do załatwienia interesu, prawo udzielone przez właściciela firmy lub przedsiębiorstwa do podpisywania się zastępczo w jego [372]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/372 [373]prawa do losu lub pożyczki premjowej na pewien czas.
Prometeizm gg. tytaniczny bunt, protest przeciwko złym potęgom świata w interesie ludzkości (nazwa od Prometeusza).
Prometejski g. tytaniczny; potężny, z nadludzką siłą dążący do zdobycia szczęścia i dobra dla ludzi.
Prometeusz g. w mitologji greckiej Tytan, który wykradłszy z nieba ogień dla ludzi, został za to przez Zeusa przykuty do skały, a orzeł co dnia wyżerał mu wątrobę, która wciąż odrastała; symbol niestrudzonego ducha ludzkiego, który wśród katuszy dąży naprzód w pracy dla ludzkości.
Pro mille ł. za tysiąc (sztuk), od tysiąca.
Promocja ł. posunięcie na wyższy stopień akademicki, nadanie wyższych godności akademickich; wyniesienie na wyższy stopień w urzędowaniu; przejście ucznia z klasy niższej do wyższej.
Promotor ł. protektor, opiekun.opiekun, popierający kogo, zawiadujący czem; projektodawca.
Promować ł. wynosić kogo na wyższy stopień, na wyższą godność, popierać; promować się: posuwać się w godnościach.
Promulgacja ł. ogłoszenie, opublikowanie, zwłaszcza prawa ustawy.
Pronomen ł. zaimek.
Pronunciamento hiszp. publiczne objawienie buntowniczych, powstańczych przeciw rządowi zamiarów, rokosz wojskowy w Hiszpanji.
Pronuncjacja ł. sposób wymawiania, wymowa.
Propaganda ł. skróc. zam. Congregatio de propaganda fide, zgromadzenie kardynałów w Rzymie, kształcące misjonarzy do rozszerzania wiary katolickiej; rozpowszechnianie, szerzenie, krzewienie wśród ogółu pewnej myśli, przekonań, zasad, pozyskiwanie stronników dla pewnej sprawy.
Propagator ł. szerzyciel jakich zasad.
Propagować ł. rozpowszechniać, szerzyć.
Propedeutyka g. nauki przygotowawcze, wstępne.
Propinacja ł. miejsce i prawo wyszynku napojów spirytusowych.
Propinator ł. dzierżawiący prawo wyszynku napojów spirytusowych, szynkarz.
[374]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/374 [375]Proskrypcja ł. w starożyt. Rzymie kara wymierzana bez sądu, zwykle jako zemsta na przeciwnikach politycznych, polegająca na wypisaniu nazwiska winnego na tablicy, którą wywieszano w publicznem miejscu, wyjmując tem samem osobę daną z pod opieki prawa, poczem każdy mógł ją zabić bezkarnie, a majątek jej ulegał konfiskacie i sprzedaży publicznej na rzecz skarbu; wydalenie z kraju, wygnanie:wygnanie.
Prospekt ł. ogłoszenie, zapowiedź mającego ukazać się wydawnictwa (dzieła, pisma); widok.
Prosperować ł. powodzić się pomyślnie.
Prostata ł. gruczoł krokowy podpęcherzowy u mężczyzn.
Prostracja ł. wielki upadek sił, osłabienie.
Pro studio et labore ł. za staranność i pracę (napis na medalach).
Prostytucja ł. nierząd, oddawanie się nierządowi.
Prostytutka ł. kobieta złego prowadzenia, nierządnica.
Protégé f. (proteże) popierany, otaczany opieką, doznający pomocy, protegowany.
Protegować ł. opiekować się, popierać.
Proteinowe ciała ł. ciała białkowate.
Protekcja ł. szczególna opieka, poparcie lub względy udzielane przez ludzi wpływowych, możnych, pewnym osobom przed innemi, poparcie, orędownictwo, t. zw. plecy.
Protekcjonizm ob. Protekcyjny system.
Protekcyjny system ł. opieka dawana przez rząd przemysłowi krajowemu, zasadzająca się na nakładaniu wysokich ceł na wyroby zagraniczne i popieranie wywozu przez premje wywozowe.
Protektor ł. opiekun, popierający.
Protektorat ł. rozciągnięcie zwierzchniej władzy opiekuńczej przez jedno mocarstwo nad innem obcem państwem, zwłaszcza w jego stosunkach zewnętrznych.
Protest ł. zaprzeczenie, oświadczenie się przeciw czemu, opieranie się, przeciwienie się czemu; prawne zastrzeżenie przeciw czemu.
Protestacja ł. oświadczenie się przeciw czemu; wystąpienie przeciw czemu.
[376]Protestantyzm ł. wyznanie ewangielicko-augsburskie i ewangielicko-reformowane.
Protest wekslowy, akt urzędowy notarjalny o niezapłaceniu wekslu we właściwym czasie.
Proteusz g. w wierzeniach greckich bóstwo morskie, obdarzone darem proroczym, słynne z licznych przemian, pod jakiemi się ukrywało; człowiek zmiennego sposobu myślenia i postępowania, umiejący przybierać rozmaite pozory; płaz odmieniec.
Protokół g. akt spisany przez właściwego urzędnika, zaświadczający, że pewna czynność prawna odbyła się; stwierdzający przebieg i warunki jakiegoś wypadku, zeznania świadków podczas śledztwa i t. p. sprawozdanie z narad obradującego zgromadzenia.
Protomedyk g. starszy, główny lekarz (miasta).
Protonotarjusz g. apostolski, tytuł prałatów papieskich, obdarzonych wysokiemi przywilejami, którzy poświadczają dokumenty papieskie.
Protoplasta g. najstarszy przodek, od którego ród początek swój wywodzi.
Protoplazma g. drobnoziarnista, białkowata, półpłynna substancja, podstawowa materja życiowa zarówno najniższych jak i najwyższych tworów, zaródź, sarkoda.
Protopresbiter g. duchowny, kapłan zarządzający kilku parafjami.
Prototyp g. typ pierwotny.pierwotny, pierwszy wzór według którego coś jest utworzone, pierwowzór, oryginał.
Protozoa g. najniższy typ zwierząt mikroskopijnie drobnych, o ciele jednokomórkowem, złożonem z miękkiej protoplazmy z jądrem wewnątrz; pierwotniaki.
Protuberancje ł. wypukłości, pagórki, słupy lub chmury płomieni czerwonych, rozmaitych zmieniających się kształtów, obserwowane dokoła obwodu tarczy słonecznej podczas całkowitych zaćmień.
Pro ultimo ł. na dzień ostatni, formuła buchalteryjna, oznaczająca rachunek, mający być uregulowanym w ostatnim dniu miesiąca.
Pro venia legendi ł. dla uzyskania prawa do wykładów na uniwersytecie.
[377]Prowent ł. dochód z gospodarstwa wiejskiego.
Prowentowy pisarz, utrzymujący kontrolę dochodu gospodarstwa wiejskiego.
Prowidencja ł. opatrzność.
Prowidować ł. zaopatrywać.
Prowincja ł. w starożytności obcy kraj, podbity przez Rzymian uorganizowany na sposób rzymski i zarządzany przez rzymskiego wielkorządcę; każda z oddzielnych części pewnej całości państwowej, zwłaszcza złożonej z odrębnych krajów i ludów; każda miejscowość w kraju poza stolicą; zapadły kąt, partykularz.
Prowincjał łł. przełożony, stojący na czele klasztorów jednej reguły w pewnej prowincji.
Prowincjonalizmy ł. wyrazy, zwroty i sposoby mówienia, właściwe tylko pewnej okolicy kraju lub całej prowincji.
Prowizja ł. odsetkowe wynagrodzenie za załatwienie jakiego interesu, za czynności handlowe, komisowe i t. p.; zapasy żywności, zaopatrywanie, dostarczanie żywności.
Prowizor ł. zarządzający; pierwszy pomocnik aptekarski.
Prowizorjum ł. stan rzeczy tymczasowy; tymczasowy układ, zarządzenie; tymczasowe pozostawienie komuś używalności rzeczy posiadanych, do kogo innego należących.
Prowizoryczny ł. tymczasowy.
Prowjant ł. żywność, zapas żywności.
Prowjantować ł. zaopatrywać w żywność.
Prowokacja ł. wyzwanie, zaczepka, poduszczenie.
Prowokować ł. wyzywać, zaczepiać, drażnić.
Proza ł. zwykła mowa ustna lub piśmienna niewiązana; powszedniość; rzeczywistość.
Prozaiczny ł. pisany prozą; niepoetyczny, zwykły, pospolity, powszedni.
Prozaik ł. piszący prozą.
Prozaika ł. nauka prozy.
Prozapja ł. ród, przodkowie.
Prozelita g. osoba zmieniająca wiarę, przyjmująca inne wyznanie, nowonawrócony; przen. osoba zjednana dla jakiejś idei, przekonania, stronnictwa.
Prozelityzm g. żarliwość w nawracaniu.
Prozerpina g. w wierzeniach starogreckich bogini [378]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/378 [379]przykrość wypływająca z braku czegoś, umartwienie.
Prywata ł. sprawa osobista, indywidualna, w przeciwstawieniu do spraw ogółu; szukanie tylko własnej korzyści z uszczerbkiem sprawy publicznej.
Prywatdocent ł. nieetatowy profesor uniwersytetu.
Prywatny ł. domowy, niepubliczny, nieurzędowy.
Pryzma a. Pryzmat g. graniastosłup; trójkątny graniastosłup ze szkła bezbarwnego przezroczystego, posiadający własność rozkładania białego światła słonecznego na barwy tęczowe:tęczowe; kupa szabru, ułożona w kształcie graniastosłupa na szosie.
Przeor ł. przełożony klasztoru w pewnych zakonach.
Przeorysza ł. przełożona klasztoru.
Przywilej ł. prawo nadane jednostce lub klasie społecznej, uwalniające od pewnych ciężarów ogólnych, przyznające szczególne ulgi, korzyści lub uprawnienia, od których inni obywatele są wykluczeni; pozwolenie na zajmowanie się czem, na prowadzenie jakiego handlu lub przemysłu dane wyjątkowo jednej osobie, towarzystwu, stanowi lub miastu; ob. Prerogatywa.
P. S. = post scriptum (ob).
Psalmista g. autor psalmów, nazwa dawana królowi Dawidowi.
Psalmodja g. melodja psalmów i sposób ich śpiewania; intonowanie księdza przed ołtarzem.
Psalmy g. starohebrajskie i na wzór ich pisane utwory liryczno-religijne, wyrażające skargę bolesną lub modlitwę dziękczynną.
Psałterjon g. staroświecki instrument muzyczny strunowy, używany niegdyś przy śpiewaniu psalmów.
Psałterz g. księga psalmów.
Psałterzysta g. śpiewający psalmy w czasie nabożeństwa.
Pseudo g. niby; nieprawdziwy, fałszywy, podszywający się pod coś, udający coś.
Pseudonim g. imię lub nazwisko autora zmyślone, przybrane.
Pseudomorfizm g. zjawisko obserwowane w świecie mineralnym, polegające na tem, że pewien minerał przyjmuje formę krystaliczną sobie niewłaściwą, [380]a właściwą innemu minerałowi.
Psyche g. dusza; w mitologji greckiej oblubienica Erosa, wyobrażana w postaci pięknego dziewczęcia ze skrzydłami motylemi; symbol nieśmiertelności; duże lustro stojące, ruchomo osadzone w bocznych podstawach, aby można je było dowolnie pochylać.
Psychiatra g. lekarz chorób umysłowych.
Psychiatrja g. część medycyny, zajmująca się badaniem i leczeniem chorób umysłowych.
Psychiczny g. duchowy, tyczący się ducha i objawów życia duchowego, nie podpadający pod zmysły.
Psychika g. ogół cech duchowych pewnej jednostki lub narodu.
Psychofizjologja g. nauka badająca związek, zachodzący między zjawiskami psychicznemi a temi ze zjawisk fizjologicznych, które stale towarzyszą pewnym objawom życia duchowego.
Psychofizyka g. nauka zajmująca się stopniem i rodzajem zależności życia duchowego człowieka od otaczających zjawisk zmysłowych i stosunkiem naszych wrażeń od wywołujących je podniet.
Psycholog g. uczony zajmujący się psychologją, badacz i znawca duszy ludzkiej.
Psychologiczny g. odnoszący się do psychologji, oparty na jej zasadach i wynikach.
Psychologja g. nauka o duszy, o objawach psychicznych i prawach życia duchowego.
Psychopata g. chory umysłowo.
Psychoza g. choroba psychiczna, nienormalny stan umysłowy.
Psychrometr g. narzędzie do mierzenia wilgoci w powietrzu.
P. T. skróc: Pleno titulo ł. napis na listach i okólnikach znaczący: z zachowaniem należnych tytułów.
Ptah, bóstwo egipskie, uosabiające siłę dobroczynną, ogrzewającą i zapładniającą przyrodę, czczone w mieście Memfis.
Pterodaktylus g. zaginiony przedpotopowy gad latający.
Ptomainy g. alkaloidy, tworzące się jako produkty gnicia ciał białkowych w psującem się mięsie, w padlinie, także w [381]Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/381 [382]Pulque hiszp. (pulke) ulubiony napój Meksykanów, przygotowywany ze sfermentowanego soku agawy.
Puls ł. tętno krwi w arterjach, miarowe kurczenie i rozkurczanie się tętnic, zależne od skurczów serca.
Pulsacja ł. bicie tętna, bicie serca; drganie faliste.
Pulsometr, pompa parowa, przyrząd do podnoszenia płynów do dowolnej wysokości za pomocą bezpośredniego działania ciśnienia pary.
Pulwersak n. worek skórzany na śrót.
Pulweryzator ł. rozpylacz, przyrząd do rozbijania płynu na pył drobniutkich kropelek w celu rozprowadzenia go po powietrzu, w celu delikatnego spryskania czego, odetchnięcia nim.
Pulweryzować ł. sproszkować; rozpylać.
Pumeks ł. minerał tworzący w pobliżu wulkanów pokłady podobne do zastygłych potoków, białawy lub szary, dziurkowaty, gąbczasty, szorstki w dotknięciu, używany do polerowania marmuru, metali, kamieni litograficznych.
Pumpernikel n. chleb razowy westfalski, piernik.
Punkcja a. Punktura ł. to samo co Paracenteza (ob.)
Punkt ł. kropka; miejsce rzeczywiste lub idealne; najdrobniejszy rozmiar; stanowisko; jednostka rachunku w grze.
Punktacja ł. stawianie znaków pisarskich; w muz. zmiany i ułatwienia w głosach, szczególniej solowo-wokalnych, zastosowane do osobistości wykonawców; umówione i spisane warunki umowy.
Punktualność ł. drobiazgowa dokładność, stawienie się lub wykonanie czego na czas ściśle oznaczony, ścisłość.
Punktura ł. w maszynie drukarskiej: dwa sztyfty służące do równego nakładania papieru; ob. Punkcja.
Punktowanie, metoda niektórych hodowców oznaczania liczbami pewnych cech zewnętrznych zwierząt przy ocenianiu ich przydatności do pewnych celów.
Punkty ł. szkic umowy, warunki umowy.
Pupil ł. wychowaniec, pozostający pod opieką.
Purée f. (piuré) warzywa lub owoce rozgotowane na gęsto i przetarte.
[383]Purgans ł. lekarstwo przeczyszczające.
Purgatorjum ł. czyściec.
Purgatywne środki, środki przeczyszczające.
Purim hebr. święto żydodowskieżydowskie i post na pamiątkę ocalenia od przygotowanej im przez Hamana klęski.
Puros, w Hiszpanji: czyści, t. j. stronnictwo królewskie.
Purpura ł. barwnik dostarczany przez pewien rodzaj mięczaków śródziemnomorskich, znany starożytnym Fenicjanom, w stanie świeżym bezbarwny, pod wpływom światła przybierający kolor fijoletowy lub szkarłatny; barwa jasno-czerwona, szkarłat; przen. wysokie dostojeństwo, godność królewska lub kardynalska.
Purpurat ł. dostojnik kościoła, kardynał.
Pur sang f. (pür sa͡ę) czystej krwi (zwierzę).
Puryfikacja ł. oczyszczenie; podczas Mszy św. oczyszczenie kielicha po komunji kapłańskiej.
Puryfikaterz ł. ręczniczek płócienny do wytarcia kielicha i rąk kapłańskich podczas Mszy św.
Purysta ł. dbający o poprawność i czystość języka, dążący do wyplenienia wyrazów i zwrotów cudzoziemskich; dbający o czystość obyczajów, o moralność.
Purytanie ł. w Anglji i Ameryce stronnictwo religijne wśród presbiterjanów (ob.), dążące do oczyszczenia kościoła ze wszystkich dodatków nie opartych na Piśmie św.; przen. ludzie surowych i niezachwianych zasad.
Puryzm ł. oczyszczanie języka z cudzoziemskich wyrazów i zwrotów; przesadna czystość w mowie.
Pusować f. pchać naprzód, popierać osobę lub interes wszystkiemi siłami.
Puszty węg. stepy węgierskie.
Puzon n. instrument muzyczny metalowy dęty, rodzaj trąby, składającej się z dwu części, które można rozsuwać i zsuwać, a przedłużając lub skracając instrument, wydobywać tony różnej wysokości.
Pylony g. potężne, czworoboczne, tępościęte wieże, ozdabiające główne wejście świątyń egipskich.
[384]{{#lst:Strona:M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych.djvu/384||P-koniec}}
